روش های فعال یاددهی و یادگیری (تفکر استقرایی)

روش های فعال یاددهی و یادگیری (تفکر استقرایی)

اسلاید 1: روش های فعال یاددهی ویادگیری

اسلاید 2: اداره ي كلّ آموزش و پرورششهر تهران معاونت آموزش متوسطهگروه هاي آموزي متوسطه ي يكسال تحصیلی 90-89

اسلاید 3: تفکر استقرایی

اسلاید 4:

اسلاید 5: معرفي الگوي تفکّر استقرایی«هیلدا تابا صاحب نظر فقید در برنامه ي آموزشی، راهبردهای متعدد آموزشی ، برای کمک به رشد جریانات استقرایی ذهنی ، به خصوص توان طبقه بندی و استفاده از طبقات را تدوین کرده است.الگوی تفکر استقرایی برای تکوین مفهوم وآموزش هم زمان مفاهیم به دانش آموزان تدوین شده و توجّه به منطق ، زبان و معانی کلمات و ماهیت دانش را پرورش می دهد.مهم ترین کاربرد این الگو ، بهبود ظرفیت تفکر است ، این شیوه در جریان بهبود کیفیت تفکر، دانش آموزان را به کسب و پرورش اطّلاعات بسیاری در درون ذهن خود وا می دارد. جریان استقرایی شامل خلاقیت در پردازش اطّلاعات و نیز استفاده ی همگرا از اطّلاعات درحلّ مسائل است .الگوی استقرایی موجب می شود که دانش آموزان اطّلاعات را گرد آوردند، به دقّت مورد بررسی قرار دهند، به شکل مفاهیم در آورند و دست ورزی با مفاهیم را یاد بگیرند.

اسلاید 6: مراحل تدريس از طريق «تفکر استقرایی»

اسلاید 7: مرحله ي اول- تکوین مفهومدر این الگو معلّم آغازگر فعّالیّت است ، زیرا فعّالیّت ها از قبل به وسیله ي معلّم تعیین می شوند. امّا فضای همکاری دوستانه بین معلّم و شاگردان وجود دارد . در جریان آموزش مفاهیم ،زمینه سازی می شود تا مفهوم با مشارکت فعّالانه ی دانش آموزان و معلّم تولید شود .آموزش به این شیوه برای دانش آموزان ارزشمند است ، زیرا خود سازنده و تولید کننده ی آن هستند .در مرحله ی تکوین مفهوم در الگوی استقرایی، رویکرد پی گیری تقویت می شود نیل به این مرحله از طریق روش های زیر انجام می شود :

اسلاید 8: گام اول : تعیین ، برشماری و فهرست کردن مطالبفعّاليّت معلّممشخّص کردن موضوع و مسئله ی تدریس برای فراگیرانتشکیل گروه کاری از دانش آموزان (یک سرگروه به عنوان سخن گو، یک مدیر جلسه وچند عضو)اختصاص زمان مناسب برای تفکر گروهی و مشورت افراد هر گروهتشویق وترغیب گروه هایی که توانسته اند بیشترین نمونه ها را فهرست کنند. نظارت ، هدایت و تسهیل مواردفعّالیّت دانش آموزانفعّالیّت انفرادی در آغاز مرحله ی اول و قرائت نظرات چند دانش آموزتنظیم فهرست مشترک برای هریک از گروه ها بحث وگفت و گو بین سرگروه ها

اسلاید 9: گام دوم :گروه بندی براساس ویژگی های مشترکفعّاليّت معلّمدر صورتی که موضوع برای دانش آموزان تفهیم نشده باشد با استفاده از روش سخن رانی ، زمینه های فکری را تقویت نموده و کلیات مسئله را بازگو نماید.کمک به دانش آموزان برای درک شباهت ها و تفاوت هافعّاليّت دانش آموزاندانش آموزان باید ابتدا به صورت انفرادی و سپس با نظر بقیه ی اعضای گروه ، فهرست به دست آمده را به چند بخش تقسیم کنند. گروه بندی عناوین باید بر اساس تشابه آن ها باشد و تشخیص این شباهت ها به عهده ي دانش آموزان است.

اسلاید 10: گام سوم : عنوان دهی و طبقه بندیفعّاليّت معلّمکمک به دانش آموزان به منظور انتخاب عنوان های مناسب برای طبقه بندی خودفعّالیّت دانش آموزانانتخاب نام وعنوان مناسب برای گروه هایی که با توجّه به خصوصیات و ویژگی های مشترک دسته بندی شده اند.تبدیل گروه بندی به طبقه بندی و قراردادن هر جزء در طبقه بندی ویژه ی خود.

اسلاید 11: مرحله ي دوم : تفسیر مطالبیادگیری مؤثّر و مطلوب، زمانی اتّفاق می افتد که فراگیران بتوانند در خصوص مسئله و موضوع مورد نظر ، اظهار عقیده کنند و به تفسیر و تحلیل آن بپردازند ،البتّه باید توجّه داشت که داشتن توانایی تحلیل و تفسیر مطالب به شناخت دقیق و عمیق مسائل بستگی دارد و در مراحل متفاوت الگوی استقرایی ، دارا بودن این تسلّط ومهارت بسیار ضروری است . مرحله ی تفسیر مطالب از طریق موارد زیر تحقق می یابد :

اسلاید 12: گام اول :تشخیص و تعیین جنبه های شاخصفعّالیّت معلّمکمک به دانش آموزان برای درک مفهوم اجزا و توصیف دقیق آن ها فعّالیّت دانش آموزان :تعیین خواص و ویژگی های مشترک و شاخص ارائه تعریف و توصیفی از اجزای گروهگام دوم :کشف روابط واستنتاجفعّالیّت معلّم :کمک به دانش آموزان برای بررسی روابط علّت و معلولی بین اجزا و طبقاتکمک به دانش آموزان برای تحلیل جایگاه عناوینتدوین یک جدول دو بعدیفعّالیّت دانش آموزان:بررسی روابط علت و معلولی و نتیجه گیریتحلیل ویژگی ها و ارتباط طبقات

اسلاید 13: گام سوم : استنباطفعّالیّت معلّم :طرح سؤال های مناسب که پاسخ گویی به آن ها بیانگر عمق یادگیری و درک دانش آموزان از مسئله باشد .فعّالیّت دانش آموزان:درک عمیق موضوع ارائه ي دلایل و دفاعیات به طور گسترده از طبقه بندی خود توجّهبا پایان گرفتن این مرحله ، می توان گفت که مفهوم مورد نظر آموخته شده است و دانش آموزان به مرحله ی تسلّط بر موضوع رسیده اند . در بیشتر موضوعات آموزش از طریق استقرایی در این مرحله متوقف می شود ؛زیرا انتظار و اهداف درس فراتر از این نیست . مراحل بعدی ، به موضوع و ابعاد متفاوت آن بستگی دارد ودر صورت لزوم اهداف درس ادامه می یابد .

اسلاید 14: مرحله ی سوم : کاربرد اصول در این مرحله اصولی که در مراحل تکوین مفهوم و تفسیر مطالب کشف و تولید شده است در ابعاد جدیدتری به کار گرفته می شود . اطّلاعات از ذهن بیرون می آید و در عرصه های زندگی به عمل متصل می گردد برای مرحله ی کاربرد اصول سه فعّالیّت پيش بینی شده است :گام اول : پیش گویی نتایج ، توضیح پدیده های جدید و فرضیه سازیفعّالیّت معلّم:طرح اطّلاعات جدید و ناآشنا هدایت و رهبری بحث های گروهی فعّالیّت دانش آموزان :فرضیه سازی مفاهیم جدید وناآشنا بر اساس اصول و مفاهیم تدریس شدهبحث وگفت و گو پیرامون فرضیه های متفاوت

اسلاید 15: گام دوم: توضیح یا پشتیبانی از فرضیه ها فعّالیّت معلّم :هدایت ورهبری بحث های گروهی خودداری از تأیید یا رد فرضیه ها فعّالیّت دانش آموزان بحث در میان اعضای هر گروهارائه دلایل هر گروه به سایر گروه ها بحث پیرامون نظرات مخالفان و موافقان هر یک از فرضیه ها گام سوم :تصدیق پیش گویی فعّالیّت معلّم :تصدیق پیش گویی واثبات فرضیه ها جمع بندی مطالب

اسلاید 16: نمونه تدريس ( 1) فارسی پایه اول راهنمایی مبحث مسند و فعل اسنادیمعلّم پس از سلام و احوال پرسی ، رغبت و انگیزه ي دانش آموزان را نسبت به موضوع درس 16فارسی اول راهنمایی(مسند و فعل اسنادی) برمی انگیزد.معلم: بچه ها من در احوال پرسی و گفت و گوی خود با شما،از کلمات،جمله ها و فعل هایی استفاده کردم. شما هم می توانید جملات متعدّدی با فعل های مختلف مثال بزنید؟سپس از دانش آموزان می خواهد برگه هایی را برداشته ، به صورت فردی جملاتی را روی آن ها بنویسند و فعل هر جمله را نشان دهند.سپس در گروه های خود به بحث و گفت و گو پرداخته ، لیستی از مثال های گروه، تنظیم کنند.معلّم دانش آموزان را هدایت و راهنمایی می کند که تقسیم بندی فعل ها و جمله ها ، بر اساس تفاوت ها و شباهت ها باشد. جمله هایی که فعل هایشان دلالت بر انجام کار دارند در یک گروه و جمله هایی که فعل هایی چون: شد ، گشت ، است ، بود و ... دارند و بر عدم انجام کار دلالت می کنند ، در گروه دیگر قرار گیرند.

اسلاید 17: در مرحله ی بعد معلّم ،جدولی را به شکل زیر در تابلوی کلاس ترسیم می کند :جمله هایی که نسبت حالت دارندجمله هایی که انجام کار دارندنماینده ی هر گروه ازجمله های گروه خود را می خواند و بر اساس ویژگی ها و دلایل مربوطه ، جمله ها را دسته بندی کرده جدول را تکمیل می نماید برای مثال :جوانان ایرانی ارزش زبان فارسی را می دانند (انجام کار دارد)شهید رجایی در کارهایش منظم ودقیق بود (نسبت حالت دارد)درمرحله بعد معلّم با کمک دانش آموزان به بررسی یافته های خود جهت استنباط لازم پرداخته و تعریفی از جملات فعلی که دارای فعل خاص وتام اند و نسبت حالت (مسند) به نهاد ارائه می دهند .

اسلاید 18: سپس معلّم جمله هایی را مثال می زند و از دانش آموزان می خواهد جمله ها را داخل دسته بندی های جدول تابلوی کلاس قرار دهند (با دلیل)در پایان به منظور ارزشیابی جمله هایی ارائه می گردد تا دانش آموزان در برگه های خود به صورت گروهی بررسی نموده ، علاوه بر دسته بندی جمله ها ، برخی از اجزای جمله مانند نهاد (فاعل یا مسندالیه)، مسند و فعل های اسنادی را تشخیص دهند و بتوانند تعاریف جمله، فعل وانواع آن از نظر انجام یا عدم انجام کار و برخی اجزای جمله را ارائه دهند . نمونه ارائه شده بر اساس روش تدریس الگوی تفکّر استقرایی طراحی شده است.

اسلاید 19: نمونه تدريس ( 2) علوم تجربی پایه ی اول راهنماییموضوع: تغییرات گرماگیر وگرمادهمعلّم پس از گروه بندی دانش آموزان ازآنان می خواهد در ابتدا به صورت فردی از تغییراتی که تاکنون درمورد آن ها اطّلاعاتی کسب کرده اند نمونه هایی را مثال بزنند و روی یک کاغذ بنویسند.(مثال هایی از پدیده هایی مانند ذوب ، انجماد،تصعید، میعان وچگالش). پس از چند دقیقه از آنان می خواهد ضمن بحث و تبادل نظر با اعضای گروه خود، یک لیست از مجموع مثال های اعضا گروه تنظیم کنند و هر گروه لیست خود را بخوانند. سپس از دانش آموزان می خواهد تغییرات یاد شده را به دو گروه تقسیم نمایند و به آنان یادآوری می کند «این تقسیم بندی باید براساس شباهت ها و تفاوت های این تغییرات باشد « و می خواهد که تغییرات را در جدولی مشابه جدول زیر ثبت نمایند. تغییرات نوع اولتغییرات نوع دوم

اسلاید 20: در مرحله ی بعد از نماینده ی هر گروه می خواهد ، جدول خود را برای سایرین بخواند و دلیل تقسیم بندی خود را بازگو نماید . در پایان این مرحله دانش آموزان باید به دو نوع تقسیم بندی برسند :1- تغییراتی که برای انجام شدن آن ها نیاز است که به آن ها انرژی داده شود .2- تغییراتی که پس از انجام آن ها انرژی آزاد می گردد.پس از این مرحله معلّم توضیح می دهد تغییراتی را که شبیه مورد اول باشد «تغییرات گرماگیر» و تغییراتی که مشابه مورد دوم باشد «تغییرات گرماده » می نامیم . پس از این مرحله معلّم در مورد یخ خشک و کاربرد آن در ایجاد باران های مصنوعی و چگونگی استفاده ازآن در پزشکی و پیوند اعضا صحبت می کند . سپس از دانش آموزان می خواهد که جایگاه تغییر یخ خشک را در جدول خود مشخص نمایند.

اسلاید 21: نمونه تدریس (3 ) نواحی آب و هوایی ایران جغرافی اوّل راهنماییمعلّم تجربه ای از سفرهای خود را به نواحی مختلف آب وهوایی ایران در قالب خاطره ای تعریف می کند و از آنان نیز می خواهد سفرهای خود را بازگو کنند.حالا فضای کلاس برای انجام مراحل تدریس آماده است .مرحله ی اوّل: معلّم از دانش آموزان می خواهد گروه های خود را تشکیل دهند وفهرستی از شهرهایی که می شناسند تهیه کنند و توسط سرگروه خود فهرست تهیه شده را به کلاس ارائه نمایند . در مرحله ی بعدی فهرست خود را به سه گروه: شهرهای گرم، سرد و معتدل تقسیم بندی کنند و برای هر قسمت نامی انتخاب نمایند به طورمثال تبریز را در طبقه ی شهرهای سرد ، یزد را در طبقه ی شهرهای گرم و رشت را در طبقه ی شهرهای معتدل قرار می دهند. در مرحله ی بعدی دانش آموزان با بحث و تبادل نظر شاخص های مشترک مربوط به هر طبقه را مشخص می کنند و برای هر کدام ویژگی هایی نظیر: دما ، بارش ، پوشش گیاهی و... را بررسی و تعیین می نمایند.

اسلاید 22: اکنون برای هرطبقه شاخص هایی وجود دارد که اعضای گروه براساس آن شاخص ها می توانند شهرهای بیشتری را به طبقه ها اضافه نمایند. سپس معلّم که در مراحل مختلف نقش راهنما و هدایت کننده را داشته است، اسامی شهر های مختلف را می آورد و از گروه ها می خواهد ناحیه ی آب و هوایی آن ها را مشخّص کنند و در گروه های سه گانه قرار دهند .در پایان هرگروه نتیجه ی بررسی های خود را اعلام نموده و جدول طبقه بندی های مختلف خود را ارائه می دهد و از آن دفاع می کند و سپس فرضیه های قابل قبول به عنوان دستاوردهای علمی بر روی تخته ثبت می شود. در این مرحله معلّم دستاوردهای دانش آموزان را دسته بندی می کند و طبقات آنان را به اسامی بیابانی و نیمه بیابانی (گرم) ، کوهستانی(سرد) و معتدل خزری (معتدل) نام گذاری می نماید و با طرح پرسش هایی ارزشیابی را انجام می دهد؟1- ایران دارای چند ناحیه ی آب وهوایی است؟2- ویژگی های آب و هوایی بیابانی و نیمه بیابانی چیست؟ 3-ویژگی های آب وهوایی کوهستانی چیست؟4-ویژگی های آب و هوایی معتدل خزری چیست؟

اسلاید 23: راهبردها و توصيه ها مدیریت زمان یکی از نکات ضروری در این الگو ی تدریس می باشد.می توان این الگو را در برنامه های درسی با داده های بسیار و نیازمند سازمان دهی ، به کار برد.از این الگوی تدریس می توان در کلاس ها و دوره های مختلف ، از پیش دبستانی تا دبیرستان استفاده کردبا استفاده از این الگو می توان منابع کثیری از داده ها را به دانش آموزان آموزش داداین الگو قابلیّت استفاده در کلاس های پرجمعيّت را نیز داردالگوی تفکّر استقرایی را می توان با سبک های مختلف یادگیری تطبیق داد.

اسلاید 24: منابع1 )جويس، بروس، مارشاويل و اميلي كالهون، 1385 الگوهاي تدريس2004 ،ترجمه ي محمدرضا بهرنگي، تهران:. انتشارات كمال تربيت، 2 ) حرير فروش، زهرا و مهرناز صادقي، 1385 مجموعه كتاب هاي آموزش فعّال علوم، تهران : انتشارات آموزش علوم، 4 )خورشیدی، عباس، 1385 روش ها وفنون تدریس ،تهران،انتشارات یسطرون5)فضلي خاني، منوچهر- 1386 روش هاي فعال و اكتشافي در آموزش، تهران: آزمون نوين،