سواد اطلاعاتی و نقش آن در تحقیق

سواد اطلاعاتی و نقش آن در تحقیق

اسلاید 1: سواد اطلاعاتی و نقش آن در تحقیق دکتر عبدالرضا بابامحمودی

اسلاید 2: سرفصل مطالبکليات و تعاريف: از داده به دانش، پايگاه و بانک اطلاعاتي و ...،اصول و مباني جستجوي بهينه در منابع علمي،تعريف سواد اطلاعاتي و شناخت مولفه هاي آن،آشنايي با ابزارهاي جستجوي عمومي و تخصصي،تدوين استراتژي جستجو و تبيين اهميت آن،دسترسي موثر و بهينه به منابع اطلاعات علمي،مهارتهاي لازم براي ارزيابي منابع اطلاعاتي، ملاحظات قانوني و اجتماعي مربوط به استفاده و دسترسي به اطلاعات

اسلاید 3: چند پرسش اساسیآیا دسترسی به شبکه وب اطلاعات کافی در اختیار محققان قرار می دهد؟ آیا نوع و میزان اطلاعات موجود در وب متناسب با نیاز محققان است؟آیا مشکل اصلی در دسترسی به اطلاعات ناشی از انبوهی اطلاعات است؟آیا شبکه وب می تواند جایگزین خوبی برای خدمات کتابخانه ها باشد؟دسترسی به اطلاعات الکترونیکی با چه فرصتها و چالشهایی همراه است؟گسترش کمّی و کیفی فعالیتهای پژوهشی تا چه اندازه به دسترسی به اطلاعات علمی وابسته است؟

اسلاید 4: مروری بر تناقضهای اینترنتیفزونی و کمیابی اطلاعاتاعتبار و بی اعتباری منابع در اینترنتتنوع و تشابه منابع اطلاعاتیتازگی و کهنگی اطلاعاتپایداری و ناپایداری منابع اطلاعاتیسادگی در نشر و محو اطلاعاتپیدایی و پنهانی اطلاعاتمنصوریان، یزدان (1389). تناقضهای پنهان و آشکار دنیای اینترنت. نشريه الکترونيکي عطف. ش 4.http://www2.atfmag.info/1389/09/06/internet-paradoxes/

اسلاید 5: جریان تولید و مصرف اطلاعات علمیاطلاعات به عنوان یک کالا چه ویژگیهایی دارد؟آیا فرایند تولید و مصرف اطلاعات با کالاهای دیگر قابل مقایسه است؟تولیدکنندگان و مصرف کنندگان اصلی منابع علمی چه کسانی هستند؟اطلاعات علمی جدید معمولاً در چه رسانه هایی منتشر می شود؟سطح دسترسی به منابع علمی تا چه میزان پاسخگوی نیاز محققان است؟راهکارهای افزایش سطح دسترسی به اطلاعات علمی کدامند؟

اسلاید 6: از داده تا دانش

اسلاید 7: تعریف:1- داده‌ها، شامل مجموعه‌ای از حقایق به شكل قالب‌بندی‌شده خام هستند. 2- اطلاعات، با مفهوم خاص آن در حوزه فناوری اطلاعات، تبیین حقایق به صورتی است که دارای معنای قابل درك برای انسان باشد. 3- دانش، اطلاعات معنادار معتبری است كه واقعیتی را به شكل یك قاعده مشخص تبیین می‌كند. 4- علم، مجموعه‌ای از دانش‌ها، و نظام و انتظامی برای تبیین و بررسی صحت آن‌ها است.

اسلاید 8:

اسلاید 9: From Allan Kent and Harold Lancour, eds., Encyclopedia of Library and Information Science (New York, 1979),

اسلاید 10: برگرفته از سایت کتابخانه دانشگاه واشنگتن به نشانی:http://www.lib.washington.edu/

اسلاید 11: وجوه مختلف دسترسی به اطلاعات علمیسطح دسترسی: گستره و جامعیت اطلاعات در دسترسسرعت دسترسی: زمان مورد نیاز برای پاسخ به یک نیاز اطلاعاتیدقت بازیابی: درجه ربط منابع بازیابی شده و تناسب آن با نیاز کاربرهزینه دسترسی: قیمت تمام شده برای دسترسی به اطلاعاتتداوم در دسترسی: میزان اطمینان کاربر به استمرار دسترسیاعتبار اطلاعات: درجه وثوق و درستی منابع بازیابی شدهقالب دسترسی: نوع رسانه ای که اطلاعات را در اختیار کاربر قرار میدهدامکانات جستجو: توانایی نظام بازیابی در ارائه امکانات مختلف جستجو

اسلاید 12: فضای اطلاعاتیدر یك فضای اطلاعاتی، چهار عمل اصلی اتفاق می‌افتند كه عبارتند ازجست‌وجو و دستیابی به اطلاعات و آگاهی كسب و درك اطلاعات و آگاهی بیان و نمایش مفاهیم و موضوعات و حقایق در قالب اطلاعات انتقال اطلاعات و آگاهی

اسلاید 13: سواد اطلاعاتيجستجوي بهينه اطلاعات مستلزم کسب مهارتهايي است که خود جزئي از يک مفهوم کلي تر تحت عنوان “ سواد اطلاعاتي” است.دانشی که به فرد کمک می‌کند تا بداند چگونه و کجا برای رسیدن به منابع دانش از فناوری اطلاعات استفاده بکند.  

اسلاید 14: Information literacyظهور اينترنت و رشد و گسترش شبكه جهاني وب فرصت ها و چالش هاي نويني را در فرآيند اطلاع­يابي Information seeking پديد آورد. مشكل اصلي فرايند اطلاع­يابي در اينترنت، حجم زياد اطلاعات و به دنبال آن جستجو و بازيابي بيش از حد اطلاعات است. براي سهولت جستجو و دسترسي به اطلاعات در اينترنت، امكاناتي تحت عنوان ابزارهاي جستجو Internet search tools توسعه يافتند. استفاده از اين ابزارها مستلزم فراگيري دانش و مهارت هاي جديد است كه سواد اطلاعاتي Information literacy ناميده مي­شود.

اسلاید 15: مفهوم سواد اطلاعاتیواژه سواد در گذر زمان از تکامل تدریجی برخورداربوده است.سواد دربرگیرنده مهارتهای مورد نیازبرای هرشخص است تا بتواند نقش مناسبی را در جامعه ایفا کند. ساده ترین حالت سواد مشتمل برتوانمندی کاربرد زبان است ،بدین معنا که فرد باسواد قادر به خواندن،نوشتن و درک زبان بومی خود باشد.خواندن،نوشتن و آشنایی با حساب هنوز بعنوان مهارتهای اساسی در سواد به شمار می آیند، اما امروزه مهارتهای دیگری نیزبرای بهره گیری ازاطلاعات،حضور با نشاط در جهان ارتباطات و تعامل پویا با رسانه های مبتنی بر فنآوری اطلاعات لازم است.این گونه مهارتها در عبارت سواد اطلاعاتی خلاصه میشود که آنها را برای اولین بار زورکوفسکی در سال 1974 میلادی مطرح کرد.

اسلاید 16: سواد های دیگر! البته عبارتهای دیگری همچون ، سواد کامپیوتری (مترادف با سواد اطلاعات الکترونیکی و سواد فناوری اطلاعات) سواد کتابخانه ای سواد رسانه ای ،سواد شبکه ای(مترادف با سواد اینترنتی و ابرسواد) و سواد دیجیتالی نیزمطرح شده است. سواد رسانه ای به توانایی کدبرداری ، تجزیه تحلیل ، ارزیابی وایجاد ارتباط در حالتهای مختلف اطلاق می شود. توانایی استفاده از کامپیوترو نرم افزارهای مربوط برای اجرای کاربردها را سواد کامپیوتری گویند.

اسلاید 17: دامنه‌ي سواد اطلاعاتيSource: The Importance of Information Studies in information studies: K-12; avail: http://www.accessola.org/action/positions/info_studies/html/intro.html

اسلاید 18:

اسلاید 19:

اسلاید 20:

اسلاید 21:

اسلاید 22: تعريف سواد اطلاعاتيسواد اطلاعاتی مجموعه مهارت‌هایی است که فرد را قادر می‌سازد نیاز اطلاعاتی خود را تشخیص دهد، با شناسایی منابع اطلاعاتی موجود به تدوین روش جستجو دراین منابع پرداخته و پس از انجام جستجو اطلاعات به دست آمده را ارزیابی کرده و به منظور تولید اطلاعات جدید پیوند لازم بین اطلاعات جدید را با دانش قبلی خود برقرار سازد.

اسلاید 23:

اسلاید 24: تعريف سواد اطلاعاتيمجموعه مهارتهايي که يک فرد را قادر مي سازد: (1) نياز اطلاعاتي خود را تشخيص دهد، (2) منابع لازم براي رفع آن نياز را شناسايي کند، (3) در آن منابع به نحو موثري جستجو نموده، (4) نتايج جستجو را ارزيابي و بهترين گزينه ها را انتخاب کند، (5) اطلاعات به دست آمده را با دانش قبلي خود به نحوي پيوند دهد که حاصل اين پيوند توليد اطلاعات جديدي باشد که بر اساس رعايت ملاحظات قانوني توليد شده است.

اسلاید 25: مدل سواد اطلاعاتي اسكانل (SCONUL)انجمن کتابخانه هاي دانشگاهي و ملي انگلستان در سال 1999 مدلي را که از هفت مولفه اصلي تشکيل شده براي تبيين مفهوم سواد اطلاعاتي ارائه کرده است. اصل اول مدل سواد اطلاعاتي اسكانل: همانطور که در اين مدل (اسلايد بعد) نشان داده شده است توانايي هر فرد در تشخيص نياز اطلاعاتي نخستين جز سواد اطلاعاتي او و مقدمه مهارتهاي بعدي محسوب مي‌شود. بديهي است اگر افراد در تشخيص و تبيين آنچه که به آن نياز دارند موفق نباشند, بعيد است توفيقي در مراحل بعدي کسب کنند.

اسلاید 26: استاندارد 1: تشخیص ماهیّت و گسترۀ اطلاعات مورد نیاز

اسلاید 27: اصل دوم و سوم مدل سواد اطلاعاتي اسكانل (SCONUL)اصل دوم شناسايي روشهاي دسترسي به اطلاعات است. اين مرحله شامل شناخت منابع اطلاعاتي مناسب اعم از منابع چاپي و الکترونيکي و گزينش مناسبنرين منابع است.سومين اصل توانايي تدوين استراتژي جستجو در منابع برگزيده است. اين مهارت خود مستلزم کسب آگاهي لازم نسبت به ساختار پايگاههاي اطلاعاتي و ساير منابع است.

اسلاید 28: استاندارد 2: دستیابی به صورت مؤثر و کارآمد به اطلاعات مورد نیاز

اسلاید 29: اصل چهارم و پنجم مدل سواد اطلاعاتي اسكانل (SCONUL)اصل چهارم به مهارتهاي جستجو و بازيابي اطلاعات مثل آگاهي از امکانات جستجوي پيشرفته اشاره دارد. اين اصل همچنين توانايي در استفاده از فناوريهاي اطلاعاتي و ارتباطي و استفاده بهينه از خدمات نمايه سازي و چکيده نويسي و نمايه هاي استنادي و استفاده ازخدمات آگاهي رساني جاري براي به روز ماندن را نيز در بر مي‌گيرد. مرحله يا به بيان ديگر اصل پنجم مربوط به دانش استفاده کنندگان درباره چگونگي ارزيابي و مقايسه منابع و معيارهاي ارزيابي آنها و همچنين آگاهي از بحث کيفيت منابع و چگونگي تعيين اعتبار آنها مي‌باشد.

اسلاید 30: استاندارد 3: ارزیابی منتقدانه اطلاعات و مأخذ آن و تلفیق اطلاعات انتخابی با مبنای دانش و نظام ارزشی خود  

اسلاید 31: اصل ششم و هفتم مدل سواد اطلاعاتي اسكانل (SCONUL)اصل ششم به مهارت افراد در استفاده از اطلاعات به دست آمده و مرتبط ساختن آن با دانسته هاي قبلي دلالت دارد. کسب اين مهارتها مستلزم دانستن روشهاي استناد دهي و رعايت اصولي قانوني مثل حقوق پديد آورندگان مي‌باشد. سرانجام اصل هفتم عبارت است از توانايي آمايش اطلاعات و مشارکت در توليد دانش جديد. اين اصل در واقع يکي از اهداف اصلي آموزش عالي است.

اسلاید 32: استاندارد 4: استفاده از اطلاعات برای انجام قصدی خاص به صورت انفرادی یا عضوی از یک گروه

اسلاید 33: استاندارد 5: درک موضوعات اقتصادی، حقوقی و اجتماعی مربوط به استفاده از اطلاعات و استفاده از اطلاعات با رعایت اصول اخلاقی و قانونی

اسلاید 34:

اسلاید 35:

اسلاید 36: هفت اصل سواد اطلاعاتي بر گرفته ازInformation skills in higher education: a SCONUL Position Paper (1999)

اسلاید 37: استاندارد مهارت سواد اطلاعاتي براي آموزش عالي بر اساس استاندارد مهارت سواد اطلاعاتي براي آموزش عالي انجمن کتابخانه هاي دانشگاهي و پژوهشي امريکا (2000) يک فرد برخوردار از سواد اطلاعاتي از ويژگيهاي زير برخوردار است:توانايي در تعيين درجه نياز به اطلاعاتتوانايي در دسترسي موثر و بهينه به منابع اطلاعاتيآگاهي از چگونگي ارزيابي منتقدانه منابع اطلاعاتي و ماخذهاي آنهامهارت درايجاد پيوند بين اطلاعات برگرفته از منابع اطلاعاتي و دانسته هاي قبلي خودتوانايي به کار گيري و استفاده بهينه از اطلاعات به دست آمده براي انجام مقصود موردنظراطلاع از ملاحظات قانوني, اقتصادي و اجتماعي مربوط به استفاده و دسترسي به اطلاعات ( مثل حقوق مولف، شيوه استناد دهي و موارد مشابه)

اسلاید 38: اگر سواد اطلاعاتی نداشته باشیم؟

اسلاید 39: موتورهاي کاوش چگونه کار مي کنند؟ سه جزء اصلي سازنده موتورهاي کاوش عبارتند از:نرم افزار خزنده يا روبات جستجوگر که پيوندهاي وبي را دنبال مي کند .پايگاه اطلاعاتي موتور كه متشكل از كپي منابع جستجو شده است.نرم افزار پردازنده پرسشها براي جستجو در پايگاه اطلاعاتي كه رابط كاربر با موتور محسوب مي شود.

اسلاید 40: َAccording to Wood et al. 1995

اسلاید 41: وب پنهان چيست؟انواع منابع اطلاعاتي موجود در وب جهانگستر که به هر دليل خارج از حوزه بازيابي موتورهاي کاوش عمومي قرار دارند. بخشي از وب كه عمدتاً شامل منابع اطلاعاتي غير متني و پوياست و به هر دليل به طور موقت يا دائم خارج از حوزه بازيابي موتورهاي كاوش قرار دارد و بازيابي اطلاعات موجود در آن از طريق استفاده مستقيم از اين موتورها ميسر نمي باشد.امکان بازيابي منابع پنهان در وب پنهان يا براي موتورهاي کاوش از نظر فني ميسر نيست يا محدوديهاي مالي مانع از نمايه سازي اين منابع شده است. The Invisible Web

اسلاید 42: وب مرئي يا وب سطحي چيست؟منابع اطلاعاتي موجود در شبکه جهانگستر وب که توسط موتورهاي کاوش عمومي مثل گوگل يا آلتاويستا شناسايي و نمايه سازي شده واکنون قابل بازيابي هستند را وب مرئي يا وب سطحي مي نامند .اين منابع بيشتر شامل اطلاعات متني و در قالب ابرمتن مي باشند .پدلي (2001)The Surface Web or Visible Web

اسلاید 43: سئوالهاي متداول در مورد وب پنهانآيا وب پنهان واقعا پنهان و نامرئي است؟اندازه و حجم منابع اطلاعاتي موجود در وب پنهان چقدر است؟آيا هيچ تلاشي براي تخمين اندازه آن صورت گرفته است؟با توجه به پيشرفتهاي موجود در زمينه بازيابي اطلاعات آيا اندازه و حجم وب پنهان رو به كاهش است؟آيا مي توان منابع مخفي مانده در وب پنهان را به سطح مرئي وب كشاند؟ كاربران وب چگونه مي توانند با توجه به امكانات موجود سطح دسترس پذيري اطلاعات را براي خود افزايش دهند؟

اسلاید 44: انواع وب پنهان وب ماتوب ملكي وب خصوصي وب واقعاً پنهان1. Opaque Web2. Proprietary Web3. Private Web4. Truly Invisible Web

اسلاید 45: The Invisible WebThe Opaque WebThe Proprietary WebThe Truly Invisible WebDepth of CrawlFrequency of CrawlMaximum Number of Viewable ResultsUnconnected URLs The Private WebFormats that can not be indexed by current generation of search enginesPassword ProtectedPagesFee-based Web ResourcesInformation Stored in Relational Databases DynamicallyGenerated PagesNoindex Meta tag Robots.txt Registration Required Pagesنمايي از بخشهاي مختلف وب پنهان بر اساس تقسيم بندي شرمن و پرايسFord, N. and Mansourian, Y. (2006). “The invisible web: An empirical study of ‘cognitive invisibility’”. Journal of Documentation, Vol. 62 No. 5, pp. 584-596.

اسلاید 46: هفت دليل اصلي وجود وب پنهانمنابع تازه افزوده شدهمنابع غير متنيمنابع پويا منابعي كه نياز به پسورد دارندمنابع عميقمنابع از قلم افتاده توسط كاربر Too recent to have yet been indexed Non-text Dynamically generated Password protected Not linked to Too deep to be indexed Simply not viewed

اسلاید 47: منابع فارسيمنصوريان، يزدان. (1382). نگاهي به جنبه هاي مختلف وب پنهان: مروري بر نوشتارها. جلد دوم مجموعه مقالات همايش وب سايت كتابخانه ها: طراحي و ارزيابي،‌ تهران: دانشگاه تهران،‌24 دي 1382. منصوريان، يزدان . (1382). وب پنهان چيست و چه اهميتي دارد؟ نما: مجله الكترونيكي پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران. دوره دوم، شماره اول: http://www.irandoc.ac.ir/data/E_J/vol2/Invisible_Web.pdfمنصوريان، ‌يزدان. (1383) . اينترنت پنهان و منابع اطاعاتي نهفته در اعماق نامرئي شبكه جهانگستر وب. فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني. شماره 25. ص 42-25منصوريان،‌يزدان . (1384). تدوين مدل اطلاع يابي كاربران در محيط وب پنهان: مراحل مقدماتي. فصلنامه كتاب. شماره 63. ص. 86-75

اسلاید 48: منابع لاتينAssociation of College and Research Libraries. (2000). Information Literacy Competency Standards for Higher Education. Chicago: ACRL. [On-line] http://www.ala.org/acrl/ilcomstan.html American Library Association. Presidential Committee on Information Literacy (1989). Final Report. Chicago: American Library AssociationBawden, D. (2001) Information and digital literacies: a review of concepts. Journal of Documentation, 57 (2), 218-259.Bruce, C.S. (2002). “Information literacy as a catalyst for educational change: a background paper”. National Commission on Libraries and Information Science, and the National Forum on Information Literacy, Prague, [Online] http://www.nclis.gov/libinter/infolitconf&meet/papers/bruce-fullpaper.pdf

اسلاید 49: ادامه منابعي لاتين ...Doherty, J; Hansen, M.; Kaya, K. K. (1999). Teaching Information Skills in the Information Age: the Need for Critical Thinking. Library philosophy and practice 1, (2) Hepworth, M. (2000). Approaches to information literacy training in higher education: challenges for librarians. New Review of Academic Librarianship, 6, 21-34.Society of College, National and University Libraries (SCONUL). (1999) Information skills in higher education: a SCONUL Position Paper. London: SCONUL http://www.sconul.ac.uk/pubs_stats/pubs/99104Rev1.doc

اسلاید 50: منابعي براي مطالعه بيشتر(1)Bergman, M. K. (2001). The Deep Web: Surfacing Hidden Value. The Journal of Electronic Publishing [On-line], 7 (1) http://www.press.umich.edu/jep/07-01/bergman.html [Accessed 17 March, 2005] Block, M. (2004), “The Invisible Web”, a presentation for LACONI-RASS on at Batavia Public Library, [Online] http://marylaine.com/hidden.html [Accessed 20 September 2005]. Clyde, A. (2002), “The invisible Web”, Teacher Librarian, 29, 47-49. Devine, J. and Egger-Sider, F. (2004), “Beyond Google: the invisible web in the academic library”, the journal of academic librarianship, 30 (4), 265-269. Hricko, M. (2002), “Using the Invisible Web to Teach Information Literacy”. Journal of Library Administration, 37 (3-4), 379-386. Lawrence, S. and Giles, C. L. (1998), Searching the World Wide Web. Science, 280, 98-100.

اسلاید 51: منابعي براي مطالعه بيشتر(2)Lawrence, S. and Giles, C. L. (1999), Accessibility of Information on the Web Nature, 400, 107-109.Mansourian, Y. & Ford, N. (2006). “The invisible web: An empirical study of ‘cognitive invisibility’”. Journal of Documentation, Vol. 62 No. 5, pp. 584-596.Pedley, P. (2001). The invisible Web: searching the hidden parts of the Internet. London: Aslib.Pedley, P. (2002), “Why you can’t afford to ignore the Invisible Web”, Business Information Review, 19 (1), 23-31. Sherman, C. and Price, G. (2001). “The Invisible Web: Uncovering Information Sources Search Engines Cant See. CyberAge Book.Smith, C. B. (2001), Getting To Know the Invisible Web. Library Journal, 126 (11), 16-19. Walter, M. (2002), “the Invisible Web”, School Library Journal, 49 (12), 29-29.