طب سنتی ایرانی – اسلامی

طب سنتی ایرانی – اسلامی

اسلاید 1: طب سنتي ايراني - اسلامي گنجينه اي از دانش، تجربه و نوآوري براي دانشجويان و دانش پژوهان جوان دکتر محمد مهدی اصفهانی بهمن ماه 1394

اسلاید 2: بسم الله الرَّحمَن ِالرَّحِیم…قَََدْ جَاءَكم مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتَابٌ مُّبِينٌ (15) يَهْدِى بهِ اللَّهُ مَن ِاتَّبَعَ رِضوَانَهُ سُبُلَ الَسَلّام …(16) القران الکریم ، سورة المائدهIn The Name of God The Beneficent, The Merciful …There has come to you from God, a light and a book manifest (15) Whereby God guides whosoever follows his good pleasure in the ways of safety… (16) Holy Quran, Sura Al-Maedeh

اسلاید 3: جایگاه دانش پزشکی در طبقه بندي قديم حکمتحکمت: مجموعه دانش های زمان و آگاهی از روابط میان آنها حکمت از دیدگاه اهل لغت، اصابه الحق بالعقل و الوحی موضوع حکمت بطور کلی: مطالعه هستی کاربرد متداول کلمات حکمت و حکيم براي پزشکي- علم پزشکي- حيوان شناسي 1 – وجود بدون ماده الهيات ، مجردات - گياه شناسي نظري - معدن شناسي علوم طبيعي - کيميا شناسيحکمت (مطالعه تغييرات در اجسام) - کشاورزي- ... 1 - اخلاق علوم رياضي - هندسه عملي 2 – تدبير منزل (اقتصاد) (مطالعه جسم در حالت ثبات) - حساب 3 – سياست مُدُن - نجوم - موسيقي

اسلاید 4: تعریف پزشکیپزشکی پیشه­ای بود که تندرستی نگاه دارد و چون رفته باشد باز آرد از روی علم و عمل( کتاب هدایه المتعلمین) ( در کتب دیگر به جای کلمه پیشه از کلماتی چون صناعت، فن استفاده شده است)انّ الطب علم یتعرف منه احوال بدن الانسان، من جهه مایصح و یزول عن الصحه، لیحفظ الصحه حاصلهً و یستردها زائلهً (کتاب قانون ابن سینا فن اول – تعلیم نخست)پزشکی دانشی است که بوسیله آن، چگونگی احوال بدن انسان از نظر سلامت و بیماری شناخته میشود تا سلامت را نگه دارد و چنانچه از دست رفته باشد باز آرد.

اسلاید 5: توحيد تكوين تشريع دانش پزشكي ساختار فلسفي و چارچوب رفتارپزشكي طب الهي ، اسلامي منشأ دانش پزشكي

اسلاید 6: طب سنتی قوانين, احكام و آموزشهاي اسلامي طب سنتي ايران وسرزمين هاي اسلامي طب يونانيكنيد ـ كوس ـ اسكندريه طب ايرانيطب آريايي ـ طب اقوام ايراني مكتب جندي شاپور مكتب پزشكي سرياني طب هندي طب عربي تجارب ـ نوآوريها ـ كشفياتدانشمندان سرزمين هاي اسلاميطب ملل مختلف

اسلاید 7: طب مردم طب سنتی طب اسلامی رساله های عمليه کتب روايات کتب اخلاقی و آيين زندگی منابر و غيره آموزه های حکماء منابع مکتوب آموزه های غير مستقيم ساير مواردطب مردم(فولكلور) تجارب ، مشاهدات و شنيده ها ،يافته های ذهنی از حقايق و اوهام و ...

اسلاید 8: طب اسلامياصول و مباني طب اسلامي سامانهطب اسلامي رهنمودهاي پزشكي اسلام اجتهاد مستمر پيشرفت هاي علمي و دانش آينده بشر تجارب و دست يافته هاي پزشكي بشر تأمين، بازيابي، حفظ و ارتقاء سلامتبه مفهوم جامع آنقوانين، احکام و آموزشهای اسلامی

اسلاید 9: جایگاه انسان در مراتب سه گانه حیات نباتحيوانحیات نباتی حیات حیوانیحیات ملکوتی فرشتهانسان

اسلاید 10: انسان، گیرنده خدمات طبی مکاتب الهیمکاتب لائیکموضوعSpritobiopsychosocial(S.B.S.S) Biopsychosocial(B.S.S) هویت انساننامحدود (حیات دنیوی و اخروی)محدود (حیات دنیوی) مدت زندگی تأمین نیازهای معنوی و حرکت به سوی تعالی با بهره گیری شایسته از رفاه جسمی، روانی، اجتماعی و ارتقاء کیفیت زندگی تأمین نیازهای جسمی، روانی، اجتماعی و ارتقاء کیفیت زندگیهدف زندگی

اسلاید 11: ویژگی های حیات انسان • بخش مشترک با حیوانات • بخش اختصاصي (روح الهي - انساني) • ترکیبی از طبیعت و ماوراء طبیعت

اسلاید 12: مفهوم سلامت از دیدگاه بقراط و ابن سینا- تعادل میان اخلاط اربعه - تعادل میان کیفیات (فاعله و منفعله) در بدن - تعادل کار اعضاء و اندامها

اسلاید 13: مفهوم و دامنه سلامت در نگاهی دوباره به چند اثر مهم در طب سنتی علی بن عباس مجوسی اهوازی: الصحه حالٌ للبدن تتم بها الافعال التی فی المجری الطبیعی ابن نفیس: الصحه و هی هیئهٌ بدنیه، تکون الافعال بها، لذاتها سلیمه و المرض هیئهٌ مضادهٌٌ لذلکابن سینا: الاعتدال الذی للانسان له عرضٌ(Range) و له فی الافراط و التفریط حدان ...علی بن عباس مجوسی اهوازی : والصحه اعتدال البدنضرورت توجه به وضعیت متداول و عادی در تعریف سلامتعلی بن عباس مجوسی اهوازی: ینبغی ان یستعان فی سائر ابواب حفظ الصحه بالنظر فی العادات .... لانها اذا طالت مدتها، صارت کالشیئی الطبیعی

اسلاید 14: شفا (باذن الله)اسباب ماوراء الطبيعیاسباب مادیاسباب معنوی و روانشناختیسلامتبیماریشفا

اسلاید 15: ارتباط ميان قوا، اندام ها و وظايف الاعضاء1- ارتباط غير مستقيم: از تأثير و تأثر بر نهر جاری فعل و انفعالات قوه مدبره (فونکسيون های مؤثر در هومئوستاز) سلامت دستگاه گوارش و کيفيت هضمميزان قدرت شنوايیاندام دستگاهفونکسيون(ب)2- ارتباط مستقيم: از طريق بافت همبند شکل گرفته از مزودرم هفته سوم جنينی از شيار اوليه(Primitive Streak) و توسعه و گسترش آن(بافت مزانشيم)Metabolic Pathwayاندام دستگاهفونکسيون(الف)

اسلاید 16: ايمان و اعتقاد دينيقواي روحانيسلامتقوه مفكره و ادراك عقليقوه مدبرهتنظيم افعال، فرايندها و واكنش هاي درونيبيماري-گناه- انحراف از فطرت سليم- عوامل بيماريزا: . بيولوژيك . مكانيكي . فيزيكي . شيميايي . تغذيه اي . ژنتيك . اجتماعي فرهنگي . پيري . ناشناخته . مركبتأثير اعتقاد و ايمان بر سلامت و بيمارياختلال و انحراف

اسلاید 17: 18نقش اسلام در رشد و شكوفائي دانش پزشكي الف : نقش غير مستقيم در هم شكستن نظام طبقاتي تأكيد بر علم آموزي دانش گمشده مؤمن شفابخشي كاري خدائي است دانش پزشكي تهيه مقدمه و اسباب براي تحقق اين كار خدائي است طبابت ريشه در آموزشهاي وحي دارد ـ معجزه انبياء تأمين سلامت يك ارزش ديني و يك خواسته اساسي در ادعيه است پزشكي و بهداشت مقدمه لازم براي تحقق يك واجب الهي است عمومي شدن آموزش

اسلاید 18: 19ب : نقش مستقيمنقش اسلام در رشد و شكوفائي دانش پزشكي اعلام تسخير قواي زمين و آسمانها براي انسان ارزش وجودي انسان و ضرورت حفظ حيات , سلامت و كرامت او وجوب كفائي پزشكي (وجوب مقدمه واجب) ضمانت در خدمات پزشكي دانش پيشرو ـ دقت ـ مهارت ـ رفتار مسئولانه و پيش بيني هاي لازم تمام بيماريها قابل درمان هستند تشويق به پژوهش و اميد جدي به موفقيت ارتباطات متقابل ميكروكاسموس و ماكروكاسموس ( انسان و كائنات) ارتباطات روح و جسم

اسلاید 19: 20نقش اسلام در رشد و شكوفائي دانش پزشكي ب : نقش مستقيم (ادامه)ويژگي هاي لازم و پسنديده براي ارائه كنندگان خدمات پزشكي: ويژگيهاي خلقي و رفتاري فردي و حرفه اي تقوا و بازآموزينوآموزيپژوهش خيرخواهيتعميم آموزشهاي كاربرديتلاش نظم مهارت و حذاقتاداي امانتجلب اعتمادبصيرتوثوقرفقرسيدگي خوبرازداريتوكل پاي بندي به مكارم و محاسن و احكام...مفاهيم بيماري و سلامت وظايف بيمار رهنمودهاي ويژه:نگاه همه سونگر به انسان و مسائل او، بهداشت و آداب تغذيه ـ ياتروژني و عوارضجانبي داروها، دارو درماني، تقدم پيشگيري بر درمان، تقدم درمان غذائي و طبيعيبر درمان داروئي و درمان داروئي بر جراحي، قوه مدبره ، وراثت كروموزومي وغير كروموزومي، كرونوبيولوژي ـ ارتباطات زيربنائي قوا، عوامل بيماري زا و نحوهعمل آنها و صدها رهنمود استثنائي و بيسابقه ديگر

اسلاید 20: تقسیمات طب سنتی

اسلاید 21: - آب (سرد و تر)- هوا (گرم و تر)- آتش (گرم و خشک)- خاک (سرد و خشک)مفردمرکب- گرم- سرد- تر- خشک- گرم و تر - گرم و خشک- سرد و تر - سرد و خشکغذامعدهکيلوسکبدکيموسدم(گرم و تر)بلغم(سرد و تر)صفرا (گرم و خشک)سودا (سرد و خشک)مفردمرکب- استخوان- غضروف- عصب- ...- ...- دست- پا- چشم- ...- ...طبيعينفسانيحيوانيکبد(رشد و نمو)مغز(حس، تحرک، تدبير)قلب(اعمال حياتي، حرکت، انرژي)

اسلاید 22: مبانی اندیشه و عمل در درمان بیماری ها (1) الف – در تشخیص:1 – بررسی شکایت بیمار2 – معاینه با استعانت از بررسی:- اسباب و علل سلامت و بیماری- دلائل و علائم بیماری3 – توجه ویژه به زمینه احتمالی مشارکتی بیماری4 – جمع بندی و تشخیص بیماری در قالب:- طیف- عنوان مشخص- بیماری ثانوی به عارضه دیگر (بیماری شرکی) • ارزیابی سهم عارضه اولیه

اسلاید 23: مبانی اندیشه و عمل در درمان بیماری ها (2) الف – در درمان:1 – اعانت به قوه مدبره یا طبیعت - شناسائی اهمیت قوه مدبره و عوامل تاثیرگذار آن- کمک به قوه مدبره برای تنظیم و ترمیم اختلالات و انحرافات با تعدیل مزاج (در صورت لزوم)- خودداری از دخالت های غیر ضروری و تهاجمی تا حد امکان: • سخن ابن نفیس (... و قد یعاق عن الاستفراغ و یستبدل به بالصوم و النوم ...)- عدم غفلت از جنبه های روانی ومعنوی در سیر درمان2 – تنظیم پروتکل درمانی با توجه به نیاز بدن در مراحل مختلف و سیر بیماری: • تجویز مصلح، منضج، مسهل، رادع، جالی، ... با رعایت اولویت مصلحت • انتخاب مناسب ترین مصداق برای مورد تجویز با توجه به جمیع جوانب

اسلاید 24: نگاه مجدد به عناوین حفظ الصحه در طب سنتي - تعریف صحت و مرض و حالات بینابینی- شرایط لازم برای تحقق حفظ الصحه: (آگاهی و دسترسی، آسایش جسمی روانی، توان اقتصادی، خودداری از افراط و تفریط، ...) - مسئولیت پزشک در حفظ الصحه

اسلاید 25: سته ضروریه زیر بنای بحث حفظ الصحه در طب سنتیتدبیر اهویه: (فصول، اقالیم، باد، رطوبت، خشکی، سرما، گرما، گرد و غبار، ... مواد حساسیت زا، بخارات مزارع، بخارات مزارع باقلا، شاهدانه، گیاهان ردیه، باران، حشرات، کوه، دشت)سخن منسوب حضرت امام رضا علیه السلام: ان قوی النفس تابعه لمزاجات الابدان و مزاجات الابدان تابعه لتصرف الهواء فاذا برد مره، و سخن اخری، تغیرت بسببه الابدان و الصور، فاذا استوی الهواء و اعتدل، صارالجسم متعدلاً ...

اسلاید 26: تدبیر فصول اعتدال در كيفيات اربعه (رطوبت – خشكي – برودت – حرارت)- هواي معتدل عاري بودن از بخارات رديه و جوهر غريب- اقدامات صحي (پاكسازي و ايجاد اعتدال، درمان زكام فصلي يا رينيت آلرژيك - تغييرات غير طبيعي هوا :1- مضاد با طبيعت (هواي و بائي ، مغيّر جوهر هوا ) سماوی2- غير مضاد با طبيعت ارضی( هوای اقالیم مختلفه )- استعداد ابتلا به بيماريهاي مختلف در فصول مختلف: + تناسب بيماريها با مزاج فصول - مزاج فصول و ضرورت توجه به اخطار و تدابير:- ربيع: اعتدال در كيفيات اربعه – توافق با مزاج همگان – مراقبت هاي ويژه - صيف: گرم و خشك – حدوث امراض صفراوي – ضرورت تبريد و ترطيب و كاهش ميزان غذا و كاهش رياضت - خريف: سرد و خشك – احداث امراض سوداوي - شتاء: سرد و تر ، احداث امراض ناشي از بلغم

اسلاید 27: تدبیر مأکول و مشروبنحوه تغذیه – دفعات، مقدار، انواع مأکولات و مشروبات، مواد مضر طبیعی و خارجی در خوردنی ها، تأثیر فصل بر تغذیه، غذاهای مصلح و مفسد، عادات غذایی، غذاهای خفیف و غلیظ، صالح الکیموس، ردی الکیموس، کثیرالغذا، قلیل الغذا، لطیف، کثیف- شروع و ختم تغذیه، سازگاری و ناسازگاری – رفتارهای تغذیه ای، تخمه و اختلال هضم، تداخل، تغذیه و کرونوبیولوژی، بهداشت طبخ (تغییرات غذا، ظرف غذا، آتش و ابزار طبخ)ترویه – آب گرم شده در اثر تابش خورشید، اصلاح آب ها (تجربه مدینه)، پاکسازی و اصلاح آب ها نوشیدنی های زیان بخش و سودمند – کامبوجا – کفیر- کومیس – بابور

اسلاید 28: چند نكته و رهنمود در خصوص تغذيه و تدبیر مأکول و مشروب- آداب 12 گانه بر سفره نشستن از حضرت صديقه طاهره فاطمه زهرا سلام ا... عليها في المائده اثنتا عشره خصله يجب علي كل مسلم ان يعرفها، اربع فرضٌ و اربع فيها سنه و اربع فيها تأديب، فاما الفرض فالمعرفه و الرضا و التسميه و الشكر فاما السنه فالوضوء قبل الطعام و الجلوس علي الجانب الايسر و الاكل بثلاث اصابع فاما التأديب فالاكل بمايليك و تصغير اللقمه و المضغ الشديد و قله النظر في وجوه الناس  - توصيه حضرت امام رضا (ع): ابدء بالاخف الاغذيه ....- خلاصه الحكمه: سعي نمايند قبل از انهضام آن، چيزي كه مضاد آن باشد تناول نمايند تا بسبب اختلاط با آن كيفيتي ظاهر نگردد و تداخل هر چند ممنوع است اما در اينجا جايز دانسته اند به اعتبار غرض عمده ( غذاي مصلح)

اسلاید 29: (ادامه)چند نكته و رهنمود در خصوص تغذيه و تدبیر مأکول و مشروب- خلاصه الحكمه: (در تدارك الخطا): مضرت غذاهاي ضعيف القوام: يعني غذائي كه تريهاي ايشان به خشكي نيك ممتزج نشده باشد مثل شفتالو و زرد آلو و خربزه و شير – مضرت اين ها آن است كه به هرچه در بدن است خواه صفرا، خواه بلغم ، خواه سودا، زود منقلب مي شوند و قابليت عفونت سريعه دارند از اين جهت است كه تب هاي بلغمي و صفراوي پيدا مي كنند. تدارك اين خطابه سكنجبين ساده و شراب سيب ترش مضرت غذاهاي ذي قوام: مثل ذرت و بلوط و برنج كه دير قبول هضم و استحاله مي نمايند و از اينها قبض طبيعت و رياح و اوجاع احشاء و امراض خام ايجاد مي شود. - بحث تدارك الخطا در طب سنتي: اشاره به دو كتاب گرانقدر منافع الاغذيه و دفع مضارها از رازي و كتاب دفع مضار الكليه از ابن سينا - نقش طعم اغذيه در انتخاب غذاي مصلح: - خلاصه الحكمه: مستحسن است جمع ميان اطعمه و ميوه هائي كه بعضي آنها اصلاح بعضي ديگر نمايد مانند طعام شيرين با طعام ترش، و چرب با شور و تيز - حفظ الصحه ناصري: بايد دفع نمايد مضرت حلو را به حامض و حامض را به حلو وتفه را به مالح و مالح به تفه

اسلاید 30: (ادامه)چند نكته و رهنمود در خصوص تغذيه و تدبیر مأکول و مشروب- ابن سينا: (كتاب دفع مضار الكليه):مضرت خوردن مزلق از بطيي الانهضام: تناول غذاهاي مزلق مانند آلو، زردآلو و توت قبل از بطيئ الانهضام باعث مي شود كه اولي (مزلق) زود از معده برود و دومي نيز به مصاحبت با او از معده خارج گردد پيش از آنكه در معده هضم شود و ايجاد سده نمايد. - ابن سينا: (ترجمه حفظ الصحه از عبدالكريم بن محمد يحيي القزويني): واجب است در ميل نمودن طعام، تقديم طعام سريع الهضم، چرا كه آنچه سريع الهضم است هرگاه در آخر ميل شود زود طبخ مي يابد و آنچه بطيئ الهظم است در قعر معده مي ماند و هنوز هضم نشده مانع خروج آن است لابد متغير و فاسد مي شود، به فساد او ما تحت آن هم فاسد مي شود و سبب امراض مي گردد. پس واجب است تقديم آنچه لطيف تر است بر آن غذائي كه غليظ تر است مثل آنكه اول ماست يا شير ميل شود و شورباها را بعد از آن ميل نمايند و از حلواها آنچه از شكر و آرد مرتب شده باشد مقدم دارد بر آنچه از نشاسته باشد به اعتبار ثقلي كه در نشاسته هست.- ابن سينا: مضرت ادخال طعام بر طعام از سه وجه است (يكي) طبيعت ، غذاي اول را درنگي بدهد در معده، تا غذاي دوم غير منهضم را به او رساند و نتواند كه هضم هر دو مساوي شود، پس اول فاسد شود و دوم را نيز فاسد كند ...

اسلاید 31: (ادامه)چند نكته و رهنمود در خصوص تغذيه و تدبیر مأکول و مشروب- ضرب المثل عقرب زده را كرفس دادن (از منوچهر دامغاني ): خوردن كرفس قبل از گزيدن عقرب و هوام و همچنين بعد از آن باعث سرعت تأثير سم در بدن و تدبيري ندارد. - حفظ الصحه ناصري: .... و همچنين منع جمع ميانه ماهي و شير نموده اند، چه هر دو غليظ و به زودي فاسد مي گردند و مولد امراض مزمنه است مثل جذام و برص و قولنج اما عروض جذام در صورتي است كه مستحيل به سودائيت گردد و عروض برص در حالتي است كه بلغم غليظ حاصل شود و حدوث قولنج در وقتي كه از خلط غليظ و رياح به هم رسد . - خلاصه الحكمه: ... به جهت آنكه عادت حكم طبيعت ثانيه دارد و شك نيست كه مخالفت امر مألوف خواه طبيعي و خواه غير طبيعي، محذور العاقبه است به جهت دشواري انتقال از مألوف بسوي غير مألوف، پس رعايت آن واجب است در جمع تدابير، خواه براي حفظ صحت باشد يا براي استرداد آن، اگر محمود است استمرار آن بايد نمود و الا حيله بايد جست در انتقال بتدريج .- ابن سينا: الا بدان الذي تهزل في زمان الطويل فينبغي ان يكون عادتها بالتغذيه الي الخصب بتمهل و الابدان التي ضمرت في زمان يسير ففي زمان يسير .

اسلاید 32: حرکت و سکون جسمانیریاضت، مالش، ریاضت عام و خاص، ریاضت بر اساس حرفه، ورزش های قدیمی و جدید- ابن سينا(قانون – كتاب اول – الفن الثالث)لما كان معظم تدبير حفظ الصحه هو ان يرتاض، ثم تدبير الغذا، ثم تدبير النوم ، الرياضه هي حركه اراديه تضطر الي النفس العظيم المتواتر و الموفق لاستعمالها علي جهه اعتدالها في وقتها به غناء عن كل علاج تقتضيه الامراض الماديه و الامراض المزاجيه التي تتبعها و تحدث عنها و ذلك اذا كان سائر تدبيره موافقاً و صواباً .- خلاصه الحكمه: - اقوي اسباب تحليل مواد و مانع توليد و اجتماع آنها : دليل تسخيني است كه لازمه حركت است .- موجب حفظ بدن از جميع امراض ماديه و اكثر امراض مزاجيه حادثه از رطوبات فضليه مرخيه - چون حافظ صحت بر خود لازم گيرد رياضت هر روزه را به حد اعتدال، باقي نمي ماند از فضول غذائيه در بدن وي چيزي كه بطول زمان مجتمع گردد و باعث ثفل و فساد و تعفن امراض گردد. - اعتدال در رياضت: بدن اندكي گرم و سرخ گردد و عرق از آن جاري شود به حد وسط و بعد از عرق، شخص خفت و راحت يابد. - چنانچه رياضت به حد اعتدال و بطريق صواب نباشد، آنچه تحليل مي يابد از آن به سبب رياضت، بدل آن، خلط ديگر مانند آن و يا بدتر از آن سوء تدبير بهم مي رسد.

اسلاید 33: (ادامه) حرکت و سکون جسمانی- دلك: - فوايد مشترك دلك و رياضت:1- دترقيق و تحليل مواد زائد و جذب مواد صالحه 2- ثوران حرارت غريزي 3- تصلب اعضاء به تصلب اوتار و عضلات و اعصاب آن به تحليل رطوبات مرخيه - فوائد مختص دلك كه در رياضت وجود ندارد: 1- تحليل ماده غليظ و لزج محتبس در عضو 2- سمين و فربه گرداندن عضوي كه در اصل خلقت صغير المقدار بوده يا به سبب عارضه دچار ذبول و هزال گرديده است (بهبود تغذيه و تنميه در اثر دلك) 3- دفع برد مجمد يا ريح محتبس در عضو 4- جذب ماده از اعالي به اسافل كه امكان قرار دادن محاجم و ربط نباشد (مثل دلك قدمين كه جذب از اعالي دارد) - انواع دلك (صلب ، لين، طويل يا كثير ، معتدل ، خشن ، املس ....)

اسلاید 34: حرکت و سکون نفسانیبهداشت روان و مقابله با استرس، سازگاری و پذیرش واقعیت ها، تدابیر و تداوی روحی و روانی ...- سيد اسمعيل جرجاني – ذخيره خوارزمشاهي – گفتار سوم از كتاب سوم: اثر اعراض نفساني اندرتن مردم فزون از اثر طعام و شراب است كه خورده شود و فزون از اثر خواب و بيداري و حركت و سكون و ديگر افعال و احوال مردم است از بهر آنكه از طعام و شراب و داروها كه مردم را اتفاق افتد كه بخورد هيچ قوي تر و اثر كننده تر از زهر نيست و بيشتر زهرها كه اتفاق افتد كه خورده شود يا كسي بقصد دهد ، تا اندر تن مردم قرار نگيرد و حرارت و قوت معده و جگر اند آن زهر اثر نكند مضرت آن پديد نيايد و اعراض نفساني اندر حال بي هيچ مهلت اثر كند، نبيني كه انديشه اي بر خاطر بگذرد و سخن ها و چيزهاي خوش و ناخوشايند، اندر حال اثر كند بي هيچ مهلت .- محمد بن زكرياي رازي: - ينبغي للطبيب ان يوهم المريض ابداً الصحه و يرجيّه بها و ان كان غير واثق بذلك فمزاج الجسم تابع لاخلاق النفس تأليف كتاب طب روحاني در مقابل كتاب طب جسماني ( المنصوري ) - ضرورت توجه به سلامت روحي همزمان با توجه به اعراض نفساني: منبع خوب براي اين رويكرد: كتاب گرانقدر معراج السعاده ملامهدي نراقي و كتاب جامع السعادات ملا احمد نراقي

اسلاید 35: نوم و یقظهطرز خوابیدن- زمان خوابیدن، رؤیا و ارتباط آن با سلامت و بیماری، خواب در فصول مختلف – خواب اصحاف کهف و درس های آن، خواب و اثر آن بر تزاید اخلاط- خلاصه الحكمه:  - خواب عبارت است از رجوع و ميل كردن به سوي باطن به علت طلب استراحت قوي و نضج غذا و بعبارت ديگر ترك حركت نفس است به استعمال حواس ظاهره و طبيعي، خواب را اسباب اربعه است: علت مادي آن بخار رطب معتدل است و علت صوري مقدار و وقت و شكل خواب است و علت فاعلي نفس حيوانيه است و علت غائي اجتماع و رجوع قوا است به باطن جهت طلب استراحت.  - بهترين اوقات خواب:- آن است كه بعد از گذشتن غذا از فم معده باشد(حفظ الصحه ناصري).- خواب حافظ رطوبت است.- در سن شيخوخت اگر فرد دچار كم خوابي شود ترطيب نمودن لازم است(مثل استفاده از حمام بعد از هضم غذاي تناول شده و ريختن آب گرم زياد بر سر قبل از خواب – قانون).- خواب در زير نور خورشيد باعث ثوران صفرا مي شود. خواب در زير مهتاب محرك خون به سوي ظاهر دماغ است.- بيداري به افراط موجب افناء رطوبت و منع هضم غذا و فساد مزاج و يبس دماغ است.

اسلاید 36: حبس و استفراغیبوست – اسهال، دفع اخلاط ردیه، استفاده از ملینات، ادرار و بهداشت دستگاه اداری، حجامت و سلامت، ...

اسلاید 37: تدابیر متفرقه- تدبیر حمام: خانه های حمام – توقف در حمام – تعریق، آب ریختن بر سر و قدم، آب آشامیدن در حمام – آب سرد و گرم – مواد شوینده – سفیداب و مسأله سیاه زخم، ....- تدبیر آمیزش جنسی: زمان – مکان – کرونوبیولوژی و آمیزش – بهره گیری دو سویه، قاعدگی و P.M.S – رفتار جنسی - تدابیر اطفال: بریدن ناف، غسل، قنداق، دایه، شیرمادر، اصلاح شیر مادر و دايه، رضاع و مدت آن، بررسی رشد و تکامل – تغذیه طفل - تدابیر جوانان - تدابیر کهول و مشایخ – شیخوخت و ارذل العمر- تدابیر حوامل و مراضع - تدابیر مزاجهای غیر متعادل: لاغر، فربه- تدابیر مسافران: مسافرتهای زمینی، دریایی و (هوایی) – گرمازدگی – سرمازدگی – کوری برف- سفرهای خاص - تدابیر اعضاء بدن: مغز، پیشگیری از نسیان- چشم، سرمه کشیدن گوش- دندان- قلب- معده- کبد- دست و پا- تدبیر التقدم بالحفظ تدابیر در شرایط اضطراری)

اسلاید 38: برخي از نوآوريهاعلي بن عباس مجوسي اهوازي : طبقات سه گانه شرائيننفيس بن عوض : قند خون ( شيريني خون ) _ نفوذ در منافذابوسهل ( معاصر ابن سينا) ابن نفيس گردش خون ريوي - گردش خون کرونري قلب محمد بن زكرياي رازي: سندرم فورنيه ، روش جراحي بروك ، استفاده از كاتگوت ، استفاده از الكل ، استفاده از پنبه، وجوه افتراق آبله و سرخك ـ معرفي رينيت آلرژيك و ده ها مورد كوچك و بزرگ ديگر اهميت به تجربه: وليس للقياس و لا التخمين دخل في امثال هذه المسائل، بل التعويل فيها علي الرصد و التشريح درمان غذائي و دارويي: مهما قدرت ان تعالج بالاغذيه فلا تعالج بالادويه و مهما قدرت ان تعالج بالادويه المفرده فلاتعالج بالادويه المركبه ابن سينا : قطع عضو درگير در سرطان ، تراكئوتومي ، بيهوشي ، سنگ كليه، ميكرب عامل عفونت : و كما ان الماء لايعفن علي حال البساطه لما يخالطه من اجسام ارضيه خبيثه تمتزج به، وتحدث للجمله كيفيه رديه، بستر آبي) waterbed ) – تشخيص افتراقي يرقان هموليتيک از يرقان انسداديحكيم علي گيلاني : حركت دوديابو سهل : آغاز هضم غذا از دهان ، سپس تكميل هضم با ترشحات معده اي و روده ايابوالحسن طبري : رشح (يا انفيلتراسيون )

اسلاید 39: نجيب الدين سمرقندي : رطوبت بيضيه ( دفع پروتئين) در سندرم نفروتيك عمار بن علي : ساخت و استفاده از سرنگ سيداسمعيل جرجاني : گواتر و اگزو فتالميعلي بن ربن طبري : تيوب معدي و غليظ شدن جليديه در كاتاراكت

اسلاید 40: مهمترين اشكال داروئي متداول در طب سنتيالف : اشكال خوراكي معجون ها (Confections) شربت ها (Syrups) جوارشات (مقدمه تهيه قرص ها در ادوار بعدي) قرص ها (با استفاده از كتيرا ، صمغ عربي و 000) حبوب ايارجات (داروهاي مسهل) سفوف (پودرهاي داروئي) طبيخ ها عرقيات عصارات(از تغليظ محلولهاي استخراج شده از گياهان) ربوب (از ميوه ها) سكنجبين ها

اسلاید 41: مهمترين اشكال داروئي متداول در طب سنتي(ادامه)ب : اشكال با مصرف خارجي  ادهان  ضمادها  طلاهامرهم ها ( ضمادهاي موم دار)قطوركحول ( سرمه ها)شيافات ( براي درمان بيماريهاي چشمي)كماداتحمول ( از طريق ركتوم ، گاهي هم واژن)فرزجه ( از طريق واژن)سعوط ( قطره هاي روغني بيني)نشوق ( پودرهاي انفيه)عطوسسنون ( گرد دندان و لثه )آبزن هابخورات ( بخارات ، دودها)دخان ( دوده ها)ذرور ( پودر بخصوص براي بيماريهاي چشم )حقن ها ( از طريق ركتوم )خضاب ها ...

اسلاید 42: NoScientific NameIranian Nameنام فارسيقسمت مورد استفاده Traditional Usage اثر درماني متداول1Achillea millefoliumBumadaranبومادرانسرشاخه گلدار Gastro- intestinal Anti spasmodicضد اسپاسم گوارشي2Achillea wihelmsiiBumadaranبومادرانسرشاخه گلدار Gastro- intestinal Anti spasmodicضد اسپاسم گوارشي3Adiantum capillus-venerisPar-e Syavashanپرسياوشان تمام قسمتهاي گياهAnti-tussive, Expectorantضدسرفه ، خلط آور 4Alhagi camelorumTaranjebinترنجبينمان Laxativeملين5Alhagi pseudoalhagiTaranjebinترنجبينمان Laxativeملين6Allium sativumSireسيربولب يا پياز گياهAntihypertensiveپايين آورنده فشارخون7Althaea officinalisGol-e Khatmiگل ختميبرگ، ريشه و گلDemulcentنرم كننده حنجره و گلو8Alyssum sppQhoddoomehقدومهدانه گياهDemulcentنرم كننده حنجره و گلو9Anethum graveolensShevid،Shebetشويد دانه گياه Carminativeضد نفخ10Apium graveolensKarafsكرفسميوه Diureticمدر11Artemisia absenthiumAfsantinافسنطينبرگ و سرشاخه گلدارAppetizerاشتها آور12Artemisia dracunculusTarkhonترخونبرگ و سرشاخه هاي جوانCarminativeضد نفخ13Astragalus adscendensGaz-e KhansarگزخوانسارمانLaxativeملين14Astragalus sppKatiraكتيراصمغ گياهDemulcentنرم كننده سينه15Berberis intermediaZereshkزرشكميوه گياهCholagogueصفراآورفهرست اسامي گياهان دارويي متداول در طب سنتي

اسلاید 43: فهرست اسامي گياهان دارويي متداول در طب سنتي(ادامه)16Bunium persicumZireh-e iraniزيره كوهيميوهCarminativeضدنفخ17Calendula officinalisGol-e Hamisheh Baharگل هميشه بهاركاپيتولهاي گياهTopical Anti-inflammatoryضد التهاب موضعي18Cassia angustifoliaBarg-e Senaبرگ سنابرگ Stimulant laxativeملين محرك19Cassia fistulaFolusفلوسميوهLaxative-Purgativeملين - مسهل20Cerasus aviumDom-e Gilasدم گيلاسدم ميوه هاي گيلاسDiureticمدر21Cichorium intybusKasniكاسنيريشه،گاهي برگ و ساير قسمتها Diuretic, Cholagogueمدر، صفراآور22Cinnamomum zeylanicumDarchinدارچينساقه گياهCarminativeضدنفخ23Citrus aurantiumBahar-Narenjبهارنارنجگلها Mild sedativeآرامبخش ملايم24Cordia myxaSepestanسپستانميوه Demulcentنرم كننده سينه25Coriandrum sativumTokhm-e Geshnizتخم گشنيزميوه Carminativeضدنفخ26Cotoneaster numulariaShirkheshtشيرخشتمان Mild laxativeملين ملايم27Cucurbita pepokadu tokhm kaghaziكدوي تخم كاغذيدانهAntiprostatitكمك در درمان التهاب پروستات28Cuminum cyminumZireh-e Sabzزيره سبزميوهCarminativeضدنفخ29Cydonia oblongaBehdanehبهدانهDemulcentنرم كننده سينه30Cynara scolymusArtishoآرتيشو، كنگرفرنگيبرگCholagogueصفراآور31Dracocephalum moldavicaBaderashkbouyeبادرشبويهسرشاخهDiuretic, Carminativeمدر، ضدنفخ32Echinaceae purpureaSarkhargolسرخارگلاندامهاي هواييImmunosupportكمك در تقويت سيستم ايمني بدن33Echinops pungensShekartigalشكر تيغالمانMild laxativeملين ملايم34Echium amoenumGol-e gavzabanگل گاوزبانگلهاDiaphoreticمعرق35Elaeagnus angustifoliaSengedسنجدميوهAstringentقابض36Elletaria cardamomumHelهلميوه و دانهCarminativeضدنفخ37Equisetum arvensisDom-e Asbدم اسبساقه هاي نازاDiureticمدر38Eucalyptus sppEucalyptusاوكاليپتوسبرگRespiratory antisepticضد عفوني كننده مجاري تنفسي39Ferula assa-foetidaAnquzehانغوزهاولئو گم رزينGastro-intestinal antispasmodicضد اسپاسم گوارشي

اسلاید 44: فهرست اسامي گياهان دارويي متداول در طب سنتي(ادامه)40Foeniculum vulgareRazyanehرازيانهميوهCarminativeضدنفخ41Fumaria parvifloraShatarehشاهترهاندامهاي هواييCholagogueصفراآور42Fumaria vaillantiiShatarehشاهترهاندامهاي هواييCholagogueصفراآور43Glycyrrhiza glabraShirinbayanشيرين بيانريشه و ريزومGastro-intestinal antiinflammatoryضد التهاب گوارشي44Heracleum persicum GolparگلپرميوهCarminativeضدنفخ45Humulus lupulus Razakرازكگلهاي ماده و ميوهSedativeآرامبخش46Hypericum perforatumAlaf-e Chayعلف چاي،گل راعيگلهاAntidepressantضد افسردگي47Hyssopus angustifoliaZufaزوفاسرشاخه گلدارExpectorant, Antitussiveخلط آور، ضدسرفه48Hyssopus officinalis Zufaزوفاسرشاخه گلدارExpectorant, Antitussiveخلط آور، ضدسرفه49Laurus nobilisBarg-e Buبرگ بوبرگDiureticمدر50Lavandula angustifoliaOstokhodousاسطوخدوسسرشاخهSedativeآرامبخش51Lavandula officinaleOstokhodousاسطوخدوسسرشاخهSedativeآرامبخش52Lawsonia inermisHanaحنابرگTopical Antifungalضد قارچ موضعي53Linum usitissimumTokhm-e-katanتخم كتاندانهLaxativeملين54Malva silvestris PanirakپنيركگلهاDemulcentنرم كننده سينه55Matricaria chamomillaBabunehبابونهسرشاخه هاي گلدارGastero-intestinal Antispasmodic & Antiinflammatoryضد اسپاسم و ضد التهاب گوارشي56Melissa officinalisBaderanjbouyeبادرنجبويهسرشاخه Sedativeآرامبخش57Mentha sppNa-naنعنابرگCarminativeضدنفخ58Myrtus communis Barg-e Murdبرگ موردبرگInhalerبخور(ضدعفوني كننده مجاري تنفسي)59Nardostachys jatamansiiSonboletib Hendiسنبل الطيب هنديريزومSedativeآرامبخش60Nigella sativaSyah-danehسياه دانهدانهCarminativeضدنفخ

اسلاید 45: فهرست اسامي گياهان دارويي متداول در طب سنتي(ادامه)61Ocimum basilicumTokhm-e Reyhanتخم ريحاندانهDemulcentنرم كننده سينه62Origanum vulgare Marzanjushمرزنجوشبرگ و سرشاخه هاي گلدارSedative, Carminativeآرامبخش، ضد نفخ63Passiflora incarnataGol-e Saatiگل ساعتيسرشاخه هاي گياهي Sedativeآرامبخش64Pimpinella anisumAnisunانيسونميوهExpectorant, Carminativeخلط آور، ضدنفخ65Plantago majorBarhangبارهنگدانه كمك در درمان اسهال66Plantago ovataEsfarzehاسفرزهدانهLaxativeملين67Plantago psyllium EsfarzehاسفرزهدانهLaxativeملين68Polygonum bistorta Angebarانجبارريزوم و ريشهMild anti-noninfective diarrhiaضد اسهال غيرعفوني ملايم69Portulaca oleraceaKhorfehخرفهدانه Demulcentنرم كننده سينه70Punica granatum var.pleniflora Golnarگلنارگل Mouth astringent& Antisepticقابض، ضدعفوني كننده موضعي دهان71Quercus libaniMazujمازوجگالGastro-intestinal Astringentقابض گوارشي72Rosa damascena Gol-e Mohammadiگل محمديگل Laxative, Carminativeملين، ضدنفخ73Rosmarinus officinalisRosmariرزماريبرگCarminativeضدنفخ74Salix aegyptica Bid-e Meshkبيدمشكگل آذين نرSedativeآرامبخش75Salix spp. Bid-Kheshtبيدخشتمان Laxativeملين76Salvia officinalisMaryam-goliمريم گليبرگCarminative, Gastro-intestinal antispasmodicآنتي اسپاسموديك گوارشي، ضدنفخ77Salvia sclarea Maryam-goliمرنوكبرگCarminative, Gastro-intestinal antispasmodicآنتي اسپاسموديك گوارشي، ضدنفخ78Satureia hortensis Marzehمرزهدانه گياهExpectorant, Demulcentنرم كننده سينه، خلط آور79Satureia hortensis MarzehمرزهبرگCarminativeضدنفخ80Sesamum indicum Konjedكنجددانه Demulcentنرم كننده سينه81Silybum marianumKharmaryamخارمريمميوهCollagogueكمك در درمان مسموميت هاي كبدي82Sisymbrium sophiaKhakshirخاكشي ايراندانه به صورت جوشاندهMild laxativeملين ملايم83Terminalia chebulaHalileleh Siyahهليله سياه-زرد-كابليميوهAntin noninfective diarrheaضداسهال غيرعفوني84Teucrium poliumMaryam-Nokhodiمريم نخودي Appetizerاشتهاآور

اسلاید 46: 85Thymus sppAvishanآويشنسرشاخه هاي گياهExpectorantخلط آور86Tilia begonifoliaZirfunزيرفون، نمدارگلهاCarminative, Sedativeضدنفخ، آرامبخش87Trachyspermum copticumZenianزنيانميوه Carminativeضدنفخ88Tribulus terrestris Khar KhasakخارخاسكميوهDiureticمدر89Trigonella foenum-graecumTokhm-e Shanbelilehتخم شنبليلهميوه وبرگHypoglycaemicپايين آورنده قند خون90Urtica dioica Gazanehگزنهبرگ وريشه يا ريزوم گياهMild antiprostatitisكاهنده التهاب پروستات91Valeriana officinalis Sonboletibسنبل الطيبريزوم يا ريشهSedativeتسكين دهنده اعصاب92Viola odorataGol-e Banafshehگل بنفشهگلDemulcentنرم كننده سينه93Zataria multiflora Avishan-e Shiraziآويشن شيرازيسرشاخهExpectorantخلط آور94Zea mays Kakol-e Zorratكاكل ذرتخامه هاي تخمدان گياهDiureticمدر95Zhumeria majdae Mur-e Khoshمور خوشميوهCarminativeضدنفخ96Zingiber officinaleZanjebilزنجبيلريزومCarminative, Antiemeticضدنفخ، ضدتهوع97Ziziphora clinopodioidesMoshk Taramoshkمشك طرامشكبرگExpectorantخلط آور98Ziziphora tenuiorKakotiكاكوتيبرگCarminativeضدنفخ99Ziziphus vulgarisAnnabعنابميوهDemulcentنرم كننده سينهفهرست اسامي گياهان دارويي متداول در طب سنتي(ادامه)

اسلاید 47: تقسيم بندي داروهاي گياهي موجود در داروخانه بر اساس مورد مصرفضد نفخضد التهاب و اسپاسم گوارشيملينپايين آورنده فشارخونرازينكارامينكارواي ميكسچركارميناتيفكارمينتگريپ واترماسومينتمنتازينمنتاديل سانسوپرمينت گل گريپد-رگليسرگليس معطرگاسترودينشيرينوشبابونهماتريكاگاستروليتبرانپسيليومپسيليوم موسيلوئيدسناگلسنامدسنالينسنالين5/7سي-لاكسلاگزاريسينموسيليومهربي لاكسسامي لاكسلوبري تيدي آليكومآليوم-اساولئاكراتكراتاگوسگارلتگارليكگارلي كپگارسينضد ميگرنضد التهاب مخاط گلو ودهانكاهنده چربي خون كاهنده قند خونآنتي ميگرن تانا ميگرن آلتادينليكوفارآنتوم(قرص وگرانول)آنتي ديابتيكضد التهاب پوستيضدسرفه،خلط آورتسكين علائم سرما خوردگيدهانشويهانوكسولونكالاندولاكاميلتيميانبرونكوتيديتوسيوينتيمكستيم آرتاتوسيانتوسيگلمحلول اكاليپتوسپودر اكاليپتوسفيتوكلدمنتول مايعبخور طبي دينهماتريكابابونهكامي سلپرسيكاسينامولبابونهماتريكاكامي سلمدرزياد كننده ترشح شير مادردافع سنگ كليهضد ويروس موضعي ديورتيك شيرافزاسنكلميرتوپلكسمليسان

اسلاید 48: آرامبخشكمك در درمان اسهالضدالتهاب پروستاتضد قارچ موضعيآلتيبپاسي پيسدامينوالريكوالي فلوروالرينهايپيراننوراگلپرفورانپلانتاژللومكسپروستاتاناورتاناورتيدينپيجيوم آفريكانوممنتاژلضد درد موضعيرفع اختلالات قاعدگي‏و يائسگيپيشگيري از بيماري مسافرتآفروديزياكرزماريويتاگنوسجن جي تونزينتوماآفروديت (قطره و قرص)ضدآفتمقوي، اشتهاآوردرمان درد و علائم ديسمنورهرفع علائم اختلال ارگانيك مغزيميرتكسايرالوكسجنرال تونيكفنلينجينكوتيدينرم كننده موم گوشمحرك سيستم ايمنيمحرك ترشح صفراايرگلاكي هربسينابايلتقسيم بندي داروهاي گياهي موجود در داروخانه بر اساس مورد مصرف

اسلاید 49: برخي داروهاي گياهي رسمي ايران

اسلاید 50: برخي داروهاي گياهي رسمي ايران

اسلاید 51: جلد اول فارماكوپه گياهي ايران (1381)[جلد دوم فارماكوپه گياهي ايران (در دست تدوين)]

اسلاید 52: ملاحظاتی در باره منابع طبي و تجديد نشر آنها