کیفیت آب آبیاری
اسلاید 1: بخش 3
اسلاید 2: كيفيت آب آبياري (Quality of Irrigation water)H2Oآب در درجه حرارت معمولی مایعی است بي بو، بي مزه و صاف و مزة آب طبيعي آشاميدني از گازها و نمك هاي حل شده ناشي مي شود. در آب به غير از گازها و نمك ها، مواد معلق نيز مي باشد که نوع اين مواد اضافي و مقدار آن در آب تحت عنوان كيفيت آب مورد مطالعه قرار مي‌گيرد. در توسعه منابع آب به غير از كميت به كيفيت نيز باید اهميت داده شود. بنابر این آب باید از نظر کیفیت نیز مورد تجزیه تحلیل قرار گیرد.
اسلاید 3: تجزیه و تحلیل آب شامل موارد زیر است(وقت گیر و پرهزینه)1 – فيزيكي2- شيميايي3- بيولوژيكي(باکتری ها، ویروس ها، پروتوزا ها و کرم های انگلی)4- اكولوژيكي(چرخه آب در طبیعت و روابط اجزاء آن با موجودات زنده و غیر زنده)مواردی در زمینه نمونه برداری1- نحوه ی نمونه برداری2- زمان نمونه برداری3-ظروف و حجم ظروف نمونه برداری4- عناصر مورد آزمایش5- صحت نمونه برداری
اسلاید 4: تجزیه فیزیکی:1ـ درجه حرارت :2- رنگ: 3- مزه و بو:4ـ مواد معلق: 5ـ تيرگي (كدر بودن):
اسلاید 5: 1 درجه حرارت :درجه حرارت آب منابع سطحي و چاههاي كم عمق نسبت به فصول سال در حال تغيير است. بطوری كه درجه حرارت آب چاههاي عميق بالاست و تغييرات زيادي نشان نمي دهند و مي توان گفت تقريباً يك عدد ثابتي دارند. درجه حرارت آب با ترمومتر اندازه گيري مي شود كه اگر زير c ° 10 باشد علف های هرز خوب رشد نمي كنند ولي اگر بين 15-10 درجه سانتي گراد باشد رشد گياهان بيشتر مي شود. حداكثر رشد گياهان در 15 درجه سانتي گراد گزارش شده است. تحقيقي كه در اين مورد انجام گرفته نشان داده كه در صورت 32 درجه سانتي گراد بودن حرارت آب آبياري، گياه توت فرنگي لطمه می بیند. بطور كلي درجه حرارت آب در آبياري مشكلي ايجاد نمي كند، زيرا در هنگام جريان در كانالها و يا ذخيره در سد ها ویا مخازن دیگر به حرارت اپتيمم خود مي رسد. فقط در آبياري هاي اوليه براي رشد بذر ها درجه حرارت آب اهميت دارد.
اسلاید 6: 2- رنگ: رنگ آبها يا از وجود مواد آلي و يا از وجود املاح (مانند تركيبات آهن و منگنز) ناشي مي شود. از طرف ديگر رنگ آبها ازمواد معلق در آن نيز ناشي مي گردد. رنگ آب نسبت به محلول استاندارد و يا شيشه استاندارد اندازه گيري مي شود. رنگ آب در بخش آبياري اهميت زيادي ندارد فقط از نظر آب آشاميدني حائز اهميت است كه نبايد رنگي باشد. تركيبات آهن در آب، رنگ قهوه اي متمايل به قرمز و تركيبات منگنز رنگ قهوه اي متمايل به سياه ايجاد مي كند. زردي آب ناشي از وجود مواد آلي است كه از پوسيدگي گياهان ايجاد مي شود. رنگ آب در گزارشات آب آبياري ذكر نمي شود.
اسلاید 7: 3- مزه و بو:مزه و بوي نامطلوب آبها ممكن است از وجود مواد مختلف، ميكرو ارگانيسم هاي زنده، مواد آلي پوسيده (گياهان وحشي، باكتريها و غيره)، فاضلابهاي صنايع و غيره ناشي شود. مزه و بوي آبها با بو كردن و چشيدن مشخص مي شود هر چند از نظر آبياري مشكلات زيادي به بار نمي آید ولی در استفاده از آب فاضلابها باید دقت لازم بکار گرفته شود و معمولاً در گزارشها ذكر نمي شود.
اسلاید 8: 4ـ مواد معلق: مواد معلق در آبهاي طبيعي ناشي از فرسايش خاكهاي ليموني و ذرات مواد آلي مي باشد. فعاليتهاي انساني در آبهاي سطحي مقدار مواد معلق را افزايش مي دهد. فرسايش خاك در اراضي كشاورزي و در اراضي غير جنگلي موجب افزايش مواد معلق مي شود. از نظر آبياري مواد معلق حاصلخيزي خاك را افزايش داده و در انسداد روزنه هاي موجود در كانالهاي خاكي اهميت دارند. برخلاف اين، ذرات شن معلق در آب به گياهان لطمه رسانده و با انسداد آبپاشها در سيستم آبياري باراني و گسيلنده ها (قطره چكانها) در سيستم آبياري قطره اي مشكلاتي ايجاد مي كنند.
اسلاید 9: 5ـ تيرگي (كدر بودن):تيرگي آب ناشي از وجود ذرات معلق رسي، ليمون، ماسه و غيره بوده نفوذ نور خورشيد را كاهش مي دهد. تيرگي برحسب مقدار مواد معلق در آب با واحد P. P. m. بيان مي شود. از نظر آبياري مشكل زيادي بوجود نمي آورد و در گزارشها ذكرنمي شود.
اسلاید 10: تجزيه شيميايي:آب يك حلال مهم و همگاني است. از اين خاصيت آب همانند طبيعت در صنعت و آزمايشگاه نيز استفاده مي شود. هيچ ماده اي بطور مطلق در آب حل نشدني نيست.به محلول دو مايع كه درهم حل نمي شوند (مانند آب با روغن) امولسيون (Emultion) و اگر ذرات جامد در آب بصورت معلق باشند سوسپانسيون(Suspention) مي گويند.افزايش درجه حرارت باعث بالا رفتن حلاليت نمكها در آب مي شود. آب موجود درطبيعت هيچگاه خالص نيست و داراي نمكهاي حل شده مي باشد. در طبيعت خالص ترين شكل آب، آب باران بوده و فقط به مقدار كم داراي گازهاي اكسيژن، ازت و كربن دي اكسيد كه ازهوا گرفته مي باشد. گاز كربن دي اكسيد در هوا به اندازة 0/03 بوده و به علت خاصيت حل شدن در آب به مقدار زياد يافت نمي شود.
اسلاید 11: مهمترين نمكهاي موجود در هوا که به صورت محلول در آب باران يافت مي شوند بشرح ذیل می باشد. - نيترات آمونيم(3NO 4NH)- نيتريت آمونيم (2NO 4NH) - سولفات آمونيم (4SO 4NH) كه با وجود 2SO در هوا حاصل مي شود. تمامي اين نمكهاي ازت دار مواد غذايي براي گياهان هستند زيرا اينها ازت لازم را براي تشكيل پروتئين در گياهان تأمين مي كنند. بنابراين در زمان رعد و برق و بارش نه فقط آب بلكه در همين حال كود نيز به زمين مي افزايد.
اسلاید 12: همانطوري كه قبلاً نيز اشاره شد، بارشي كه به سطح زمين مي رسد قسمتي از آن تبخير ميشود، قسمتي ديگر به صورت جريان سطحي از منطقه خارج مي گردد و قسمتي نيز در اثر نفوذ به خاك و برخورد با لايه غيرقابل نفوذ ذخيره مي شود. قسمت ذخيره شده به صورت منبع آب زيرزميني با كندن چاه به طور طبيعي يا مصنوعي به سطح زمين هدايت مي گردد. اين آب بنا به جنس خاكي كه در مسير خود با آن برخورد كرده، داراي نمكهاي مختلف مي شود كه مهمترين آنها عبارتند از: كلريد سديم (Na cl)، سولفات سديم (Na2 So4 +10H2O) ، سولفات منيزيم ( (MgSo4+7H2o و سولفات كلسيم .(CaSo4 + 2H2o)
اسلاید 13: بارندگي ها سنگ هاي آهكي را تحت فرسايش قرار مي دهند. در پديده فرسايش غير از آب، دي اكسيد كربن هوا نيز نقش مهمي دارد زيرا سنگهاي آهكي و يا مرمر و گچ(CaCo3) در صورت حل شدن در آب خالص، آب حاوي دي اكسيد كربن شده و كلسيم بي كربنات را بوجود مي آورد. Ca(HCo3)2 < --- CaCo3 + H2o + Co2كلسيم بي كربنات < --- گاز كربنيك + آب + سنگ آهكي
اسلاید 14: آب منابع زيرزميني و يا آب چاه ها از مسيري كه رد مي شوند با موادي كه در بافت خاك وجود دارد مواجه شده آنها را حل مي كنند و بعضي از نمكها كه در آب حل مي شوند به آب خاصيت سختي مي دهند. دو نوع سختي وجود دارد:الف ـ سختي موقت:نوعي سختي است كه از وجود بي كربناتها ناشي مي شود و با جوشاندن آب قابل رفع مي باشند. جوشاندن به علت مقرون بصرفه نبودن در صنايع استفاده نشده و با اضافه كردن آهك سوخته سختي آب رفع مي گردد. ب ـ سختي دائم: نوعي سختي است كه برعكس سختي موقت از وجود كلسيم، منيزيم كلرور و سولفات ناشي ميشود. سختي دائم باجوشاندن قابل رفع نيست. مجموع سختي موقت و سختي دائم را سختي كل (Total Hardness) ناميده و با TH نشان مي دهند. بطور كلي يونهايي كه باعث سختي آب مي شوند معادل كربنات كلسيم و بر حسب (mg/lit) بيان مي شوند. سختي آب بعد از اندازه گيري يونهاي‌كلسيم و منيزيم با استفاده از فرمول زير محاسبه مي شود:
اسلاید 15: (وزن اتمي منيزيم / وزن مولكولي كربنات كلسيم) . مقدار Mg + (وزن اتمي كلسيم / وزن مولكولي كربنات كلسيم ) . مقدار TH = Caدر اين فرمول اگر مقدار Ca و Mg بر حسب (mg/lit) و يا (p.p.m) باشد واحد TH هم بر حسب mg/lit و يا p.p.m خواهد بود. 100= 40 + 12 + 16x 3 = وزن مولكولي كربنات كلسيم(CaCO3) 40 = وزن اتمي كلسيم24 = وزن اتمي منيزيم 12 = وزن اتمی کربن بنابراين فرمول بالا به شكل زير خلاصه مي شود: TH = 2.5 Ca + 4.17 Mg
اسلاید 16: مثال :در نتيجه آناليز آب آبياري در آزمايشگاه مقدار كلسيم me/l 1/2 و مقدار منيزيم me/l 3/22 بدست آمده است. ميزان سختي آب را حساب كنيد. PPM / me/lit = 64 ------ 1.20 x 64 = 76.8 PPM PPM / me/lit = 64 ------ 3.22 x 64 = 206.08 PPM TH = 2.5Ca + 4.17Mg ------- TH = 2.5 x 76.8 + 4.17 x 206.08 TH = 1051.35 PPM
اسلاید 17: جدول 1-3. طبقه بندي سختي آبهاي آشاميدني و مصارف به صورت زير داده شده است:
اسلاید 18: بالا بودن سختي آب به علت اثر نامساعد آن از نظر مزه آب، كف كردن، ايجاد رسوب در دستگاههاي جوشاندن آب و خورندگي در لوله ها نامناسب است. آب خالص براي آشاميدن خوب نيست مزه اي كه در آب وجود دارد ناشي از وجود املاح آن مي باشد، بنابراين آب آشاميدني بايد به اندازة 30 PPMسختي داشته باشد.
اسلاید 19: PH:PH به عنوان لگاريتم منفي غلظت يون هيدروژن بيان مي شود. +PH = - Log H بنابراين اگر مقدار هيدروژن (H) برابر me/lit 10-5 باشد در اين صورت PH برابر 5 خواهد بود. PH، اسيدي يا قليايي بودن آب را نشان مي دهد. بديهي است كه درحالت خنثي مقدار PH برابر 7 مي باشد و در محيط قليايي بيشتر و در محيط اسيدي كمتر از 7 خواهد بود. مقدار PH با استفاده از روشهاي كالريمتريك Colorimetric و هدايت الكتريكي اندازه گيري مي شود. روش اول مقايسه رنگهاست و روش دوم خيلي حساس بوده و به ابزارآلات گرانقيمت نياز دارد.مقدار اپتيمم PH در آبهاي آبياري به نوع گياه، خواص فيزيكي و شيميايي خاک بستگي دارد. در مناطقي كه خاكهاي قليايي دارند استفاده از آبهاي با PH پائين مطلوب است و بطور كلي آبهائي كه مقدار PH آنها بين 6الی 8/5 مي باشد براي‌آبياري مناسب هستند.
اسلاید 20: موادي كه بصورت محلول در آب طبيعي وجود دارند عبارتنداز: كربنات، بي كربنات، كلر، سولفات، فسفات و احتمالا ًكلسيم، منيزيم، سديم، پتاسيم، نيترات و خيلي كم آهن، منگنز و غيره مي باشد. درجة شوري و يا ميزان مواد جامد محلول در آب آبياري با هدايت الكتريكي بيان مي شود. هدايت الكتريكي متناسب با غلظت يونهاي موجود در آب است و به عنوان‌روش سريع و آسان توسعه يافته است. هدايت مخصوص الكتريكي عبارتست از: هدايت الكتريكي يك سانتيمتر مكعب آب در دماي 25 درجه سانتي گراد و يا در درجه حرارتي مشخص و معين. هدایت الکتریکی(( Electrical Coductivity
اسلاید 21: واحد هدايت الكتريكي در سيستم متريك (mho/m) و در سيستم بين المللي (Siemens/meter) (S/m) مي باشد. mho عكس‌واحد مقاومت يعني (1/ohm) مي باشد. واحدهاي معمولي هدايت الكتريكي عبارتنداز: مو بر سانتيمتر mho/cm ميلي مو بر سانتيمترmille mho/cm ميكرو مو بر سانتيمترmicro mho/cm واحدهاي فوق را به ترتيب با علائمEC, EC x 10-3 , EC x 10-6 نيز نشان مي دهند.
اسلاید 22: يك مو بر سانتيمتر معادل صد مو بر متر يا صد سيمن بر متر مي باشد. بنابرين در يك آب معمولي آبياري ممكن است داشته باشيم:EC= 2000 μ mohs/cm = 2 mmhos/cm = 0.2 S. m-1 = 2ds.m-1در اكثر منابع mho به صورت جمع يعني mhos نوشته شده و موس، ميلي موس و يا ميكرو موس خوانده مي شود و فرقي با آنچه گفته شد ندارد.مهمترين كاتيونها، آنيونها و عناصر كم مصرف كه در آب آبياري وجود دارند عبارتند از:
اسلاید 23: كاتيونها:نام‌علامت شيميايي‌جرم اتمي‌کلسیم++Ca40.1منیزیم++Mg24.3سدیم+Na23.0پتاسیم+K39.1آنیونهانام‌علامت شيميايي‌جرم اتمي‌کلرCl35.5کربناتCO360.1بی کربناتHCO361.1سولفات SO496.1نیتراتNO362.01
اسلاید 24: عناصر كم مصرف:برخي از عناصر كم مصرف محلول در آب که ممكن است براي رشد گياه مضر باشد از اين جمله مي توان بر، ليتيم، سيلسيم و برخي ديگر از فلزات سنگين را نام برد (مس ـ نيكل). عناصر كم مصرف در تعيين كيفيت آب آبياري نقش اساسي ندارند. زيرا در حين نفوذ آب به خاك اين عناصر رسوب كرده يا جذب ذرات خاك مي گردند و فعاليت خود را از دست مي دهند.
اسلاید 25: در تجزية شيميايي آب آبياري فقط اندازه گيري بعضي از عناصر انجام مي گيرد و مقدار عناصر تجزيه شده به طرق مختلف بيان مي شود:ـ بر حسب PPm يا قسمت در ميليون: يعني مقدار عناصر تجزيه شده بر حسب واحد وزن در يك ميليون و باPPm نشان مي دهند. به عنوان مثال اگر 0.005 گرم از منيزيم در يك ليتر آب داشته باشيم بيان در واحد PPM به صورت زير خواهد بود: 0.005گرم منیزیم د ر 1000 گرم آب باشد، در یک میلیون گرم آب چقدر منیزیم خواهد بود. آن هم برابر 5 پی پی ام خواهد بود.- اكي والانس: عبارتست از وزن ملكولي يك جسم و يا وزن اتمي يك عنصر تقسيم بر ظرفيت آن عنصر و يا مقداري از آن ماده كه در واكنشهاي شيميايي معادل يك گرم هيدروژن باشد. به عنوان مثال وزن ملكولي اسيد سولفوريك 98 gr و منيزيم24 gr مي باشد. پس: H2SO4=98 ------> 98/2=49Mg = 24 ------> 24/2=12يعني 49 گرم اسيد سولفوريك معادل يك اكي والانس گرم آن است. يعني 12 گرم منيزيم معادل يك اكي والانس گرم آن ست.
اسلاید 26: - بر حسب گرم در ليتر: مقدار عناصر تجزيه شده را ممكن است بر حسب (gr) در ليتر بيان كنند. به عنوان مثال مقدار Mgبرابر 0/5 گرم در ليتر. از آنجايي كه در اثر تجزيه مقدار عنصر خيلي كم است و براي اينكه به صورت عدد اعشاري نوشته نشود بهتر است از واحد ميلي گرم در ليتر استفاده گردد. 0.5 gr/lit = 500 mg/Lit تبديل واحدها:وزن اكي والانس/ me/lit = ppm >---- وزن اكي والانس ppm = me/lit x وزن اكي والانس mgr / Lit = (me / Lit) xEC x 10-6(micromhos / cm) = (me / Lit) x 100ppm =0.64 x EC x 10-6EC x 10 -6(micromhos / cm) = ppm/0.64me / Lit = ppm/64
اسلاید 27: كيفيت آب آبياري از نظر شيميايي با خصوصيات ذيل مورد بررسي قرار مي گيرد: 1- شوري با غلظت كل نمكهاي محلول در آب2- قليايي بودن (سديك بودن) یا غلظت سديم موجود در آب نسبت به ساير كاتيونها3- تركيبات آنيوني آب بويژه غلظت كربناتها و بي كربناتها4- غلظت بر يا ديگر عناصر کم مصرف كه ممكن است سمي باشد.
اسلاید 28: روشهاي تعيين غلظت كل نمكهاي محلول در آب: 1-هدايت الكتريكي2-مقدار باقيمانده خشك هدايت‌الكتريكي يك نمونه آب (EC) بوسيلة اندازه گيري مقاومت الكتريكي دو سر الكترود هاي موازي كه در محلول فرو برده شده‌اند تعيين مي گردد. آب خالص براي جريان الكتريكي هادي ضعيفي است ولي اگر آب محتوي نمك باشد خواهد توانست جريان الكتريكي را متناسب با غلظت نمكها به خوبي از خود عبوردهد، بنابراين مي توان مقدار تمام نمكهاي محلول در آب را اندازه گيري كرد. هدايت الكتريكي برابر است با مجموع مقدار كاتيونها و يا آنيونهايي كه در آزمايشگاه به طور شيميايي تعيين شده‌اند.
اسلاید 29: در اندازه گيري هدايت الكتريكي از دستگاهي به نام Conductivity meter استفاده مي شود. با اين دستگاه در مدت خيلي‌كوتاه مي توان مقدار كل نمكهاي موجود در آب را تعيين نمود، از اینرو این روش مورد استعمال فراواني دارد.طبق بررسي هايي كه انجام گرفته نتيجه گيري شده است كه هدايت الكتريكي محلولهاي مختلف نمك با افزايش درجه حرارت بالا مي رود. ميزان اين افزايش حدود دو درصد بازاي افزايش هر سانتيگراد درجه حرارت است. درجه حرارت استاندارد براي اندازه گيري ميزان هدايت الكتريكي 25 درجه سانتيگراد است.
اسلاید 30: بدين جهت هدايت الكتريكي مربوط به 25درجه سانتيگراد را باEC25 نشان مي دهند. اگر درجه حرارت نمونه آب براي اندازه گيري هدايت الكتريكي كمتر يا بيشتر از 25 درجه سانتيگراد باشد با استفاده از جداول مربوطه مي توان عمل تصحيح را انجام داد تا EC آب در 25 درجه سانتيگراد بدست آيد.بعضي از دستگاههاي اندازه گيري هدايت الكتريكي اين عمل را بطور اتوماتيك انجام مي دهند.
اسلاید 31: روش باقيمانده خشك: نمونه آب آبياري را از كاغذ صافي گذرانيده و بعد آب زلال بدست آمده را با حرارت تبخير كرده و آنچه در ته ظرف باقي مي ماند نمكهايي است كه در آب محلول بوده‌اند و به نام باقيمانده خشك(Totol Dissolved Solids)ناميده مي شود. باقيمانده خشك بر حسب ميلي گرم در ليتر (mg/lit) يا قسمت در ميليون (PPM) بيان مي شود. اين روش درصورتي كه آب فاقد بي كربنات باشد و روش ساده و نسبتاً دقيق براي تخمين مقدار نمكهاي محلول است. ولي چنانچه آب حاوي بي كربنات باشد حدود نيمي از بي كربناتها در اثر حرارت از بين رفته و مقدار TDS بدست آمده با مقدار واقعي آن متفاوت خواهد شد.
اسلاید 32: روش تعيين غلظت سديم درآب آبياري: به منظور استفاده آب در آبياري ضروري است ضرري كه سديم موجود در آب ايجاد مي كند با ميزان مطلق و نسبي كاتيونهاي موجود در آن تعيين شود. در صورت اضافه بودن مقدار سديم نسبت به كاتيونهاي دو ظرفيتي ميزان ضرر سديم افزايش و در صورت كمي اين نسبت، ضرر سديم كاهش مي يابد. اين نسبت با شاخصي بنام نسبت جذب سديم(Sodyum Adsorbtion Rate) كه به اختصار SAR نيز مي گويند تعيين شده و محاسبه آن با استفاده از رابطه زير است: Na / √ (Ca + Mg)/2 = SARدر این فرمول:+Na، ++Ca و ++Mg ميزان غلظت اين يونها را بر حسب (me/lit) نشان مي دهد.
اسلاید 33: برای تعیین درصد سدیم از شاخصی بنام درصد سدیم استفاده می شود. این شاخص مقدار سديم را نسبت به مقدار ساير كاتيونهاي موجود در آب، برحسب درصد نشان مي دهد و با استفاده از رابطه زير محاسبه مي شود: %Na =[ Na+/(Na++K++Ca2++Mg2+)] 100در این فرمول :+Na، +K، ++Ca و ++Mg ميزان غلظت اين يونها را بر حسب (me/lit) نشان مي دهد.
اسلاید 34: روش تعيين غلظت كربنات و بي كربنات: اين روش از طرف تعدادي از محققين براي طبقه بندي آب آبياري توسعه داده شده است. خاصيتي است كه در بارة قابل‌استفاده بودن آب آبياري در مزرعه به ما كمك مي كند و با استفاده از فرمول زير محاسبه مي گردد: RSC = (CO32- + HCO3-) – (Ca2+ + Mg2+)در این فرمول : HCO3- ,Ca2+ , Mg2+و CO32- ميزان غلظت اين يونها را بر حسب (me/lit) نشان مي دهد.اگر RSC در آب بیش از 2/5 میلی اکی والان بر لیتر باشد این آب برای آبیاری مناسب نیست، آبهایی که RSC آنها بین 1/25 الی 2/5 است متوسط و اگر RSC از 1/25 کمتر باشد این آب برای آبیاری مناسب است. این پارامتر هم از نظر ارزیابی کیفی آب آبیاری معیار قابل اعتمادی نیست. زیرا در آن فرض شده است که تمام کلسیم ها و منیزیم ها به صورت کربنات رسوب می کنند.
اسلاید 35: شاخص اشباع(Saturation Index):پارامتر مناسب دیگری که درجه تمایل کربنات ها را به رسوب شدن بهتر نشان می دهند پارامتر شاخص اشباع است و امروزه در تجزیه کیفی آب های آبیاری بیشتر از آن استفاده می شود. این شاخص نشان دهنده میزان رسوب کربنات در ارتباط با درجۀ اشباع محلول خاک از Ca CO3 است و با فرمول زیر محاسبه می شود.SI = 8.4 – PHc SI= شاخص اشباع (meq/lit)8.4= حدوداً اسیدیته PH خاک شور غیر سدیک در حالت تعادل با CaCO3 است.PHc = مقدار PHc از معادله زیر بدست می آید. PHc=(PK2 – PKsp) + P(Ca + Mg) + P(CO3 + HCO3)
اسلاید 36: در این رابطه؛P(Ca + Mg) = لگاریتم منفی غلظت ملار (Ca + Mg) P(CO3 + HCO3) = لگاریتم منفی غلظت ملار (CO3 + HCO3)PK2 = لگاریتم منفی ضریب ثابت یونیزآسیون دوم H2CO3PKsp = ضریب حلالیت CaCO3 پارامتر های مذکور از جدول 2-3 که قبلا تنظیم شده استخراج می شود.
اسلاید 37: جدول 2-3. پارامتر های مورد نیاز برای محاسبه PHc
اسلاید 38: تأثير املاح محلول در آب آبياري:1- اثر شوري:مقدار كل نمكهاي محلول در آب آبياري به عنوان شوري آب مورد مطالعه قرار مي گيرد. در تأسيس شبكه هاي آبياري يكي از مسائل مهم كه بايد در نظر گرفته شود مقدار نمكهاي موجود در خاكها و آب آبياري مورد استفاده در شبكه آبياري مي‌باشد. خواص فيزيكي خاكها بيشتر با وضعيت شيميايي خاكها ارتباط دارد. بديهي است بافت خاك و نفوذپذيري نسبت به‌آب، تخلخل و ساير خصوصيات خاك با وضعيت شيميايي آن تغيير مي كند. وضعيت شيميايي خاك نيز بستگي به تركيب‌آبي كه در تماس است دارد.
اسلاید 39: پس آب آبياري بر خصوصيات خاك تأثير گذار است. همه آبهاي آبياري كم و بيش داراي موادي محلول هستند. با تبخير آب از سطح خاك و جذب آب‌توسط ريشه ها غلظت نمك در محلول خاك افزايش يافته و مقدار آن به 5-2 برابر غلظت آب آبياري مي رسد. در نتيجه اين عمل پتانسيل اسمزي آب خاك كاهش يافته و غلظت يونها ممكن‌است به حدي برسد كه براي گياه سمي باشد. همانگونه كه قبلاً نيز ذكر گرديد اگر نيروي مكش ريشه هاي گياه از نيروي مكش‌خاك كمتر باشد در اين صورت گياه نمي تواند آب مورد نياز خود را از خاك جذب كند. همچنين اثر پتانسيل اسمزي ريشه‌گياه مشابه اثر پتانسيل ماتريك خاك بوده و مكمل آن است، با كاهش پتانسيل اسمزی محلول خاك جذب آب توسط ريشه و تعرق‌گياه تقليل پيدا مي كند.
اسلاید 40: 2ـ اثر سديم: در ارزشيابي كيفيت آب آبياري بعضي مواقع غلظت نمكها به تنهايي چيزي را بيان نمي كنند. لذا به تعيين مقدار سديم نسبت به كاتيونهاي ديگر اهميت داده مي شود. قبلاً مقدار سديم بر حسب درصد محاسبه مي شد ولي اين محاسبه هم درحد مطلوبي نبود. از نظر كيفيت آب آبياري ضرري كه از مقدار سديم موجود در آب آبياري در اثر استفاده مكرر از آن به بارخواهد آمد بستگي به غلظت مطلق و نسبي كاتيونهاي موجود در آن دارد. در صورت بيشتر بودن غلظت سديم نسبت به‌غلظت كاتيونهاي كلسيم و منيزيم، ضرر سديم بيشتر و در صورت عكس، اين ضرر كمتر خواهد بود. اگر مقدار كلسيم و منيزيم نسبت به سديم در حد مناسبي باشند خاك هم از نظر ساختمان و هم از نظر عمليات زراعي (شخم زدن) در وضعيت مناسبي‌خواهد بود. اگر مقدار سديم زياد باشد، شكافهاي موئين خاك كاهش يافته و در نتيجه نفوذ پذيري خاك كاهش مي يابد.
اسلاید 41: 3ـ اثر بي كربناتها: اگر آب آبياري داراي غلظت بي كربنات بيشتري باشد در صورت غليظتر شدن محلول خاك يونهاي كلسيم و منيزيم ته نشين مي شوند. در اين صورت غلظت كلسيم و منيزيم محلول خاك كمتر شده و در نتيجه سديم افزايش مي يابد. لذا با جدا شدن يونهاي كلسيم و منيزيم از محيط يون سديم به حالت برتر (dominant) در آمده و باعث مضر شدن آن مي‌گردد. 4- اثر بر: بر از جمله موادي است كه تقريباً در تمام آبهاي طبيعي به غلظتهاي گوناگون وجود دارد. در بعضي از آبها فقط اثري از آن مشاهده مي شود ولي در بعضي ديگر غلظت آن ممكن است به چندين PPM برسد. اين عنصر براي رشد گياه الزامي است ولي اگر غلظت آن از حد معيني حتي به مقدار كم تجاوز كند اثرات سمي به دنبال خواهد داشت.
اسلاید 42: بررسي هايي كه از طرف محققين مختلف انجام گرفته نشان مي دهد كه رشد گياهان در غلظت PPM 0.03-0.04 معمولي بوده ولي وقتي كه به‌غلظت يك PPM مي رسد گياهان لطمه مي بينند.باید بخاطر داشت وقتی ترکیبات بر به خاک اضافه می شود قسمت قابل توجه آن جذب ذرات خاک شده، فقط مقدار کمی از آن وارد محلول خاک می شود. حساسیت گیاهان نسبت به میزان بر موجود در محلول خاک بوده و ربطی به میزان بر جذب شده به ذرات خاک ندارد.
اسلاید 43: روشهاي طبقه بندي آبهاي آبياري: در تعيين كيفيت آب آبياري طبقه بنديها نسبت به ترتيب زماني (Cronologic) به 4 روش تقسيم شده‌اند. اگر اين طبقه بنديها بدون در نظر گرفتن عوامل آب، هوا، خاك و گياه انجام گيرد به واقعيت نزديك نخواهد شد. روشهاي ابداعي به صورت زير هستند: 1 ـ روش Scofield2 ـ روش Wilcox and Magistad3 ـ روش دياگرام Wilcox یاروش دياگرام آزمايشگاه شوري U.S.A4 ـ روش شوري نسبي و مطلق‌از اين روشها، روش Scofield و روش Wilcox یا روش دياگرام آزمايشگاه شوري U.S.A متداول بوده و در اينجا مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.
اسلاید 44: روش Scofield:اين روش در طبقه بندي آبهاي آبياري اولين روشي بود كه از طرف Scofield ابداع شده است. در اين روش آب آبياري نسبت به هدايت الكتريکی،(Micromhos/cm و EC25) و درصد سديم طبقه بندي شده است. هدايت الكتريكي هر طبقه و درصد سديم آنها در جدول زير داده شده است.جدول 3-3. طبقه بندی آب آبیاری بر اساس روش Scofieldدرجه‌شوري‌هدايت الكتريكي(micromhos / cm)درصدسديم‌بسيار خوب<250<20خوب750 - 25040 - 20قابل قبول2000 - 75060 - 40مشكوك3000 - 200080 - 60نامناسب>3000>80
اسلاید 45: روش دياگرام Wilcox یا روش دياگرام آزمايشگاه‌شوري U.S.A:اين روش در سال 1954 از طرف كارمندان آزمايشگاه ديور سايد كاليفرنيا در آمريكا ابداع گرديده است. در اين روش آب آبياري با در نظر گرفتن غلظت كل نمكها بر حسب (micromhos/cm) تحت عنوان احتمال ضرر شوري و نسبت جذب سديم (SAR) تحت عنوان قليايي بودن آن در 16 كلاس بصورت S1C1 تاS4C4 طبقه بندي شده است. علامت C مشخص كننده EC و S مشخص كننده مقدار SAR مي باشد. همانگونه كه در شكل (1ـ3) مشاهده می شود در محور افقي ارقام هدايت الكتريكي آب آبياري و در محور عمودي نسبت جذب سديم آب آبياري نشان داده شده است.
اسلاید 46: شكل 1-3 نمودار رده بندي آب آبياري
اسلاید 47: طبقه بندي آب آبياري از نظر شوري:گروه 1- گروه شوري كم (C1) مقدار هدايت الكتريكي اين گروه آبها بين 0-250 micromhos/cm بوده و براي آبياري هر نوع خاك تقريباً مناسب است و بدون اينكه مشكل شوري به بار آورد به راحتي مي توان از آنها استفاده كرد. به غير از خاكهايي كه نفوذ پذيري خيلي كم دارند. در شرايط آبياري معمولي با وجود عمل آبشويي طبيعي، بدون ايجاد هيچ مشكلي مي توان استفاده نمود.گروه 2- گروه شوري متوسط (C2):مقدار هدايت الكتريكي اين گروه آبها بين 250-750
اسلاید 48: micromhos/cm بوده كه حاوي مقدار متوسط نمك مي باشند. گياهاني كه در حد متوسط نسبت به نمك مقاوم هستند براحتي مي توان ازآنها استفاده كرد. در مورد گياهاني كه به شوري حساس هستند بايد به عمل آبشويي اهميت داده شود.گروه 3- گروه شوري زياد (C3):مقدار هدايت الكتريكي اين گروه آبها بين 750-2250 micromhos/cm بوده كه داراي مقدار زياد نمك مي باشند. درصورت استفادة مداوم براي جلوگيري از بروز مشكل شوري بايستي عمل آبشويي و شخم زدن خاك بطور مرتب انجام گيرد. به خصوص خاكهايي كه عمل زهكشي مناسب ندارند نبايد استفاده كرد.
اسلاید 49: گروه 4- گروه شوري خيلي زياد (C4): مقدار هدايت الكتريكي اين گروه آبها بيشتر از 2250 micromhos/cm بوده كه براي آبياري مناسب نيستند. فقط در شرايطي مي توان استفاده كرد كه خاک داراي نفوذ پذيري زياد و زهكشي مناسب داشته و انجام عمل آبشويي خوب و در گياهاني استفاده ششود كه به شوري مقاومت خيلي زيادي داشته باشند. با توجه به تبادل کاتیونی سدیم، تغییراتی در میزان سدیم محلول در آب بوجود می آید که می تواند موجب عدم تقسیم بندی منظم در جدول باشد.
اسلاید 50: طبقه بندي آب آبياري از نظر قليائيت: در اين طبقه بندي نسبت جذب سديم آب آبياري در نظر گرفته شده است. گروه 1ـ گروه قليايي كم (S1):اين گروه آبها براي هر خاك و گياهي مناسب بوده و بدون اينكه ضرري بوجود آيد مي توان استفاده كرد. ولي حتي المقدور بايستي در آبياري گياهاني كه به سديم حساس نيستند استفاده نمود. در آبياري درختان ميوة هسته دار نظير آلو، زرد آلو، هلو، گيلاس و بادام كه به سديم حساس هستند بايد خودداري نمود.
اسلاید 51: گروه 2- گروه قليايي متوسط (S2): اين گروه آبها را در خاكهايي كه داراي بافت درشت و نفوذ پذيري زيادي هستند به راحتي مي توان استفاده كرد. درخاكهاي بافت سنگين كه داراي ظرفيت تبادلي كاتيوني بالايي هستند و به خصوص در شرايط آبشويي خيلي كم، ضرر سديم بيشتر است.گروه 3- گروه قليايي زياد(S3):اين گروه آبها معمولا در خاكهاي شني كه نفوذ پذيري زيادي دارند استفاده مي شود. شايان ذكر است كه بايد غلظت كل نمك كم باشد. در صورت عدم وجود زهكشي مناسب یا عمل آبشويي، اضافه كردن مواد آلي و برنامه بخصوص شخم زدن استفاده‌از اين گروه آبها مشكلاتي به بار مي آورد.
اسلاید 52: در خاكهايي كه داراي گچ (jips) هستند به راحتي مي توان از اين گروه آب استفاده كرد. خاكهايي كه داراي jips نيستند بايد با مواد شيميايي اصلاح شوند. گروه 4- گروه قليايي خيلي زياد(S4):اين گروه آبها براي آبياري مناسب نيستند. فقط در خاكهايي كه غلظت نمك آنها كم است و داراي كلسيم قابل حل بيشتر مي باشند، در صورت اهتمام به عمل آبشويي و با اضافه كردن مواد شيمياي اصلاح كننده نظير گچ يا ژيپس (CaSO4+2H2O)اين آبها مي توانند قابل استفاده شوند.
اسلاید 53: مثال در باره استفاده از دياگرام آزمايشگاه شوري آمريكا:اگر ميزان نسبت جذب سديم 9 باشد و در وحله اول ميزان هدايت الكتريكي آب از 168 ميكروموس بر سانتيمتر كمتر باشد از نظر ضرر سديم در گروه S1 قرار مي گيرد (شكل 1-3). اگر ميزان نسبت جذب سديم ثابت يعني همان 9 باشد ولي ميزان هدايت الكتريكي 2250-168 ميكروموس بر سانتيمتر باشد در اين صورت از نظر ضرر سديم در گروه S2 قرار مي‌گيرد. همچنين اگر نسبت جذب سديم ثابت يعني همان 9 ولي ميزان هدايت الكتريكي از 2250 ميكروموس بر سانتيمتر بيشتر باشد از نظر نسبت جذب سديم در گروه S3 قرار مي گيرد. همانطوري كه مشاهده مي شود از نظر نسبت جذب سديم درگروها مرز مشخصي وجود ندارد.
اسلاید 54: زیرا با افزایش شوری ضرر سدیم کمتر می شود و در نتیجه منحنی های مربوط به SAR حالت مورب دارند.در اکثر مناطق كشورمان علاوه بر مشكل كمي آب مشكل كيفي آب نيز وجود دارد. يعني در مناطقي كه زمين زراعي حاصلخيزي وجود دارد آب كافي وجود ندارد و بالعكس. وجود آب در اين مناطق يا از نظر كميت و يا از نظر كيفيت مناسب نمي باشد. اگر بناچار از اين نوع آبها كه فاقد كيفيت مناسب هستند، استفاده شود بايستي بطور كلي به دونكته اساسي توجه شود:
اسلاید 55: نكته اول اينكه بايد آبهاي شور با استفاده از امكانات امروزي شيرين (نمك زدايي) گردند كه اين عمل در بيشتر كشورها چندين سال است كه انجام مي گيرد و در اين مورد آزمايشات زيادي جهت يافتن يك روش مناسب و با صرفه از لحاظ اقتصادي جريان دارد و پيشرفتهاي عظيمي هم در اين مورد حاصل شده است. بطوري كه در بسياري از كشورها از جمله كشورهاي واقع در جنوب خليج فارس و نيز در ايران با استفاده از دستگاههاي آب شيرين كن مقدار آب قابل توجهي روزانه شيرين مي شود و حتي در برخي از كشورها مؤسساتي جهت تأمين آب شهرها و دهات سیستم لوله كشي داير شده است.
اسلاید 56: روش مقرون به صرفه اي كه بتوان به وسيله آن آب شور را براي آبياري، شيرين و قابل استفاده كرد پيدا و اختراع نشده است. زيرا حجم آبي كه در بخش كشاورزي استفاده مي شود بسيار زياد است. بنابراين با امكانات و اطلاعات امروزي نمي توان به تهيه‌آن به صورت اقتصادي دست يافت. نكته دوم اينكه آبهاي شور را نمي توان بدون شيرين كردن به عنوان آب آبياري مورد استفاده قرار داد. همانطوري كه در قسمتهاي قبل نيز بحث شد، استفاده مستقيم از آب شور بتدريج موجب شور شدن خاك و در نتيجه سخت شدن عمل جذب آب توسط گياهان از خاك مي شود و نهايتاً موجب كاهش محصول مي گردد.
اسلاید 57: بنابراين براي كنترل شوري و كاهش تاثير املاح بر روي گياهان و خاك بايد يك سري اقدامات لازم انجام گيرد، و تكنيكهايي به موقع به كار گرفته شود تا از آب شور بعنوان آب آبياري استفاده شده و بدينوسيله زمينهاي شور مورد استفاده كشاورزي قرار گيرد. از جمله اقدامات و تكنيكهايي كه به هنگام استفاده از آب شور مي توانند مفيد واقع شوند، بخصوص در زمينه، كاهش ياكنترل شوري و بهبود خواص فيزيكي خاك (بويژه افزايش قابليت نفوذ پذيري آب در خاك) عبارتنداز:
اسلاید 58: 1- زهكشي و تسطيح اراضي: تأسيس يك شبكة آبياري در اراضي كشاورزي بدون سيستم زهكشي باعث كويري شدن اراضي مي شود. سيستم زهكشي بطور كلي آب اضافي را از اراضي دور مي كند. در صورت عدم وجود اين سيستم در يك شبكة آبياري سطح آب‌زيرزميني بالا مي آيد و در نتيجه تبخير زياد آب، تجمع املاح در قسمتهاي سطحي زمين زيادتر مي شود. علاوه بر اين وجودآب زياد در زمين يا خيس بودن آن مانع از شستشوي املاح توسط آب آبياري مي شود. سيستم زهكشي با دور كردن آب اضافي زمين و باز شدن راه براي خروج آب از زمين شستشوي املاح را از طريق آبياري امكان پذير مي سازد و همچنين زهكشي مانع از شور يا كوير شدن مجدد خاك مي گردد.
اسلاید 59: زيرا از يك طرف امكان شستشوي املاح را در خاك بوسيلة آب آبياري يا آبهاي سطحي اضافي كه به زمين رسيده است فراهم مي كند و اجازه نمي دهد املاح آب آبياري در خاك جمع شود و موجب شوري بيش از حد گردد و از طرف ديگر مانع از بالا آمدن آب شور زير زميني و تجمع نمك در قسمتهاي سطحي زمين گردد. تسطيح اراضي و از بين بردن چاله يا قسمتهاي گود آنها كه محل تجمع آب است، قبل از ايجاد سيستم زهكشي براي خارج نمودن آبهاي اضافي سطح مزرعه، بسيار مفيد و مؤثر مي باشد. وجود قسمتهاي پست و بلند و يا ناهموار بودن سطح زمين مانع ايجاد شبكة زهكشي منظم در زمين مي شود.
اسلاید 60: 2- عمليات زراعي (شخم عميق):بطور كلي شخم زدن قابليت نفوذ هوا و آب را در زمين افزايش مي دهد و در نتيجه شستشوي املاح بوسيلة آب آبياري بهتر و كاملتر صورت مي گيرد. وجود لايه هاي سخت در زمينهاي كشاورزي شخم زدن را واجب و ضروري كرده و در غير اين‌صورت آب با ريشة گياه نمي تواند در آن نفوذ كند. 3- انتخاب گياهان مقاوم به شوري: در استفاده از خاك و آب شور بايد گياهان مقاوم به شوري را انتخاب كرد تا بتوان محصول رضايت بخشي را برداشت نمود(جدول 4-3). چه بسا ديده مي شود كه كشاورزان بدون توجه به حساسيت يا مقاومت گياهان نسبت به شوری، از روي
اسلاید 61: عادت و يا سنت اغلب گياهاني را در خاكهاي شور يا هنگام استفاده از آبهاي شور مي كارند كه تحت تأثير نمك قادر به محصول دهي رضايت بخشي نيستند، مانند گندم، گوجه فرنگي و غيره. در اين‌مورد مروجين كشاوزري وظيفة بسيار مهمي دارند تا كشاورزان را راهنمائي كنند. كشت يونجه در زمينهاي شور و يا آبياري با آبهاي شور مناسب است زيرا با پوشاندن تمام سطح زمين مانع از تبخير زياد آب ودر نتيجه تجمع نمك در سطح زمين مي شود. و از طرف ديگر با ريشه دواني در لابه لاي خاك و يا عمق قابل توجهي از آن هم‌خاك را از لحاظ فيزيكي و شيميائي و حياتي بهبود مي بخشند و هم با گرفتن آب زياد از زمين و جلوگيري از تبخير به رشد گياه كمك مي نمايد
اسلاید 62: جدول 4-3. گروه بندی گیاهان از نظر شوری
اسلاید 63: - انتخاب روش كشت و آبياري مناسب: معمولاً محصولات مختلف در شرايط متفاوت به اشكال مختلف كشت و با روشهاي مختلف آبياري مي شوند. در مناطق كويري و يا هنگام استفاده از آب شور بايد به روش آبياري توجه شود تا با انتخاب روش صحيح آبياري از شور شدن خاك و اثر زيانبخش آن به گياه حتي الامكان جلو گيري به عمل آيد. روش آبياري كرتي قديمي ترين روش آبياري سطحي است. در اين روش بعلت اينكه آب تمام سطح زمين را مي پوشاند از نظر كنترل شوري و شستشوي نمك بطور يكنواخت يك روش بسيار خوبي است و در صورت مسطح بودن زمين آبياري قابليت نفوذ آب در خاك و وجود آب آبياري در حد كافي راندمان روش آبياري كرتي را براي شستشوي نمك از خاك
اسلاید 64: افزايش مي دهد. اما مسائلي كه در اين روش وجود دارد عبارتنداز: ضرورت مسطح بودن زمين، بالا بودن نسبي قابليت نفوذپذيري خاك، قابل كشت و آبياري نبودن بسياري از محصولات با اين روش، سفت و غير قابل نفوذ شدن زمين با گذشت زمان، تجمع نمك در سطح زمين در فاصلة بين آبياريها.در روش آبياري شياري قسمتي از زمين در زير آب قرار مي گيرد و بر اين اساس توزيع نمك در دو جهت افقي و عمودي صورت مي گيرد و روي پشته ها كه آب نمي گيرند نمك بيشتر در اين قسمتها جمع مي شود. البته انباشته شدن نمك در تمام قسمتهاي روي پشته به يك اندازه نيست و بستگي به شكل شيار دارد. در پشته هاي مسطح معمولاً املاح بيشتر در همان نقطه‌اي كه بذر يا نشاء كاشته مي شود جمع مي گردد. البته انتخاب محل بذر در روش شياري نسبت به شكل شيار بايد محل مناسبي باشد (شكل 2-3).
اسلاید 65:
اسلاید 66: الف ـ آبياري از دو طرف، كشت يك رديفه روي پشته صاف، بستر بذر در وسط پشته(محل تجمع نمك) جوانه نزده‌است.ب ـ آبياري از یک طرف، كشت يك رديفه روي پشته صاف، بستر بذر در وسط پشته که خارج از محل تجمع نمك می باشد بذر جوانه زده‌است.ج ـ آبياري از دو طرف ولی با مقدار بیشتر، كشت يك رديفه روي پشته صاف، بستر بذر در نقطه‌اي بالاتر از تجمع نمكها، بذر جوانه زده‌است.د ـ آبياري از دو طرف، كشت دو رديفه روي پشته صاف بستر بذرها دور از محل تجمع نمكها، بذرها جوانه زده‌اند.ه ـ آبياري از یک طرف، كشت یک رديفه روي پشته صاف، بستر بذر دور از محل تجمع نمكها و بذر جوانه زده است. و ـ آبياري از دو طرف ولی با مقدار بیشتر، كشت دو رديفه روي پشته صاف، بستر بذرها در نقطه‌اي دورتر از تجمع نمكها، بذرها جوانه زده‌است.
اسلاید 67: شكل 2-3 انتخاب محل مناسب بذر در روش آبياري شياري‌ح ـ آبياري از يك طرف، كشت یک رديفه روي پشته شیبدار، بستر بذر دور از محل تجمع نمكها و بذر جوانه نزده است.خ ـ آبياري از دو طرف، كشت دو رديفه روي پشته شيبدار،بستر بذر دور از محل تجمع نمكها و بذر جوانه زده است.
اسلاید 68: همانگونه كه در شكل الف نيز ديده مي شود يكي از مسائل مهم و مشكلات عمده در كشاورزي سبز نشدن بذرها است. چه بسا ديده شده كه كشاورزان بدون توجه به انتخاب محل مناسب براي بذر طبق معمول بذر كاري مي كنند ولي بسياري از بذرها جوانه نمي زنند و براي جبران بذرهائي كه بر اثر شوري سبز نمي شوند، سعي مي كنند با افزودن بر مقدار بذر يعني كاشتن بذر در فاصله هاي كمتر و يا انداختن چندين بذر در يك محل شانس سبز شدن بذر ها را بيشتر كنند تا بدين طريق زراعت تنك نشود، غافل از اينكه حتي اين اقدامات و آن همه كار اضافي و بذر اضافي براي رفع چنين نقصاني اغلب مفيد واقع نشده‌و يا كاري اساسي به شمار نمي رود.
اسلاید 69: با انتخاب صحيح نوع پشته و محل بذر در روش شياري مي توان با صرف حداقل بذر يك زراعت خوب در موقع استفاده‌از آب شور و حتي خاك شور بدست آورد. به عبارت ديگر عمليات زراعي بايستي طوري انجام گيرد كه تمام بذرهاي كاشته شده سبز شوند. مدت زمان شور شدن خاك در حد مضر به گياهان بستگي به غلظت املاح محلول در آب آبياري دارد. لذا بايستي با توجه به‌غلظت املاح محلول در آب آبياري و مقاومت گياهان به شوري مقدار آب آشويي را محاسبه و عمليات آن را برنامه ريزي كرد.
اسلاید 70: THE END
نقد و بررسی ها
هیچ نظری برای این پاورپوینت نوشته نشده است.