صفحه 1:
صفحه 2:
صفحه 3:
CO ل ee So rN eRe ee Le OES ree te
fer ere] Py Reese Se erases
۳
en ۱ Ve. esol en erp
صفحه 4:
[3
1 eee aco ee Oe Re ey
9 RCT Sy Meee eg BRIE Tey
ear pene ring vs AcCe Byer ey Soe bors اك se)
پبپبپپ(-س-آ«
صفحه 5:
صفحه 6:
به منظور تجليل ازاو مسجد شیخ لطفالّه برای تدریس و نمازگزاری وی اختصاص داده شد و وجه
eon ne CE paneer ered ۳
شاه عباس اول وفات یافت.
و
Ser ee رد-۳
در فراز مسجد شیخ لطف اه دایرهای وجود ۱33 MnP Tee ce
شده است و براى روشنايى و تهويه به كار مىره
00 0 ا oe o's ee eee eee oer)
9 Oat er Ces enacts
oie i eae
صفحه 7:
|
RRNE Oy ل ا ا |
این طاق کنگرهدار از داخل دارای مقرنسهای صدفی شکل است که در انتهای آن به نقوش
oe Poe ee ene ES
Deen ا ٩ esn one
میآید.
صفحه 8:
در سال 7 با ترجه به طر هی اصلی و کاشیهای موجود نسبت به مرمت سردر و
Nene RR اا ام ۱۱
alco eran ۳ ۳
Weeni(s(e) 00#
برداشته شده است. در این زمان پوشش کف گنید 52020
منصوب در آن روشنایی زیرزمین را
محراب مسجد شیخ لطف الها از شاهکار های بیتظیر هثر معماری و از زیباترین محرابهای
ESSE SUE rege eR OE Ree
صفحه 9:
صفحه 10:
۱ oe eet een ene
Bye eaten sp er ry refer poe oer ا ke Bere
خطاط دیگری که باقر نام داشته است؛ دیده مشود.
0 GF) Se ee rae
اشعارى نيز بر كتيبههاى ضلعهاى شرقى و اغبي لَه جِشمْ مسخورد كه احتمالاً سراينده آنها شيخ
eae 0 fern
صفحه 11:
صفحه 12:
ree Cater oe را سا و
TO te Seton ee De) Ee alarel 0
بل عمارت عالیاپ واقع شدهاست. شماری از کاشیکاریهای معرق درون و بیرون گند و
cis خط ثلث أن به خط علىرضاى تبريزى عباسى آست. اين مسجد به علت لينكه نه
ne ee ere ۱
Py Neos era ree per ۳
ede: Se. torre ۹
شدهاست که نتوان صحنی یا حیاطی رو به قیله که برای تمازگزاری استفاده شود. برای آن
nie ie ty ee eens See 0
ساختمان و تزئینات آن در سال ۱۱۲۸ هجری قمری بودهاست. کتیبه سر در آن به خط تلث
م ۳
ا ا ا ۱
كرشده عمل فقير حقير محتاج برحمت خذا محمدرضا بن استاد حسين بنا اصفهانی ۱۰۲۸
خطوط و کتیبههای داخل مسجد کار علیرضا عباسی خطاط بسیار مشهور زمان شاه عباس و
۳
کچ ۶ چ هه ت
صفحه 13:
60 ل ل ل ferip eer eevee ew BEANO IPL
0 ک
۱ الا ney
eee cree ST LOE aC Sie Oe Se eee ee)
ال ye let) Swot ا
بودهاست که به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزید و به منظور تجلیل از او اين
0
ا rar) ا
Soe sl
ae سس
See ToD y ere 0) een Decne tee er wee eee
Ee Rn 1
ECR Re am RASC hn are V0) ccc se es Oo OEE
Bere ee ey) Seen renege ا
SRO esse ery
کچ ۶ چ هه ت
صفحه 14:
0 rer Cee ey Neon ie eS Ae te ee ee wer he eS Te ie et
اصطلاح؛ ياشنه ناميده مىشود. علت وجودى اين جرخش اين است كه در معمارى ايرانى-
ا میشوند که کاربر هنگام ورود به است و خواه و ناخواه در
1 Nr eC beaten Eee ene ey
مىساختند كار جهت يابى از لحاظ قبله مُخَتَل ىش ذر اينجا با ايجاد يك راهرو كه از ابتداى
[۳ Foose on peor ore peng mngrcs ne Enno Ee
eee eee ye elt Ie ene een el
در جهت شمال به جنوب است لکن در همین محرآب دیوار بنا شده که به سوی قبلهاست و وقتی
۳
اما به مجرد ورود ناچاریم قبول کنیم که صحن تسب به نمای خارجی پیچشی دارد در صورتی
که گنبد کوتاه این مسجد به علت مدور بودن» جهت يا زاویه مخالفی نشان نمیدهد.[۱] اين
مسجد جهت استفاده همسران شاه عباس بنا شدهاست و به همین دلیل این بنا فاقد مناره (جهت
0
صفحه 15:
ee er ele see ote ree le te)
00 tte ee ow) lee thie te wea
لوح داخل محراب وجود دارد که عبارت «عمل فقیر حقیر محتاج بر رحمت خدا محمدرضا لبن
استاد حسين بناى اصفهان» روى آن حك شدهاست. كتيبههاى ديكرى نيز به خط عليرضا
4000 يي ا ا ا ل ال eee
کتیبهها نوشته شده که بنا به اظهار Bs) aqme
کارشناسان سرليندة آنها "شيخ بهارى" 9 دورة صفوی است خطاط این کتیبهه
0000
بسيار كيراست. محراب از يك تاق دنذا:
نقش بستهاست [5].
دیوار و سقف مسجد
معرقاین تاق کنگرهدار از داخل دارای مقرئسهای صدفی شکل است که در انتهای آن به نقوش
گیاهی زیبایی آراسته شدهاست
کچ ء چ طه 0
صفحه 16:
۱
RTT ec Perey ol area ance nO meee RE 20000
جبل لبنان حاليه به ايران مت ات 0
استقاضه از محضر علمای ارض اقدس از جمله ملا عبداش شوشتری, از جانب شاه عباس
eats اس سس
أن شهر مقم بوده سيس از شر شن به قزوين ل لنت ودر انجاب كار تدريس مشغول : ١
ا ا ا ل 00
جهان مدرسه و مسجدی را: که هنوز هم به تام او هرت دارد؛ برای محلٌ تدريس و اقامت و
۱ -aor eee ree ore)
PUA NO eee ey Secs ule coe" <1)g) 11) pep ee resent UCU et ar Oo ا
9 esl gy ere
0 ا eee)
صفحه 17:
4«
ا See oat Sta eS iSite
كه از مشهورترين ثلث نويسان زمان يادشاهى شاه عبّاس اول به حساب مىآمد. در لنتهاى كتيبة
ل ل ۳
ا ا ل 0
eC Ee Once 0 ل ا ا ال Fe fetes
ل ا ام
صفحه 18:
صفحه 19:
صفحه 20:
صفحه 21:
صفحه 22:
وبلاگ معماری ایبران و جهان
mrtarchitect. blogfa.com,
صفحه 23:
صفحه 24:
صفحه 25:
كت
مرکز تحقیق و پروژه آماده- کافی نت آفتاب شهركرد
Ae ۵
۱
مسجد شیخ لطفاهلل از شاهکارهای معماری و کاشیکاری قرن یازدهم است و به فرمان
شاه عباس اول در مدت 18سال بنا شده است
سر در معرق مسجد شیخ لطفاهلل تا پایان سال 1011ساخته شده و اتمام ساختمان و
تزیینات آن در سال 1028قمری پایان یافت.
کتیبه سر در مسجد شیخ لطفاهلل به خط ثلث علیرضا عباسی دز سال 1012قمری است
ُ
و معمار و بنای مسجد ،استاد محمد رضا اصفهانی بوده است که نام او در داخل محراب
لوحه کوچک آورده شده است.
مسجد در دو
ُ
شیخ لطف اهلل از علمای بزرگ شیعه از مردم میس و از قراء جبل عامل؛ لبنان امروزی
بوده است که به دعوت شاه عباس اول ،اصفهان را محل اقامت خود قرار داد.
به منظور تجلیل ازاو مسجد شیخ لطفهللا برای تدریس و نمازگزاری وی اختصاص داده شد و وجه
تسمی ُه مسجد مزبور به نام شیخ لطفهللا از همین جهت است .شیخ لطف هللا 6سال قبل از در گذشت
شاه عباس اول وفات یافت.
ىکارىهاى زیبا پوشیده شده
مسجد شیخ لطفهللا داراى گنبدى اس ت که از درون و بیرون با کاش
ى آراست ه شده است.
است .این گنبد روى چندین تاق کنگره دار مرتفع استوار است و با آیات قرآن
در فراز مسجد شیخ لطفهللا دایرهاى وجود دارد که داراى منافذى اس ت که با تزیینات فلزى آراست ه
ى و تهوی ه به کار مىرود.
شده است و براى روشنای
ى ب ه یک ستاره هشتگوش
ى بس یار ظریفى تزیین شده ک ه در قش ر خارج
این گنبد به نقوش اسلیم
ى مىشود.
ساخته شده از کاشىهاى معرق رنگارنگ منته
ى منتهى مىشود که با کرههایى منظ م تزیین شده است ،محراب از یک
قلّه آن نیز به کالهک
ى نقش بسته است.
طاق دندانه دار تشکیل شده که بر فراز آن نقوش ظریف اسلیم
ت که در انتهاى آن به نقوش
این طاق کنگرهدار از داخل داراى مقرنسهاى صدفى شکل اس
ى زیبایى آراسته شده است.
گیاه
ى هاى به کار رفته در آن بىنظیر به شمار
ى نقوش و اسلیم
مسجد شیخ لطفهللا از لحاظ زیبای
مىآید.
ت به مرمت سردر و
در سال 1307با توجه به طرحهای اصلی و کاشیهای موجود نسب
ت که توسط اداره
ی اس
گنبد اقدا م شد .کتیبه نمای خارجی گنبد نیز نشان دهنده تعمیرات
باستانشناسی در سال 1315انجا م شده است.
ی قرار داشته که در سالهای 1316تا 1318
ض 8ضلعی زیبای
در جلوی مسجد حو
ی
برداشته شده است .در این زمان پوشش کف گنبد خانه از جنس گچ بوده و پنجرههای چوب
منصوب در آن روشنایی زیرزمین را تامین میکرده است.
محراب مسجد شیخ لطف الها از شاهکارهاى بىنظیر هنر معمارى و از زیباترین محرابهای
است که در مساجد دیگر اصفهان مىتوان مشاهده کرد.
محراب مسجد شیخ لطفهللا با کاشیکارى معرق و مقرنسهاى بسیار دلپذیر تزیین شده است.
درون محراب دو لوح وجود دارد .در اطراف محراب کتیبههایى به خط علیرضا عباسى و
خطاط دیگرى که باقر نام داشته است ،دیده مىشود.
در این کتیبهها روایاتى از پیامبر اکرم و امام ششم شیعیان امام جعفر صادق نقل شده است.
اشعارى نیز بر کتیبههاى ضلعهاى شرقى و غربى به چشم مىخورد که احتماالً سراینده آنها شیخ
بهایى ،عارف دانشمند و شاعر بزرگ دوره صفوى است.
تزئینات کاشیکاری آن در داخل از ازارهها به باال همه از کاشیهای معرّ ق پوشیده شدهاست.
مسجد شیخ لطف هللا یکی از زیباترین آثار تاریخی اصفهان در ضلع شرقی میدان نقش جهان و
مقابل عمارت عالیقاپو واقع شدهاست .شماری از کاشیکاریهای معرق درون و بیرون گنبد و
کتیبههای خط ثلث آن به خط علیرضای تبریزی عباسی است .این مسجد به علت اینکه نه
دارای منارهاست و نه دارای شبستان ورودی (حیاط) و همچنین ورودی آن پله میخورد ،غیر
طبیعی است .عدم وجود شبستان و صحن ورودی ،این مسجد را به مقتضیات تقارنی میدان نقش
جهان (قرار گرفتن مسجد رو به روی عمارت عالیقاپو) که در نهایت منجر به این مسئله
شدهاست که نتوان صحنی یا حیاطی رو به قبله که برای نمازگزاری استفاده شود ،برای آن
طراحی کرد .سر در معرق آن تا پایان سال ۱۰۱۱قمری هجری ساخته و پرداخته شده واتمام
ساختمان و تزئینات آن در سال ۱۰۲۸هجری قمری بودهاست .کتیبه سر در آن به خط ثلث
علیرضا عباسی و مورخ به سال ۱۰۱۲هجری است ،معمار و بنای مسجد استادمحمدرضا
اصفهانی بودهاست که نام او در داخل محراب زیبای مسجد در دو لوحه کوچک به این شرح
ذکرشده عمل فقیر حقیر محتاج برحمت خدا محمدرضا بن استاد حسین بنا اصفهانی ۱۰۲۸
خطوط و کتیبههای داخل مسجد کار علیرضا عباسی خطاط بسیار مشهور زمان شاه عباس و
باقر بنا خوشنویس
گمنام آن دورهاست که نمونه خط ثلث او با خط علیرضا عباسی برابری میکند .داخل و خارج
گنبد بیمانند این ابنیه که از زیباترین گنبدهای جهان به شمار میرود ،از کاشیهای معرّ ق
نفیس پوشیده شدهاست .باستانشناسان خارجی عظمت معماری این مسجد را ستودهاند .استفاده
از نور طبیعی و رنگهای زیبا همه و همه از جمله ویژگیهای چشمگیر این بناست .شیخ
لطفهللا از علمای بزرگ شیعه از مردم میس و از اهالی جبل عامل یعنی لبنان امروزی
بودهاست که به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزید و به منظور تجلیل از او این
مسجد برای تدریس و نمازگزاری وی اختصاص داده شد و نام مسجد مزبور به شیخ لطفهللا از
همین جهت است .سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است ]۲[.جلو خان مسجد با عقب
نشستگی از بدنه شرقی میدان آغاز میشود .بعد از عبور از چهار پله به محوطه سردر
میرسیم .قسمت پایینی دیوارهای این محوطه با سنگ مرمر زرد پوشیده شدهاست ،سکوهای
بزرگ کناری هم از همین نوع سنگ هستند .در ورودی مسجد به صورت دو لنگهاست که از
چوب چنار یکپارچه ساخته شدهاند و پس از گذشت چهارصد سال هنوز پابرجا هستند .در
جلوی مسجد حوض ۸ضلعی زیبایی قرار داشته که در سالهای ۱۳۱۶تا ۱۳۱۸خ برداشته
شدهاست .در این زمان پوشش کف گنبدخانه از جنس گچ بوده و پنجرههای چوبی منصوب در
آن روشنایی زیرزمین را تامین میکردهاست.
یکی از ویژگیهای این مسجد چرخش ۴۵درجهای است که با محور شمال-جنوب دارد که در
اصطالح ،پاشنه نامیده میشود .علت وجودی این چرخش این است که در معماری ایرانی-
اسالمی ،مساجد به گونهای طراحی میشوند که کاربر هنگام ورود به است و خواه و ناخواه در
ورودی مسجد به سمت مشرق میدان خواهد بود ،اگر بنا بود مسجد را نیز به همین جهت
میساختند کار جهت یابی از لحاظ قبله مختل میشد .در اینجا با ایجاد یک راهرو که از ابتدای
مدخل مسجد به سمت چپ و سپس به سمت راست میچرخد بر این مشکل فائق آمدهاند یعنی
اگر چه ساختمان مسجد در مشرق است و از نمای خارجی آن چنین بر میآید که دیوار جبهه آن
در جهت شمال به جنوب است لکن در همین محراب دیوار بنا شده که به سوی قبلهاست و وقتی
به عظمت این فکر پی میبریم که در بیرون مسجد اثری از کجی و زاویه به چشم نمیخورد،
اما به مجرد ورود ناچاریم قبول کنیم که صحن نسبت به نمای خارجی پیچشی دارد در صورتی
که گنبد کوتاه این مسجد به علت مدور بودن ،جهت یا زاویه مخالفی نشان نمیدهد ]۱[.این
مسجد جهت استفاده همسران شاه عباس بنا شدهاست و به همین دلیل این بنا فاقد مناره (جهت
اذان گفتن) است.
یکی از شاهکارهای بی نظیر معماری را در محراب مسجد میتوان مشاهده کرد .در این
محراب کاشی کاریهای معرّ ق و مقرنسهای بسیار ظریفی به چشم میخورد و همچنین دو
لوح داخل محراب وجود دارد که عبارت «عمل فقیر حقیر محتاج بر رحمت خدا محمدرضا ابن
استاد حسین بنای اصفهان» روی آن حک شدهاست .کتیبههای دیگری نیز به خط علیرضا
عباسی در اطراف محراب دیده میشود که روی آنها روایتی از پیامبر اکرم و امام ششم [ع]
نقل شدهاست .عالوه بر این روایات ،اشعاری نیز روی کتیبهها نوشته شده که بنا به اظهار
کارشناسان سرایندة آنها "شیخ بهایی" دانشمند و شاعر دورة صفوی استّ .
خطاط این کتیبهها
نیز باقر ب ّنا است .محراب به خاطر رنگ تمیز و صافش ،همچنین ترکیبات و خطوط هماهنگش
بسیار گیراست .محراب از یک تاق دندانه دار تشکیل شده که بر فراز آن نقوش ظریف اسلیمی
نقش بستهاست [.]۳
دیوار و سقف مسجد
معرقاین تاق کنگرهدار از داخل دارای مقرنسهای صدفی شکل است که در انتهای آن به نقوش
گیاهی زیبایی آراسته شدهاست
نامگذاری این مسجد به مناسبت نام امام جماعت آن یعنی شیخ لطف هللا بن عبدالکریم بن
ابراهیم که در زمان سلطنت شاه عبّاس به علل مذهبی از میس یکی از قرای جبل عامل یعنی
جبل لبنان حالیه به ایران کوچ کرده و ابتدا در مشهد مق ّدس اقامت گزید و در آنجا پس از
استقاضه از محضر علمای ارض اقدس از جمله ماّل عبدهللا شوشتری ،از جانب شاه عبّاس
بزرگ به خدمت آستانة رضوی درآمد و تا تاریخ فتنة ازبکان و دست یافتن ایشان بر مشهد در
آن شهر مقیم بود ،سپس از ش ّر ایشان به قزوین پناه جست و در آنجا به کار تدریس مشغول شد؛
شاه عبّاس او را از قزوین به اصفهان آورد و در سال ۱۰۱۱هجری قمری در جنب میدان نقش
جهان مدرسه و مسجدی را ،که هنوز هم به نام او شهرت دارد ،برای مح ّل تدریس و اقامت و
امامت وی پی نهاد و انجام این کار تا ۱۰۲۸هجری قمری طول کشید و در حین اتمام همین
ساختمان بود که شاه عبّاس در قسمت جنوبی میدان نقش جهان ،که اکنون به نام میدان امام
شهرهاست ،طرح انشاء جامع اعظم پادشاهی یعنی مسجد شیخ لطف هللا را ریخت .بعد از آن که
مسجد شیخ لطف هللا برای نمازگزاری او مهیّا گردید
کتیبة سردر مسجد و دو کتیبه بزرگ کمربندی داخل گنبد ،که در قسمت پایین گنبد به ّ
خط ثلث
سفید بر زمینة کاشی الجوردی مع ّرق جلب توجّ ه میکند ،به خط زیبای علیرضا عباسی است
که از مشهورترین ثلث نویسان زمان پادشاهی شاه عبّاس اوّ ل به حساب میآمد .در انتهای کتیبة
کمربندی اوّ ل ،که شرح آداب ورود به مسجد از قول پیامبر اسالم (ص) است ،نام علی رضا
چنین آمدهاست" :کتبها علی رضا العبّاسی فی "۱۰۲۵در انتهای کتیبة کمربندی دوّ م نیز ،که
مشتمل بر تمام آیات سورة جمعه و سورة نصر است ،عبارت ذیل نوشته شدهاست" :کتبها علی
رضا العبّاسی غفر هللا ذنوبه"
مرکز تحقیق و پروژه آماده -کافی نت آفتاب شهرکرد