مطالعه خصوصیات ریخت سنجی و شمارشی ماهی سنگ لیس

مطالعه خصوصیات ریخت سنجی و شمارشی ماهی سنگ لیس

اسلاید 1: مطالعه خصوصيات ريخت سنجي و شمارشي ماهی سنگ لیس (Garra rufa Heckel, 1843) در رودخانه بشار، استان کهکیلویه و بویراحمدامیر پورشبانان٭، دکتر فائزه یزدانی مقدم، دکتر فرشته قاسم زاده، احسان دامادیpourshabanan@yahoo.comمسئول مکاتبات: چکیدهبه منظور مطالعه خصوصيات ريخت سنجي و شمارشي ماهی سنگ لیس در رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، تعداد 36 نمونه با استفاده از تور دستي و پرتابي جمع آوري و در فرمالين 10% تثبيت گرديد. 28 صفت ريخت سنجي نمونه ها با استفاده از كوليس ديجيتال با دقت 0.01 ميليمتر اندازه گيري شد و پس از آن 8 صفت شمارشي شامل تعداد فلس های خط جانبي و شعاع باله ها (باله پشتي، مخرجي، دمي، سينه ای و شکمي) با استفاده از لوپ دوچشمي مورد مطالعه قرار گرفت. 36 نمونه بررسي شده نشان داد که طول كل در دامنه 132.21-78.05 میلیمتر و طول استاندارد در دامنه 115.51-69.52 میلیمتر قرار دارد. در رابطه با صفات شمارشی، تعداد شعاع هاي سخت و نرم باله پشتي در دامنه 11-8، تعداد شعاع هاي سخت و نرم باله دمی در دامنه 22-18، تعداد شعاع هاي سخت و نرم باله مخرجی در دامنه 8-6، تعداد شعاع هاي سخت و نرم باله شکمی در دامنه 12-8، تعداد شعاع هاي سخت و نرم باله سینه ای در دامنه 9-6 و همچنين تعداد فلس هاي روي خط جانبي در دامنه 37-31 عدد شمارش گرديد که این نتایج با دیگر مطالعات انجام شده در ایران همپوشانی زیادی دارد. گونه Garra rufa در مقایسه با سایر گونه های جنس Garra در ایران پراکنش بیشتری داشته که مطالعات جمعیتی از نقاط مختلف، می تواند یافته های آرایه شناختی جدیدی در ارتباط با این جنس و حتی در ارتباط با توصیف گونه های جدید احتمالی به همراه داشته باشد.بحثمطالعه ویژگي های ریخت شناسي، چه ریخت سنجي و چه شمارشي و با هدف تعریف و شناسایي واحدهای جمعيتي، از پيشينه ای طولاني در دانش زیست شناسي ماهي برخوردار است. اطلاعات ریخت سنجي و شمارشي بر سطوح متفاوت اثر متقابل بين بيولوژی گونه و محيط اطرافش دلالت مي کند.(Tudela, 1999) به طور کل ویژگي های ریختي تحت کنترل و بر هم کنش دو عامل محيط و ژنتيک می باشند (Salini et al, 2004; Pinheiro et al, 2005). فاکتورهای محيطي در دوران اوليه تکامل ماهي غالب بوده و افراد نسبت به شرایط محيطي حساسيت بيشتری دارند. معمولاً ماهياني که در دوران اوليه زندگي دارای شرایط محيطي مشابهي هستند از لحاظ ریختي وضعيت مشابهي دارند. از سوی دیگر هنگامي که ماهي در شرایط محيطي جدیدی قرار گيرد، این امکان وجود دارد که تغييرات ریخت سنجي سریعاً در آن رخ دهد (Poulet, et al, 2004). بنابراین صفات ریخت سنجي بيشتر تحت تاثير شرایط بوم شناختي بوده و بصورت بارزتری تفاوت های زیستگاهي و اختلاف فنوتيپي در سطح جمعيت و حتی گونه را نشان مي دهد (Jerri et al., 1998). تغييرات ریخت شناسي در پاسخ به شرایط محيطي نسبت به تغييرات ژنتيکي سریعتر ایجاد شده و بصورت چند ژني کنترل مي شود و در پاسخ به روابط صفتي بين ژن ها بوجود آمده که افزایش بقاء افراد را سبب مي گردد که اصطلاحاٌ سازگاری ناميده مي شود. ریخت شناسي معمولاً در پاسخ به شرایط زیستگاهي قابل تغيير بوده و اطلاعات مفيدی را در بررسي زیست شناختي گونه ها فراهم مي نمایند. در اکثر موارد تغييرات ریخت شناسي به عنوان ریخت شناسي جمعيتي در نظر گرفته مي شود زیرا نمونه هایي که در شرایط مختلف محيطي و تنوع ژنتيکي رشد و نمو دارند، انتظار مي رود که فنوتيپ های متنوعي در سطح جمعيت از خود بروز دهند (Karakousis et al., 1991). به طور كل ويژگي هاي ريخت شناسي ماهيان در مقايسه با ساير مهره داران بيشتر دچار تغييرات درون و بين گونه اي شده و نسبت به تغييرات ناشي از محيط حساسيت بيشتري دارند، بنابراين اثرات بعضي از فاكتورهاي محيطي نظير درجه حرارت، شوري، دسترسي به غذا و يا فاصله مهاجرت مي تواند به طور بالقوه تفكيك ريختي ماهيان را تعيين کند (Smith, 1966; Lindsy, 1998). پژوهش هايي نيز مشخص كرده است كه اختلافات ريخت شناسي بين گروه هاي مختلف ماهيان الزاماً آنها را از لحاظ ژنتيكي جدا نمي كند و در عوض در پاره اي از موارد تفاوت هاي ريخت شناسي صرفاً ناشي از محيط بوده و اختلافات ژنتيكي هيچ نقشي در آن ندارد و بدين ترتيب نقش محيط به عنوان عامل اصلي تغييرات ريختي به اثبات رسیده است (Akbarzadeh et al., 2007).منابع - Akbarzadeh A., Karami M., Nezami S.A., Jodari S., Bakhtiari M., Khara H. (2007). Analysis of population structure of pikeperch (Sander lucioperca), in Iranian waters of Caspian Sea and Anzali Wetland using truss system. Iranian Journal of Natural Resources, 60(1): 127-139 (in Persian).- Coad, B. W. (2011). Freshwater Fishes of Iran. Updated 18 December 2010. [Cited 18 December 2010]. Available from: <www.briancoad.com>.- Eschmeyer, W. N., Fricke, R., & Van der Laan, R. (2017). Catalog of Fishes: Genera, Species, References. http://researcharchive.calacademy. o r g / r e s e a r c h / i c h t h y o l o g y / c a t a l o g /SpeciesByFamily.asp.- Esmaeili, H. R., Coad, B. W., Gholamifard, A., Nazari, N., & Teimory, A. (2010). Annotated checklist of the freshwater fishes of Iran. ZoosystematicaRossica, 19(2): 361-386.- Kottelat, M. (2013). The fishes of the inland waters of Southeast Asia: a catalogue and core bibliography of the fishes known to occur in freshwaters, mangroves and estuaries. Raffles Bulletin of Zoology.- Sattari M., Shahsavani D., Shafii S. (2004). Ichthyology (2) (systematic). Haghshenass publishing. 502 p.- Sayyadzadeh, G., Esmaeili, H. R., & Freyhof, J. (2015). Garra mondica, a new species from the Mond River drainage with remarks on the genus Garra from the Persian Gulf basin in Iran (Teleostei: Cyprinidae). Zootaxa, 4048(1), 75-89.مقدمهماهیان جنس Garraبسیار متنوع و دارای پراکندگی وسیعی بوده و از نظر اقتصادی و پرورشی حائز اهمیت می باشند. این جنس متعلق به خانواده كپورماهيان (Cyprinidae) از راسته کپورماهی سانان (Cypriniformes = Carps) بوده که پراکنش گونه های آن از برنئو در آسیا تا غرب آفریقا می باشد (Kottelat, 2013). از این جنس 140 گونه در جهان (Eschmeyer et al., 2017) و 6 گونه در ایران توصیف شده است (Hamidan et al., 2014 & Sayyadzadeh et al., 2015). گونه Garra rufa (شکل1) که با اسامی ماهی سنگی، ماهی سنگ لیس، شیربُت، گِل خورک و دکتر ماهی شناخته می شود، در حوضه های آبریز دجله - فرات، خلیج فارس، هرمزگان، دریاچه مهارلو و همچنین حوضه رودخانه کُر پراکنش دارد (Esmaeili et al., 2010; Coad, 2011) (شکل2). هر اندازه گيری استانداری که بتوان روی ماهي انجام داد، شامل اندازه گيری های ریخت سنجي بوده و همچنین صفات شمارشي معمولاً از قابل اعتمادترين ويژگي هاي آرایه شناختی محسوب می شوند که می توانند در متمایز ساختن جمعیت های یک گونه مورد استفاده قرار گیرند (Sattari et al., 2004). مواد و روش هانمونه برداري در تيرماه 1396 توسط تور دستي و پرتابي با قطر چشمه 5 میلیمتر در رودخانه بشار در جنوب شهرستان یاسوج با مختصات جغرافیایی 30°13´44´´N 52°00´37´´E واقع در استان کهکیلویه و بویراحمد انجام شد. نمونه ها پس از صيد در فرمالين 10% تثبيت و جهت مطالعات بيشتر به آزمايشگاه جانورشناسي دانشگاه فردوسي مشهد منتقل شدند. 28 صفت ريخت سنجي (شکل 3) توسط كوليس ديجيتال با دقت 0.01 ميليمتر و 8 صفت شمارشي به وسيله لوپ دوچشمی به ترتيب اندازه گيري و شمارش شدند. آنالیز داده هاي ريخت سنجي و شمارشي از قبيل انحراف معيار، ميانگين و محاسبه حداقل و حداكثرها توسط نرم افزار SPSSمحاسبه گرديد. شکل 3: صفات ريخت سنجي مورد بررسي طول كل (TL)، طول استاندارد (SL)، طول سر(C)، فاصله بين نوك سر و منفذ مخرجي (Pan)، فاصله پيش مخرجی (aA)، فاصله پيش باله شكمي (aV)، فاصله پيش باله سينه اي (aP)، فاصله پيش باله پشتی(aD)، طول ساقه دمي (Lpc)، طول باله پشتي (lD)، طول باله مخرجي (lA)، طول باله دمي (lC)، طول باله سينه اي (lP)، طول باله شكمي (lV)، فاصله بين باله شكمي و منفذ مخرجي (Van)، پهناي سر (hc)، حداكثر ارتفاع بدن (H)، حداقل ارتفاع بدن (h)، عرض سر (Laco)، حداكثر پهناي بدن (Lac)، فاصله بين چشم ها (io)، قطر چشم (o)، فاصله پيش حدقه چشمي (prO)، فاصله پس حدقه چشمي (poO)، قاعده باله پشتي (D)، قاعده باله مخرجي (A)، قاعده باله شكمي (V) قاعده باله سينه اي (P).نتایج در ارتباط با مطالعات و آنالیزهای آماری نمونه های جمع آوری شده گونه Garra rufaاز رودخانه بشار، نتایج حاصل از اندازه گيری های ریختي در جدول شماره 1 نشان داده شده است؛ بطوریکه میانگین طول کل 105.71 و میانگین طول استاندارد 94.98 میلیمتر بدست آمد. در رابطه با صفات شمارشی (جدول شماره 2) دامنه تعداد فلس های رو خط جانبی 37-31، دامنه تعداد فلس های بالای خط جانبی 6-4، دامنه تعداد فلس های پایین خط جانبی 5-3، دامنه تعداد شعاع های سخت و نرم باله پشتی 11-8، دامنه تعداد شعاع های سخت و نرم باله دمی 22-18، دامنه تعداد شعاع های سخت و نرم باله مخرجی 8-6، دامنه تعداد شعاع های سخت و نرم باله شکمی 12-8 و دامنه تعداد شعاع های سخت و نرم باله سینه ای 9-6 محاسبه گردید.پنجمین کنفرانس ملی ماهی شناسی22-23 آذر‌ماه 1396