نقش انسان و طبیعت در شکل گیری معماری بومی و سکونت های سنتی منطقه اورامانات کردستان

نقش انسان و طبیعت در شکل گیری معماری بومی و سکونت های سنتی منطقه اورامانات کردستان

اسلاید 1: 1

اسلاید 2: موضوع : نقش انسان و طبیعت در شکل گیری معماری بومی و سکونت های سنتی منطقه اورامات کردستان استاد مربوطه : دکتر کرد تهیه کننده : رضا پرورتبار 2

اسلاید 3: خلاصهبخش قابل توجهي از سكونت گاه هاي ايران را مجتمع هاي كهن و سنتي تشكيل ميدهد كه يكي از اركان ميراث فرهنگي محسوب مي گردند در ساخت معماري بومي مناطق مختلف مسائل متعددي از مباحث زيبايي شناسي گرفته تا مسائل اقليمي و اجرايي با ظرافت كاملي توسط ساكنين بومي هر منطقه در ساخت فضاي زيستشان در نظر گرفته شده است در حقيقت نوعي آگاهي هوشيارانه در ساخت و ساز هاي بومي است كه علاوه بر تامين نيازها در بطن خود زيبايي شناسي نبوغ و خلاقيت معماران سنتي را نيز به همراه داشته است دراين مقاله به بررسي معماري و بافت روستاهاي كوهستاني پلكاني پالنگان و اورامانات تخت كه يكي از مهمترين روستاهاي منطقه اورامانات كردستان به شمار مي روند پرداخته مي شود كه نشانگر هماهنگي كامل انسان با طبيعت است. كه چگونه براي ايجاد سكونتگاه بدنه سخت وسترگ كوه تراشيده شده و در بستر كوچكي كه بوجود مي آيد با همان سنگ ها بصورت خشكه چين و بصورتي استادانه و هنرمند رويهم چيده شده و خانه اي زيبا و استوار ورفيع ساخته مي شود رنگ ديوارها همان رنگ كوهستان بوده و فقط فرم متفاوت آن است كه در ديدگاه بينندگان جلوه مي كند تمامي خانه ها و كوچه ها آن چنان با شيب زمين هماهنگ و پيوسته شده اند كه گويي پيكره واحدي را تشكيل داده اند كوچه ها دركمركش كوه قرارگرفته و به عنوان محور عمده حركتي طرفين روستا را به يكديگر متصل مي كند و همگي تابع شيب غالب هستند. 3

اسلاید 4: قلعه باستانی زیویه قلعه باستانی زیویه به فاصله ۵۵ كیلومتری جنوب شرق شهرستان سقز در استان کردستان و در شمال روستایی موسوم به همین نام واقع شده است. قلعه زیویه یكی از قلعه های باستانی استان كردستان است كه در سال ۱۹۴۷ كشف شد4

اسلاید 5: این قلعه بر روی تپه ای بنا شده كه بر نواحی پیرامون آن مشرف بوده و تسلط كامل داشته است كه امروزه از نظر گردشگری نیز چشم انداز بسیار زیبایی دارد. زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار هنری یكی از شاخص ترین مكان های دوره تاریخی محسوب می شود و احتمالاً مربوط به اقوام ماننایی است كه ۲۷۰۰ سال پیش می زیسته اند و محل حكومت آنها شمال غرب ایران بوده است نخستین باری كه از «زیویه» نامی آورده شد در سالنامه آشوری مربوط به سارگن دوم است. وی به هنگام لشكركشی به سرزمین ماننا عنوان می كند كه پس از تسخیر پایتخت ماننایی ها یعنی ایزیرتر و شكست پادشاه آنها به نام «ایرانزو» ۲ قلعه مهم مركزی سرزمین ماننا بنام های زیپیه (ایزیپیه ازیپنا) و آرماثیت را متصرف شد كه اغلب نویسندگان و پژوهشگران را عقیده بر این است كه این زیپیه همین زیویه فعلی است و احتمال دارد كه محل قلعه آرماثیت نیز در روستای «قپلانتو» در ۵ كیلومتری زیویه باشد. در ضمن چنان كه می دانیم مسكن و مأوای ماننایی ها كه یكی از قبایل متحد با مادها بودند در جنوب دریاچه ارومیه و شمال كردستان فعلی بوده است5

اسلاید 6: در این كه قلعه زیویه یك قلعه حكومتی مهم و قابل توجه بوده، شكی نیست و بیشتر محققان بر این عقیده استوارند؛ نویسندگان و باستان شناسان بسیاری درباره زیویه اظهار نظر كرده اند از جمله پرفسور گیرتنس محقق و باستانشناس فرانسوی، مؤلف كتاب «هنر ایران در دوره ماد و هخامنشی معتقد است كه این قلعه یك قلعه حكومتی بوده و گنجینه به دست آمده را دفینه ای می داند كه در كنار جسد یك پادشاه سكایی گذارده شده است6

اسلاید 7: اهمیت، اعتبار و شهرت جهانی زیویه به زمانی برمی گردد كه در حوالی سال ۱۳۲۵ شمسی تعدادی از آثار آن در اثر بارندگی شدید و فرو ریختن قسمتی از خاك تپه به صورت اتفاقی كشف شد. به دنبال وقوع این امر و پیگیری های شخصی به نام «ایوب ربنو» مجوزی تحت عنوان حفاری تجاری در زیویه از سوی مقام ها صادر شد و این شخص در ۸ سال متوالی در حدود ۹۵ درصد از سطح تپه را كاوش كرد و آنچه از بقایای معماری قلعه در جوار اشیا و آثار به دست می آمد را تخریب كرد و با دستیاری و همكاری اعضای هیأت خویش توانست به غارت و چپاول آثار زیویه بپردازد و اكثر آثار گران بها و ارزنده این محوطه باستانی را به خارج از كشور انتقال دهد كه در حال حاضر زینت بخش بزرگترین و مهم ترین گالری ها و موزه های دنیا چون لوور در فرانسه، بریتانیا در انگلستان، رمیتاژ در لنینگراد و... است و تنها تعداد معدودی اشیا طلایی، نقره ای و سفالی در اختیار سازمان میراث فرهنگی كردستان قرار گرفته است7

اسلاید 8: 8

اسلاید 9: از نظر كارشناسان سازمان میراث فرهنگی كردستان سفالینه های به دست آمده و دیگر آثار كشف شده از این قلعه باستانی نشان می دهد كه از اواسط قرن هشتم قبل از میلاد تا اوایل دوره هخامنشی، زندگی در این قلعه وجود داشته و با به سلطنت رسیدن داریوش هخامنشی و تهاجم وی به سرزمین مادها زندگی در این قلعه به پایان رسیده است9

اسلاید 10: گشتي در موزه سنندج گنجينه تاريخ زاگرس موزه را مي توان محل نگهداري آثار گذشتگان و نمايش و انتقال آنها به آيندگان، شناخت و نمايش سهم اقوام و ملل در فرهنگ و تمدن جهاني، ايجاد و تقويت تفاهم ميان ملل و اقوام، جلوگيري از انهدام فرهنگ بومي و ايجاد مانع در برابر فرهنگ هاي سرگردان و نامأنوس و نيز به نمايش گذاشتن نعمت هاي فرهنگي يا طبيعي به منظور آموزش - پژوهش و ارزش دادن به اين مجموعه ها و لذت بردن از آنها دانست.موزه سنندج كه در مركز شهر سنندج در خيابان امام خميني(ره) واقع شده از جمله اين موزه هاست كه در مجاورت آن بناهايي چون خانه كرد، مسجد جامع و خانه مجتهدين قرار دارد10

اسلاید 11: ساختمان موزه در اصل بخش بيروني عمارت ملالطف الله شيخ الاسلام است، اين عمارت از عمارت هاي باشكوه و اعياني شهر سنندج است كه حدود ??? سال پيش از سوي ملالطف الله كه يكي از علماي بزرگ آن دوره و معاصر ناصرالدين شاه بوده، ساخته شده است11

اسلاید 12: اين ساختمان در سال ???? از طرف وزارت فرهنگ و هنر وقت براي تأسيس موزه تملك شد و پس از مرمت و آماده سازي در مهر ???? با نام موزه سنندج گشايش يافت. بخش اندروني اين عمارت در سال ???? به تملك اداره ميراث فرهنگي درآمد و اكنون محل سازمان ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري استان كردستان است. اين موزه از ابتداي تأسيس داراي ? بخش باستان شناسي و مردم شناسي بوده است. در بخش باستان شناسي آن اشيا دوره هاي مختلف از ماقبل تاريخ تا دوره قاجار نگهداري مي شود كه بخشي از اين اشيا متعلق به استان كردستان و برخي متعلق به استان هاي همجوار و برخي ديگر متعلق به استان هاي ديگر يا مكشوفه از قاچاقچيان است12

اسلاید 13: بخش مردم شناسي موزه در قبل از انقلاب به صورت نمايشگاه موقت اداره مي شد و هر چند مدت يك بار اشياي يكي از استان هاي كشور را در اين بخش به نمايش مي گذاشتند، ليكن پس از انقلاب اين بخش صرفاً به نمايش آثار مردم شناسي كردستان اختصاص داده شد و با تأسيس خانه كرد در سال ???? اشياي مردم شناسي موزه به خانه كرد منتقل شد و تمام فضاي موزه به نمايش اشياي باستان شناسي و تاريخي اختصاص يافت 13

اسلاید 14: موزه سنندج شامل4 بخش است. بخش پيش از تاريخ، بخش تاريخي، بخش اسلامي و بخش نمايش موقت. بخش پيش از تاريخ اين بخش در راهرو ورودي و يكي از اتاق هاي جنب سالن اصلي قرار گرفته است. در بخش پيش از تاريخ يك مجموعه ظروف سفالي نگهداري مي شوند كه مكشوفه از مناطق كردستان و بخصوص شهرستان بانه هستند. تعدادي از ظروف نيز مربوط به كنگاور هستند. در ميان اشيا اين بخش پيه سوزهاي مكشوفه از بانه بسيار قابل توجه هستند14

اسلاید 15: بخش تاريخي اشيا دوران تاريخي عمده ترين اشيا موزه را تشكيل مي دهند. سالن اصلي يكي از اتاق هاي جنب سالن و راهرو خروجي به نمايش اين اشيا اختصاص يافته است. مهم ترين آنها اشيا مكشوفه از تپه زيويه يعني مهم ترين تپه تاريخي استان كردستان است. اشيا تپه زيويه عبارتند از، اشيا طلايي: شامل چند قطعه زيورآلات زنانه، اشيا سفالي، انواع ظروف سفالي به رنگ هاي خاكستري، قرمز و نخودي(كه زيباترين آنها تنگ كوچك لعابدار منقوشي است كه لعاب آن فيروزه اي و سفيد و زرد بوده و نقش گل هاي آن به شكل رزت است) اشيا مفرغي شامل ظروف، انواع تبر، سنجاق هاي تدفيني، سوزن هاي دوخت و حلقه ها، اشيايي از جنس استخوان و عاج، شامل قطعات تصاويري از شكار و نبرد نقش هاي اسطوره اي، گل هاي رزت، نقوش هندسي و سرپيكان و اشيا سنگي: شامل سردوك ها، حلقه ها و مهره ها15

اسلاید 16: 16

اسلاید 17: مهره هاي ريز و درشت از جنس خمير شيشه علاوه بر اشيا زيويه مجموعه اي از اشياي فلزي و سفالي ديگر شامل انواع سرنيزه، خنجر، حلقه هاي گوناگون، مجسمه هاي كوچك و ظروف سفالي با اشكال مختلف و بعضاً با نقوش كنده يا ترسيم شده به رنگ هاي قرمز، خاكستري، نخودي و همچنين ظروف شيشه اي شامل انواع پياله و عطردان در اين بخش وجود دارد كه با توجه به توفيقي بودن آنها، محل دقيق كشف شان معلوم نيست، قسمت ديگري از اشياي بخش دوران تاريخي، خمره هاي سفالي هستند كه اصطلاحاً به خمره هاي تدفيني مشهورند. اين خمره ها به علت حجم بزرگشان در فضاي باز موزه نگهداري مي شوند و تعدادي از آنها كه كوچك تر هستند در فضاي داخلي موزه قرار داده شده اند. آخرين اشياي اين بخش اشيايي هستند كه از حفاري هاي غار كرفتو به دست آمده اند و بعضاً قابل مقايسه با اشياي زيويه هستند17

اسلاید 18: بخش اسلامي اشياي اين بخش به ? قسمت سفالي و فلزي تقسيم شده اند. در سالن سفال اشياي زيبايي از هنر سفالگري هنرمندان دوره اسلامي نگهداري مي شود اين اشيا كه عبارتند از تنگ، كاسه، قدح، بشقاب و مجسمه و ريتون كه به طرز استادانه اي ساخته شده و با لعاب و نقوش و خطوط تزئين يافته اند بخش بسيار كمي از اين اشيا متعلق به كردستان است و بيشتر آنها مربوط به نقاط ديگر كشور و مخصوصاً ري، كاشان و نيشابور هستند. در قسمت اشياي فلزي انواع كاسه و باديه تنگ، سيني، سنگابه، ديگچه و انواع پيه سوز نگهداري مي شود18

اسلاید 19: بخش نمايش موقت اين بخش در حقيقت زيرزمين ساختمان يا همان حوض خانه است و اكنون به نمايش هنري خارجي اختصاص يافته و از اشياي مهم اين بخش مي توان به مجسمه هاي برنزي و ظروف شيشه اي اشاره كرد. اشياي اين بخش برحسب برنامه هاي موزه تعويض مي شوند. علاوه بر بخش هاي عنوان شده و اشياي آن، تعدادي سنگ نوشته كه عبارتند از كتيبه ها و سنگ قبرها در فضاي باز نگهداري مي شوند19

اسلاید 20: مسجد دو مناره سقز سابقه تاريخي سقز در بيرون محوطه اصلي شهر ، بناها ، تلهاي باستاني و همچنين قبرستانهاي متعدد مربوط به ادوار مختلف تاريخ سكونت انسان مشاهده مي شود . اما از همه اين داده ها مهمتر ، مي توان به غار كرفتو و قلعه باستاني زيويه اشاره كرد . غار كرفتو در فاصله 75 كيلومتري شمال شرق سقز قرار دارد ، كه از يك صخره طبيعي تشكيل شده است . در آن ، اتاقها و دهليزهايي وجود دارد كه نيمي از انها دست ساز ، و نيم ديگر طبيعي اند20

اسلاید 21: با توجه به مطالعات و كاوشهايي كه در اين محوطه انجام شده است . مي توان آن را به دوره نوسنگي نسبت داد . همچنين كتيبه يوناني كه در سر در ورودي يكي از اتاقهاي طبقه سوم اين غار وجود دارد و غار را به عنوان محل سكونت هركول معرفي مي كند و نيز نقشهايي كه اغلب مي توان آنها را به دوره اشكاني نسبت داد ، به اين نكته دلالت دارند كه اين غار در ادوار مختلف تاريخي و پيش از تاريخ ، مورد استفاده انسان بوده بر اساس كاوشهاي باستان شناسي كه طي چند دهه اخير در تپه باستاني زيويه صورت گرفته است ، مي توان قدمت آن را به دوره ماننايي نسبت داد ، كه از آن به عنوان يكي از پايتختهاي آنها ، استفاده يم شد . بعد از ماننايي ها نيز مادها بين سده هاي 6 تا 8 ق. م ، از اين محل براي سكونت استفاده كردند . درباره سابقه تاريخي محدوده اصلي سقز نيز بايد مكانهايي همانند مسجد دو مناره مربوط به دوره صفويه را به عنوان معيارتاريخگذاري و پيشينه تاريخي در نظر بگيريم ، كه در كل مربوط به دوره افشاريه به بعدند21

اسلاید 22: 22

اسلاید 23: موقعيت مسجد دو مناره مسجد دو مناره سقز واقع در محله ميان قلعه سقز و در دامنه يگانه تپه تاريخي داخل شهر ؛ يعني نارين قلعه ، و در واقع در بافت قديم شهر ، در خيابان امام خميني و پشت حسينيه سقز ، قرار دارد . اين مسجد در محيطي آزاد ساخته شده ، و از هر طرف باز است . از طرف شمال به يك كوچه سه متري محدود به تپه قلعه قديم نارين قلعه و خيابان امام ، و از طرف جنوب به محوطه باز حوضخانه راه دارد . در جهت غرب به يك گذرگاه چهار متري ، و از طرف شرق نيز به يك كوچه يك متري محدود است . اين مسجد در سال 1380 با شماره ثبتي 2600 ، جزء آثار ملي كشور به ثبت رسيد23

اسلاید 24:  ارزش تاريخي مسجد بناي مسجد طبق روايات محلي ، به زمان شيخ حسن مولان آباد ، از عرفاي حكيم رياضيدان مشهور عصر افشاريه ، بر مي گردد . هنگام عزيمت نادرشاه افشار به بغداد وي از منطقه سقز عبور كرد و طبق درخواست شيخ حسن مولان آباد براي ساخت مسجدي براي اهالي شهر سقز . نادرشاه دستور ساخت اين مسجد را در بافت قديم شهر سقز داد . در حال حاضر نيز برخي از اهالي منطقه به اين مسجد ، مسجد شيخ حسن مولان آباد مي گويند . از نشانه ها و دلايل صحت اين مدعا ، اين است كه در اين سفر ،نادرشاه دو عصاي مرصع و يك سفره منقوش زيباي چرمي را نيز به شيخ حسن هديه مي دهد . اين وسايل در حال حاضر ، در قريه مولان آباد ، كه آرامگاه اين عارف عالي رتبه در آن قرار دارد . نگهداري مي شود . همچنين ، يك جلد كلام ا… مجيد خطي در مقبره شيخ حسن است ، و تاريخ آن به اواخر دوره افشاريه دلالت دارد . همچنين با توجه به كاشيكاريهاي اين مسجد كه بيشتر مربوط به اواخر افشاريه و اوايل زنديه است و خصوصيات آن دوران را دارد مي توان به طور قطع مطمئن شد كه بنا مربوط به دوره افشاريه است ، و در دورانهاي بعدي مرمت شده و تعميرات جزئي در آن صورت گرفته شده است24

اسلاید 25: شرح بناي مسجد مسجد دو مناره سقز ، پلاني تقريبا مربع شكل دارد . در ساخت اين مسجد ، از مصالحي مانند : خشت خام ، ملات گل ، سنگهاي لاشه ، آجر و چوب استفاده شده است . ورودي اصلي اين مسجد ، در ضلع غربي قرار گرفته است . اين در ورودي ، سر در آجري با بافت گره چيني آجر و كاشي زرد رنگ دارد ، كه معرف دوره زنديه است . بعد از در ورودي ، يك دالان ارتباطي براي رسيدن به شبستان مسجد قرار دارد . ابعاد اين دالان ارتباطي ، حدود 3 در 5/3 متر است ، كه از همين دالان به وسيله نه پله مي توان به پشت بام مسجد رسيد. پله هاي اين راه ارتباطي ، بدين صورت ساخته شده اند كه از چوبي جهت لبه پله استفاده نموده ، و براي ساخت پله ها پشت اين لبه چوبي را به وسيله سنگهاي لاشه ، خشت خام و اندودكاه گل پر كرده اند25

اسلاید 26: شبستان مسجد دقيقا در ضلع شرقي اين دالان قرار دارد ، كه از طرق درگاه جداگانه مي توان به آن را ه يافت . ابعاد اين شبستان ، حدود 10 در 12 متر است .. سقف اين شبستان با ارتفاع 2 متر و 80 سانتيمتر ـ همانند بيشتر مساجد آن محل ـ بر روي چهار ستون چوبي تقريبا مدور با سر ستونهاي چوبي مشكل ، تكيه داده است . پشت بام اين مسجد تا سال 1364 ،كاهگلي بود ؛ كه در آن سال با همت اهالي محله ، اندود كاهگل برداشته و پشت بام بنا آسفالت شد . قطر ستونهاي اين بنا در حدود 35 سانتيمتر است . كه بر روي پايه ستونهايي سنگي با همين قطر قرار دارند26

اسلاید 27: در ضلع جنوبي اين شبستان و قبل از هر چيزي ، محراب مسجد جلب توجه مي كند . اين محراب ، بافت قديم خود را كه همان طاق هلالي باشد ، حفظ كرده است . البته به دليل اينكه در سال 1378 همه مسجد گچكاري مجدد شد ، تغييراتي در تزيينات و مشخصه هاي آن به وجود آمد ؛ به طوري كه امروزه فقط محرابي هلالي مشاهده مي شود كه بر بالاي آن “ بسم ا…. الرحمن الرحيم ” با گچ ، قالب گيري شده است . در ضلع جنوبي شبستان علاوه بر محراب ، دو راه ارتباطي ديگر كه دقيقا شكل محراب را دارند ، براي راه يافتن به ايوان جلوي مسجد ، تعبيه شده قطر ديوارهاي اين مسجد ،حدود يك متر و 70 سانتيمتر است ، كه در ضلع جنوبي و داخل محراب ، بوضوح مي توان آن را مشاهده كرد . راز استحكام و پايداري بنا از دوره افشاريه تاكنون ، بدون ترديد همين ضخامت و ستبري ديوارهاي آن است . در ضلع شرقي شبستان ، شش تاقچه با اندازه هاي متفاوت قرار گرفته است ، كه از ان براي نگهداري مصحفها و وسايل ديگر مربوط به مسجد استفاده مي شود .. در اين ضلع ، همچنين يك در ارتباطي به اتاق در ضلع شرقي مسجد كه براي انباري از آن استفاده مي شود ، تعبيه شده است است27

اسلاید 28: در ضلع شمالي شبستان و در زمانهاي قبل ، سكويي وجود داشت كه احتمالا كاربرد آن براي اين بود كه بچه هايي كه در نماز يوميه شركت مي كردند ، بالاي آن نمازشان را به جا مي آوردند و مي توانستند امام جماعت مسجد را ببينند. اين سكو در حال حاضر وجود ندارد . در اين ضلع در سال 1379 ، شومينه اي ساختند كه بيشتر جنبه تزييني دارد . و از آن استفاده چنداني نمي شود در اين ضلع شبستان بجز اين شومينه ، ديگر هيچ گونه عنصر تزييني ، همانند تاقچه يا عناصر ديگر ، ديده نمي شود . در ضلع غربي شبستان ، چهار تاقچه با اندازه هاي متفاوت ساخته شده اند ، كه همان كاربرد تاقچه هاي ضلع شرقي را دارند . تاقچه هايي كه از آنها نام برده شد ، به دليل متاخر بودن گچكاري مسجد ، مشخصه بارزي ندارند كه بتوان آن را بر شمرد . فقط ، تاقچه هايي اند معمولي با شكل تقريبا مستطيلي ، كه البته ديوارهاي اضلاع شبستان را از يكنواختي بيش از حد خارج كرده اند28

اسلاید 29: در ضلع غربي مسجد علاوه بر دالان ارتباطي به شبستان اصلي مسجد ، دو اتاق ديگر نيز وجود دارد كه در ادوار پيشين ، محل سكونت طلبه هاي ديني و محل درس خواندن آنان بود . در حال حاضر ، كاربري اين دو اتاق عوض شده ؛ به طوري كه يكي از اتاقها به وضو خانه تبديل شده ، و اتاق ديگر نيز خالي مانده است . راه ارتباطي به اين اتاقها ، از داخل شبستان است . از طريق اتاق اول ، مي توان به اتاق دوم راه يافت . احتمالا ، از ايوان جلويي مسجد ، به عنوان مصلاي تابستاني استفاده مي شد . به دليل اينكه اين مسجد همانند اغلب خانه هاي اين منطقه بر سطحي شيبدار بنا شده است ، معماران اوليه آن براي اينكه بتوانند مسجد را بر روي سطحي مسطح بنا كنند .مجبور شدند در جلويي مسجد سكويي از سنگهايي لاشه با ارتفاعي در حدود 4 تا 5/4 متر بنا نمايند ، و سپس مسجد را بر روي اين سكوي سنگي بنا كنند . ايوان جلوي مسجد ، دقيقا بر روي اين سكوي سنگ چين ساخته شده است . ابعاد اين ايوان 80/4 در 16 متر مي باشد . كه با شبستان اصلي مسجد داراي بامي در يك سطح است . اين ايوان در ضلع غربي ، همانند خود مسجد ،در مجزايي دارد .29

اسلاید 30: بر بالاي اين در ورودي ، سر دري با بافت گره چيني آجر و كاشي هست ، كه در آن عبارت : “ علي مدد” نقش شده است . علاوه بر اين در ورودي را مي توان از طريق محراب و درهاي جانبي آن ؛ يعني از داخل شبستان مسجد ، به اين ايوان راه يافت در ضلع جنوبي اين ايوان ، شش ستون چوبي با سر ستونهايي دقيقا مشابه ستون و سر ستونهاي داخل شبستان تعبيه شده است . كه بار سنگين سقف ايوان را به دوش مي كشند . كف اين ايوان ، تقريبا 50 سانتيمتر از كف شبستان اصلي مسجد پايين تر است . به همين دليل ، ستونهاي آن نيز در حدود نيم متر از ستونهاي داخلي شبستان بلندترند . نكته قابل توجه در اين ايوان ، اين است كه براي پوشاندن سقف آن ، از چوبهاي يك پارچه اي به طول تقريبي پنچ متر استفاده شده است . علاوه بر ستونهاي چوبي در اين قسمت ، نرده چوبي نيز با طرح ساده براي جلوگيري از پرت شدن افراد از ايوان به پايين مسجد ، تعبيه شده است . كل اين مجموعه ايوان ، جلوي مسجد نمايي بسيار ديدني و زيبا بخشيده است . همين بافت جلويي مسجد ، آن را در ميان مساجد منطقه كردستان و شايد هم ايران متمايز كرده است . در ضلع شرقي ايوان ، مقبره يكي از امامان جماعت مسجد ، به نام سيد حكيم ، قرار دارد . مردم براي تبرك و زيارت ، هر روزه آنجا مي روند30

اسلاید 31: گلدسته هاي مسجد موقعيت دو گلدسته بسيار زيباي اين مسجد ـ كه وجه تسميه مسجد نيز شده اند ـ بدين صورت اسست كه دو گلدسته در ضلع شرقي و غربي مسجد ، و دقيقا در موازات محراب مسجد قرار گرفته اند . هر دو گلدسته ، به صورتي بنا شده اند كه نيمي از آنها داخل ديوارهاي مسجد قرار دارد ، و نيمه ديگر آن نيز بيرون است. براي ساخت مناره ها در پي ، از سنگ استفاده شده و براي بدنه ، كلا آجر و كاشيهاي معقلي رنگي به كار رفته است . اين گلدسته ها با استفاده از كاشيهاي معقلي و با نقوش زيباي هندسي ، تزيين شده اند . البته ، تزيينات كاشيكاري دو گلدسته ، متفاوت است . و در كل گلدسته ضلع غربي تزيينات بيشتري دارد31

اسلاید 32: براي ورود به داخل گلدسته ها ، از پشت بام و از طريق دريچه كوچكي كه با يك فرم در هر دو مناره تعبير شده است ، مي توان به داخل مناره ها راه يافت ، انتهاي مناره ها با شش ستون استوانه اي كوچك و با ارتفاع تقريبي يك متر ، به سقف مناره ه ارتفاع گلدسته ضلع غربي از سطح پشت بام ، حدود 5 متر و 30 سانتيمتر است ، و2 متر و 8- سانتيمتر قطر دارد ، كه با 11 پله ، مي توان به بالاي آن راه يافت . گلدسته ضلع شرقي نيز ارتفاعي حدود 5 متر و 80 سانتيمتر ، و قطري حدود 2 متر و 60 سانتيمتر دارد ، كه راه ارتباطي بر بالايي آن نيز گلدسته ضلع غربي ، 15 سانتيمتر به طرف كوچه غربي مسجد منحرف مي باشد. در ادوار پيشين مؤذن براي اذان گفتن به بالاي اين مناره ها مي رفت تا صدايش به گوش همه محله برسد . اما در حال حاضر ، اين رسم منسوخ شده است ، و مناره ها اين كاربرد خود را از دست داده اند32

اسلاید 33: حوضخانه مسجد حوضخانه اين مسجد در منتهي اليه ضلع جنوبي مسجد و مجزا از آن ساخته شده است . از طريق 14 پله مرمرين سفيد كه در غرب مسجد ساخته شده اند ، مي توان به آن راه يافت . اين حوضخانه از نظر معماري ، اهميت فراواني دارد و همزمان با بناي اصلي مسجد ، ساخته شده است . پلان كلي ساختمان هشت متر است ، كه اضلاع چهارگانه ان در انتهاي ديوارها ، به وسيله چهار فيلپوش متوسط ،به سقفي گنبدي با قطرتقريبي 5متر منتهي ميشود راي روشنايي داخل نيز در اطراف گنبد ، روزنه هاي مدوري تعبيه شده است . كه براحتي روشنايي داخل حوضخانه را تامين مي كند . در ساخت اين بنا نيز همانند مسجد در پي ، از سنگ و براي بدنه ، از آجر استفاده شده است . كف اين حوضخانه ، سنگ فرش زيبايي دارد . در چهار طرف حوض نيز چند عدد سنگ خاراي ميان تهي براي نشستن كساني كه وضو مي گيرند ،گذاشته شده است33

اسلاید 34: شبكه آبرساني حوض و آبريزگاهها در قديم ، بدين صورت بود كه آن كاريز به وسيله جوييهاي سنگي ، به داخل حوض سرازير مي شد . اين آب از داخل حوض نيز دوباره به وسيله جوييهاي سنگي ، به ترتيب از آبريزگاهها عبور مي كرد و در انتها ، به بيرون محوطه آبريزگاهها و حوضخانه سرازير مي شد . اين شبكه در حال حاضر ، آبريزگاهها را شامل نمي شود . فقط حوضخانه از آب بسيار گوارا و روشن كاريز تغذيه مي كند ، و در آبريزگاهها از آب شهري استفاده مي شود . بنابر اظهارات معتمدان محل ، در كنار اين حوض ، در اتاق مجزا حوض ديگري نيز وجود داشت كه براي غسل كردن نمازگزاران و تطهير اموات ، از آن استفاده مي شد . اين حوض بعدها براي گسترش آبريزگاهها ، از بين رفت . در گوشه هاي ديوار اين حوضخانه ، به تناوب هر شش رديف آجر ، تيكه هاي چوب دقيقا به ضخامت آجرها كار گذاشته شده تا فشار ديوارها را مهار كند و از ترك خوردن ديوارها جلوگيري شود 34

اسلاید 35: عناصر تزييني عناصر تزييني به كار رفته در داخل اين مسجد ، همان تاقچه هاي گچكاري شده ، شومينه ضلع شمالي ، شبستان و سرستونهاي چوبي به كار رفته در مسجد است . ديوارهاي بيروني مسجد ، با استفاده از طاقنما هاي آجري تزيين شده است . در هر طاقنما ، مقدار زيادي شمسه كلوك معقلي ، به طور ساده يا چهار لنگه با تركيب زيبايي به كار رفته است . از ديگر عناصر تزييني ، سرو معقلي مي باشد كه همه اين عناصر تزييني . بر روي زمينه آجري با بافت ساده يا حصيري نقش شده است . كاشيهاي معقلي كه براي تزيين به كار رفته اند . شامل چهار رنگ : سفيد ، آبي ، زرد و سياه است35

اسلاید 36: كاربري بنا درباره کاربري بنا و نوع بهره برداري از آن ، بايد ذكر كرد كه از اين مسجد از ابتداي ساخت ، به عنوان پايگاه مذهبي و اجراي فرييضه پنجگانه نماز جماعت استفاده مي شده است . همچنين ، طلبه هاي علوم ديني نيز براي طلب علم ، پيش ماموستا و روحاني اين مسجد مي آيند و مدارج علوم ديني را كسب مي كنند . همچنين ، از طرف سازمان ميراث فرهنگي استان كردستان پيشنهاد شده است كه از اين مسجد در آينده ، به عنوان كتابخانه ديني و مذهبي نيز استفاده شود36

اسلاید 37: عمارت خسروآباد ورودي عمارت عمارت خسروآباد در بلوار خسرو آباد «شبلي» شهر سنندج قرار دارد. اين عمارت در نوع خود بي نظير و مركز.حكومت اردلان به ويژه خسروخان اردلان بوده است. مجموعه عمارت و باغ خسروآباد افزون بر دو بخش اصلي ، يعني قصر سلطنتي با ورودي ستون دار،باغ خسرو آباد نيز از اهميت خاصي برخوردار بوده است اين باغ که بوسيله ? خيابان روبرو و اطراف عمارت خسرو آباد عملاً به ? باغ خسرو آباد تبديل شده بود و اطراف آن بوسيله ? خندق در طرفين باغ و کاخ خسرو آباد با انواع درختان مختلف احاطه شده جلوه خاصي را به اين مجموعه داده است. در حال حاضر تنها درختان ? باغ و بخش هايي از ? خيابان آن باقي مانده است. عمارت خسروآباد كتيبه اي دارد كه اسم فتحعلي شاه قاجار و والي كردستان امان الله خان و تاريخ ???? ه. ق بر روي آن حك شده است. عمارت خسروآباد شاخص ترين بناى استان كردستان است كه به عنوان مقر حكومت واليان اردلان مورد استفاده قرار مى گرفت. از سال ???? عمليات مرمت اين بناي تاريخي آغاز گرديد اگر چه در سال ???? بيشترين مرمت و باز سازي اين بنا انجام گرديد. عمارت خسرو اباد با شماره ???? در فهرست آثار ملي ايران ثبت گرديده است37

اسلاید 38: 38

اسلاید 39: تاريخچه اين بناي تاريخي به سال ???? هجري قمري توسط امان ا... خان اردلان والي ، حاکم شهير کردستان در مساحت ???? متر مربع ساخته شده است39

اسلاید 40: عمارت در دوره قاجار نظريات گونا گوني در خصوص اين بناي عظيم و مقر حکومتي کردستان وجود دارد بطوريکه بعضي صاحبنطران قسمت شرقي بنا را که قصر ناميده مي شود مربوط به دوران زنديه مي دانند و توسعه و تکميل آن را توسط امان ا... خان اردلان مي دانند. هنگام ساخت و تاسيس کاخ خسرو آباد دژ حکومتي سنه در مرکز شهر همچنان مقر حکومتي سياسي و نظامي باقي ماند و اعتبار خود را از دست نداد اگر چه بعد از مدتي نيز خسرو آباد بعنوان مقر حکومت مورد استفاده قرار گرديد اما بيشتر به عنوان محل تشريفات و استقبال از شاهان و محل اقامت واليان اردلان مورد استفاده قرار مي گرفت بطوريکه مراسم عروسي با شکوه حُسن جهان خانم تنها دختر فتحعلي شاه قاجار با خسرو خان پسر امان ا... خان در سال ???? هجري قمري در اين کاخ صورت پذيرفت.هنگام ورود ناصرالدين شاه به کردستان در سال ???? هجري قمري « ???? هجري شمسي » در خسرو آباد براي وي خيمه داير گرديد. در سال ???? قمري « ???? شمسي » علي اکبر خان شرف الملک اردلان نوه امان ا... خان والي و وارث باغ و کاخ خسرو آباد اين مجموعه را به ميرزا صادق خان اعزاز الملک فروخت و از آن تاريخ در اختيار خاندان وي « صادق وزيري » قرار گرفت از آن زمان تا حدود ?? سال پيش چندين بنا با سبک هاي مختلف دوره قاجار و پهلوي در اين مجموعه ساخته شد که در شمال شرقي و شمال غربي و جنوب شرقي و جنوب غربي واقع شده اند40

اسلاید 41: طراحي بنا مجموعه عمارت و باغ آن افزون بر دو بخش اصلي يعني قصر سلطنتي با ورودي ستون دار در بخش غربي و ساختمان شرقي با غلام گردش ها و ايوان ستون دار مشرف بر صحن عمارت و فضاي بيروني بنا داراي فضاهاي ديگري چون حمام ، اتاق قاپچيان « يا قاپوچي يعني حاجب و دربان » و خدمتكاران است . تزئينات معماري اين بنا شامل گچبري ، آجركاري ، اروسي هاي زيبا و حوض چليپا شكل داخل عمارت است . آنچه که بر اساس وضعيت ظاهري و ترکيب بناي خسروآباد قابل تامل است هم به نوع بودن بافت و ترکيب مصالح و سبک مشترک قصر،آشپزخانه ،حمام و اسطبل به انضمام ديوارهاي حفاظ شرقي غربي و جنوبي مي باشد که مربوط به يک دوره مي باشد.البته بعد از امان الله خان به ضرورت بناهاي مختلفي در اين مجموعه احداث گرديده است41

اسلاید 42: سبک ارسي هاي موجود در قصر تفاوت قابل توجهي با قسمت شرقي بناي خسروآباد دارد و همچنين تزئينات بخ غربي با آجر و در قسمت شرقي و سر درب بيشتر از گچ بري استفاده شده است حوض بسيار بزرگ صليبي شکلي نيز در وسط اين مجموعه بر زيبايي آن افزوده است که در نوع خود بي نظير است. طاق بزرگ سر درب اصلي باغ خسرو آباد که روبروي مقبره شرف الملک قرار داشت تخريب گرديده است درب اصلي بنا رو به حوض مرمري مربع شکل عمارت واقع گرديده و از ? تکه بزرگ تنه درخت گردو به سبک دروازه هاي قلعه هاي حکومتي ساخته شده است. نماي شرقي بنا از آجر و گچ بري هاي زيبا تزيين شده است اما ديگر بخش ها از آجر و به شکل ساده تري ساخته شده اند. آب اين مجموعه جاري و شرب و از مجموعه قنات هاي تعبيه شده در روي کوه آبيدر نشات مي گيرد. از ديگر بخش هاي قابل توجه کاخ خسرو آباد وجود حوض و فواره با آب جاري در طبقه سوم قصر مي باشد42

اسلاید 43: زریبار، نگین سبز غرب اگر تا به حال دریاچه زریبار را كه خارج از كردستان با نام زریوار مشهور شده، ندیده‌اید، كافی است یك بار به مریوان و ساحل این دریاچه بزرگ بروید. چنان مجذوب خواهید شد كه دلتان بارها هوای زریوار یا زریبار را خواهد كرد. برای دیدار از زریبار كافی است به شهر مریوان در استان كردستان بروید43

اسلاید 44: اگر تا به حال دریاچه زریبار را كه خارج از كردستان با نام زریوار مشهور شده، ندیده‌اید، كافی است یك بار به مریوان و ساحل این دریاچه بزرگ بروید. چنان مجذوب خواهید شد كه دلتان بارها هوای زریوار یا زریبار را خواهد كرد. برای دیدار از زریبار كافی است به شهر مریوان در استان كردستان بروید حجم آب زریبار 30 میلیون متر مكعب و عمق متوسط آن 3 متر است كه در برخی نقاط تا 8 متر هم می‌رسد. آب زریبار شیرین است و از جوشش چشمه‌هایی تامین می‌شود كه در كف دریاچه واقع شده‌اند بنابر این هیچ رودخانه‌ای به زریبار نمی‌ریزد. آب دریاچه اغلب سبز مایل به قهوه‌ای كمرنگ است. زریبار در همه فصول زیباست، حتی زمستان. در روزهای سرد زمستان، سطح دریاچه كاملا یخ می‌بندد به حدی كه می‌توان روی آن راه رفت و موتورسواری كرد. چشم‌انداز زمستانی دریاچه بسیار تماشایی است. به همین علت در ماه‌های سرد سال نیز بازدیدكنندگان زیادی دارد.اطراف دریاچه را نیزارهای بلند پوشانده كه در برخی جاها صاف و در جاهایی نیز تپه‌‌ای است 44

اسلاید 45: 45

اسلاید 46: منطقه دریاچه زریبار تسهیلات گردشگری متعددی دارد كه از جمله امكان قایقرانی و ماهیگیری در ماه‌های گرم، امكانات اقامتی مناسب در كنار دریاچه و تپه‌های مجاور آن و بازار خرید اجناس خارجی مریوان است.اگر در این زمان از سال به دریاچه زریبار بروید، انواع پرندگان مهاجر آبزی را خواهید دید كه زیبایی دریاچه و ساحل آن را دو چندان كرده‌اند46

اسلاید 47: غار کرفتو کردستان غار کرفتو از آثار تاریخی و شگفت‌انگیز استان کردستان است که به عقیده مورخان و باستان‌شناسان تاریخ آن به دوران سوم زمین‌شناسی بازمی‌گردد. پس از پشت سر گذاشتن جاده های پر پیچ و خم و دشت های دیواندره و پس از عبور از میان کوهپایه های پست و بلند به صخره های مرتفعی به چشم می خرود که یکی از آثار شگفت انگیز کشور ایران را در دل خود جای داده اند.غار کرفتو در دل صخره های مرتفع و در 67 کیلومتری شمال غرب شهر دیواندره و با فاصله تفریبی 70 کیلومتری در شرق شهر سقز واقع شده است47

اسلاید 48: موقعیت محلی غار و صخره های مرتفع پیرامون آن در میان روستاهای مسعود آباد دیواندره از جنوب، روستای میر سعید سقز از غرب، روستای علی آباد و نخود دره تکاب از شمال و روستای یوزباش کندی از شرق و جنوب شرق محاط شده است.غار کرفتو از نوع غارهای آهکی و طبیعی است که به احتمال بسیار زیادی در دوران سوم زمین شناسی شکل گرفته و در طول دوران مختلف با تغییراتی جزئی و کلی محل امنی برای زندگی انسانها بوده است. در سالیان گذشته و بر اثر سکونت اقوام گوناگون تغییرات، دگرگونی ها و دخل و تصرف هایی در غار ایجاد شده و فضاهایی به صورت های تودرتور و دالان های عبوری در آن به وجود آمده و از این جهت در میان غارهای دست کن، از شهرت خاصی برخوردار است48

اسلاید 49: این غار از لحاظ بافت ساختمانی بی نظیر است به گونه ای که ارتفاع دهانه ورودی غار از سر تپه به بیش از 25 متر می رسد که در گذشته راهی بس دشوار و مشکل برای ورود به درون آن بوده ولی در طول 10 سال گذشته و به وسیله چوب و آهن پلکانهایی برای ورود به آن طراحی و نصب شده اند. در قسمت جلویی غار، چهار طبقه معماری صخره ای و دست کن ایجاد شده که در هر طبقه علاوه بر ایجاد اطاق های تودرتو با پنجره ها و نورگیرهایی به فضای بیرونی و درگاه های مربوطه، دالان ها و راهروهای عبوری به منظور ارتباط بین طبقات به چشم می خورد علاوه بر این می توان در این مسیرها مکانهای مناسبی را مشاهده کرد که افراد ساکن در آن برای ایجاد چفت و بست، دربهای گوناگونی را برای افزایش امنیت آن مورد استفاده قرار داده اند. متاسفانه به دلیل ریزشهایی که در اثر گذشت زمان در صخره های بیرونی در پیرامون دهانه ورودی در مجموعه معماری صخره ای ایجاد شده است، تعداد اطاق ها و راهروهای موجود در کلیه طبقات به روشنی قابل تشخیص نیست49

اسلاید 50: بر روی دیوار برخی از اطاق های طبقات غار و راهروهای عبوری آنها نقوشی به صورت خلاصه شده از جانوران و گیاهان وجود دارد. زیباترین بخش معماری غار، طبقه سوم آن است که علاوه بر دقت در تراشیدن و کندن اطاق ها، فرم خاص سقف ها به شیوه کمانی و ایجاد درگاه ها و پله های آستانه آن در پنجره ها و نورگیرهای اطاق ها از نظر تزئینات به کار رفته از اهمیت خاصی برخوردار است50

اسلاید 51: بر روی سر در ورودی یکی از اطاق های طبقه سوم این غار کتبه ای یونانی وجود دارد که هر چند تا حدود زیادی صدمه دیده اما این جمله در آن نقش بسته که این خانه هراکلس است، هر کس در آن وارد شود در امان است که وجود این کتیبه سبب شده تا برخی بر این عقیده باشند که احتمالا این غار مدتی به صورت موقت مورد سکونت سلوکیان قرار گرفته که پس از فتوحات مهرداد دوم اشکانی به سمت غرب ایران حرکت کردند. ستون فقرات غار قریب به 750 متر طول دارد که در این مسیر پر پیچ و خم دهانه ها و دالان های گوناگونی منشعب می شود و به همین دلیل تاکنون کسی قادر به شناسایی تمامی این مسیرها و تهیه نقشه کامل از آن نبوده است51

اسلاید 52: غاركرفتو52

اسلاید 53: مسیر این دالان دارای تفاوتهای بسیار زیادی است به گونه ای که در برخی از بخشها علاوه بر وسعت خاص دالانها، تالارهای طبیعی با سقفهای کوتاه نیز وجود دارند که باید به حالت سینه خیز و بسیار سخت از آنها عبور کرد. این اثر باستانی هر ساله پذیرای خیل عظیمی از علاقمندان و گردشگران است که البته باید در زمینه توسعه زیرساختهای این مهم از جمله راه ارتباطی و ایجاد سرویسهای اقامتی و پذیرایی در این محل تلاش شود53

اسلاید 54: سرزمین نیلوفرهای آبی در ۲ كیلومتری شهر مریوان و در میان یكی از بی نظیرترین پوشش های گیاهی ایران كه در اكثر فصل های سال سرسبزی بهار را یادآور می شود دریاچه زریوار قرار دارد. وجود دریاچه زریوار و نفوذ توده های مرطوب زمستانی و بهاری در مریوان، تأثیر فراوانی در مرطوب و معتدل شدن هوای این ناحیه دارد؛ رطوبت هوا و بارش های مناسب در این منطقه موجب ایجاد پوشش گیاهی زیبایی در این ناحیه شده است. وجود زریوار در میان این جنگل های انبوه و زیبای بلوط و گونه ها مختلف درختان جنگلی، سرزمینی باشكوه را در غرب ایران پدید آورده است و آن را به مهم ترین جاذبه گردشگری غرب كشور تبدیل كرده است. همچنین وجود نیلوفرهای آبی با گل های سفید در كناره های دریاچه و علف های هفت بند و نی های بلند در قسمت جنوب شرقی دریاچه منظره ای رویایی به زریوار بخشیده است. نكته قابل توجه دیگر در مورد زریوار این است كه هیچ رودخانه ای به این دریاچه وارد نمی شود و آب دریاچه از ذوب شدن برف های كوه های اطراف و تعدادی چشمه های خودجوش در كف دریاچه تأمین می شود54

اسلاید 55: 55

اسلاید 56: در زمستان به علت برودت هوا و همچنین شیرینی آب دریاچه یك لایه یخ، سطح دریاچه را به طور شگفت انگیزی می پوشاند، ولی نزدیك به ۶۰ نقطه در این دریاچه یخ نمی زند و آن هم محل قرار گرفتن همین چشمه های خودجوش در دریاچه است و این گونه است كه می توان در زمستان به وجود این چشمه ها كه عامل تأمین كننده آب زریوار هستند پی برد. از آنجا كه تنوع اقلیمی همراه با سایر شرایط مناسب از جاذبه های مهم در صنعت جهانگردی و گردشگری به شمار می رود، زریوار تمام شرایط برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به این منطقه را داراست كه با معرفی بیشتر زریوار به گردشگران، در این زمینه نیز این دریاچه شاهد رونق بیشتری خواهد بود. لازم به ذكر است كه زریوار علاوه بر زیبایی مسحوركننده اش و شناخته شدن به نام یك منطقه تفریحی نقش بسیار مهمی نیز در كشاورزی منطقه ایفا می كند. همچنین صید ماهی به واسطه وجود انواع ماهیان خوراكی از جمله سیاه ماهی خالدار، سیاه ماهی معمولی، كپور معمولی و مارماهی در این دریاچه رونق زیادی دارد و یكی از تفریحات پرطرفدار در این منطقه به شمار می رود56

اسلاید 57: از نكات مهم دیگر در مورد این دریاچه تنوع اقلیمی و شرایط مناسب آن برای زندگی پرندگان بومی و مهاجر در فصل های مختلف است كه محیطی از هر نظر مناسب را برای این پرندگان به وجود آورده است كه از جمله این پرندگان می توان به فلامینگو، پلیكان، اردك سبز و پرستوی دریایی اشاره كرد57

اسلاید 58: صنایع دستی استان کردستان در استان کردستان تهیه و تولید انواع فرآورده های دستی از دیرباز مرسوم بوده و برخی از این صنایع دستی از آوازه جهانی برخوردار است. سفالگری و سرامیک سازی هنر سفالگری از زمانهای بس کهن در کردستان رایج بوده و ظرفهای سفالین متعددی در زیر زمین کشف شده و نشان می دهد که این هنر در دوره پیش از تاریخ در کردستان مورد توجه فوق العاده مردم بوده و تعدادی از آنها را در گورهای مردگان پیدا کرده اند. مردم آن زمان اعتقاد داشتند که پس از مرگ مجددا زنده می شوند و به این ظروف احتیاج خواهند داشت و از این رو در هنگام به خاک سپردن مردگان مایحتاج زندگی را هم با آنان دفن می کردند. در دوره ساسانیان جنس لعاب تکامل یافت و کردستانیها ظروف لعابدار بسیار زیبایی می ساختند که تعدادی از این ظروف از زیر خاک بیرون آمده است. هنر سفال سازی از آن تاریخ به بعد در ایران رونق پیدا کرد و ظروف لعابدار با گل معمولی ساخته می شد و آن از خاک رس بدون ماسه و شن و مواد آهکی بود و این نوع ظروف در کردستان به وفور پیدا می شود58

اسلاید 59:   کاشی کاری صنعت کاشی کاری نیز در کردستان رونق بسیاری دارد و این صنعت از قرن سیزدهم هجری قمری به بعد رو به پیشرفت گذاشت و داخل مسجد دارالاحسان و مسجد دارالامان و خانه های قدیمی سنندج از کاشیهای معرق پوشیده است و هنر ساختن کاشیهای معرق در زمان امان الله خان اول اردلان ( -هجری) اوج گرفت و صنعت کاشی سازی در این زمان رو به تکامل گذاشت. قالیبافی قالی بافی در کردستان بسیار رایج است و نام کردستان همیشه مترادف با مهمترین قالیهای دستباف بوده که با کمال ذوق و سلیقه پدید آمده است و قالی افشار و سنندج و بیجار و بوکان امروز شهرت جهانی دارد و به تحقیق یکی از پرارزشترین فرشهای ایران است. بیشتر طرحهای مورد استفاده قالیبافان در کردستان طرحهای شکسته بوده و بندرت از طرحهای دیگر استفاده می شود، از میان این طرحها می توان به طرح ماهی درهم (هراتی)، ریزماهی نقش بته ای، گل وکیلی، گل میرزاعلی، گل مینا و شاخ گوزن و میناخانی اشاره کرد59

اسلاید 60: گلیم مشهورترین گلیمهای کردستان، سنه است که اکنون شامل سنندج و اطراف آن می شود، این منطقه از مراکز مهم تولید قالی و گلیمهای کردستان به شمار می آید. سنه از زمان سلطنت صفویان پایتخت کردستان بوده است و تاثیر صفویان در گلیمهای به جای مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وضوح دیده می شود. گلیمهای قبایل سنجابی و جاف تحت تاثیر آویزهای زربافت و قلاب دوزی شده صفوی است، گلیمهای سنه چه از نظر فنی و چه از لحاظ زیبایی شناسی با دیگر گلیمهایی که توسط قبایل و چادرنشینان کرد بافته شده، تفاوت دارد. در بافت آنها نوعی ذوق هنری دیده می شود و بیش از گلیمهای دیگر به فرش- های گره دار ایرانی شبیه است. منبت کاری منبت کاری چوب در کردستان از قدیم رواج داشته و درهای چوبی در کردستان و برخی از روستاهای آن که به جای مانده متعلق به دوران صفوی بوده که دارای کنده کاریهای دقیق و به صورت گل و کتیبه های گوناگون است. منبت کاریهایی که بر در امامزاده ها و مشایخ انجام شده بسیار با ارزش است و امروز هم منبت کاران کرد در کردستان به کار خود ادامه می دهند و منبت کاری رواج کامل دارد. اکنون در سنندج معروفترین و زبردست ترین منبت کاران در کارگاه های خود مشغول به کارند همراه با سبکهای جدید، که در آن ابداع و ابتکار خود را محفوظ داشته اند60

اسلاید 61: نازک کاری چوب ساخت فرآورده های چوبی و نازک کاری در سنندج سابقه طولانی دارد و محصولات چوبی این شهر از قدیم الایام خواستاران فراوانی داشته، بویژه تخته شطرنج های سنندج از مرغوبیت خاصی برخوردار است و در کارگاه های نازک کاری علاوه بر تهیه تخته شطرنج محصولهای دیگری از قبیل قوطی سیگار و شیرینی خوری و کیف زنانه و جعبه و لوازم آرایش و سینی و بشقاب و غیره تولید می شود. امروز کارگاه های خراطی کردستان بیشتر به تهیه قلیان، پیپ چپق، عصا ، چوب دستی و چوب سیگاری می پردازند. موج بافی یکی دیگر از صنایع دستباف کردستان موج بافی است، کردها از موج برای نگهداری رختخواب و وسایل اضافی بهره برداری می کنند و در ضمن به عنوان پشتی هم از آن استفاده می نمایند و زیبایی خاصی به محل زندگی می دهد. تهیه موج که مانند پارچه نازک و لطیف است در اغلب شهرها منجمله سنندج، سقز، بانه و مریوان رواج دارد61

اسلاید 62: خانه آصف وزیری یکی از عمارات زیبای سنندج است که در مرکز شهر واقع شده است .دارای سبک معماری زیبا و منحصر به فردی است که در گچ بریها ،ارسی های قدیمی ، سنگ های تراشیده ،آجرهای تراش و طاقهایی هلالی و جناقی نهایت مهارت به کار برده شده به خصوص در قسمت تالار و ارسی که در نوع خود بسیار هنرمندانه و زیبا ساخته شده است62

اسلاید 63: مشخصات بنا مساحت این بنا 4500 متر مربع می باشد،تاسیس بنا در دوره صفویه است که در دوره های صفوی متاخر،قاجار و رضاخان قسمتهایی بدان اضافه شد.موسس آن آصف اعظم(میرزا علی نقی خان لشکر نویس) است. در چند سال اخیر به موزه مردم شناسی تبدیل شده (خانه کرد) و در خیابان امام (شاهپور سابق) واقع شده است. بر اساس نقل قولهای مختلف احداث بنای اصلی عمارت آصف که شامل تالار تشریفات است به دوران صفویه باز می گردد.که در دوره های بعدی بویژه در دوران قاجاریه و پهلوی بتدریج بخشهایی به آن افزوده شده است.سر در ورودی بنا با نمای آجری که به شکل نیم هشتی است بر اساس سبک باروک ایرانی ساخته شده است تالار تشریفات آن ایوان ستوندار با اروسی پر کار آن بخشهایی بسیار زیبای بنا محسوب می شود63

اسلاید 64: عمارت دارای یک رشته قنات است که اکنون آب آبنمای مقابل تالار از آن تامین می شود.بنا شامل تزئینات معماری همانند گچبری ،آئینه کاری و کار چوب است .در ضلع جنوب غربی عمارت حمام مخصوص با سبک و اسلوب معماری حمامهای ایرانی ساخته شده است که دارای نقشهای آهکبری می باشد.مرمت این بنا از سال 1377 با عملیات حفاظتی شروع شدو در سال 1381 همچنان ادامه داشت.قسمتهایی که آسیب دیده بود مرمت گردید و همچنین تزئینات آن نیز مرمت و بازسازی شد.اهکبری های حمام خصوصی آن نیز که از بین رفته بود دوباره احیاء شده است.همچنین سیستم آبرسانی این عمارت که از آب جاری و قنات می باشد رها سازی و احیاء شده است. در قسمت جنوبی و در ابتدای ورود به عمارت و مسیر دالان منتهی به حیاط مرکزی دری به سمت راست باز می شود که در گذشته حیاط مستخدمین بوده و با توجه به اینکه بخشهای مختلف این قسمت به کلی تخریب شده و هیچ آثار و شواهدی از گذشته به جای نمانده بود با مسقف نمودن بخش عمده ای از این فضا به وسیله گنبدهای آجری و احیاء نمودن حوض اصلی و ساخت رواق در اطراف آن، بخشی از این قسمت به نگارخانه و بخش دیگر آن تبدیل به چای خانه سنتی شده است64

اسلاید 65: مهد موسيقي در ايران کردستان را بايد مهد موسيقي ايراني قلمداد کرد، زيرا موسيقي کردي با موسيقي هاي باستاني ايران نسبتي تمام و کمال دارد. در ميان انواع بي نظير موسيقي کردي، هوره و شمشال از همه قديمي ترند. قدمت برخي از انواع موسيقي، به بيش از هزار سال و حتي به پيش از ظهور اسلام در ايران مي رسدوسيقي کردي را از لحاظ قدمت شايد بتوان به دو گروه تقسيم کرد: موسيقي باستاني که با عناويني چون هوره، موره، لوره و سياچمانه (سياه چشمان)، چوپي و نغمه هاي سماعي- سنتي شناخته مي شود و عموماً بدون کلمات اضافي بر اشعار ده هجايي استوار است. نوع آييني اين موسيقي، مرثيه گون و وصف حال آن را حقيقي و نوع غنايي آن را مجاز مي دانند گروه دوم در برگيرنده نغماتي چون صمد لچکي، مقام الله ويسي، مقام کوچه باغي، صمد مسگري و ترانه هاي ملوديک است که بر اشعار مجازي و گاه عروضي استوارند65

اسلاید 66: بيت خواني: در کردستان نوع ديگري از موسيقي وجود دارد که به آن بيت خواني مي گويند که احتمالاً مترادف گاتاخواني يا گاساخواني است. بيت خواني مبتني بر نغمه اي کاملاً ساده و بدون رعايت وزن و قافيه و نظم است که در بيان جنگ سرداران و بزرگان ديني و آييني و ملي اجرا مي شود. اصولاً موسيقي در کردستان در چند بخش اجرا مي شود: موسيقي مقامي: مقام هاي کردي عبارت اند از: الاويسي، هيران و قطار. در اين مقام ها نوازندگان شماري از گوشه هاي موسيقي ملي ايران را که در دستگاه ها و مقام هاي موسيقي ملي تجلي يافته، به سبک ويژه اي مي نوازند. بخشي از گوشه هاي موسيقي مقامي کهن ايران در اين سرزمين حفظ شده است. مقام هاي موسيقي کردي از نظر پيوستگي فرهنگي کردها با ساير اقوام ايراني و نيز دارا بودن جلوه هاي کهن موسيقي ايراني، از ارزش بسيار برخوردار است66

اسلاید 67: موسيقي آوازي: اين موسيقي در دو سبک و شيوه به نام هاي هوره و سياچمانه اجرا مي شود. به نظر مي رسد که واژه هوره از اهورا يا اهوره گرفته شده باشد. هوره آوازهاي کهن است که در بعضي از انواع آن، روايت هاي مربوط به اديان باستان ايراني و تقدس آگر (آتش) يافت مي شود. اشعار آن مجازي است و از اين لحاظ شباهت با اوستا دارد. در گذشته اوستا را با لحني آهنگين مي خواندند. به اين ترتيب شايد بتوان گفت هوره خواني همان اهوراخواني بوده که در وصف سرور دانايان خوانده مي شد67

اسلاید 68: سازهاي محلي شمشال: از قديمي ترين و رايج ترين سازهاي کردستان، شمشال است که در واقع همان ني چوپان است و از لوله فلزي ساخته شده و در مراسم عروسي و شادي همراه با آواز به صورت تک نوازي به کار مي رود. اين ساز در عزا نيز کاربرد دارد. دف: يکي از سازهاي سنتي خانقاه است که در مراسم ذکر نواخته مي شود و گاهي با طاس همراه است. طاس: سازي کوبه اي است که کاسه آن از جنس مس است و روي آن پوست مي کشند و با چوب، تسمه چرمي يا لاستيکي بر آن مي کوبند. استفاده از طاس در مرحله ذکر و قيام صورت مي گيرد. از ديگر سازهاي محلي مي توان از سورنا، دوزله و نرم ناي نام برد که با آنها همه نوع آهنگي نواخته مي شود. اين سازها به ويژه در آهنگ هاي رقص که با دهل، دايره يا تمبک همراهي مي شود، کاربرد دارد. توسط اين ساز نغماتي با عناوين حيران، گريان، فتاح پاشايي، لبلان، زنگي، زنگي، سه جار و شلان اجرا مي شود68

اسلاید 69: گاهشماري در استان کردستان قوم ماد در مناطق مختلف ايران، به ويژه در منطقه غرب پراکنده بود. گستردگي قلمرو سکونت اين قوم و تنوع اقليم آن سبب شد که مؤرخين براي تنظيم اقتصاد، معيشت و تطبيق فعاليت هاي خود با آن، چند نوع تقويم را پديد آورند. در نواحي مرتفع شمالي تقويم شباني بر مبناي محاسبات خورشيدي و در نواحي پست تر جنوبي تقويم زراعتي بر مبناي گردش ماه و طلوع ستاره سهيل به وجود آمد. عشاير کوچ رو، ييلاق و قشلاق خود را براساس فصل خورشيدي تنظيم مي کردند. نزد عشاير کوچ رو جنوب، بهار کردي از 15 بهمن ماه و زمستان کردي از 15 آبان ماه آغاز مي شود. آثار اين نوع تقسيم بندي و تقويم برگرفته از سرشت طبيعت را هنوز مي توان با وجود گذشت قرون متمادي، در رفتارهاي زباني اقوام ساکن زاگرس و پيرامون آن مشاهده کرد. فصول مختلف سال در کردستان شامل به هار (بهار)، هاوين (تابستان)، پاييز (پاييز) و جستاين يا زستان (زمستان) است. برخي از طوايف کرد مانند شکري ها، شروع سال را اول پاييز مي دانند و از اول پاييز تا پاييز سال بعد را يک سال ورز مي گويند که يک سال کشاورزي است. ماه هاي کردي در طوايف مختلف، نام هاي گوناگون دارد که در هر حال توصيفي از فصول مختلف سال و با الهام از زندگي گياهان، جانوران و آداب کشاورزي و گله داري است69

اسلاید 70: فروردين ماه را جژنانه مي گويند و ماه جشن است. از اين ماه در برخي از نقاط کردنشين با عنوان خاکه ليوه نيز ياد مي شود. ارديبهشت ماه را گولان(ماه وسط بهار) يا بانه مز مي گويند که به معناي رفتن گوسفندان به ييلاق است. اين ماه را شيست باران که همان شست باران است، نيز مي نامند. باره بران به معناي پرش قوچ و تارا نيز از ديگر نام هاي اين ماه است. برخي معتقدند در اين ماه انسان دچار تنبلي مي شود و به خواب تمايل بيشتري پيدا مي کند و اگر بخوابد تا آخر سال تنبل و بيکار خواهد بود. اين ماه را در برخي از روستاها، بخته باران نيز مي گويند و معتقدند که بارش باران در اين ماه قطعي نيست. خرداد را زردان يا ئاخر مانگ باهار (ماه آخربهار) مي نامند. زردان به معني زردي ها و نشانه زرد شدن گياه، به ويژه جو است. از همين رو اين ماه جوزردان نيز ناميده مي شود. در بعضي روستاها به اين ماه تالف دروين به معني ماه جمع کردن علف، نيز مي گويند. تير ماه را پوشير يا ئه ول مانگ هاوين (ماه اول تابستان) مي گويند. در اين ماه، کار جدا کردن کاه از دانه گندم انجام مي شود. اهالي معتقدند در اين ماه گاو و گوسفندان زيادي دچار مرگ و مير مي شوند و از اين رو نام ديگر اين ماه در بين مردم مندار مانگ يا مردار مانگ است70

اسلاید 71: مرداد ماه را گه لاويژ يا ناوراسي مانگ هاوين (ماه وسط تابستان) نيز مي گويند. گه لاويژ به معني توده محصول و نيز نام ستاره اي است که يک بار در اين ماه و بار ديگر 45 روز پس از شروع زمستان در آسمان پديدار مي شود. شهريور ماه را نوخشان يا ئاخر مانگ هاوين (ماه آخر تابستان) مي گويند نوخشان به معني بهره مند شدن است و مقصود بهره وري از زراعت و دام است. برخي به آن نوخشان به معني بهره وري نو لقب داده اند. نام ديگر اين ماه خرامان به معني خرمن ها است که بساط خرمن کويي در آن فراهم مي شود. مهر ماه را بران مي گويند. بر به دو معني بهره و قوچ است. نام ديگر اين ماه رزه بر به معني برو ميوه، با توجه به مراسم انگور چيني است. آبان را خه رزان که همان خزان است مي نامند. نام هاي ديگر اين ماه خزلور به معني برگ زرد و باور به معني ماهي که در آن برگ ريزان مي شود، است. شکارچيان اين ماه را کوييوار مي نامند که به معناي زماني است که کبک به نواحي گرمسير کوچ مي کند71

اسلاید 72: آذر ماه ساران ناميده مي شود. ساران به معناي سردي هاست. به اين ماه سه رماوز به معني وزيدن و آغاز سرما نيز مي گويند. دي ماه را بفران يا ثاول مانگ زستان نيز مي گويند. نام ديگر اين ماه بفرانبار يا بفرامباربه معني انبار برف است. بفراوان به معني برف زياد و هول به معني اول زمستان است. اسفند ماه را برخي ره شه مه وئاخر مانگ زستان نيز مي گويند و معتقدند که در اين ماه سياهي از دل برف سر برمي آورد. اين ماه را در برخي از مناطق کردستان نوروز ماه انجام مي شود. در نقاط کردنشين دامداران تاريخ و سن خود را بر مبناي قشلاق و ييلاق تعيين مي کنند. و واحد شمارش زمان براي آنها ييلاق و قشلاق است. بيشتر محاسبات و روز شمار کردها، خورشيدي است و حساب قمري جز براي محاسبه ماه رمضان، عيدهاي فطر، قربان و ميلاد مسعود حضرت رسول(ص) چندان کاربردي ندارد. بخشي از حساب روز شمار آنها بر مبناي رومي است72

اسلاید 73: گاهشماري73

اسلاید 74: جشن ها و آیین های مردم در استان کردستان جشن ها و اعیادجشن ها و آیین هایی که در میان کردان مرسوم است، در برگیرنده جشن های مذهبی، قومی و باستانی است که ریشه در باورهای کهن مردم دارد و اغلب تاریخی و پاره ای اسطوره ای است.جشن نوروزیکی از مراسم سنتی و باستانی کردستان، جشن نوروز است. در این مراسم جشن ها و نمایش ها جایگاه ویژه ای دارد.74

اسلاید 75: میر نوروزی و مراسم کوسه گردی میر نوروزی و مراسم کوسه گردی از جمله بازی ها و نمایش هایی بود که تا دو دهه پیش به عنوان مقدمه نوروز در استان کردستان برگزار می شد. مراسم کوسه گردی توسط دو نفر به اجرا در می آمد. یکی را کوسه و دیگری را زن کوسه می نامیدند. کوسه لباس مضحک و گشاد و کوتاهی می پوشید و ریش و سبیل انبوهی از پشم گوسفند می گذاشت و با گذاشتن کلاه بلند و شاخ بر سر و آویزان کردن زنگوله ای به دور گردن خود، به همراه زن کوسه که او نیز لباسی زنانه می پوشید و به نحو مضحکی آرایش می کرد، در کوچه ها و معابر به راه می افتاد و موجب خنده و شادی اهالی می شد75

اسلاید 76: مراسم میر میرین یا امیربهاری یکی دیگر از مراسمی که از دیرباز در میان کردها رواج داشت و هر سال به مناسبت فرا رسیدن نوروز با تشریفات و شکوه خاصی برگزار می شد، میر میرین یا امیر بهاری است. در گذشته این مراسم سنتی از جایگاه ویژه ای برخوردار بود. در این مراسم ضمن تفریح و سرگرمی، انتقاد از برخی حکام زورگوی محلی رایج بود و تمثیل های فکاهی از فرمانروای مستبد به صورت کمدی و نشاط انگیز به کار می رفت.76

اسلاید 77: جشن های مذهبی جشن های مذهبی عبارت اند از: عید فطر و عید قربان که با نماز مخصوص آن روز و پوشیدن لباس نو و دید و بازدید همراه است و نیز جشن مولودی یا عید تولد پیامبر (ص) که از شکوه ویژه ای برخوردار است. این جشن در ماه تولد پیامبر(ص) که سراسر سرور و شادی است برگزار می شود. مراسم توأم با پخت غذاهای نذری و آش مخصوص و تقسیم آن در میان مردم است و همراه با آن مراسم ذکر دراویش و نواختن دف و خواندن اذکار مخصوص شامل مولودی خوانی، حمد و ستایش حضرت محمد(ص) و نیایش به درگاه خداوند نیز اجرا می شود. البته مولودی خوانی در ماه های دیگر سال، به جز ماه های محرم و صفر، نیز برگزار می شود77

اسلاید 78: مراسم پیرشالیارمراسم و جشن های سنتی دیگری نیز در میان کردان دیده می شود که ریشه در باورهای اساطیری و ادیان باستانی ایشان دارد. برگزاری جشن عروسی پیرشالیار از آن جمله است. جشن عروسی پیر شالیار (شهریار) مراسمی بسیار کمی است. اگرچه این مراسم در طول زمان با تغییرات بسیار مواجه بوده، ولی ریشه های کهن اساطیری خود را به خوبی حفظ کرده است. در منابع مکتوب تاریخی آمده است: پیر روحانی ازمغان زرتشت به نام پیر شالیار نزد مردم اورامان بسیار محترم است و کتابش را به بیگانگان نشان نمی دهند و کلماتش به جای ضرب المثل به کار می رود. جشن بزرگ مردم اورامان در بهمن ماه که سال روز ازدواج اوست برگزار می شود78

اسلاید 79: این مراسم هر سال در بهمن ماه، در آغاز چله کوچک، در سه مرحله و طی سه هفته انجام می شود. در اولین هفته بهمن ماه، گردوهایی که از باغ پیرشالیار چیده شده، برای اهالی ارسال می شود و به این ترتیب اهالی از شروع مراسم با خبر می شوند. در دومین مرحله مراسم، که شب چهارشنبه بعد آغاز می شود، بچه های روستا پیش از طلوع آفتاب به پشت بام می روند و با خواندن اشعار و گرفتن هدایایی از اهالی، خبر از برآمدن خورشید و آغاز مراسم قربانی می دهند. با طلوع اولین اشعه آفتاب، نوبت ذبح گوسفندان و گاوهای قربانی که نذر مردم است فرا می رسد. پس از تقسیم گوشت های قربانی در بین اهالی، شب هنگام همه مردان در خانه پیر جمع شده، گروه گروه در جایگاه مخصوص طایفه خود می نشینند و برای تبرک رشته تسبیح چوبین دانه درشت و تخت گیوه به جای مانده از پیر را می بوسند. سپس مراسم نواختن دف و گفتن ذکر آغاز می شود79

اسلاید 80: در سومین جمعه بهمن ماه، مردان نان هایی را که به شکل قرص های طلایی رنگ از آرد گندم و مغز بادام کوبیده تهیه شده و با گیاهان خشک چون ریحان و سیاه دانه تزیین شده است، بر سر مزار پیر شالیار می برند و پس از جمع شدن بر سر مزار پیر، نان ها را روی هم می ریزند و آنها را خرد کرده، با ماست بین حاضران تقسیم می کنند. هر سال در دومین هفته اردیبهشت، اهالی اورامان و روستاهای مجاور به رسم تبرک و برای شفای بیماران قطعه ای از تخت سنگ کنار مزار پیر شالیار را می کنند و با خود می برند و بر این باورند که کرامت پیر شالیار باعث تبرک این سنگ شده و هر سال دوباره سبز خواهد شد. 80

اسلاید 81: به نظر می رسد این مراسم که هم زمان با جشن سده بر پا می شود یادگار روزگار پرستش مهر در این سامان است. مراسمی که در آن ایزد مهر برکت بخشنده را در چهلمین روز زایشش، در آن هنگام که زمین آغاز به دم زدن می کند و گوسفندان بار بر زمین می نهند، می ستاید و با ریختن خون قربانی یاد ایزد حامی دهقانان و تولید کنندگان را که با کشتن گاو باعث برکت کشت و دام و روییدن رستنی و گیاهان سودمند و خرمی و شادی ما در زمین می گردد، گرامی می دارد و پیروان او در مهرابه های باستانی بقایای متبرک را که در شمعدان سنگی است بر سکوهای چوبی پاس می دارند و جانشین او پیری است با کراماتی شبیه او81

اسلاید 82: نذری هایکی دیگر از رسم های رایج در منطقه، توزیع نذوراتی است که زنان برای برآورده شدن حاجات خود یا اعضای خانواده تهیه می کنند. این نذورات شامل نقل و شیرینی است که در مراسم مولودی خوانی تقسیم می شود. گاهی زنان پارچه های سبز رنگ نذر می کنند و آنها را به زیارتگاه های اطراف شهر یا روستا می برند و به درختان زیارتگاه ها می بندند تا حاجت آنها برآورده شود82

اسلاید 83: پوشاک مردان لباس مردان کرد عبارت است از:چوخه: نیم تنه ای پنبه ای یا پشمی است که در ناحیه سقز، بانه و مریوان به آن گوا می گویند و در سنندج آن را چوخه می نامند. پانتول: نیم تنه ای بدون یقه است که از پایین نیم تنه تا بالا به وسیله دکمه بسته می شود.لفکه سورانی: پیراهن با آستین فراخ و بلند و زبانه ای مثلث شکل در انتهای آستین است که آن را در حال عادی دور مچ یا بازو می پیچند.شال: که به آن پشتون و پشتینه نیز می گویند، پارچه ای است تقریباً به طول 3 تا 10 متر که بر روی لباس در ناحیه کمر بسته می شود.دستار: یا کلاغه که به آن شلمه، مندلی، رشتی و سروین (سربند) نیز می گویند و مردان به جای کلاه از آن استفاده می کنند.فرنجی: یا فره جی که ویژه مردان ناحیه اورامانات است و از نمد ساخته و آماده می شود.کله بال: نوعی از نمدهای پوششی است که چوپانان در مناطق چرای گله در صحرا استفاده می کنند.83

اسلاید 84: 84

اسلاید 85: پوشاک زنان لباس زنان کرد عبارت است از:جافی: شلواری همانند شلوار مردان است. این شلوار را زنان کرد، به ویژه زنان روستایی، هنگام کار می پوشند. در سایر مواقع، زنان شلواری گشاد از جنس حریر به پا می کنند.کلنجه: نیم تنه ای است که روی پیراهن بلند می پوشند و در اورامان آن را سوخمه می نامند و از پارچه زری یا مخمل دوخته می شود.شال: از پارچه ای زیبا بر روی لباس در ناحیه کمر بسته می شود. کلاو: یا کلاه که از جنس مقوا و به شکل استوانه ای کوتاه است که آن را با پولک هایی رنگین به صورت بسیار زیبایی تزیین می کنند.کلکه: روسری یا دستاری است که به جای کلاه مورد استفاده زنان قرار می گیرد. کلکه دارای رشته بلندی از ابریشم سیاه و سفید با ملیله دوزی است85

اسلاید 86: 86

اسلاید 87: روستای اورامان تخت: از توابع بخش اورامان، شهرستان سروآباد در استان کردستان قرار دارد. این روستا طرف جنوب غربی به ارتفاعات اورمان تخت و از طرف شرق به ارتفاعات کومالان محدود می شود. اورامان در زبان کردی «هورامان» تلفظ می شود و ناحیه وسیع و کوهستانی است که سایر جنوب استان کردستان را در برگرفته و روستای اورامان تخت بخشی از ناحیه اورامان است87

اسلاید 88: معماری روستا: بافت این روستا از لحاظ معماری به صورت پلکانی در شیب تند ساخته شده است و پشت بام منزل پایین به منزله حیاط خانه بالاست. دیوار خانه هایی که در این روستا ساخته شده اند به صورت خشک چینی یعنی بدون استفاده از ملات و به طور هنرمندانه چیده شده اند. مهم ترین مصالح مورد استفاده در ابنیه این روستا سنگ و چوب است. از آن جایی که روستای اورامان تخت در زمان های قدیم مرکز فرمانروایی سلاطین محلی بوده است، این روستا را تخت یعنی پایتخت و مرکز سلطنت نامیده اند. بقایای آتشکده های زرتشتی در حوالی روستا نشانگر آن است که مردم این منطقه پیش از اسلام پیرو آئین زرتشت بوده اند. مردم این روستا به زبان کردی اورامی سخن می گویند88

اسلاید 89: الگوی معیشت و سکونت براساس نتایج سرشماری سال 1385، این روستا 2800 نفر جمعیت داشته است. فعالیت های اقتصادی روستای اورامان تخت برپایه زراعت، باغداری و دامداری استوار شده است. مهم ترین محصولات زراعی آن گندم، جو و عدس است، همچنین دارای باغ های وسیع میوه است و محصولات سردرختی آن شامل گلابی، گردو، انجیر کوهی و انار است. گیاهان دارویی مانند ختمی، گل گاوزبان، شاتره، بومادران، شیرین بیان، بونه و گون نیز در این روستا به وفور یافت می شود. اورامان تخت از دیرباز جلوه گاه هنر و تمدن غنی و اصیل کردی بوده است89

اسلاید 90: صنایع دستی: گیوه، فرنجی، نمد، قاشق و چنگال چوبی، شانه، جاجیم، سبد و در پنجره های چوبی از هنرهای سنتی و صنایع دستی مردم روستای اورامان تخت است. پیش از ورود کفش های خارجی به بازار انواع پای افزارها و گیوه ها را به صورت دستی در این روستا تولید می کردندپوشاک مردم روستا: پوشاک مردم روستای اورامان تخت مانند سایر روستاییان کردستان، لباس های محلی کردی با طرح ها و رنگ ای زیبا و شاد است. لباس مردان کرد اورامانی از چوخه، پانتول ملکی شال، دستار، فرنجی مکه بال تشکیل شده و گاهی نیز جافی، کلینجه، شال کلکه، دستار و پیراهن بلند می پوشند90

اسلاید 91: بازی های محلی: قلقلان، بیلان، گرزه (گرزبازی) و همک و ممک از متداول ترین بازی های مردم روستای اورامان تخت استغذاهای محلی: از مهم ترین غذاهای محلی این روستا می توان به دوینه، شلمین (پلو)، آش دوغ، لونش، کلانه، شلغم ترش، یکاوه، پلییز، غازین و انواع غذاهای گیاهی و نان های محلی اشاره کردچشم انداز فرهنگی هورامان:در زبان مردم منطقه هنوز از واژه های پهلوی ساسانی به چشم می خورد. یکی از چشم اندازهای فرهنگی هورامان جشن پیرشالیار است. گروهی آن را از شخصیت های قبل از اسلام می دانند و گروهی آن را بعد از اسلام دانسته و سکونتش را در روستا حدود 900 سال قبل می دانند. درباره ایشان حکایتی وجود دارد که می گوید: در زمان های بسیار دور در بخارا پادشاهی زندگی می کرد که دختری داشت به نام «بهار نار خاتون» این دختر کر و لال بود و تمام حکما نتوانسته بودند بیماری دختر را علاج کنند از سوی دیگر در منطقه اورامانات کردستان مردی به نام پیر شالیار زندگی می کرد که صاحب کرامات معجزات بود و شهرتش عالمگیر شده بود. چون خبر معجزات پیر شالیار به بخارا می رسد، شاه دخترش را همراه با برادرش به نام شالیار سیاو و عده ای دیگر به منطقه اورامانت کردستان می فرستند. آنها وقتی به نزدیکی روستایی که پیر در آن زندگی می کند می رسند، دختر پادشاه احساس می کند که گوشش شنوایی خود را به دست آورده و صداها را می شنود.91

اسلاید 92: ز آنجا که پادشاه اعلام کرده بود که هر کس بیماری دخترش را علاج کند می تواند آن را به همسری برگزیند پیرشالیار قبول می کند و چون از مال دنیا چیزی نداشت، اهالی کمک می کنند و برای او جشن عروسی برگزار می کنند و هر کدام از طوایف، بخشی از هزینه ها و کارهای این عروسی را به عهده می گیرند.پیرشالیار قبل از مرگش وصیت می کند تا آخر دنیا مراسم سالگرد عروسی اش را همه ساله برگزار کنند.مراسم باستانی پیرشالیار در 2 زمان متفاوت در سال بین 15 اردیبهشت و 10 بهمن ماه (همزمان با جشن سده زرتشتی ها) برگزار می شود. مراسم بهاره را کوهساری می گویند که همزمان با طراوات و سرسبزی اورامان کردستان است و در آن به اجرای دف نوازی و سخنرانی درباره شخصیت پیر شالیار و توزیع نان محلی (کلیره) می پردازند.مراسم زمستان هر ساله در 10 بهمن ماه به مدت 2 هفته برگزار می شود. اهالی منطقه به این مراسم، عروسی پیرشالیار می گویند. برگزاری این مراسم به عهده متولی آن است که در هر خانواده به صورت موروثی برگزار می شود92

اسلاید 93: علفزاز        با موهای سبزٍ ژولیده در بادکوه       با موهای قهوه ایِ یکدسترودخانه    با گیره های سرخِ ماهی                                   بر موهاش  هیچکدام را ندیده حق دارد نمی خواند                               این پرنده ی کوچک                  93