نقش مسلمانان در توسعه نجوم

صفحه 1:


صفحه 2:


صفحه 3:
عن موسى بن جعفر علیهماالسلام, قال: 53 عِلْمِالْقْرَآنِء لَايَكُونُ أشرف مِن ‎pstilale‏ 585 ‎be‏ الابباء و الأَْصیاء و ورَئة الأثبیاء ...و تخن تغرفت t 8 ‎(pda! ale lb wld? Be oF 5... alell [5s‏ أعْلَم ‏بحارالانوار, ج48, ص146 / فرج المهموم في تاریخ علماء النجوم. 

صفحه 4:
مسلمانان ثه سعه در نو نجوم 

صفحه 5:
(عليهالسلام) : ‎J (ote) ail P ol ee‏ ال میرم ‎ ‏هذه الوم التى فىالسّمَاء مَدَائنُ ‎Fibs oS A tb‏ مَدِية بعمُود [إِلى عَمُود] من ‎ ‎a Feat AIG oll BB Ib OS ‏جل ص 1018 تفر اقمی, ج ۱۲ می: ‎۲1٩‏ ‎ ‎ ‏أل بطر الشّمَاء أغلمُ ی بطری الأزض مدع ۱۰ 

صفحه 6:
تا مسفن علیباسلم یت الیش و و شرژ: سلونی قبل آن فقئونی فلا وی غن شیء بکون یم به م ‎Ge‏ وَكَاصٍ قال: با آمز نومب آخبزنی گم فی زأسى و (أمالى! شيخ صدوق), اللص, ص ‎OFF‏ یبن عفر 

صفحه 7:
در مه 

صفحه 8:
- اتواستره (ستاره شناس آمریکانی) می‌گوید : توذیکه تا" فرص ستارگانی که اکن می‌چرخنلهدارای: سیاراتن خسفتن که دارنده موجوداتی عاقلند؛ و لاجرم درکهکشان ما «راه شیری»(کوچکترین کهکشان عالم) که بین ۲۰۰ تا ۶0۰ میلیارد ستاره وجود دارد . ممکن است بین ۰ تا ۲۶ میلیارد جامعه بشری مانند جامعه ما وجود داشته باشد. - تعداد کهکشان‌های بزرگ عالم را دانشمندان ۳۵۰ میلیارد برآورد کردند که اگر هر کهکشان دارای حداقل ۲۰۰میلیارد ستاره باشد می‌توان برآورد کرد که در عالم حداقل 0۷/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰ جامعه بشری وجود دارد ! - «آگرست» دانشمند روسی درکتاب خود«موجودات سیارات دیگر درروی زمین» می‌نویسد: لااقل در * امیلیارد سیاره درکهکشان ماء موجوداتی وجود داردکه ممکن ات بسیاری از آنان از ما متمدن‌تر باشند. -خورشید بهمراه منظومه خود در فاصله حدود ۲۱۰۰۰ تا ۲۸۰۰۰ سال نوری مرکز کهکشان قرار دارد(حدود ) وهر ۲۵۰ میلیون سال یکبار حول مرکز آن مرش ‎www.noojum.com‏ ‎www.nasa.gov‏ 

صفحه 9:
زمين از فاصله در ميليون كيلومترى و از ا ديد دوو يجرا» كارل ساكان (فضانورد و دانشمندعلوم‌فضایی آمر ‎Sere.‏ ‏زمین ذره‌ای خرد در مقابل عظمت جهان است. تعانی‌شکوهتوعلالنا بحس خود مهم بينى بى بايان ماء توهم اينكه ماداراى موقعيتى ممتاز دريهنه كيتى به واسطه اين عکس به چالش ‎Sgt yp ket‏ میّاره ما لکه‌ای گم شده در تاریکی کهکشان‌ها است. 

صفحه 10:
(۷0۷۵96۲) نام دو کاوشگرفضایی است که در سال ۷ میلادی توسط ناسا برای مطالعه سیاره‌های سامانه خورشیدی به فضا پرتاب شد. اين دو کاوشگر در اصل برای مطالعه سیارات زحل و مشتری احی شده بودند اما بعد از انجام ماموریت به سوی فضای بیرونی سامانه خورشیدی حرکت کردند. در سال ۲۰۱۰ دانشمندان اعلام کردند كه وويجر١‏ در مرز سامانه خورشیدی قرار گرفته و در آستانه خروج از این سامانه قرار دارد. مت دنکلوشگنن ۱ إن )9 ‎I‏ امی هستند که از زمین ‎Los a‏ ات لوسر نوس جع یچ 

صفحه 11:
وویجر ۱» در حا-لورود» بء مدار اورانوس 10 gov 

صفحه 12:
وویجر۲» هنگام ترکزحل 

صفحه 13:
ا ا ۷۱ 

صفحه 14:
حضرت علی(علیه السلام) : ‎be‏ شتا ‎PN SE ioe al A‏ - نیع طرّي لام ای خر با من ررض ‎wt =‏ بل ‎ol‏ تَفقدونی, لا نابرق السّماء ‎pel‏ & بطرّق الأرض 

صفحه 15:
عم رک 2 Mr, 

صفحه 16:
لمام سجاد اعلبه لدام : هذه أسقبةٌ سبعيزافهوا لم کلولحد منها ایسع - میلنیا فیها خایقکثيرة, لامیعلمونلن‌اسله خل‌آدم و لبلیسام لك و قالب ادا ولسله لنهم ُطوع لنامتكم ‎Jats Cth De pate‏ عالملسکه هریکازآنها یسیعتر از شیای: مات نودرآنها حاکو ‎“lsd‏ که ن_میولنند خداوند آدم وشیطلنی هم ‎Sle‏ یانه بعد حضرنق رمود بخا قسبکه آنها ما را بسیشتر از شط لطاع یک نند -لمام باقر مد بدم: شاید گمانمیک نید که خداوند متعللتنها هميزعا لم ‎ge ce eee‏ تیچ شتها تیافیبله؟ ب‌خیا سوگند هزار هزار عاسلم‌و هزار هزار آدم آفریده لسکه عالم‌و آدم شسط در آخر همه قرار دارد. -لمام صادقعد. سدام: در پسشتعورشید شسمط چهلعورشید موجود لسنکه در لن‌علوب سیر زیادییجود دایند و همچنیردر پشفاه جهزمام كه درلهالفراد زیادی زند گی‌میک نند که آناناز لينکه خلا آدم را خلقکرده لستلباً لطلاهی شناوتك ماه تین ها مات فس الل القوقىس # لظ كنس ة اح و فوسو ا 0 ل ‎a jou ite‏ اراسلائو ار ۲۵.ص ۲۵؛ ۵1.ص 

صفحه 17:
‎ine‏ ما ری عم منم نْ ه عرَرَجلْ عالما رهم و لیلج علبهم (لخصال.ج۲. ص ۲۷۱و ۱۷۲: بحارالناه ۲۷.ص 1۴۱ همانا برای‌خداوند دوازده‌هزارعالم است وهرعالمی بزرگتراز هفت‌آسمان و زمین است ؛ هیچ کدام ازآن عالم‌ها نمی‌دانند که خداوند. عالمی دیگر دارد و حجت .آن‌ها هم (ازسوی خدا) من هستم حضرت على ‎(uae)‏ : ‎Pah ill gi es ah‏ - سَلُونَى عَنْ طرّق السّما 2 -سلوتی قبل آن َفقّدونى, فلا نا بطرو موسى ابن جعفر (عليهماالسلام)ء قال: یعد مر شرف من ن علم‌التَجُوم» و هُوَ عِلْمُ الْأَنْبِيَاءِ و الْأَوْصَِاءِ وَرَنَةٍ الْأَنْبِيَاءِ .. .5 ‎SS‏ 55 تغرف هذا الْعِلْمَ ...و ‎Ede OLS‏ ‎Ae‏ ال »(علبه السلام) ‎sir‏ التاس به ‎ ‎ ‎ 

صفحه 18:
نجوم در ایران باستان ازدورترین زمان‌ها آغاز وتا عصرهخامنشی, اشکانی و ساسانی‌در متن فرهنگ ایران جاری شدند واز آن جا به ساير فرهنگ‌ها وارد شده است. - چهارطاقی‌های بجا مانده ازآتشکدة زرتشتیان, نشان از رابطه میان ساختمان آن‌ها و طلوع و غروب اجرام آسمانی دارد. 

صفحه 19:
- زیچ : واژه‌ی زیج به مانند بسیاری از اصطلاحات علمی از زبان پهلوی (قارسی میانه) به زبان عربی راه يافته است. این واژه در زبان پهلوی به صورت زیگ يا زیک به کار رفته که درآغاز به مجموعه رشته‌های موازی تارهای پارچه گفته شد و سپسر برای جدول‌های دارای خط‌های موازی (برای تعیین احوال ستارگان) به کار رفت. در دوره‌ی ساسانی به جدول‌های اخترشناسی «زیک» می‌گفتند که دردوره‌ی اسلامی به صورت ازیج! خوانده شد. - بررسی منابع گوناگون نشان می‌دهد که ایرانیان دست‌کم ازروزگار اردشیر و شاپور ساسانی؛ یعنی حدود ۰ میلادی, به نگارش زیج می‌پرداختند. در همین دوران بود که آثاراخترشناسی هندی‌ویونانی, به‌ویژه مجسطی‌بطلمیوس به‌زبان‌پهلوی باز گردانده شند وازبررسی این آنازوآمیشتن آن‌ها بادستاوردهای آخترشنامی‌دانشمندانایرانی» چند زیج(همگی با نام زیج‌شاه) در دوره‌های مختلف فرمانروایی‌ساسانیان را پدید آوردند. - ازدوران بيشاز اسلام به‌جز کتاب «زیج شهریاری یا زیج‌شاه» سَند مكتوب ديكرى ورناى كانه اديع شاه از جمله اولين آثارى است كه به عربى بركردانده شد و مورد قبول ‎Se Oe A Pa.‏ 

صفحه 20:


صفحه 21:
نجوم در اسلام - یکی از مباحث حائز اهمیت در دانش‌های اسلامی دانش نجوم اسلامی است چراکه اهم مسايل عبادى به اين دانش وابسته است. نخستین علومی که ساکنان بلاداسلامی به آنها توجه کردند . علوم عملی و بخصوص طب و کیمیا و نجوم بو که احکام این علوم را بر دیگر علوم ترجيح می‌دادند. د كاززر سس :5ق ؤونان عات و لزاع انراق قوس ماع انان فيان ‎ch.‏ وجوه واققيديى إيق امورية رزونق ويثة متك فى افزوة. البتفااق مشورت منجمان براى تعيين زمانهاى سعد و نحس استفاده مىشد؛ ولى خود اين امر مستلزم سالهاى متمادى تحصيل و مطالعه بوده است. از اين رو زيجهاى بسيارى در دوران اسلامى نوشته شدهاند. - يكى از دلايلتوجه ويزه بهدنجوم دردوران اسلامى تعيين تقويم و اوقات شرعى است كه مستلزم مشاهدات و محاسبات دقيق نجومى است. هندسه کر وی أبوال قا بو وخ اب: مكاسيات رابطور عمده تسهیا کرد. 

صفحه 22:
Engraved scale showing altitude |@ 

صفحه 23:
ارتباط احکام شریعت اسلامی با مسائل نجومی - ارتباط احکام عبادی شریعت اسلامی با برخی از نمودهای آسمانی - اوقات نمازهای پنجگانه روزانه ازیک شهربه شهردیگر واز یک روز به روزدیگ تفاوت پیدا می‌کند. و محاسبه آن مستلزم شناختن عرض جغرافیایی مکان و حرکت خورشید دردایرذالبروج وشفق وفلق است واز شرایط نماز گزاردن روبه قبله ایستادن است. ذانستر ن جهت قبله خود مبتنی برحل مسئله‌ای از مسائل علم نجوم است. ‎gle) i=‏ و خسوف برای مسلمانان مستلزم آن است که پیش از وقت: آمادگی برای شناختن زمان این دو حادثه آسمانی را داشته باشند. و ین هم ج از راه شناختن حرکات خورشید و ماه و استفاده از زیج‌های صحیح میسر نمی‌شود. روزه گرفتن و افطار نمودن در ماه رمضان. مسلمانان را به محاسبات فلکی برمی‌انگیزد. ابتدا وانتهای روزه با رویت هلال است. نه ازروی گاهشماری عرفی و... - ارتباط بعضی از احکام شریعت اسلامی با مسائل نجومی . سبب زیاد شدن توجه مسلمانان به شناسایی امور آسمانی و ستارگان شد و علمای دینی را بر آن داشت که ی این علم را مورد ستایش قرار دهند. 

صفحه 24:
- علم نجوم برای مسلمانان مفهوم عمیق مذهبی داشت. زیرا حرکات حیرت‌انگیز ستارگان و آفتاب و ماه براى آنان» نشانهٌ آشکار خداوند قادر متعال ‎Lig‏ بود. این موضوع از جمله دلایل مسلمانان برای اختراع ساعت‌های دقیق خورشیدی, آبی و مکانیکی شد. - جداول دقیق نجومی. مثل: خوارزمی. جدول مأمونی. جدول صائبی. جدول البتانی» جدول ابن‌یونس و... . به‌دست مسلمانان تنظیم ومدت‌ها بعد مورد استفاد جدول مشهور اروپایی «آلفونزو» قرار گرفت. - خانم دکتر زیگرید هونکه(۱۹۱۳-۱۹۹۹م) اذعان داشته است: «تاریخ علم, نام ۵۶0 تفر از منجمان مسلمان را ثبت کرده است که درهیج تمدنی وجود ندارد.» ثابت بن قره(۲۱۱-۲۸۸ق) فاصلٌ خورشید را از زمین و هم‌چنین طول سال خورشیدی را محاسبه کرد. البتانی( 11-۳۱۷ آق) نیز کار او را تکمیل کرد و تحقیقات جالبی دربارة ظهور ماه جدید. ماه كرفتكى ودايرةالبروج(دايرة منطَقةالبروج) انجام‌داد ابن هیثم(1۳۰ <- ۳۵۶ق) باکمک تجربيات البتانى» توانست قوانينانكسارنور را محاسبه كند. ابنهيثم به لحاظ علمی وتاریخی يكى ازبزركترين معلم ارويا بوده است.كشف مهم او این بودکه کرات سماوی- از جمله ثوابت- ازخودشان اشعه نوری دارند وفقط ماه‌روشنایی خود را از خورشید می‌گیرد. بزهای سال۳۱۵روزهساعت 7)دقیقهو 4 آثانیه) 

صفحه 25:
مسیر حرکت ظاهری سالانه خورشيد نسبت به زمین؛ پر روی کره سماوی است. دايرةالبروج دايرهاى فر آسمان است كه ظاهراً 1 ساكنان كره زمين) به نظر مىايد كه در مدت يى سال 1 ن دایره را طی می‌کند. دایره در حقیقت مدار زمين را به دورکره خورشید با حرکت زمین در مدار خودش, به نظر می‌رسد لبروج ۳ ین تا رگان :هکت رم ‎AS‏ مشخص می‌کند. خورشید روی داثرةا 

صفحه 26:
محمدبن‌موسی خوارزمی(۱7۱-۲۳۲ق)» زیجی برپایه‌ی زیج فارسی ساخت و جداول مثلثات جدید را نوشت وبا کمک تنی چند از دانشمندان دیگر « فرهنگ جغرافیایی » را تنظیم کرد. الکندی(۱۸۵-۲۹۱۶ق) اندازه‌گیری را به وسیله پرگار متداول کرد. هم‌چنین. وزن مخصوص اجسام مایع را محاسبه کرد و آزمایش‌هایی درمورد قانون جاذبه و سقوط اجسام انجام داد. عبدالرحمن صوفی(۲۹۱-۳۷۱ق) کسی بود که توانست طول و عرض و محل حرکات ستارگان را به طور دقیق محاسبه نماید وآن را درکاتالوگی ثبت کند. ابوریحان بیرونی(۳۹۲-6۶۰ق) پنج قرن قبل از کپرنیک (پزشک و ستاره شناس) لهستانی (۱۵۸۳-۱2۷۳م) و شش‌قرن قبل از گالیله (۱۵76- ۱1۶۲م) کشف کرد که آفتاب, سبب گردش شب و روز نیست. بلکه خود زمین است که با چرخیدن به دور محور خود وبا سیارات دیگر که به دور خورشید حرکت می‌کنند. باعث پدید آمدن شبانه روز و سال است. ‎(GEES OPV OLS poe oe‏ جزو منجمین بود. او در ری رصدخانه‌ای احداث نمود و تقویم جلالی را نیز تنظیم کرد. خواجه نصی رالد ین طو سی (0۹۷-0۷۲ق» رصدخانة مراغه را ساخت ودانشمندان رابرای‌تحقیق در آن رصدخانه جمع کرد.او مثلثات گذشته را تنظیم کرد. کتب مهم او در علم نجوم عبارت تذكرة نصیریه رسالة معينيه. زیج اپلخانی. مقدمه‌ای برعلم نجوم. و تحریرالمجسطی. ‎ 

صفحه 27:
نقش مسلمانان در توسعه نجوم و تأثیر آن بر تمدن غربی نجوم یا ستاره‌شناسی یکی از دانش‌هایی‌است که مسلمانان در گسترشآن در جهان نقش به‌سزایی داشته‌اند. پرداختن به آسمان. رصد کردن ستارگان و سیارات و کوشش در تبیین چگونگی ‎oS >‏ این اجرام آسمانی آن. جنبه عملی اين علم است که ریاضیات فاقد آن السث. دو بخش ستارهشناسى عبارت است از: احكام نجوم وعلم نجوم ابوريحان بيرونى و بوزجانى به احكام نجوم زمان خود هيج باورى نداشته‌اند. ولذا نظریه‌های نجومی‌شان بر خلاف نظر بطلمیوس شد. مهم ترین دانسته‌های نجوم اسلامی از طریق ترجمه مهم ترین کتاب نجومی بطلمیوس(۰-۱۹۸٩ع)‏ «محسطی)» به‌دست آمد شمار زیج‌هایی(جدول نجومی) که در جهان اسلام از سده دوم تا دوازده هجری نوشته شد به‌بیش از ۲۲۰ عنوان می‌رسد. 

صفحه 28:
چهره‌های ماندگار ریاضیات و نجوم فرهنگ و تمدّن اسلام و ایران ابو سعید سحزی(۱۶:-۳۳۰ق) ریاضی‌دان و ستاره‌شناس نویسنده زیج مأمونی * ابوریحان بییونی اسطرلاب‌زورقی؛ساخته ابوسعید سجزی را دیده‌اسست؛ اسسطرلاب زورقی براساس نظرية متحرک بودن زمین(تقریبا ۱۰۰۰سال قبل از گالیله) و اين‌که زمین به دورخود می‌چرخحد. نه به دورآسمان, بنا شده بود. بدون شک این نظر سجزی تردیدی جدی بر نظري؛ زمین مرکزی بطلمیوس(۰-۱2۸٩م)‏ که بعدها گالیله(۱۵12-۱۸۲م) آن را ردکرده. بوده است. 

صفحه 29:
چهره ماندگار ریاضیات و نجوم جهان شیخالیتیس ابوعلی‌سیا تولد:۳۷۰ق GEYA ‏رحلت:‎ we درعلوم مختلف ازجمله جغرافیا؛ فلسفه.حکمت: منطقء ریاضیات. هندسه . نجوم و رصدهای نجومی. طب و...تسلط داشت. وی با وجود پرداختن به‌کار سیاست در دربار منصور سامانی ودستیابی مقام وزارت ابوطاهرشمس الدوله دیلمی(۰1:-۱:ق» بیش ازصدها جلدکتاب و رساله نگاشته است. از میان تالیغات او شفا در فلسفه و قانون در پزشکی شهرتی جهانی یافته است. درزمينه حركته نيروء خلاه نو حرارت وچگالی تحقیقات ابتکاری داشت . رساله وی درباره کانی‌ها یا مواد معدنی تا قرن سیزدهم در اروپا مهمترین مرجع علم زمین‌شناسی بود . 

صفحه 30:
چهره‌های ماندگار ریاضیات و نجوم فرهنگ و تمدّن اسلام و ایران (خواجه نصیرالدین) ابو جعفر محمدبن محمدبن حسن طوسی (تولد: ۵۷۹ق در توس - رحلت 1۵۳ در بغداد) فیلسوف؛ متکلم. فقیه, دانشمند» ریاضیدان و منجم ایرانی اسلامی 

صفحه 31:
« قریه رادک خواجه نصیر را آنجا برجی بوده است که دوازده دریچه داشته است. در هر برجی که ماه نو شدی از یکدریچه مینموده است » در زیر پوشش گنبدی آن که فرو ريخته است» تنها دوازده دریچه دارد که توانایی پیدا نمودن آغاز چهار برج برهه برج خرچنگ برج ترازوه و برج بز یا آغاز ماه‌های فروردین» تیر» مهر و دی را دارد که آغاز موسم‌های چهارگانه ما هستند. «جغرافیای حافظ ابرو» برج رادكان يا برج رادک خواجه نصیرالدین توسی در افق باز ساخته شده است برج رادکان خواجه نصیرالدین توسی بر دوازده دیوار از یک ۱۲ ضلعی منتظم ساخته شده است که دودیوار موازی از آن در راستای نصف‌النهار است و در همه سال و روزهای آفتابی» زمانی که خورشید به اوج خود در آسمان می‌رسد .آفتاب و سایه براین دو دیوار میزان شده و از آنجا می‌توان نیمروز نجومی یا اذان ظهر محلی را پیدا نمود. پس سبب این همه کوشش در ساخت ۱۲ضلعی منتظم براى اين كار است كه اين پریایی را به برج می‌دهد و می‌توان با رصد آفتاب و سايه بر اين دو دیوار در طول سال و در روزهای آفتایی» نیمروز نجومی یا اذان ظهر را پیدا نمود. در دو دیوار دیگر و روبروی هم از ۱۲ ضلعی منتظم» دو در ساخته شده است که این توانایی را به برچ می‌دهد که پس از حرکت ۰ درجه‌ای خورشید در افق برج» طلوع آغاز زمستان و غروب آغاز تابستان را درافق برج پیدا نماید. از آنجا که نور خورشید از دو در می‌گذرد» ساخت دو در؛ در این راستا به سبب پیدا سال پایان برج رادکان » برابر کتیبه آن 1۳۰ هجری قمری برابر سال پایان ساخت رصدخانه مراغه است 

صفحه 32:
«برج رادکان» در شهرستان چناران(80 کیلومتری مشهد) استان خراسان رضو: juli ‏خواجه‎ نصير طوس ی غروب آغاز تیرماه و طلوع آغاز دي ماه و آغاز تابستان مابین دو آغاز زمستان مابین دو 

صفحه 33:
| پلان برج رادک وافق آن, زاویه چرخش طلوع وغروب خورشید وجاي دره كم ان ‎lk‏ رت مرو ‎Poe‏ 

صفحه 34:
ابوریحان پیرونی تولد: ۳۹۲ ق ریاضیدان . اخترشناس . تقویم شناس, انسان شناس, هندشناس. پژوهشگر تاریخ و جغرافیدان ایرانی آثار مهم «آثارالباقیه» و «قانون مسعودى» بیرونی سیزده سال در هند به پژوهش پرداخت . زبان سانسکریت یعنی زبان قدیم و مقدس هندیان را فرا گرفت و اثر پرارزش خود «تحقیق ماللهند» را تألیف کرد. 

صفحه 35:
نقش مسلمانان در تو سعه نجوم و تأثیر آن پر تمدن غربی - بر اساس نوشته خواجه‌نصیر از ابن‌سینا. سبار فرب را هم‌چون خللی بر سطح خورشید دیده است. ايين نوشتة ابن‌سینا تردیدهای بسیار اساسی در نظریسه زمین‌مرکزی بطلمیوس به وجود آورد. زیرا براساس اين نظريه دیده‌شدن زهره بر سطح خورشید. یعنی عبور لن از سطح خورشید غیرممکن است. از اين‌جا ایرادی مهم بر نظریه زمین‌مرکزی بطلمیوس وارد کرد. - این تردید طوسی از سوی بطروجی اشبیلی(1۱4- ۵۸1 ستاره‌شناس مسلمان اندلسی, نیز مطرح شد. - ابن‌هیشم(۳۰:-۳۵4ق). ستاره‌شناس. در کتاب خود. الشک وک علی بطلمیوس. به‌روش او در اثبات ریاضی حرکت سیارات به‌دور زمین و الگوی پیچیده بطلمیوس برای تبیین ظاهری این حرکت‌ها با آن‌چه در واقعیت دیده می‌شود ایرادهای گسترده‌ای گرفت. 

صفحه 36:
نقش مسلمانان در توسعه نجوم و تاثير ان بر تمدن غربى - امروزه. اثبات شده‌است که کپلر(۸۰-۱۳۰) و کویرنیک(۱۵:۳-۱:۷۳م پایه گذاران مهم ترین کشف نجومی جهان, با عنوان مدل خورشید مرکزی منظومه شمسیء در ارلثه آرای خود تحت ‎pt‏ دانشمندان اسلامی و از همه مهم‌تر بتانی و خواحه نصیر بوده‌اند. - مهم ترین رصدخانه‌ها عبارتند از رصدخانه( پیت الحکمه) در بغداد. ابوریحان بیرونی در سمرقند و أَلّْ يبك در استانبول - از مهم تیین زیج‌های دوره اسلامی زیج ایلخانی(خواجه نصیر ‎(Let‏ زبيج جامع (كوشيار كيلانى . قرن چهارم» زیج الغ‌بیگ جا زیج گورکانی و زیج ابوریحان بیرونی به‌نام قانون مسعودی را می‌توان نام برد. 

صفحه 37:
تأثیر دانش‌نجوم‌اسلامی در تمدن‌غرب - دانسته‌های سستاره‌شناسان اسلامی که تصت تأثسر رصدهای متعدد و تأسیس رصدخانه‌های مشهور اسلامی به‌دست آمده بود اثری عمیق در تکوین دانش‌ستاره‌شناسی غرب گذاشت و سا امروزه می‌دانیم که آرای ستاره‌شناسان مسلمان در آثار کوپرنیک (۸۱:۷۳-۱۵۸۳) و کپلر(۸۱۵۷۱-۱۱۳۰) اثر مستفیم داشته‌است. - یکی از نخستین کتاب‌های نجوم اسلامی کسه بهلاتینی ترجمسه شد. کتاب «جوامع‌علم‌نجوم/ نوشتة محمدبن کثیرالدین فرغانی است. - ستاره‌شناسان اروپلیی. با تأثیرپذیری از دانشمندان مسلمان توانستند انواع اسطرلاب‌ها: کره‌های نجومی و ساعت‌ها را بسازند. - استفاده از آونگ برای تعیین زمان و ساخت ساعت‌های آونگی از طریق مسلمانان و از راه اسپانیا به غرب رسید. 

صفحه 38:
... ‏انه)- نیلسوف. ریاضیدان, منجم و‎ 9 0 eae ees 

صفحه 39:
/ 3 الله حسن‌زاده آملی ضرت علامه آبت! نمچ منطقه عملیاتی‌کربلای ۵ 

صفحه 40:
مختصری از زندگی نامه علامه حسن زاده آملی. تولد: ۱۳۰۷ شمسی در روستای ایرای لاریجان شهرستان آمل - در سن شش سالگی به مکتب‌خانه رفت و از محضریک معلم روحانی خواندن و نوشتن را آموخت و تمام قرآن‌کريم را نیزبه خوبی فراگرفت . در سال ۱۳۲۳ شمسی به حوزه علمیه آمل رفت. - از گذشت شش سال از اشتغال به تحصیل در شهر آمل در سال ۱۳۲۹شمسی به حوزه تهران مهاجرت نمود و از محضر اساتید بزرگ آن زمان ادامه دروس فقه و اصول و ت منظومه سبزواری, اشارات شیخ بوعلی سینا و اسفار ملاصدرا و دروس خارج فقه و اصول را تحصیل کرد و اجازه روایت و تصدیق اجتهاد گرفت. - درمهرماه سال ۱۳۶۲ش مطابق با جمادی الاول سال ۳۸۳اق به شهر مقدس قم مهاجرت کرد و از استاد اکبر: معلم اخلاق » مكمل نفوس آيتاللهالعظمى سيد محمد حسيين :ظباظبايى :باحك تفسي المي راق ابة- مدت :هقةه سنال :قر ةروس افلسفى ‎BU fs‏ استفاده نمود و ضمناً از اساتيد ديكرى جون سيد محمد حسن الهى طباطبايى و سيد مهدى قاضى تبريزى نيز بهرءها برد و همزمان به تدريس و تأليف يرداخت. 

صفحه 41:
علامه حدود ۲۰۰ عنوان کتاب در ریاضیات. نجوم. هیأت. فلسفه اخلاق و... نوشته است. از جمله کتابهایش «ولایت تکوینی» است. علامه دراین کتاب می فرماید: انسان در ترقیات و عروجات خويش به مرحلهاى دست می‌بازد که عالم و جهان به منزله بدن وی و موجودات به منزله اعضا و جوارح وی قرار می‌گیرد. همان گونه که نفس مُذّبر بدن, بدون هیچ اشکال و صعوبتی. در بدن خويش تصرف می‌کند. انسان به کمال رسیده که مظهراسماء ‎eee‏ الهی ‎Saal‏ درماده ‎ous‏ تصرف كرذه و تمام احزاء عالم از وی اطاعت و پیروی می‌نمایند. 

صفحه 42:


عن موسی بن جعفر علیهماالسالم ،قال: ن ْ ن ِ أش َر َ بَعْد َ ِ ف ِ علْمِ‌الن ُّ ُ آن ،اَل يَكُو ُ جومِ ،وَ هُوَ م ْ علْمِ‌الْق ُْر ِ أْل أْل أْل ْ َ ف ح ن ...و ِ ء ا ي ب ن ا ة ث ر و و 9 ِ ء ا ي ص و ا و ِ ء ا ي ب ن ا م عل ن نَعْرِ ُ ِ َ ْ ِ ِ ْ ْ َ َ َ ِ ِ ُ ُ َ َ ََ ْ َ ْ ْ َ ي ل ع ن ا ك ...و م ل ع هَذَا ال َ ِ ِ َ َ ُّ َ َ ب(علیه السالم) ل ا ِ ن‌أبِي‌ط ٍ بْ ُ َأ َ م ل ع ْ َ اس بِه الن َّ ِ بحاراالنوار ،ج ،48ص / 146فرج المهموم في تاريخ علماء النجوم9، نقش مسلمانان در توسعه نجوم ِين (علیه‌السالم) : ِيرال ُْم ْؤ ِمن َ َعنَأ ْب ِي َع ْبدِ اهَّلل ِ (علیه‌السالم) قَالَ ،قَالَ أَم ُ ضَ ،م ْربُ َ وط ٌة ُكلُّ َمدِ ي َنةٍ بِ َع ُمو ٍد [ ِإلَى َع ُمودٍ] م ِْن الَمْدائِنِ الَّتِي ِفي‌اأْل ْر ِ ‌الس َما ِء َم َدائ ُِن ِم ْثلُ َ لِ َهذِ ِه النُّ ُجو ِم الَّتِي ِفي َّ نُورٍ ُ ،طولُ َذل َ ين َس َن ًة ير ُة مِائَ َت ْينِ َو َخ ْمسِ َ ِك الَعْ ُمو ِد ِفي َّ ‌الس َما ِء َمسِ َ (سفینةالبحار ،ج ،7ص548؛ تفسير القمي ،ج ،2ص)219 : ِين علیه‌السالم : ِيرال ُْم ْؤ ِمنَ 5 َقالَ أم ُ ض َلْم ِمنِّي ب ِ ُط ُرقِ اَأْل ْر ِ َسلُون ِي[ َع َّما شِ ْئتُ ْم] َقبَلْ أنَت ْ ْفق ُِدون ِي َف ِإنِّي ب ُِط ُرقِ َّ الس َما ِء أع ُ ( (نهج البالغه ،خ )189 َعنِ‌اأْل صَبْ @ِغ ْبنِ‌نُ َبا َت َة َقالَ : اس َو ُه َو َي ُقولُ : ِيرالْ ُم ْؤ ِمن َ ِين علیه‌السالم َي ْخ ُط ُب ال َّن َ بَيَنْا أم ُ ون إِاَّل نَبَّ ْاتُكُ ْم ب ِ ِه َش ْي ٍء يَكُ ُ َسلُون ِي َقبَلْ أنَت ْ ْفق ُِدون ِي َف َواهَّلل ِ اَل تَسَأْل ُونِّي َعن ْ أخب ِْرن ِي َك ْم فِي َرأ ِسي َو فَ َقا َم إِل َ ْي ِه َس ْع ُد بْ ُن أب ِي َوقَّ ٍ اص فَ َق َ ِين ْ ِير ال ْ ُم ْؤ ِمن َ ال :يَا أم َ لِحَيْتِي ِمنَش ْعَرْ ٍة (أمالي( شیخ صدوق) ،النص ،ص )134 ل عا م ن رد گاه نش م دا ندان  اتواستره (ستاره شناس آمريكائي) مي‌گويد :نزديك ٥تا ٦درصد ستارگاني كه ُكند مي‌چرخند دارای سياراتي هستند که دارنده موجوداتي عاقلند؛ و الجرم دركهكشان ما «راه شیری»(کوچ*کترین کهکشان عالم) كه بین 200تا 400ميليارد ستاره وجود دارد ،ممـكن است بین 10تا 24ميليارد جامعه بشري مانند ج*امعه ما وجود داشته باشد. تعداد کهکشان‌های بزرگ عالم را دانشم*ندان 350میلیارد برآورد کردند که اگرهر کهکشان دارای حداقل 200میلیارد ستاره باشد می‌توان برآورد کر*د که در عالم حداقل )( 7/000/000/000/000/000/000/000جامعه بشری وجود دارد ! «اگرست» دانشمند روسي دركتاب خود«موجودات سيارات ديگر دررويزمين» مي‌نويسد :الاقل در10ميليارد سياره درکهکشان ما ،موج*وداتي وج*ود داردكه ممكن است بسياري از آنان از ما متمدن‌تر باشند. خورشید بهمراه منظومه خود در فاصله حدود ۲۶۰۰۰تا ۲۸۰۰۰سال نوری ازمرکز کهکشان قرار دارد(حدود ) وهر ۲۵۰میلیون سال یکبار حول مرکز آن ‏www.noojum.com می‌چرخد. ‏www.nasa.gov زمین از فاصله ۶٫۵میلیون کیلومتری و از دید «وویجر»1 کارل ساگان (فضانورد و دانشمندعلوم‌فضایی آمریکا) در کتاب (( وویجر)) : زمین ذره‌ای ُخـرد در مقابل عظمت جهان است. تمامی‌شکوه وجالل‌ما ،حس خود مهم بینی بی پایان ما، توهم اینکه مادارای موقعیتی ممتاز درپهنه گیتی هستیم،به واسطه این عکس به چالش کشیده می شود. سیّاره ما لکه‌ای گم شده در تاریکی کهکشان‌ها است. ( )Voyagerنام دو کاوشگرفضایی است که در سال ۱۹۷ ۷میالدی توس ط ناس ا برای مطالع ه سیاره‌های سامانه خورشیدی به فضا پرتاب شد .این دو کاوشگر در اص ل برای مطالع ه س یارات زحل و مشتری طراح ی شده بودن د ام ا بع د از انجام ماموری ت به سوی فضای بیرونی سامانه خورشیدی حرکت کردند. در سال ۲۰۱۰دانشمندان اعالم کردند که وویجر ۱در مرز س امانه خورشیدی قرار گرفت ه و در آستانه ‏http://voyager.jpl.nasa.gov خروج از ای ن س امانه قرار دارد .ای ن دو کاوشگر اکنون دورترین اجرامی هستند که از زمین به فضا شمسی ازمنظومه ۱۹۸۰ نوامبر دره۱۲ وویجر1 خارج و کیلومتر میلیارد حدود ۱ ۷ وویجر1 ‌اند. شد پرتاب پایان سفر بی ستاره‌ای بیکران بین درفضای و فاصله خورشید کیلومتر با میلیارد حدود ۱۵ وویجر ۲ وویجر سیگنال از دوی‌دهد. ادامه م خود ‌ای ۱کار هسته دریافت س وخت فضاپیم ا ب ا دارند.را ای ن ‌کشد. ادامه می طول ساعت حدود سال اوت نپتون در ۱۵ عبوراز پس از وویجر2 ۲۰۲۰ سال فعالیت تا حرکت و نیزبرای ۱۷و ‌کنند، می دارندَ.وویجر ۱سفر خود را در خارج از سوختهمانند ۱۹۸۹ ‏http:// منظومه شمسی در پیش گرفت. ورود« وویجر »۱در حا ل ب ه م دار اورانوس ‏ttp://voyager.jpl.nasa.gov «ل9ح9رکز999نگام ت9» ه۲جر9ی9وو ttp://voyager.jpl.nasa.gov کهکشان راه شیری(با بیش از 10میلیارد جامعه بشری) حضرت علی(علیه الس5الم) : ض َرْف بِ َها م ِْن ُط ُرقِ اَأْل ْر ِ الس َما ِء َف ِإ ِّني َأع ُ َس ُلونِي َع ْن ُط ُرقِ ََّ ض َبْر بِ َها م ِْن ُط ُرقِ اَأْل ْر ِ خ أ َسلُونِي َع ْن ُط ُرقِ َّالس َما ِء َف ِإ ِّني ُ األرض ِ أعلم ِم ِّني ب ُِط ُرقِ السما ِء ُ َ -سلُوني َقب @َل أن َتفقِدونيَ ،فأل نا ب ُِط ُرقِ َّ ل عا م ک رد الم ی پ ش وایان شی هع اـمام ســجاد (ع5لیه ا55لسالم) :هذه@ ا@@لقبة س@@بعينا@@لفع@وا@@لم ،ك@@لوا@حد م@نها او@س@ع - @ـا@ل@ليه ا@@لسالم) @ليس@م ال@ ،و ق@ (ع م@ن@@لدن@يا ،ف@@يها خ@الي@قك@@ثيرة ،ال@ي@علمونأ@نا@@هلل خ@لقآد@م و ا@ب ا ‌ا وا@@هلل ا@ن@هم أ@ط@ـوع ل@@نا م@نكم. پ**شتي*نق**به(آ*س*مانش**ما) هفتاد*هزار ع*ا**لما*س*تكه هري*كازآ*ن*ه*ا و*س*يع‌ت**ر از ا* ن**ميا*ن*ند خ*داو*ند آد*م و*ش*يطان*ى* ال*قب***سيار*ى ا*س*تكه ‌د د*ن*ياى ش**ماس*تودرآ*ن*ه*ا خ* ي همخ*لقكرد*ه* ي**ا ن**ه ب***ع*د ح*ضرتف**رمود ب***خدا ق**سم‌كه آ*ن*ه*ا م*ا را ب***يشتر از ‌كنند. ش**ما ا*طاعتم*ي ‌كنيد كه خ*داو*ند م*تع*ا*لت**نه*ا همينع*ا**لم اـمام بــاقر (ع5لیه ا55لسالم) :ش**ايد گ**مانم*ي‌كنيكه ب***شريج*ز ش**ما ن**يافريده*؟ ب***ه‌خ*دا ش**ما را آ*فريده* ي**ا ت**صور م*ي س**وگ*ند هزار هزار ع*ا**لم و هزار هزار آد*م آ*فريده* ا*س*تكه ع*ا**لم و آد*م ش**ما در آ*خر همه ق**رار دارد. اـمام صـادـق(ع5لیه ا55لسالم) :در پ**شتخ*ور*ش*يد ش**ما چ*هلخ*ور*ش*يد م*وجود ا*س*تكه در‌ها ا*فراد پ**شت*اه* چ*هلم*اه* كه درآ*ن م آ*نخ*لقب***سيار ز*ياد*يو*جود دار*ند ،و همچنيندر *تا*بدا ً ا*ط*العي ‌كنند كه آ*ناناز ا*ي*نكه خ*دا آد*م را خ*لقكرد*ه* ا*س ، ز*ياد*ي ز*ندگ*يم*ي ن*دار*ند. (خ*صا*ل،ج،2ص652؛ ا**لبرهانف***يت**فسير ا**لقرآ*ن،ج،5ص132؛ب***حارا*النوار،ج،25ص25؛ ج،54ص،321 َعنَأ ْبِي َع ْبدِ اهَّلل ِ (علیه السالم) َقالَ : ات َو َس ْبعِ او ٍ إن هَّلِل ِ َع َّز َو َج َّل اثَنْي َ َّ َس ْبعِ َس َم َ َبْر ِمن ْ َع ْش َر َألَفْ َعالَمٍ ُ ،كلُّ َعالَمٍ ِم ْن ُهمَأ ْك ُ َأ ْن هَّلِل ِ َع َّز َو َجلَّ َعالَم ًا َغيَرْ ُهمَو ِ ْ،إ ِّني‌الْ ُح َّج ُة َعل َْيهِمْ ينَ ،ما َي َرى َعالَ ٌم ِم ْن ُهم َّ َأ َر ِض َ (الخصال،ج ،2ص171و172؛ بحاراالنوار ،ج،27ص)41 همانا برای‌خداوند دوازده‌هزارعالم است وهرعالمی بزرگتراز هفت‌آسمان و زمین است ؛ هیچ کدام ازآن عالم‌ها نمی‌دانند که خـداوند ،عالمی دیگر دارد و حجت .آن‌ها هم (ازسوی خدا) من هستم حضرت علی (علیه السالم) َرْف بِ َها م ِْن ُط ُرقِ الس َما ِء َف ِإ ِّني َأع ُ َسلُونِي َع ْن ُط ُرقِ ََّبْر بِ َها م ِْن ُط ُرقِ َسلُونِي َع ْن ُط ُرقِ َّالس َما ِء َف ِإ ِّني َأخ ُ أعلم ِم ِّني ب ُِط ُرقِ السما ِء ُ َ -سلُوني َقبلَ أن َتفقِدونيَ ،فأل نا ب ُِط ُرقِ َّ : ض اَأْل ْر ِ ض اَأْل ْر ِ األرض ِ علْمِ‌ال ْ ُ ون عد َ ِ آن ،اَل يَك ُ ُ عن موسی بن‌جعفر(علیهماالسالم) ،قال :ب َ ْ ق ْر ِ َأ َأْل َأْل ْ ْ ْ ة و ء ِ ا ي ص و ا و ء ِ ا ي ب ن ا م ل ع و ه و ، وم ج ن ‌ال م ل ع ن م ف ر ش ِ ُ ِ َ ْ ُّ و َرث َ ِ ِ ِ ْ َ ِ َ ُ ْ ُ َ َ َ َ ِ َ َ ِ اَأْل ْ ْ َ َ ي ل ع ان ك ...و م ل ع ال ا ذ ه ف ر ع ن ن ح ن ...و ء ِ ا ي ب ن َ ِ ِ َ ُ َ َ ْ َ ْ ْ َ ُ َ ِ َ َ ُّ ِ َأ م النَّاس به ن‌أبي‌طَالِب(علیه السالم) ْ بْ ُ عل َ َ نجوم در ایران باستان نجوم در ایران باستان ازدورترین زمان‌ها آغاز وتا عصرهخامنشی ،اشکانی و ساسانی‌در متن فرهنگ ایران جاری شدند واز آن جا به سایر فرهنگ‌ها وارد شده است. برخی پژوهشگران ،چندی از نقوشتخت‌جمشید را نشانه‌ای برآشنایی‌سازندگان آن‌ها با اخترشناسی می‌دانند؛ که نمونه آن را نقش « حمله شیر به گاو» که در بسیاری از حجاری‌های تخت‌جمشید هست ،می‌دانند. چهارطاقی‌های بجا مانده ازآتشکدة زرتشتیان،نشان از رابطه‌ میان ساختمان آن‌ها و طلوع و غروب اجرام آسمانی دارد.  زیج :واژه‌ی زيج به مانند بسياری از اصطالحات علمی از زبان پهلوی (فارسیميانه) به زبان عربی راه‌يافته است .اين واژه در زبان پهلوی به صورت زيگ يا زيک به کار رفته که درآغاز به مجموعه رشته‌های موازی تارهای پارچه گفته شد و سپس برای جدول‌های دارای خط‌های موازی (برای تعیین احوال ستارگان) به کار رفت. در دوره‌ی ساسانی به جدول‌های اخترشناسی «زيک» می‌گفتند که دردوره‌ی اسالمی به صورت «زيج» خوانده شد. بررسی منابع گوناگون نشان می‌دهد که ايرانيان دست‌کم ازروزگار اردشير و شاپورساسانی ،يعنی حدود 250ميالدی ،به نگارش زيج می‌پرداختند .در همين دوران بود که آثاراخترشناسی هندی‌ويونانی ،به‌ويژه مجسطی‌بطلميوس ،به‌زبان‌پهلوی بازگردانده شد وازبررسی اين‌آثاروآميختن آن‌ها بادستاوردهای اخترشناسی‌دانشمندان‌ايرانی ،چند زيج(همگی با نام زيج‌شاه) در دوره‌های مختلف فرمانروايی‌ساسانيان را پديد آوردند. ازدوران پیش‌از اسالم به‌جز کتاب «زیج شهریاری یا زیج‌شاه» َسند مکتوب دیگریبرجای نمانده است. -زیج شاه از جمله اولین آثاری است که به عربی برگردانده شد و مورد قبول نمونه‌ای از زیج‌ها نجوم در اسالم یکی از مباحث حائز اهمیت در دانش‌های اسالمی ،دانش نجوم اسالمیاست چراکه اهم مسایل عبادی به این دانش وابسته است .نخستین علومی که ساکنان بالداسالمی به آنها توجه کردند ،علوم عملی و بخصوص طب و کیمیا و نجوم بود ،که احکام این علوم را بر دیگر* علوم ترجیح می‌دادند. بطور سنتی در دربار شاهان و امرای ایرانی همیشه شاعران و منجمانسلطنتی وجود داشتند و این امر به رونق پیشه منجمی می‌افزود .البته از مشورت منجمان برای تعیین زمانهای سعد و نحس استفاده می‌شد؛ ولی خود این امر مستلزم سالهای متمادی تحصیل و مطالعه بوده است .از این رو زیج‌های بسیاری در دوران اسالمی نوشته شده‌اند. یکی از دالیل‌توجه ویژه به‌نجوم دردوران اسالمی تعیین تقویم و اوقاتشرعی است که مستلزم مشاهدات و محاسبات دقیق نجومی است .هندسه کروی ابوالوفای بوزجانی این محاسبات رابطور عمده تسهیل کرد. ارتباط احکام شریعت اسالمی با مسائل نجومی ارتباط احکام عبادی شریعت اسالمی با برخی از نمودهای آسمانی اوقات نمازهای پنجگانه روزانه ،ازیک شهربه شهردیگر واز یک روز به روزدیگر،تفاوت پیدا می‌کند .و محاسبه آن مستلزم شناختن عرض جغرافیایی مکان و حرکت خورشید دردایرةالبروج وشفق وفلق است واز شرایط نماز گزاردن روبه قبله ایستادن است .دانستن جهت قبله خود مبتنی برحل مسئله‌ای از مسائل علم نجوم است. وجوب نماز کسوف و خسوف برای مسلمانان ،مستلزم آن است که پیش از وقت،آمادگی برای شناختن زمان این دو حادثه آسمانی را داشته باشند ،و این مهم جز از راه شناختن حرکات خورشید و ماه و استفاده از زیج‌های صحیح میسر نمی‌شود. روزه گـرفتن و افـطار نمودن در ماه رمضـان ،مسلمانان را به محـاسبات فلـکیبرمی‌انگیزد .ابتدا وانتهای روزه با رویت هالل است ،نه ازروی گاهشماری عرفی و... ارتباط بعضی از احکام شریعت اسالمی با مسائل نجومی ،سبب زیاد شدن توجهمسلمانان به شناسایی امور آسمانی و ستارگان شد و علمای دینی را بر آن داشت که سودمندی این علم را مورد ستایش قرار دهند.  علم نجوم برای مسلمانان مفهوم عمیق مذهبی داشت ،زیرا حرکات حیرت‌انگیز ستارگانو آفتاب و ماه برای آنان ،نشانة آشکار خداوند قـادر متعال توانـا بود .این موضوع از جمله دالیل مسلمانان برای اختراع ساعت‌های دقیق خورشیدی ،آبی و مکانیکی شد. جداول دقیق نجومی ،مثل :خوارزمی ،جدول مأمونی ،جدول صائبی ،جدول البتانی،جدول ابن‌یونس و ، ...به‌دست مسلمانان تنظیم ومدت‌ها بعد مورد استفادة جدول مشهور اروپایی «آلفونزو» قرار گرفت. خانم دکتر زیگرید هونکه(1913-1999م) اذعان داشته است« :تاریخ علم ،نام 545نفر ازمنجمان مسلمان را ثبت کرده است که درهیچ تمدنی وجود ندارد». ثابت بن قره(211-288ق) فاصلة خورشید را از زمین و هم‌چنین طول سال خورشیدی را محاسبه کرد. البتانی( 244-317ق) نیز کار او را تکمیل کرد و تحقیقات جالبی دربارة ظهور ماه جدید، ماه‌گرفتگی ودایرة‌البروج(دایرة م َ ِنط َقةالبروج) انجام‌داد(.تعیین روزهای سال365روز5ساعت 46دقیقه‌و 24ثانیه) ابن هیثم(354 – 430ق) ،باکمک تجربیات البتانی ،توانست قوانین‌انکسارنور را محاسبه کند .ابن‌هیثم به لحاظ علمی وتاریخی ،یکی ازبزرگترین‌معلم اروپا بوده است.کشف مهم او این بودکه کرات سماوی -از جمله ثوابت -ازخودشان اشعه نوری دارند وفقط ماه‌روشنایی خود را از خورشید می‌گیرد. دایرةالبروج مسیر حرکت ظاهری ساالنه خـورشید نسبت به زمین، بر روی کره سماوی است. دایـرةالبروج دایـره‌ای فرضی در آسمان است کـه ظـاهرا ً ( از دید ساکنان کـره زمین) به نظر می‌آید که خـورشید در مدت یک سال آن دایره را طی می‌کند. این دایره در حقیقت مدار حرکت انتقالی زمین را به دورکره خورشید با حرکت زمین در مدار خودش ،به نظر می‌رسد خورشید روی دائرةالبروج (دایره قرمز بزرگ) بر مشخص می‌کند. زمینه ستارگان حرکت می‌کند. محمدبن‌موسی خوارزمی(161-233ق) ،زیجی برپایه‌ی زیج فارسی ساخت و جداول مثلثات جدید را نوشت وبا کمک تنی چند از دانشمندان دیگر « ،فرهنگ جغرافیایی » را تنظیم کرد. الکندی(185-264ق) ،اندازه‌گیری را به‌وسیله پرگار متداول کرد .هم‌چنین ،وزن مخصوص اجسام مایع را محاسبه کرد و آزمایش‌هایی درمورد قانون جاذبه و سقوط اجسام انجام داد. عبدالرحمن صوفی(291-376ق) ،کسی بود که توانست طول و عرض و محل حرکات ستارگان را به طور دقیق محاسبه نماید وآن را درکاتالوگی ثبت کند. ابوریحان بیرونی(362-440ق) ،پنج قرن قبل از کپرنیک (پزشک و ستاره شناس) لهستانی (1543-1473م) و شش‌قرن قبل از گالیله (1642 -1564م) کشف کرد که آفتاب ،سبب‌ گردش شب و روز نیست ،بلکه خود زمین است که با چرخیدن به دور محور خود وبا سیارات دیگر که به دور خورشید حرکت می‌کنند ،باعث پدید آمدن شبانه روز و سال است. حکیم عمرخیام(440-536ق) ،جزو منجمین بود .او در ری رصدخانه‌ای احداث نمود و تقویم جاللی را نیز تنظیم کرد. خواجه‌نصیرالدین‌طوسی(597-672ق) ،رصدخانة مراغه را ساخت ودانشمندان رابرای‌تحقیق در آن رصدخانه جمع کرد.او مثلثات گذشته را تنظیم کرد .کتب مهم او در علم نجوم عبارتند از: تذکرة نصیریه ،رسالة معینیه ،زیج ایلخانی ،مقدمه‌ای برعلم نجوم ،و تحریرالمجسطی. نقش مسلمانان در توسعه نجوم‌ و تأثیر آن بر تمدن غربی • نجوم یـا سـتاره‌شناسی یکـی از دانش‌هایی‌اسـت کـه مسـلمانان در گسـترش‌آن در جهان نقش به‌سزایی داشته‌اند. • پرداختن به آسـمان ،رصد کردن ستارگان و سیارات و کوشش در تبیین چگونگی حرکت این اجرام آسمانی آن ،جنبه عملی این علم اسـت که ریاضیات فاقدـ آن است. • دو بخش ستاره‌‌شناسی عبارت است از :احکام نجوم وعلم نجوم • ابوریحان بیرونــی و بوزجانــی بــه احکام نجوم زمان خود هیــچ باوری نداشته‌اند .ولذا نظریه‌های نجومی‌شان بر خالف نظر بطلمیوس شد. • مهم‌تریـن دانسـته‌های نجوم اسـالمی از طریـق ترجمـه مهم‌تریـن کتاب نجومـی بطلمیوس(90-168م) « َم َجسطی» به‌دست آمد • شمار زیج‌هایـی(جدول نجومـی) کـه در جهان اسـالم از سـده دوم تـا دوازده هجری نوشته شد به‌بیش از 220عنوان می‌رسد. چهره‌های ماندگار ریاضیات و نجوم تمدن اسالم و ایران فرهنگ و ّ ابوسعیدسجزی(330-۴۱۴ق) ریاضی‌دان‌ و ستاره‌شناس نویسنده زیج مأمونی • ابوریحان بیر*ون**ی اس**طر*الب‌زورقی؛س**اخته ابوس**عید س**جزی را دیده‌اس***ت؛ اس***طرالب زورق***ی براس***اس نظریة‌‌متحرک‌بودن‌ زمین(تقریبا1000س*ال قب*ل از گالیل*ه) و این‌که‌ زمین ب*ه‌دورخود می‌چرخ**د ،ن**ه به‌ دورآس**مان ،بنا‌ شده‌ بود .بدون‌ ش**ک این‌ نظر س*جزی تردیدی‌ جدی بر نظریة زمین‌مرکزی بطلمیوس(90-168م) که بعدها گالیله(1564-1642م) آن را ردکرده‌ ،بوده‌است. چهره ماندگار ریاضیات و نجوم‌ جهان شیخ‌الرـئیس ابوعلی‌سینا تولد370:ق‌ رحلت428 :ق درعلوم مختلف ازجمله جغرافیا ،فلسفه،حکمت‌، منطق ‌،ریاضیات ‌،هندسه ‌،نجوم و رصدهای نجومی ،طب و...تسلط داشت. وی با وجود پرداختن به‌کار سیاست در دربار منصور سامانی ودستیابی مقام وزارت ابوطاهرشمس‌الدوله دیلمی(411-406ق) ،بیش ازصدها جلدکتاب و رساله نگاشته است. از میان تالیفات او ‌،شفا در فلسفه و قانون در پزشکی شهرتی جهانی یافته است. درزمینه حرکت ،نیرو ،خال ،نور ،حرارت وچگالی تحقیقات ابتکاری داشت .رساله وی درباره کانی‌ها یا مواد معدنی تا قرن سیزدهم در اروپا مهمترین مرجع علم زمین‌شناسی بود . تمدن اسالم و ایران چهره‌های ماندگار ریاضیات و نجوم فرهنگ و ّ رصدخانه مراغه (خواجه نصیرالدین) ابو جعفر محمدبن محمدبن حسن طوسی (تولد579 :ق در توس -رحلت 653در بغداد) فیلسوف ،متکلم ،فقیه ،دانشمند ،ریاضیدان و منجم ایرانی اسالمی « قريه رادك خواجه نصير را آنجا برجي بوده است كه دوازده دريچه داشته است .در هر برجي كه ماه نو شدي از يكدريچه مينموده است » در زير پوشش گنبدي آن که فرو ريخته است ،تنها دوازده دريچه دارد که توانايي پيدا نمودن آغاز چهار برج بره ،برج خرچنگ ،برج ترازو ،و برج بز يا آغاز ماه‌هاي فروردين ،تير ،مهر و دي را دارد که آغاز موسم‌هاي چهارگانه ما هستند« .جغرافیای حافظ ابرو» برج رادکان يا برج رادک خواجه نصيرالدين توسي در افق باز ساخته شده است برج رادکان خواجه نصيرالدين توسي بر دوازده ديوار از يک 12ضلعي منتظم ساخته شده است که دوديوار موازي از آن در راستاي نصف‌النهار است و در همه سال و روزهاي آفتابي ،زماني که خورشيد به اوج خود در آسمان مي‌رسد ،آفتاب و سايه براين دو ديوار ميزان شده و از آنجا مي‌توان نيمروز نجومي يا اذان ظهر محلي را پيدا نمود .پس سبب اين همه کوشش در ساخت 12ضلعي منتظم براي اين کار است که اين پويايي را به برج مي‌دهد و مي‌توان با رصد آفتاب و سايه بر اين دو ديوار در طول سال و در روزهاي آفتابي، نيمروز نجومي يا اذان ظهر را پيدا نمود. در دو ديوار ديگر و روبروي هم از 12ضلعي منتظم ،دو در ساخته شده است که اين توانايي را به برج مي‌دهد که پس از حرکت 60درجه‌اي خورشيد در افق برج ،طلوع آغاز زمستان و غروب آغاز تابستان را درافق برج پيدا نمايد .از آنجا كه نور خورشيد از دو در مي‌گذرد ،ساخت دو در ،در اين راستا به سبب پيدا نمودن آغاز زمستان و آغاز تابستان بوده است. سال پايان برج رادکان ،برابر کتيبه آن 660هجري قمري برابر سال پايان ساخت رصدخانه مراغه است «برج رادکان» در شهرستان چناران( 80کیلومتری مشهد) استان خراسان رضوی از آثار خواجه نصیر طوس ی غروب آغاز تيرماه و آغاز تابستان مابين دو طلوع آغاز دي ماه و آغاز زمستان مابين دو پالن برج رادک وافق آن ،زاويه چرخش طلوع وغروب خورشيد وجاي درها چهره ماندگار ریاضیات و نجوم تمدن فرهنگ و ّ اسالم و ایران ابوریحان بیرونی تولد 362 :ق رحلت 440:ق ،غزنه ریاضیدان ،اخترشناس ،تقویم شناس ،انسان شناس ،هندشناس ،پژوهشگر تاریخ و جغرافیدان ایرانی آثار مهم «آثارالباقیه» و «قانون مسعودی» بیرونی سیزده سال در هند به پژوهش پرداخت .زبان سانسكریت یعنی زبان قدیم و مقدس هندیان را فرا گرفت و اثر پرارزش خود «تحقیق ماللهند» را تألیف كرد. نقش مسلمانان در توسعه نجوم و تأثیر آن بر تمدن غربی نسـینا ،سـیاره‌زهره را هم‌چون خالـی بر بر اسـاس نوشتـه خواجه‌نصـیر ،از اب ‌سـطح خورشیـد دیده‌ اسـت .ایـن نوشتـة ابن‌سـینا تردیدهای بسـیار اسـاسی در نظریــه زمین‌مرکزی‌ بطلمیوس بــه‌وجود آورد ،زیرا براســاس ایــن نظریــه دیده‌شدن زهره بر سـطح خورشیـد ،یعنـی عبور آـن از سـطح خورشیـد غیرممکـن است .از این‌جا ایرادی مهم بر نظریه زمین‌مرکزی بطلمیوس وارد کرد. ایـن تردیـد طوسـی از سـوی بطروجـی اشبیلـی(586 -614ق) ،سـتاره‌شناسمسلمان اندلسی ،نیز مطرح شد. ابن‌هیثـم(354 -430ق) ،سـتاره‌شناس ،در کتاب خود ،الشکوک‌علی‌بطلمیوس،به‌روش او در اثبات ریاضـی حرکـت سـیارات به‌دور زمیـن و الگوی پیچیده بطلمیوس برای تبییـن ظاهری ایـن حرکت‌هـا بـا آن‌چـه در واقعیـت دیده می‌شود ایرادهای گسترده‌ای گرفت. نقش مسلمانان در توسعه نجوم و تأثیر آن بر تمدن غربی امروزه ،اثبات شده‌اسـت‌که کپلـر(1571-1630م) وکوپرنیـک(1543-1473م)،پایه‌گذاران مهم‌تریـن کشـف نجومـی جهان ،بـا عنوان مدل خورشیـد مرکزی منظـومـه شمسـی ،در ارائـه آرای خود تحـت تأثیـر دانشمندان اسالمی و از همه مهم‌تر بتّانی و خواجه‌ نصیر بوده‌اند. مهم‌ترین رصدخانه‌ها عبارتند از :رصدخانه( بیت‌الحکمه) دربغداد ،ابوریحان بیرونی در سمرقند و اُلُغ بیگ در استانبول از مهم‌ترـیـن زیج‌های دوره اسـالمی زیـج ایلخانـی(خواجـه نصیرطوسـی) ،زیـج جامـع(کوشیار گیالنـی ،قرن چهارم) ،زیـج الغ‌‌بیـگ یـا زیج گورکانـی و زیـج ابوریحان بیرونـی به‌نام قانون مسعودی را می‌توان ‌نام‌برد. تأثیر دانش‌نجوم‌اسالمی در تمدن‌‌غرب دانســته‌های ســتاره‌شناسان اســالمی کــه تحــت تأثیــر رصــدهای‌ متعدد و تأســیسرصـدخانه‌های‌مشهور اسـالمی به‌دسـت‌آمده بود اثری عمیـق در تکویـن دانش‌سـتاره‌شناسی غرب گذاشـت و مـا امروزه می‌‌دانیـم کـه آرای سـتاره‌شناسان مسـلمان در آثار کوپرنیک (1473-1543م) و کپلر(1571-1630م) اثر مستقیم داشته‌است. ب یکــی از نخســتین کتاب‌های نجوم اســالمی کــه به‌التینــی ترجمــه‌شد ،کتا ‌«جوامع‌علم‌نجوم»‌ نوشتة محمدبن‌کثیرالدین‌فَرغانی‌است. سـتاره‌شناسان‌اروپایـی ،بـا تأثیرپذیری از دانشمندان مسـلمان توانسـتند انوا ‌ع اسـطرالب‌ها،کره‌های نجومی و ساعت‌ها را بسازند. اسـتفاده از آونـگ برای تعییـن زمان و سـاخت سـاعت‌های آونگـی از طریـق مسـلمانان و ازراه اسپانیا ب ‌ه غرب رسید. حضرت آیة اهلل عالمه حسن زاده آملی(حفظه اهلل) -فیلسوف ،ریاضیدان ،منجم و ... جاره بينجه برزيگرونّه بديمه بينجه جار ّ وجين كردنه خوار خوار مختصری از زندگی نامه عالمه حسن زاده آملی ،تولد 1307 :شمسی در روستای ایرای الریجان شهرستان آمل در سن شش سالگي به مكتب‌خانه رفت و از محضريك معلم روحاني خواندن ونوشتن را آموخت و تمام قرآن‌كريم را نیزبه خوبي فراگرفت .در سال 1323شمسی به حوزه علمیه آمل رفت. پس از گذشت شش سال از اشتغال به تحصيل در شهر آمل در سال ۱۳۲۹شمسیبه حوزه تهران مهاجرت نمود و از محضر اساتید بزرگ آن زمان ادامه دروس فقه و اصول و حكمت منظومه سبزواري ،اشارات شيخ بوعلي سينا و اسفار مالصدرا و دروس خارج فقه و اصول را تحصيل كرد و اجازه روايت و تصديق اجتهاد گرفت. درمهرماه سال ۱۳۴۲ش مطابق با جمادي االول سال ۱۳۸۳ق به شهر مقدس قممهاجرت كرد و از استاد اكبر ،معلم اخالق ،مكمل نفوس آيت‌اهلل‌العظمي سيد محمد حسين طباطبايي صاحب تفسيرالميزان به مدت هفده سال دردروس فلسفي وعرفاني استفاده نمود و ضمناً از اساتيد ديگري چون سيد محمد حسن الهي طباطبايي و سيد مهدي قاضي تبريزي نیز بهره‌ها برد و همزمان به تدریس و تألیف پرداخت. عالمه حدود 200عنوان کتاب در ریاضیات ،نجوم ،هیأت ،فلسفه ،اخالق و ...نوشته است. از جمله کتابهایش «واليت تكويني» است .عالمه دراين كتاب می فرماید: انسان در ترقيات و عروجات خويش به مرحله‌اي دست مي‌يازد كه عالم و جهان به منزله بدن وي و موجودات به منزله اعضا و جوارح وي قرار مي‌گيرد. همان گونه كه نفس ُمدُص و لاكشا چيه نودب ،ندب ربّعوبتي ،در بدن خويش تصرف مي‌كند ،انسان به‌كمال رسيده كه مظهراسماء ُحسناي الهي است درماده كائنات تصرف كرده و تمام اجزاء عالم از وي اطاعت و پيروي مي‌نمايند.