نوآوری های علوم پزشکی دانشمندان اسلامی و ایرانی

نوآوری های علوم پزشکی دانشمندان اسلامی و ایرانی

اسلاید 1: www.tabaye.ir

اسلاید 2: نوآوری های علوم پزشکی دانشمندان اسلامی و ایرانیمحقق زاده – 1385

اسلاید 3:

اسلاید 4:

اسلاید 5:

اسلاید 6: HermesAesculapiusHippocratesTheopherastePlinyDioscoridesGalenیونان

اسلاید 7: ابن ابی اصیبعه در کتاب «عیون الانباء في طبقات الاطباء» ذکر می کند که «طب میراث مطلوب همه فرزندان آدم است و هر قومی در این میراث سهمی دارد». اما اگر بپذیریم که کلی ترین دانسته های تئوری پزشکی به ویژه، از طریق ترجمه آثار دانشمندان یونانی به دست مسلمانان رسیده است، بسیاری از مسایلی که پزشکان مسلمان در مواجه با بیماری، خود با آن روبه رو بوده اند اختصاص به سرزمین های اسلامی و به ویژه شرایط خاص آن داشته است که در نوشته های یونانی از آن ذکری به میان نیامده است. برای مثال در کتاب «حشایش» دیوسکوریدس خواص دارویی 50 گیاه بحث شده، در حالی که در قسمت داروشناسی «الحاوی» اثر رازی 700 گیاه و در کتاب «الجامع لمفردات» ابن بیطار 1400 مورد بحث شده است. بررسی ها نشان می دهد که دانشمندان ایرانی و اسلامی نوآوری های بسیاری نسبت به طب یونانی داشته اند که نادیده گرفته شده است. مشخص نمودن سهم این دانشمندان در پیشبرد دانش پزشکی می تواند زمینه ساز تدوین تاریخ صحیح پزشکی ایران و اسلام شود و سبب بیداری و خودباوری هر چه بیشتر مسلمانان شود.محقق زاده – 1385

اسلاید 8: آناتومی و فیزیولوژی محقق زاده – 1385

اسلاید 9: آناتومی و فیزیولوژیدانشمندان اسلامی و ایرانی طلایه دار علم کالبدشناسی بوده اند، و نخستین کتاب بعد از اسلام در این زمینه کتاب «طب منصوری» نوشته رازی است. این کتاب از شاه كارهاي اساسی پزشكي قرون وسطی بوده است که در سال 282 ه. ش. (290 ه. ق./ 903 م.) به حاكم وقت شهر ري به نام ابو صالح المنصور ابن اسحاق تقديم شده است. اين اثر درس نامه اي به نسبه كوتاه و عمومي است كه شامل نه بخش (مقاله) يا كتاب می باشد، در عين حال كتاب تاثیری بسيار قوي بر جهان اسلام و اروپا داشته است. اين رساله در تولدو توسط جرارد سرمونا (وفات: 566 ه. ش./ 1187 م.) با نام «Liber ad Almansorem» به لاتين ترجمه شد. اين كتاب، يكي از پرخواننده ترين رساله هاي پزشكي قرون وسطی در اروپا بود و فصل نهم آن، درباره درمان ها تحت نام «Liber nonus ad Almansorem» بارها منتشر شده است. در دوران رنسانس نسخه هاي ویراستاری شده زيادي از آن همراه با تفسیرهايي از پزشكان معروف آن دوران مانند آندریاس وسالیوس به چاپ رسيد. محقق زاده – 1385

اسلاید 10: بازنویسی فصل نهم کتاب المنصوری توسط وسالیوس (23 سالگی)

اسلاید 11: اولین کتاب وسالیوس

اسلاید 12: آناتومی و فیزیولوژیپس از آن از کتاب «کامل الصناعه» علي ابن عباس مجوسي یاد می شود. علي ابن العباس مجوسي به نام«Haly Abbas» نزد اروپاییان شناخته می شود. وی مسلمان و از خانواده اي پارسي با نياكان زردشتي بود. او اين كتاب را به عضد الدوله فناخسرو، حاكم ایران و عراق طي سال هاي 328 تا 362 ه. ش. (949 تا 983 م.) و موسس بيمارستان هاي بغداد و شيراز، تقديم نمود. كتاب كامل الصناعة الطبیة به این منظور نوشته شده است تا فقدان ساختار منسجم و نیز عدم توجه كافی به كالبدشناسی و جراحی كه مجوسی در حاوی رازی دیده بود را بر طرف نماید. اين كتاب در دو قسمت (جزء) می باشد. جزء اول درباره ي تئوري پزشكي و در ده بخش (مقالات) است. جزء دوم درباره درمان ها و در ده مقاله می باشد. اين كتاب يكی از جامع ترين و منظم ترين دایره المعارف هاي پزشكی در بین اولین متون پزشكی است كه با عنوان «Pantegi» و «Regalis dispositio» یا «Liber reguis» به زبان لاتین ترجمه شد. تقسيم كتاب به دو بخش مجزای تئوري و عملي، چارچوبی عمومي را به نوشته هاي پزشكي بعدی بخشید.محقق زاده – 1385

اسلاید 13: اولین درسنامه مصور کالبدشناسی

اسلاید 14:

اسلاید 15:

اسلاید 16: آناتومی و فیزیولوژیتا قبل از نگارش كتاب «تشريح بدن انسان» به زبان فارسی توسط منصور ابن محمد ابن احمد ابن يوسف ابن الياس (احتمالا حوالی سال 769 ه. ش./ 792 ه. ق./ 1390 م.)، از خانواده ای پارسی و دانشمند و پزشك كه در شهر شیراز فعالیت می كرد، در جهان اسلام هيچ كتاب كالبدشناسي مصوري از تمام بدن انسان وجود نداشت. کتاب تشریح بدن انسان با نام های «التشریح بالتصویر»، «تشریح منصوری»، «تشریح الابدان»، «شرح البدن» و «رساله فی علم التشریح»، نگارش منصور بن محمد بن احمد بن یوسف بن الیاس شیرازی، نواده مولانا جلال الدین احمد بن یوسف بن الیاس و یکی از نتیجه های برادر نجم الدین محمود بن الیاس طبیب و فقیه معروف شیراز است. صاحب کتاب، پزشک پارسی نگار سده هشتم و نهم هجری قمری (چهاردهم و پانزدهم میلادی) و معاصر خواجه حافظ شیرازی است. بدون شک کتاب «تشریح بدن انسان»، کامیاب ترین درس نامه کالبدشناسی تاریخ پزشکی ایران به زبان پارسی و اولین کتاب کالبدشناسی دارای تصویر کامل انسان در جهان اسلام می باشد. همچنین از نظر تصاویر کالبدشناسی کتاب شامل دقیق ترین و از نظر تعداد بیشترین تصاویر کالبدشناسی تا آن زمان است. این کتاب در سال 775 ه. ش. (798 ه. ق./ 1396 م.) برای امیرزاده ضیاء الدین پیر محمد بهادرخان، پسر میرزا جهانگیر پسر تیمور حکمران فارس (773 ه. ش./ 796 ه. ق./ 1394 م. تا 788 ه. ش./ 812 ه. ق./ 1409 م.) نگاشته شده است.محقق زاده – 1385

اسلاید 17: آناتومی و فیزیولوژیکتاب این گونه آغاز می شود: «شکر و سپاس پادشاهی را سزد و حمد و ثنای بی قیاس خالقی را رسد که در خلقت انسان دقایق حکمتش بی پایانست و حقایق قدرتش برون از حد و بیان...» و به دنبال پیش گفتار، مقدمه در تعریف اعضا و مقالات پنج گانه در استخوان، عصب، عضله، وریدها و شریان ها و خاتمه کتاب در اعضای مرکب و کیفیت تولد جنین آمده است. یکی از ویژگی های با اهمیت کتاب، وجود تصاویر شش گانه مرتبط با مقالات کتاب است (شکل های 1-6). نفوذ تشریح منصوری را می توان در کتاب «تشریح البدن» مربوط به سال 1011 ه. ش. (1041 ه. ق./ 1632 م.) نگارش پزشک عثمانی به نام ایتاکی شروانی و نیز در کتاب های تشریح فارسی و هندی (شکل 7) به طور آشکار دید. این کتاب بارها در هندوستان از سال 1227 ه. ش. (1264 ه. ق./ 1848 م.) به صورت چاپ سنگی انتشار یافته است .محقق زاده – 1385

اسلاید 18: آناتومی و فیزیولوژیتصویر استخوان هامحقق زاده – 1385

اسلاید 19: آناتومی و فیزیولوژیتصویر اعصابمحقق زاده – 1385

اسلاید 20: آناتومی و فیزیولوژیتصویر عضلاتمحقق زاده – 1385

اسلاید 21: آناتومی و فیزیولوژیتصویر وریدهامحقق زاده – 1385

اسلاید 22: آناتومی و فیزیولوژیتصویر شرایینمحقق زاده – 1385

اسلاید 23: آناتومی و فیزیولوژیتصویر اندام مرکبهمحقق زاده – 1385

اسلاید 24: آناتومی و فیزیولوژیدست نوشته ای به زبان هندی برگرفته از کتاب تشریح بدن انسان نگارش منصوری محقق زاده – 1385

اسلاید 25: ماهیچه های خارجی کره چشم ابن سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی تعداد ماهیچه های خارجی کره چشم را شش عدد معرفی کرد. این ماهیچه ها عبارتند از راست فوقانی، راست تحتانی، راست خارجی، راست داخلی، مایل فوقانی و مایل تحتانی که به تفصیل در بخش تشریح چشم کتاب قانون آمده است:«حرکت کره چشم بر عهده شش ماهیچه است. چهار ماهیچه از آن ها در چهار سمت بالا و پایین دو گوشه چشم است و این ماهیچه های گوشه ای، چشم را به سوی خود می گردانند و دو ماهیچه دیگر مورب هستند و کره چشم را به طور دایره ای می چرخانند...» محقق زاده – 1385

اسلاید 26: بازتاب مردمکی زکریای رازی اولین دانشمندی بود که به بازتاب مردمکی یا همان گشاد و تنگ شدن مردمک در مقابل تغییر شدت نور پی برد. وی شرح داده است که این امر به علت وجود ماهیچه های کوچکی است که به شدت نور عکس العمل نشان می دهند. دانش امروزی گفته های او را تأیید می کند.محقق زاده – 1385

اسلاید 27: زایمان مجوسی اولین کسی بود که در تاریخ پزشکی در کتاب «الملکی» توضیح داد که جنین به تنهایی از رحم خارج نمی شود، بلکه این انقباضات رحم هستند که به خروج آن کمک می کنند. پیش از وی تصور می شد که انقباضات رحمی نشانه شروع زایمان است و متعاقب آن جنین با شنا کردن از رحم و مجرای تولد خارج می شود.محقق زاده – 1385

اسلاید 28: گردش کرونری علاء الدین على ابن ابی حزم قریشى معروف به ابن نفیس (وفات: 667 هجری شمسی/ 1288 میلادی)، در تاریخ پزشکی اولین کسی بود که گردش کرونری را به درستی شرح داد: «قلب از خونی که درون رگ هایی که به قلب نفوذ می کند، تغذیه می شود». قبل از وی جالینوس و بالطبع آن ابن سینا بیان کرده بودند که قلب از خون رگی که به سمت راست منشعب شده تغذیه می شود که ابن نفیس گفته های آن ها را مردود و اصلاح کرد.محقق زاده – 1385

اسلاید 29: عصب مشترک گوش و چهره مجوسی و سپس ابن نفیس پیشگامان تصحیح این باور نادرست بودند که یک عصب مشترک واحد به گوش و چهره می رود. ایشان توضیح دادند که دو عصب جمجمه ای مجزا برای این دو محل وجود دارد.محقق زاده – 1385

اسلاید 30: گردش خون ریوی ابن نفیس پزشک اسلامی، در تاریخ پزشکی اولین کسی بود که گردش خون ریوی را به درستی شرح داد.جریان کشف گردش خون، داستان بسیار جالبی است که از زمان جالینوس آغاز می شود. اندیشه گردش خون به فکر جالینوس نرسیده بود. او دلبسته تئوری «پنیما»ی خود بود و به کمک آن تئوری آزمایش ها و ملاحظاتش را چنین شرح می داد: «مواد غذایی به وسیله حرارت کاشته شده در کبد، به خون تبدیل می شود. یک قسمت از آن در سیاهرگ ها جریان یافته به تمام اعضا و جوارح می رود و قسمت دیگر در سیاهرگ کبدی و سیاهرگ سربالایی توخالی، به داخل دهلیز راست قلب می ریزد. در این جا به وسیله حرارت کاشته شده، پنیما پخته و تمیز می شود و زواید و ناخالصی آن (مثل دوده) به وسیله سیاهرگ های ریوی به شش رفته و با بیرون دادن نفس، از جگر سفید خارج می شود. از دهلیز راست قلب یک قسمت از خون تصفیه شده به وسیله سرخرگ ها به ریه می رود تا به مصرف تغذیه آن برسد. بقیه آن از سوراخ های جدار وسط قلب به دهلیز چپ آن وارد شده، در آن جا با هوای تنفس شده ای که به وسیله سیاهرگ های ریه به دهلیز چپ وارد شده است، مخلوط شده و با گرمای کاشته شده جان می گیرد و در این حال است که به عنوان جان زندگی، در داخل سرخرگ ها در تمام بخش های بدن نفوذ می یابد».این بود اهم فیزیولوژی جالینوس. یک انگلیسی به نام ویلیام هاروی در سال 995 هجری شمسی (1616 میلادی) اولین بار این بنایی را که از اشتباهات و غیرممکنات سرهم بندی شده بود، کاملاً خراب کرد.محقق زاده – 1385

اسلاید 31: گردش خون ریویولی 63 سال پیش از او، یعنی در سال 932 هجری شمسی (1553 میلادی)، یک اسپانیایی به نام میخائیل زروت (میکائیل سرونتوس) برای «اولین بار در اروپا» اندیشه گردش خون را بر زبان آورده و جریان گردش به اصطلاح کوچک خون، یا گردش خون ریوی را شرح داده بود و کمی بعد دو ایتالیایی به نام های کلمبو و کزال پینو تصحیحات مهمی در مورد مدل غلط جالینوسی اعمال کردند. این تصور که تا سال 932 هجری شمسی (1553 میلادی) شخص دیگری به این اصل پی نبرده بود، تا 1303 هجری شمسی (1924 میلادی) پابرجا بود، ولی در این سال یک جوان عرب به نام التطاوی (یا لطهطاوی) اهل مصر، محصل دانشکده عالی طب شهر فرای بورگ در برایزگاو ، رساله دکترای عجیبی به زبان آلمانی نوشت و ارائه داد. ابتدا چند پروفسور آلمانی پس از امتحان و مقایسه به این نتیجه رسیدند که دکتر التطاوی درست می گوید که: «دانشمندان اسلامی در قرن 13 میلادی (7-6 هجری شمسی)، اشتباهات کار سرهم بندی شده جالینوس را کشف کرده و به بهترین شکل آن را تصحیح کرده بودند. ابن نفیس طبیب اولین کسی بود که اندیشه گردش خون را پرورد. او این اندیشه را چهارصد سال قبل از هاروی انگلیسی و بیش از سیصد سال قبل از زروت اسپانیایی اثبات کرده بود؛ مردی که درباره او گفته می شود روی زمین نظیر نداشت و از ابن سینا که بگذریم، دیگر همطراز او نیامد». ابن نفیس در شرح خود بر کتاب قانون فی الطب ابن سینا می گوید:«از آن جا که تولید روح [زنده] یکی از وظایف قلب است و از آن جا که روح از مقادیر زیادی خون تصفیه شده تشکیل شده به همراه اختلاط زیاد با مواد هوایی، لازم است که قلب هم خون تصفیه شده داشته باشد و هم هوا، از این رو روح از اختلاط این دو به وجود می آید... خون پس از آن که در این حفره (راست) تصفیه می شود باید به حفره چپ انتقال یابد جایی که روح [زنده] تولید می شود. اما راه عبوری بین دو حفره، آن طور که جالینوس گفته، وجود ندارد؛ چون ماهیت قلب در این ناحیه محکم است و هیچ راه عبور مرئی و نه نامرئی وجود ندارد. از این رو، خون پس از آن که تصفیه شد، باید در سرخرگ ها به سمت ریه بالا رود تا حجم آن گسترش یابد و با هوا مخلوط شود... و ممکن است به سیاهرگی راه یابد که آن را به حفره چپ قلب منتقل می کند» محقق زاده – 1385

اسلاید 32: بطن های مغزی ابن سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی «تئوری بطن های مغزی» را مطرح کرد و فیزیولوژی و عملکرد بطن ها را به عنوان منبعی از نیرو شرح داد که با ادراک و حافظه در ارتباطند. این مطلب بعدها در سال 879 هجری شمسی (1500 میلادی) توسط هانت و تحت عنوان «camera phantastica, camera rationalis and camera memoria» بیان شد.شیخ الرئیس در مبحث بطن های مغز در کتاب قانون طب خود می گوید:«نیروی نفسانی منشاء دو نیرو است و به عبارت دیگر در حکم جنس برای دو نیرو است که یکی نیروی حس کننده و دیگری نیروی حرکت دهنده می باشد و نیروی مدرکه در حکم جنس دو نیروی مدرکه ظاهری و مدرکه باطنی است.نیروی مدرکه ظاهری: نیروی مدرکه ظاهری عبارت از نیروی حسی است و جنس است برای پنج قوه ظاهری به نزد برخی و هشت قوه به نزد گروهی دیگر. اگر این نیرو را پنج حس به شمار آوریم این پنج حس عبارتند از: نیروی بینایی، نیروی شنوایی، نیروی بویایی، نیروی چشایی، نیروی بساوایی...نیروی مدرکه باطنی: نیروی مدرکه درونی که منظور از آن همان نیروی حیوانی (حیاتی) است در بر گیرنده پنج نیرو است:نیرویی که آن را حس مشترک و خیال می نامند... حس مشترک آن است که همه محسوسات به سوی آن می آیند و آن به اشکال محسوسات واکنش می دهد و محسوسات در آن جمع می شوند... محل پذیرش و حفظ محسوسات و منشاء کنش این هر دو، بطن قسمت جلویی مغز است...سومی را چنان که اطبا تعریف می کنند اگر به دقت بررسی کنیم همان قسمت پنجم یا چهارم است و آن عبارت از نیروی حافظه یا نیروی یادآور است. نیروی یادآور برای معنی هایی که از محسوسات –نه از تصور محسوسات- به طرف وهم می آیند بسان یک انبار است. منشاء نیروی یادآور، بطن عقبی مغز است...»محقق زاده – 1385

اسلاید 33: رویت اجسامنخستین بار زکریای رازی ثابت کرد رؤیت در نتیجه خروج شعاع نور از چشم به سمت جسم مورد نظر حاصل نمی شود بلکه عکس آن صحیح است یعنی شعاع نور از جسم به سمت چشم می رود. رازی در این مورد نظریه اقلیدوس را رد می کند. البته تصحیح نهایی این مطلب از لحاظ طبی و رد نظرات جالینوس در این باره توسط ابن سینا صورت گرفته است، اما کسی که توانست این توضیح جدید را برای رؤیت از نظر فیزیکی ثابت ند، ابن هیثم (418-343 هجری شمسی/ 1039-965 میلادی) در اوایل قرن پنجم بود.محقق زاده – 1385

اسلاید 34: شنیدن صدا ابن سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی توضیح داده است که شنیدن صدا به علت برخورد امواج صوتی به پرده گوش است. «بدان! که گوش اندامی است برای شنیدن خلق شده. صدفه کج ناهموار دارد که صدا را جمع و حبس می نماید و آن را به طنین اندازد. سوراخی دارد که در استخوان سنگی (حجری) کج و لولیی (پیچ و مهره مانند) فرو شده که هوا مسافت درازتری طی کند. و این سوراخ پیچ مانند کلفتی اندک و کوتاه دارد... سوراخ گوش به فراخنایی می رسد که هوای راکد در آن است. در سطح رو به خارج گوش لیف عصب هفتم که از زوج پنجم از زوج عصب های مغز است گسترده است. سوراخ گوش سخت و سفت است که از کوبیدن هوا تأثیرپذیر نباشد. هرگاه امواج صدا در داخل سوراخ با لیف نامبرده برخورد کند، گوش آن را احساس می نماید. این لیف عصبی در گوش همانند عدسی در چشم است. بقیه اعضای گوش همانند اعضایی است که در پیرامون عدسی است که لایه ها و رطوبت هایی است که عدسی را خدمت کنند و یاری دهند و حفظ کنند...» محقق زاده – 1385

اسلاید 35: جراحیمحقق زاده – 1385

اسلاید 36: درمان سرطان به روش جراحی ابوعلي حسین ابن عبدالله ابن سینا (415-349 هجری شمسی/ 1037-970 میلادی)، پزشک ایرانی، برای اولین بار در تاریخ پزشکی و در حدود 1000 سال قبل، درمان سرطان را به روش جراحی توصیف کرده است. برگردان متن قانون در باره درمان ورم سرطانی در زیر آمده است:«اگر ورم سرطان کوچک باشد شاید وسیله قطع کردن از بین رفتن برود. دستور عمل کردن و بریدن سرطان چنین است: باید علاوه بر اصل ورم هر چه که از ورم تأثیرپذیر شده و از آن منشعب گردیده و در پیرامون ورم موجود است و می دانی که ممکن است به همه رگ ها چنگ بزند، همه را به کلی ریشه کن کنی و از بیخ و بن برآوری و چیزی از آن باقی نماند که از ورم آبیاری شود. بگذار خون زیاد از اثر جراحی از جای جراحی شده بیرون ریزد.ممکن است بعد از بریدن ورم نیاز به داغ گذاشتن بر جای بریده شده باشد. و شاید داغ گذاشتن خطری بزرگ دربرداشته باشد. یعنی در حالتی که ورم سرطان به اندام اصلی و بسیار ارزنده نزدیک باشد و داغ بر جای ورم سرطان بگذاری حال بیمار بسیار بد می شود. محقق زاده – 1385

اسلاید 37: تراکئوستومی (Tracheostomy)تراکئوتومی یا تراکئوستومی نوعی جراحی است که طی آن بر روی گردن، سوراخی ایجاد می شود تا راهی مستقیم برای عبور هوا به نای ایجاد شود.ابومروان عبدالملک ابن زهر (539-469 هجری شمسی/ 1161-1091 میلادی) اولین کسی بود که توصیف صحیحی از عمل تراکئوستومی بر روی بیمارانی که حالت خفگی داشتند ارائه داد مبحث تراکئوستومی از کتاب «التیسیر فی المداوات و التدبیر»، دمشق، سوریه: دارالافکار، 1983. محقق زاده – 1385

اسلاید 38: جراحی آب مروارید مهم ترین پیشرفت در زمینه خارج کردن آب مروارید چشم توسط عمار ابن علی ابن موصلی، چشم پزشک قرن دهم، انجام گرفت. وی با اختراع وسیله ای مشابه سرنگ تزریق امروزی و وارد کردن سوزن فلزی توخالی آن به درون عدسی، محتویات کدر شده عدسی یا همان آب مروارید را با مکش خارج نمود. بعدها دانشمندانی دیگر در قرن 19 میلادی نیز به این روش دست یافتند.محقق زاده – 1385

اسلاید 39: استفاده از نخ بخیه نخستین بار محمد ابن زکریای رازی (242 تا 308 هجری شمسی/ 864 تا 930 میلادی) از نخ های بخیه ابریشمی و الکل برای بند آوردن خون استفاده کرد. همچنین وی اولین طبیبی است که بخیه های زخم های شکمی را شخصاً با روده تابیده گوسفند زده است .محقق زاده – 1385

اسلاید 40: استفاده از پنبه در پزشکی رازی در کتاب آبله و سرخک ذکری از پنبه می کند. او اولین طبیبی است که استعمال پنبه را در طب آورده و برای بیماران آبله ای از آن نظر که بدن زخم نشود پنبه را لازم دانسته است. بدیهی است پنبه موارد استعمال زیادی در زندگی آدمی داشته ولی اولین استعمال آن در طب از رازی است، محقق زاده – 1385

اسلاید 41: سوزاندن در جراحی سوزاندن (داغ آهن) اصطلاحی پزشکی است که جهت برداشتن یا بستن قسمتی از آن کاربرد دارد. امروزه از روش های الکتریکی و شیمیایی برای انجام سوزاندن استفاده می شود.زهراوی، ابداع کننده روش سوزاندن (داغ آهن) است که برای کنترل خونریزی نیز از آن استفاده می کرده است. زهراوی در باب اول کتاب «التصریف لمن عجز عن التألیف» در 56 فصل درباره انواع داغ کردن صحبت کرده است. در آغاز این باب سخن از سودها و زیان های داغ کردن و این که با کدام مزاج سازگار می افتد به میان آمده است. او معتقد است که داغ کردن برای هر مزاجی خوب است مگر مزاج گرم و خشک زیرا طبیعت آتش و حرارت و خشکی است و کسی از بیماری گرم و خشک با داروی گرم و خشک درمان نمی یابد. او می گوید: «داغ کردن با آتش بهتر از سوزاندن با دوای تند است، زیرا آتش جوهری است مفرد و فعل آن از عضوی که داغ شده تجاوز نمی کند و به عضو مجاور آن زیانی فراوان نمی رساند در حالی کردن که داغ کردن با دارو فعل آن تجاوز به اعضای دیگر می کند و چه بسا که بیماری صعب العلاج و یا مرگ را به وجود آورد». محقق زاده – 1385

اسلاید 42:

اسلاید 43: استفاده از فتیله دو طرفی در جراحی ستن یا بخیه ستن یا فتیله دو طرفی اصطلاحی پزشکی است برای روشی که به منظور کمک به بهبود زخم استفاده می شود. در این روش یک نخ جراحی از درون مجرای زخم عبور داده می شود به نحوی که حلقه ای را ایجاد می کند که به قسمت خارجی زخم متصل است. به این ترتیب به جای این که با بستن قسمت خارجی زخم، چرک و عفونت در زخم به دام افتد، به زخم اجازه داده می شود تا زمان بهبودی مایعات تولیدی آن تخلیه شود.رازی به عنوان اولین کسی شناخته می شود که از ستن در جراحی استفاده کرده است. وی ستن یا فتیله دو طرفی را با موی اسب و امثال آن تهیه می کرده و در جراحی دمل ها استفاده می نموده است که کاربرد آن تا صد سال قبل در اعمال جراحی رایج بوده است.محقق زاده – 1385

اسلاید 44: اره گیگلی اره گیگلی که توسط جراح برای بریدن استخوان ها استفاده می شود، حاصل تجمع سیم های گردی است که به حالت سکه ایستاده تغییر شکل داده اند و در نهایت به صورت یک چند وجهی در می آید که بهترین حالت آن چهارگوش است. این رشته چهارگوش سپس در امتداد محور خود و در جهت مشخص بر روی خود می چرخد. سه تا از این رشته ها به دور یکدیگر می چرخند و یک رشته ضخیم تر تشکیل می دهند که به آن تیغ اره گیگلی گفته می شود. اره گیگلی لبه های برنده زیادی دارد که از لبه های چهارگوش به وجود آمده و با زاویه 5 تا 15 درجه نسبت به محور رشته ضخیم در پیرامون آن قرار گرفته اند.زکریای رازی ابزارهای جراحی اختراع کرد و آن ها را در عمل های جراحی خود به کار می برد. قابل تحسین ترین آن ها، ریسمان گره خورده ای بود که برای رفع تورم های بینی و حلقی-بینی استفاده می کرد. و عبارت بود از یک ریسمان نازک با چندین گره که از طریق بینی به دهان وارد می شد و به داخل و خارج حرکت داده می شد تا تورم رفع شود. عملکرد آن مشابه ابزاری به نام اره گیگلی امروزی بوده است.محقق زاده – 1385

اسلاید 45: سترون کردن ابزارهای جراحی زکریای رازی اولین کسی است که برای سترون کردن ابزارهای جراحی و پزشکی خود از مایع صفراوی تازه استفاده می کرد.صفرا از آب، کلسترول، لسیتین (نوعی فسفولیپید)، رنگدانه (بیلی روبین و بیلی وردین) و نمک های صفراوی (گلیکولات سدیم و تاروکولات سدیم) تشکیل شده است. مایع صفراوی دو خاصیت عمده و مهم دارد، یکی خاصیت پاک کنندگی است که به امولسیونه کردن چربی ها کمک می کند و دیگری اثر باکتری کشی ناشی از نمک های موجود در آن است که با باکتری های وارد شده به بدن همراه با غذا مقابله می کنند.رازی با پی بردن به خاصیت فوق، از مایع صفراوی تازه برای سترون سازی ابزارهای جراحی استفاده می کرده استمحقق زاده – 1385

اسلاید 46: درمان واریس ابوالقاسم ابن خلف ابن العباس الزهراوی (391-308 هجری شمسی/ 1013-930 میلادی)، معروف ترین جراح پزشکی اسلامی، در کتاب خود به نام «التصریف»، روش درمانی واریس پا را بیان کرده که بسیار شبیه به روش های جراحی امروزی برای درمان واریس است: «و اما بیرون آوردن سیاهرگ مبتلا شده به دالیه [=واریس] بدین گونه است: ساق پای بیمار را، در صورتی که موی فراوان داشته باشد، می تراشند، و سپس او را به گرمابه داخل می کنند و ساق پای او را با آب گرم شست و شو و مالش می دهند تا سرخ شود و عرق از آن بریزد، یا، در صورت آماده نبودن گرمابه، او را ورزشی نیرومند وامی دارند تا ساق پا گرم شود، و سپس از آن پوست مقابل رگ را از جهت طولی می شکافند، و این شکافتن می بایستی یا در نزدیکی زانو صورت بگیرد یا در نزدیکی مچ پا؛ سپس پوست را در نزدیکی قلاب ها باز می کنند و اطراف رگ را از پیوستگی ها و چیزهای جمع شده در اطراف آن ها تهی می سازند تا چنان باشد که رگ به رنگ سرخ تیره با چشم دیده شود، و هنگامی که آن را از پوست خلاص کنند همچون یک زه به نظر خواهد رسید. سپس به زیر رگ مرود داخل کن تا بلند شود و از سطح پوست بالاتر آید و آن گاه آن را قلابی بدون نوک تیز و گردنی ضخیم بالا نگاه دار، و سپس شکاف دیگری به فاصله سه انگشت از شکاف اول بده و آن گاه پوست را از روی رگ بر کنار کن تا آن رگ آشکار شود، و بعد آن را با میلی بلند کن و به قلابی دیگر بیاویز، به همان گونه که در بار اول چنین کردی؛ سپس به ایجاد شکاف یا شکاف های دیگر، در صورت ضروری بودن، بپرداز و آن را در آخرین شکاف نزدیک مچ پا ببر و بعد آن را بالا بکش و از شکاف دوم بیرونش آور و به طرف شکافی که در بالای آن قرار گرفته است بکش و چنین کن تا آن گاه که آن را از شکاف سوم که بالاتر از همه شکاف هاست بیرون آوری، و چون همه آن جمع شد آن را ببر، و اگر به کشیدن و بریدن و بیرون آوردن توفیق حاصل نکنی، سوزنی با نخ دولا را در آن داخل کن و نخ را به آن ببند و بکش و میلی را در زیر آن قرار ده و دست خود را به هر جهت بگردان تا بیرون آید. و از این بپرهیز که آن را قطع کنی، چه اگر چنین شود، بیرون آوردن آن سخت دشوار خواهد شد، و بیمار از آن زیان و آزار می بیند...» شکل نشتری که واریس را با آن می شکافندشکل قلاب بدون نوک تیز:محقق زاده – 1385

اسلاید 47: علت شناسی و پاتوفیزیولوژیمحقق زاده – 1385

اسلاید 48: وزوز گوش ابوعلي سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی علل ایجاد وزوز گوش را شرح داد و دست کم 5 نوع از آن را برشمرد:«صداهایی به گوش می آید که وجود خارجی ندارند و به شبح های چشم می ماند که دیدن چیزهای وهمی است. سبب صدا تموّج هواست که با حاسه شنوایی در تماس است. پس این وزوز و صداها از تأثیر حرکت هواست. هوا اگر از خارج نباشد در داخل پیدا شده است. هوای داخل بخاری است که در تجویف ها ریخته است. و این موج زنی هوا یا بسیار سبک و پنهان است که با هر بخاری که در بطن ها قرار می گیرد آمیزش دارد، یا مقدار بیشتر از سبک دارد.اگر از قسم سبک و نهانی است و فراگیر است و همه جای سوراخ گوش را دربرگرفته، در بعضی بدن ها به صدا دادن و وزوز می رسد و در بعضی نمی رسد، زیرا این مربوط به نیروی زیاد حس است... یا از ناتوانی نیروی شنوایی است که از کمترین موج هوایی واکنش نشان می دهد. چنان که آدم ضعیف از کمترین سرما و گرما متأثر است. ناتوانی نیروی شنوایی از تباهی مزاج است.اگر مافوق سبک است و مافوق آن است که بسته به ضعف و نیرومندی باشد، وجودش از محرکی است که بخار را متموّج می کند، که از تموّج و تحریک معمولی بالاتر است. و آن محرک، موج دهنده بخار یا بادی است که از ناحیه سر در حرکت است. یا صدای جوشش چرک و ریم است که در اطراف گوش به هم آمده یا از حرکت کرمی است که در مجاری گوش تولید شده.سببی که چنین حالاتی را به بار آورده است، یا اضطراب و هیجانی است که اخلاط همه بدن را به جوش می آورد، چنان که در تب ها و اوایل نوبه تب ها روی دهد؛ یا این که امتلاء زیاد در بدن و به ویژه در سر است...، یا تشویش است که ویژه مغز است، چنان که بعد از قی کردن شدید و بعد از صدمه و ضربت خوردن رخ دهد؛ یا سبب نه از جنب و جوش زیاد خلط، بلکه ماده لزج است که در اثر تحلیل رفتن به باد تبدیل می شود و صدا دوام می یابد.یا امتلاء و پری نیست، سبب تهی شدن بدن است، و این تهی شدن از اضطراب و تشویش رطوبت های پراکنده در بدن می باشد. هرگاه جسم غذایی را دریافت ننمود، بر آن رطوبت ها روی می آورد و آن ها را تحلیل می برد و به حرکت می اندازد.شاید وزوز و صدا بعد از تناول داروهایی باشد که خلط و باد را در اطراف مغز بند آورند، و شاید صداها در خود گوش، یا به شراکت معده و اعضای دیگر که باد را به سوی گوش می فرستند، باشد» محقق زاده – 1385

اسلاید 49: ارتباط میان اگزوفتالمی و گواتراگزوفتالمی حالتی است که در آن کره چشم نسبت به حالت طبیعی خود مقداری جلوتر می آید. برجسته شدن چشم ها ممکن است به حدی شدید باشد که بر اثر کشیدگی عصب بینایی موجب کوری شود. اگزوفتالمی باعث خشکی قرنیه و در نتیجه تحریک و احتمالا عفونت آن می شود. ضیاءالدین سید اسماعیل ابن حسین جرجانی (وفات: 514 هجری شمسی/ 1136 میلادی)، پزشک ایرانی، نخستین بار و در حدود 800 سال قبل، ارتباط میان اگزوفتالمی و گواتر را در کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» خود و پیش از دکتر پری (1203 هجری شمسی/ 1825 میلادی) ذکر کرده است.محقق زاده – 1385

اسلاید 50: تبتب، علامت پزشکی متداولی است که افزایش دمای داخل بدن را در شرایط بیش از حد طبیعی (بیش از 37 درجه سانتی گراد) نشان می دهد .موادی که تب را ایجاد می کنند، تب زا یا پیروژن نامیده می شوند که می تواند منشاء خارجی (مانند عوامل عفونی و برخی دارو) یا داخلی (مانند برخی بیماری های مربوط به سیستم ایمنی، تخریب بافت) داشته باشد .سیستم ایمنی بدن در پاسخ به این گونه ترکیبات، مواد واسطه ای تولید می کند که با تأثیر بر روی هیپوتالاموس باعث افزایش دمای بدن می شود. این افزایش دما باعث می شود سرعت برخی واکنش های ایمنی را افزایش دهد و مانع از فعالیت عوامل بیماری زا می شود که می تواند در تسریع بهبودی فرد مؤثر باشد.نخستین بار زکریای رازی به این واقعیت پی برد که تب یک مکانیسم دفاعی و طبیعی است که بدن را در تقابل با بیماری ها یاری می دهد. وی این مطلب را در کتاب «الحاوی» خود ذکر کرده است محقق زاده – 1385

اسلاید 51: کری ناشی از سمیت گوشی سمیت گوش نوعی آسیب به گوش است که می تواند ناشی از صدمه به بخش حلزونی، عصب شنوایی و گاهی بخش دهلیزی باشد و عمدتا بر اثر مصرف داروها است.ابوعلي سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی به کری ناشی از سمیت گوشی اشاره کرد.برگردان متن کتاب قانون و اشاره به وقر و طرش:«آسیب های گوش همانند سایر آسیب ها از کنش و واکنش هایی سرچشمه می گیرد، و رویدادهایی هست که حس شنوایی را از بین می برد یا کاهش می دهد و بیمار از دور نمی شنود یا صداهای مانند غرش و وزوز و سوت کشیدن را می شنود که وجود خارجی ندارند.و بدان! که آفت گوش سه حالت دارد: صمم، طرش، وقر (کری کامل، سنگینی گوش که آن هم فزونی و کاستی دارد) و این حالات یا مادرزادی است، یا از رویدادی ناشی است. و بدان که معنی صمم با معنی طرش مغایرت دارد.کری کامل در حالی رخ می دهد که ضماخ پر است و تجویفی را که گفتیم به عنبیه شباهت دارد، ندارد. آن کاواکی که گفتیم همانند عنبیه است که هوای راکد در آن بند آید و امواج صدا را حس کند، پر است و توخالی نیست.منظور از کلمه طرش و وقر آن است که آسیب چندان نباشد که حس را به کلی از بین ببرد.وقر گوش گرانی زیاد است و به صمم شبیه است گناه از تجویف نیست بلکه از عصب است که نیروی حس را ادا نمی نماید.طرش گران گوشی است بدون از دست دادن حس شنوایی. گاهی معنی طرش و وقر برعکس آن چه گفتیم آید. اکثراً طرش کمی بعد از برآوردن شدید (قی کردن) آید که به آسانی از بین می رود» محقق زاده – 1385

اسلاید 52: تب یونجه تب یونجه یك نوع بیماری است كه بعضی از مردم تابستان ها به آن دچار می شوند. ممكن است این بیماری در بهار یا پاییز نیز اتفاق بیفتد در این فصل ذر ه های كوچك گرده گل گیاهان در فضا پراكنده می شود. گرده های ریز را مردم تنفس كرده و ممكن است دچار تب یونجه شوند. تب یونجه اگر شدید باشد باعث عطسه های ناگهانی، سردرد و سرفه می شود.محمد ابن زکریای رازی برای اولین بار در تاریخ پزشکی و تقریبا 900 سال پیش از بوستوک ، درمان تب یونجه را به شکل کاملاً بالینی در «کتاب الفصول المهمه فی طب الامه» شرح داده و داروهایی را برای این منظور توصیه کرده است. رازی در این کتاب راه هایی را برای پیشگیری از ابتلا به تب یونجه و همچنین درمان آن ارائه داده است که در ادامه چند مورد از آن آورده شده است:«پیشگیری:پرهیز از وعده های غذایی سنگین که احساس سیری و خواب آلودگی ایجاد می کند مفید است. از خوابیدن بلافاصله پس از شام به ویژه نوشیدن مقدار زیادی آب سرد اجتناب شود. از زندگی کردن در مکان های مرطوب به طور مثال زندان، نقب ها یا خانه های مرطوب خودداری شود. سر بیماری که سرما خورده است در برابر هوای سرد قرار نگیرد. از حمام سرد یا فرو بردن سر درون آب سرد خودداری شود. عطرهای قوی به ویژه منبع آن ها را نبویید مانند گل ها و شاه اسپرم که بسیار خوشایند، جذاب و زیبا هستند...درمان:مجرای بینی مکررا تمیز شود. برخی مواد مانند بابونه، نعنا، روناس و افسنطین در آب داغ حل شود و قبل از خواب بخارات آن تنفس شود. اگر بیماری شدید است، دارویی که از شنبلیله، فراسیون، انجیر، نوعی خرما، فلفل و خردل به دست می آید مفید است. اگر بیمار از این بیماری به علت آب ریزش بینی و خارش و عطسه زیاد رنج می برد، می تواند از داروهایی که در بالا گفته شد استفاده کند. به علاوه، پیاده روی و قرار گرفتن درحمام تا ایجاد عرق توصیه می شود. خونگیری با ایجاد سوراخی کوچک در پشت بیماران با استفاده از چاقویی نقره ای نیز توصیه می شود. بیش از یک بیمار از طریق بریدن رگ های پیشانی بهبود یافته است. این رگ و همچنین دیگر رگ های موضعی در پیشانی که در تماس مستقیم با استخوان نیستند خون زیادی ندارند. صورت با گردش خون در رگ ها گرم تر می شود. برای آن دسته از بیماران که صورتی گرم و قرمز دارند (به جز آن هایی که در بالا ذکر شد) بریدن گوش جهت خونریزی مفیدتر است. همچنین خوردن آن چه که خون را سرد و غلیظ تر نگه می دارد مفید است، مانند انگور ترش (غوره) و ریوند...» محقق زاده – 1385

اسلاید 53: داروسازی محقق زاده – 1385

اسلاید 54: الکل نخستین بار زکریای رازی اتانول (الکل اتیلیک) را کشف کرد و آن را به عنوان ماده ای ضدعفونی کننده برای زخم و وسایل جراحی به کار برد محقق زاده – 1385

اسلاید 55: استفاده از مواد شیمیایی در داروسازی کامپل در کتاب خود درباره «طب عرب و نفوذ آن در قرون وسطی» می گوید: «رازی اولین کسی است که استحصالات شیمیایی را در طب وارد ساخته است». رازی پس از کشف الکل و جوهر گوگرد و شناسایی خواص این دو ماده، فصل جدیدی در داروشناسی و داروسازی اسلامی وارد کرد و با این دو ماده بسیاری از استحصالات دارویی و شربت ها و سایر ترکیبات را ساخته و از این راه خدمت بزرگی به عالم طب کرد که در حقیقت باید گفت اگر جانب طب و شیمی را در مورد رازی کنار گذاریم، وی داروساز و داروشناسی ماهر بود.استحصالاتی که رازی برای بیماران خود تهیه می کرد فراوان است. من جمله وی شربتی مرکب از مربای لیمو و یا انگور فرنگی که با صندل سفید (= چندن سفید) و کافور مخلوط می کرد و دومی عبارت از شربت ترشی که از سرکه یا شیره انار و آب لیمو و آب غوره و آب انگور فرنگی و توت شامی و کاهو و تراخوانه و عناب و عدس و کافور بود که در تب های دایمی استفاده می کرده است. رازی مرهمی که مرکب از سفیداب (= سفیداج) و پیه به نسبت یک پنجم تهیه می نمود و برای خشک کردن جراحات و زخم ها به کار می برده است. همچنین اولین بار به ویژگی جیوه به عنوان ضدعفونی کننده پی برد و از آن پماد تهیه کرد و برای ضدعفونی کردن زخم ها به کار برد محقق زاده – 1385

اسلاید 56: کپسولکپسول نوعی از شکل های دارورسانی است که در آن دوزی از دارو در محفظه ای از جنس ژلاتین محصور می شود. با این روش می توان مزه نامطلوب داروها را پوشاند، دارو را آهسته در بدن رها کرده و آثار مضر دارو روی معده را کاهش داد. امروزه ژلاتین کپسول عمدتا از پوست خوک یا استخوان گاو تهیه می شود.ابوالقاسم زهراوی اولین بار در تاریخ داروسازی و پزشکی، داروها را در کپسول هایی از جنس روده گربه محصور کرد و به عنوان شکل دارویی جدیدی ارائه داد. وی به طور اتفاقی (در اثر بلعیدن حلقه نخ های بخیه توسط میمونش) به این فکر افتاد که از نخ های از جنس روده گربه که برای بخیه جراحی استفاده می کند کپسولی بسازد و دارو را به وسیله آن وارد بدن کند .محقق زاده – 1385

اسلاید 57: بیهوشی محقق زاده – 1385

اسلاید 58: لوله گذاری داخل نائی به قرار دادن یک لوله در نای از طریق دهان به ‌منظور تأمین راه تنفسی تمیز و جلوگیری از دخول مواد خارجی به درون درخت تراکئوبرونشیال، «لوله گذاری داخل نائی» گفته می شود. امروزه لوله داخل نائی معمولا از جنس پلاستیک انعطاف پذیر ساخته می شود که به واسطه لغزش در درون نای، به پایین حرکت می کند. ابن سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی، لوله ای منحنی شکل از جنس فلز نقره یا طلا را از راه دهان به درون حنجره فردی که دچار خفگی شده بود وارد کرد و وی را از مرگ نجات داد. در حالی که برخی تاریخ نویسان به اشتباه، اولین کاربرد لوله داخل نایی را به مک اوان و آیزنمنگر در سال 1847 میلادی (1226 هجری شمسی) نسبت می دهند.محقق زاده – 1385

اسلاید 59: بیهوشی روش دانشمندان اسلامی در تسکین درد، روشی اصیل و واقعاً مفید بود؛ آن هم نه به آن شکل هندی، یونانی و یا رومی که آشامیدنی های سکرآور به طور کلی برای تسکین هر دردی به کار می رفت، بلکه مشخصاً هنگام آمادگی برای عمل جراحی -یعنی بیهوشی معمولی- استفاده می شد. این کشف هم دوباره به حساب یک طبیب اروپایی گذاشته شد و بعداً نیز به حساب مکتب اسکندریه، چیزی که در حقیقت از دانشمندان اسلامی آموخته بود. و آن این که تکه های کوچک اسفنج را با عصاره ای از حشیش، بسلی و بنگ آغشته کرده و آن را در آفتاب خشکانیده و هنگام مصرف، آن تکه اسفنج را دوباره مرطوب کرده و در داخل بینی بیمار فرو می بردند، و به این ترتیب مخاط بینی، آن مواد را جذب کرده و بیمار به خواب عمیق بیهوشی فرومی رفت، به طوری که درد غیرقابل تحمل جراحی و یا قطع اعضا و جوارح بدن را احساس نمی کرد.رازی، نخستین بار در تاریخ پزشکی جهان، بیهوش کننده های عمومی استنشاقی را به صورت اسفنج بیهوشی به کار بر دمحقق زاده – 1385

اسلاید 60: بیماری شناسیمحقق زاده – 1385

اسلاید 61: بیماری برایت در سال 1827 میلادی (1206 هجری شمسی)، ریچارد برایت با توجه به وجود آلبومین پلاسمای خون در ادرار و ایجاد خیز یا ادم بیان کرد که این علایم مربوط به نوعی بیماری مربوط به کلیه است و این بیماری به افتخار وی، برایت نام گذاری شد. در حالی که پزشک ایرانی، ابوحامد محمد ابن علی ابن عمر نجیب الدین سمرقندی (وفات: 601 هجری شمسی/ 1222 میلادی) حدود 600 سال پیش از برایت، این بیماری را در کتاب «الاسباب و العلامات» خود توضیح داده بود.محقق زاده – 1385

اسلاید 62: پرنوشیابن سینا در بخش تشنگی از کتاب «قانون طب» خود، تشخیص افتراقی پرنوشی را در 22 حالت من جمله دیابت بی مزه با دقت بسیار زیاد توصیف کرده است. چون پرنوشی یکی از علایم شایع بیماری دیابت بی مزه که در قانون با عنوان «دیانیطس» آمده است، می باشد.. این در حالی است که خوان پیتر فرانک (1821-1745 میلادی) به عنوان اولین کسی معرفی می شود که دیابت بی مزه را معرفی کرده و آن را از دیابت شیرین افتراق داده است. محقق زاده – 1385

اسلاید 63: پرنوشیشیخ الرئیس در قسمت تشنگی کتاب قانون چنین می گوید:«تشنگی شدید و بیش از حد طبیعی تشنه شدن، دلالت بر ناسازگاری بدن انسان دارد. سبب این پدیده فوق العاده و غیرطبیعی چیست و از کجا سرچشمه گرفته است؟ حالت تشنگی شدید و غیرطبیعی و زیاد تشنه شدن چندین سبب دارد که هر یک را شرح می دهیم:1-ممکن است این حالت غیراعتیادی از اثر سوء مزاج گرم معده و به ویژه سوء مزاج دهانه معده باشد.2-از اثر شعله ور شدن گرمای بدن در بعضی از تب ها، بسیار اتفاق افتاده است. تب زده ای که حرارتش زیاد بالا رفته است آب نوشیده و آب نوشیده و هنوز تشنه مانده و به زودی با مرگ دست به گریبان شده است.3-ممکن است حرارت شدید تشنگی آور از خوراک و نوشابه بر انسان تحمیل شود.4-خوراک و غذای بسیار گرم یا خوراک بسیار گرم مزاج مانند: انگرده و سیر باشد.5-احتمال دارد سیب، خوردن داروها و غذاهایی باشد که از شست و شوی یا پارچه کردن و روان گردانیدن، تشنگی را همراه خود آورده اند...6-احتمال دارد خوراک غلیظ –که حرارت برانگیز است- سبب تشنگی شود...7-ممکن است سبب تشنگی زا از مزاج خشک معده باشد.8-شاید بلغم شور در معده جمع آمده و شورش برپا کرده است، که نتیجه اش تشنگی خارج از حالت طبیعی است؛ یا بلغمی که در معده پدید آمده و سبب تشنگی شده، شیرین مزه است.9-خلط صفرایی تلخ مزه در معده جای خوش کرده است و سبب تشنگی غیر طبیعی دارنده معده شده است.محقق زاده – 1385

اسلاید 64: پرنوشی10-شاید انگیزه تشنگی غیرطبیعی وجود ماده های رطوبی جوشان باشد که از سببی در بدن می جوشند.11-احتمال دارد که در ایجاد تشنگی غیرطبیعی، اندامان دیگر بدن شرکت کرده باشند؛ چنان که در بیماری «دیانیطس» رخ می دهد.12-ممکن است راه بندان هایی در بدن ایجاد شده باشد، مثلاً گدارهایی از کبد به معده سد شده و راه آبی که باید آب را به سایر بدن برساند بند آمده است، که اگر چنین حالتی رخ دهد انسان هر چند زیاد آب بنوشد باز تشنه است و تشنگی فروکش نمی کند...13-ممکن است کبد در پیدایش این تشنگی غیرطبیعی سهیم باشد؛ اگر کبد گرم باشد یا ورم کرده باشد یا به سردی و سرد مزاجی بیش از حد لازم مبتلا گردد، رطوبت لازم را برنمی کشد و در نتیجه تشنگی قد علم می کند و به آسانی سپر نمی اندازد.14-ممکن است گرم شدن ریه سبب تشنگی همیشگی شده باشد.15-ممکن است قلب در این تشنگی دست داشته باشد که به مزاج گرم گراییده است.16-احتمال دارد روده روزه دار یا مری و گوشت مرزِمیانه سر و گلو (غلصمه) و اطراف آن ها که اگر بسیار تحت تأثیر گرما واقع شوند و رطوبت در آن ها نماند و بترنجند و سبب تشنگی غیرطبیعی گردند.17-احتمال هست مغز در به وجود آوردن تشنگی همیشگی شرکت داشته باشد؛ مثلا مغز انسان به بیماری سرسام گرم یا قطرب مبتلا باشد، که تشنگی همیشگی سر از کمینگاه برآرد...18-شاید تشنگی شدید از اثر پاکسازی رخ دهد، مثلا معده از اثر داروی اسهالی تباه شده یا پاکسازی بیش از اندازه به وقوع پیوسته است...19-زیاد حرف زدن خارج از عادت، تشنگی آور است.20-ورزش زیاد تشنگی آور است.21-خسته شدن زیاد تشنگی می آورد.22-خوابیدن بعد از خوردن غذای گرم انسان را تشنه می کند، اما اگر خوابیدن بعد از خوردن غذای گرم نباشد، علاوه بر این که تشنگی زا نیست تشنگی را نیز تسکین می دهد»محقق زاده – 1385

اسلاید 65: هموفیلی ابوالقاسم زهراوی، معروف ترین جراح پزشکی اسلامی، در کتاب خود «التصریف»، بیماری هموفیلی را برای اولین بار در تاریخ پزشکی توصیف کرده است.محقق زاده – 1385

اسلاید 66: مننژیت ابن سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی، توصیف دقیقی از مننژیت را با عنوان ورم غشای مغز با ذکر جزییات ارائه داد که تا به امروز و بعد از 1000 سال اضافات جزیی به آن افزوده شده است و همچنین تفاوت های بین مننژیت حاد و مزمن را شرح داد.شیخ الرئیس مننژیت را این چنین در کتاب قانون بیان می کند:«ورمی گرم که در پرده نازک یا پرده ستبر مغز پیدا شود آن را قرانیطس می گویند. اگر ورم در جرم مغز باشد قرانیطس نیست. اگر چه برخی از طبیب نمایان پندارند که مغز به ورم دچار نمی شودو دلیل این پندار، گویند: هر چه چون مغز نرم است و هر چه چون استخوان سخت است کش ندارد و هر چه آماده کشیدگی نباشد نمی آماسد. که واقعاً اشتباه فرموده اند و راه خطا پیموده اند...»سپس توضیح می دهد که نام دیگر قرانیطس، سرسام است و در ادامه مننژیت حاد را شرح می دهد:«علامت هایی که می توان از آن ها به انواع سرسام حقیقی پی برد از این قرار است:تب همیشگی و خشک که اکثراً در وسط های روز شدت می یابد.زیاد از حد (به افراط) پریشان گوید و یک باره از پریشان گویی کسل و تنبل می شود و دست برمی دارد.عقل در هم می شود و این حالت اکثراً در روز سوم و چهارم پیدا می شد.بیهوده دست و پا را می جنباند، نفسش درهم برهم و نامنظم و بلند است.سردنده های نزدیک شکم به سوی بالا زیاد کشیده می شوند.محقق زاده – 1385

اسلاید 67: مننژیتپریدگی (اختلاج) اندامان همراه بیماری آید. اگر قبل از بیماری اندامانی به اختلاج گرفتار آیند، شاید دلیل بر آمدن بیماری باشد.خواب پریشان، از خواب می پرند، فریاد می زنند، کمی در خوابندو کمی بیدار. در خواب چیزهای هولناک می بینند و با شبح های ناهنجار روبه رو می شوند، با تشویش از خواب می پرند و فریاد می زنند.بعضی از این بیماران بداخلاق می شوند، جسارت و خشم غیرعادی پیدا می کنند، از نور و روشنایی متنفرند، التهاب و زبری در زبان پدید آید و زبان خود را گاز می گیرند و شاید زبان بماسد (ورم کند).اکثراً چنین بیمارانی صدایشان می گیرد، آب می خواهند و کمی می نوشند و اشتهای غذا کمتر دارند.شاید دست و پاها بدون سبب خارجی سرد شود.بول بیمار سرسام چیزی در میانه رقیقی و چسبندگی است.»و ادامه می دهد:«ما بر این علامت ها چیزی می افزاییم و می گوییم:اگر ورم در قسمت جلوی مغز باشد، حس تخیل تباه شود، بیمار پرزه های قماش و کاه و غیره را از در و دیوار بر می چیند و شبح هایی می بیند که وجود ندارند.اگر ورم در وسط های مغز باشد، فکر تباه است، دانستنی ها به هم مخلوط می شوند، سخن های پریشان زیاد گوید.محقق زاده – 1385

اسلاید 68: مننژیتاگر ورم در قسمت عقبی باشد، هر چه بیند فراموش می کند، هر چه می کند فوراً فراموش می شود که کرده است. چیزی را می خواهد، وقتی که برایش می آورند فراموش می کند که خواسته است...اگر ورم در همه طرف های سر باشد همه این علامات دیده می شوند و اگر مغز هم ورم کند رخساره و چشم سرخ می شوند و چشم ها از کاسه بسیار بروز می کنند. اگر ماده ورم آور خونی باشد چشم ها سرخ و اگر صفرایی خالص باشد، زرد رنگ می شوند».سپس به با بیان تفاوت های مننژیت حاد و مزمن می پردازد:«اگر بیماری ازمشارکت مغز با اندامی دیگر باشد، علامتش این است که یک باره روی آورد. آن گاه درد حالت آن اندام مشترک است. هرگاه درد آن شدت یافت بیماری شدید می شود و اگر درد اندام کاهش یافت درد بیمار رو به کاهش است و دوشادوش حالت اندام است.اگر بیماری از مغز است، به تدریج و کم کم می آید و همیشگی می شود.در بیماری سرسام حقیقی، علامت پیشرو است و بیماری بعد از آن آید. اما در سرسام غیرحقیقی، اندامانی دیگر بیمار می شوند و بعداً علامت سرسام بروز می کند» محقق زاده – 1385

اسلاید 69: سیاه زخم ابن سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی، توصیفی از سیاه زخم بیان کرد و متذکر شده که عفونت از طریق آب و خاک ایجاد می شود. این بیماری در زبان عربی «نار فارسی» و در فارسی «آتش فارسی» گفته می شده است محقق زاده – 1385

اسلاید 70: سل ابوالحسن احمد ابن محمد طبری، پزشک ایرانی قرن 4-3 هجری شمسی (10 میلادی)، اولین کسی بود که بیان کرد بیماری سل تنها بر روی ریه ها تاثیر ندارد بلکه دیگر اندام ها را نیز درگیر می کند: «و اما مایؤل الی السل من سائر الامراض مثل ورم الکلیتین و الخراجات العظیمه و الدبیلات و نواصیر المقعده و اشباه ذالک داخله تحت النوع الذی هو قرحه الردیه»(امراضی که سرانجام به سل مبدل می شود مانند ورم گرده و خراجات عظیمه و دبیلات و نواصیر مقعد همه در ذیل قرحه شش [سل] می آید).محقق زاده – 1385

اسلاید 71: سل مفصلی سل مفصلی وضعیتی است که گاهاً بر اثر عفونت با باکتری توبرکولوس داکتیلیتیس ایجاد می شود که طی آن مغز استخوان به طرف کناره استخوان جذب شده و در زیر پوشش استخوان انباشته می شود. در نهایت منجر به تغییر در ساختمان استخوان می شود و از ظاهر استخوان چنین به نظر می رسد که با هوا پر شده است. رازی برای اولین بار در عالم طب از سل مفصلی انگشتان صحبت به میان آورده و آن را توصیف کرده است.محقق زاده – 1385

اسلاید 72: لَقوه درد عصب سه قلو نوعی بیماری عصبی است كه باعث ایجاد دوره های درد شدید در ناحیه صورت می شود (عصبی از مغز را درگیر می كند كه حس صورت، جمجمه، دندانها، دهان و بینی را تأمین می كند). ابوعلي سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی، درد عصب سه قلو (لَقوه) را شرح داده است. وی در کتاب قانون خود، انواع، علایم و راه های درمان آن را بیان نموده است. محقق زاده – 1385

اسلاید 73: لَقوهبرگردان بخشی از کتاب قانون درباره لقوه:«لقوه یک نوع عارضه آنی است که در صورت بروز می کند و نتیجه آن کشانیده و سست شدن یک طرف صورت به وضع غیرطبیعی است و هیئت و شکل طبیعی صورت را تغییر می دهد و نظم لب های بیمار را بر هم می زند و پلک های چشم هم از وضع خود خارج می گردند. سبب این مرض استرخاء و سست شدن یا تشنجی است که بر عضلات و پلک ها و صورت عارض می گردد. اما لقوه ای که در اثر استرخاء و سستی است این اثر را خواهد داشت که چون یک طرف صورت شل و سست شده طرف دیگر را از جای خود تکان داده و می کشاند تا آن طرف را سست و شل می کند و آن ها را از وضع طبیعی خود منحرف می کند و این اثر وقتی است که لقوه عارضه قوی باشد و اگر ضعیف بود و شدتی نداشت ف قط همان یک طرف صورت سست و شل خواهد شد؛ اما لقوه ای که از تشنج عارض می شود طرف دیگر را به طرف خود خواهد کشید؛ هر لقوه ای که شش ماه به طول انجامد امید به علاج آن کم است، بلکه امیدی به درمان آن نیست و بدان که لقوه پیش آهنگ فلج است، بلکه تهدید به سکته می کند و باید در این باب در مورد بیمار تأمل و دقت کرد و دید که با لقوه حالات صرع و سکته هست یا نه؟؛ علامات آن عبارت است از آن که مریض فقط از یک طرف دهان فوت کند و از یک طرف آب دهان بریزد و نتواند هوا را در دهان یا آب دهان خود را نگه دارد و بعضی اوقات سر درد همراه است مخصوصاً اگر فشار آن تشنج باشد؛ اما علامات لقوه استرخائی آن است که حرکات صورت ضعیف شده و حواس آن مکدر می گردد و احساس کشش در اعضای صورت بوده و در پوست شخص یک حالت نرمی دیده می شود و پلک پایین چشم رو به پایین می افتد و نیمی از پوست صورت زیر چانه که در محاذات همان چشم است شل و آویزان می گردد؛ نشانه لقوه تشنجی آن است که حواس انشان کمتر مختل می شود و پوست پیشانی کشش داده شده به قسمی که اعصاب را از کار می اندازد و عضله صورت سخت و سفت خواهد شد و آن قسمت از صورت که مبتلی به لقوه شده به طرف گردن کشیده می شود و رطوبت دهان و بزاق کم خواهد شد و تمایل پوست به طرف گردن زیاد می شود و برگردان آن به ای خود بسیار مشکل خواهد شد. دیگر از علایم لقوه آن است بیمار در اعضای صورت خود احساس درد می کند و در پوست مریض آثار خشکی دیده می شود و اختلالات صورت زیاد می گردد. در درمان لقوه تشنجی باید حوصله به خرج داد و نباید داروهای مالیدنی به مانند ضمادها و روغن ها و خوردنی های گرم برای بیمار تجویز کرد. بیمار باید در اتاق تاریک استراحت کند و حمام های مکرر و شراب برایش تجویز کرد» محقق زاده – 1385

اسلاید 74: درمان محقق زاده – 1385

اسلاید 75: سنگ کلیوی ابوالقاسم زهراوی در کتاب خود به نام «التصریف»، برای اولین بار در تاریخ پزشکی روشی را برای خارج کردن سنگ های کلیوی توصیف کرده است که طی آن سنگ بعد از خرد شدن وارد مثانه شده و از راه مجاری ادراری دفع می شود.محقق زاده – 1385

اسلاید 76: شست و شوی معده ابوالحسن احمد ابن محمد الطبری، پزشک ایرانی قرن 4-3 هجری شمسی (10 میلادی)، برای اولین بار در تاریخ پزشکی از لوله ای برای شست و شوی معده در افرادی که دچار مسمومیت شده بودند استفاده کرد. این روش شباهت بسیاری با روش اپوتراپی امروزی دارد، این در حالی است که قرن ها پیش از آن که سکوارد این روش را ارائه کند، پزشکان اسلامی در پاکسازی معده مسمومین از سم از این روش بهره می بردند.محقق زاده – 1385

اسلاید 77: انگل شناسی ابن زهر اولین کسی بود که بیماری های ناشی از انگل ها را بیان کرد (جانوران کوچکی که بر روی جانوران دیگر زندگی می کنند) و به عنوان اولین انگل شناس معروف است .محقق زاده – 1385

اسلاید 78: میکروب شناسی محقق زاده – 1385

اسلاید 79: ایجاد عفونت ابوعلي سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی بیان کرد که آلودگی بدن با «اجسام خارجی» باعث ایجاد عفونت می شود همچنین ابن ختیمه (748 هجری شمسی/ 1369 میلادی) توضیح داد که چگونه اجسام ریزی وارد بدن شده و باعث ایجاد بیماری می شوند. این یافته ها بعدها در پیشبرد کشف میکروب ها توسط لوئیس پاستور نقش به سزایی داشت.محقق زاده – 1385

اسلاید 80: تشخیص افتراقی محقق زاده – 1385

اسلاید 81: تشخیص افتراقی آبله و سرخک نخستین بار زکریای رازی در یکی از کتاب های خود به نام «الجدری و الحصبه»، بیماری های آبله و سرخک را به درستی و دقت شرح و این دو را از هم افتراق داده است. این کتاب به طور عمده بر اساس یافته های شخصی او بود. برای اولین بار این کتاب در سال 944 ه. ش. (3-972 ه. ق./ 1565 م.) سپس بیش از دوازده بار به لاتین و دیگر زبان های اروپایی ترجمه شد. محقق زاده – 1385

اسلاید 82: تشخیص افتراقی آبله و سرخککتاب «الجدری و الحصبه» معتبرترین یا یکی از معتبرترین آثار رازی است و از نظر آن که رازی در آن دو بیماری آبله و سرخک را برای اولین بار تشخیص افتراقی داده بی اندازه معتبر می باشد. این کتاب به تحقیق بر اساس تجارب و ملاحظات شخصی رازی است، که بیماران را عمیقا معاینه کرده و نتیجه تجارب بسیار دانشمندانه خود را بر روی کاغذ آورده و اولین کتابی است که در آن از بیماری های عفونی بحث شده است.رازی در آخر فصل اول کتاب درباره علت و سبب بروز آبله توضیح داده و چنین مستفاد می گردد که: «وی انتقال آبله را به وسیله عامل مخمر از راه خون می دانسته است». این مطلب را یکی از دانشمندان انگلیسی متخصص در تاریخ طب به نام چارلز گرین کمستون در تاریخ خود چنین آورده است: «... حال اگر این عقیده را با علت امروزی مطالعه کنیم و به جای مخمر مثلا باکتری یا ویروس گذاریم می بینیم که فرضیه هزار سال قبل رازی امروز نیز قابل قبول می باشد».مطالعه فصول مختلف کتاب یک دوره کامل آبله شناسی و سرخک شناسی است. اما قسمتی که احتیاج است عینا ذکر شود، فصل چهاردهم کتاب در باب «آبله و سرخک بی خطر و کشنده» است:«آبله و سرخک از بیماری های حاد می باشند و بدین جهت نشانه هایی دارند که بی خطر و کشنده آن را معلوم می دارد؛تنفس صحیح عقل سالم و میل به غذا و چابکی در حرکات و خوبی نبض و این که مرضش را کوچک شمارد و خواب راحت و کمی اضطراب و امثال آن ها از علامات نیکوی دال بر بی خطری بیماری است؛نشانه های مخالف آن چه که گفتیم دلالت بر خطرناک بودن آن ها دارد و ما بخشی از آن چه دراین باره بوده است در کتاب منصوری یاد کرده ایم؛محقق زاده – 1385

اسلاید 83: تشخیص افتراقی آبله و سرخکاز جمله عوارض و لواحق آبله و سرخک این است که:سالم ترین اقسام آبله و بی خطرترین آن ها آبله های سفید و متقرق و معدودی که به آسانی بیرون می ریزد و بدون تب شدید و حرارت و غم و مشقت است. همچنین آبله هایی که با بیرون آمدن دانه اول آن تب و غم و تعب بیمار تسکین یابد و پس از آن که دانه های آبله تماما بیرون زد، بیمار آرامش کامل می یابد؛و نیز از انواع سالم و بی خطر آبله دانه های درشت است، هر چه تعدادش زیاد و نزدیک به یکدیگر باشد یا در صورتی که بروز (=خروج) آن ها به آسانی صورت گیرد و پس از آن ناراحتی و حرارت بیمار را سبک کند (به شرحی که گفتیم) می باشد؛آبله هایی که به سختی بیرون زنند و پس از بروز حال بیمار سبک نشود از نوع آبله های بدخیم است، ولی خطرناک نیستند، مادام که حال بیمار پس از بروز آبله بد نباشد. در صورتی که حال عمومی بیمار پس از بروز آبله سخت گردید، در این صورت از نوع آبله خطرناک می باشد؛آبله هایی که دانه های سفید درشت داشته باشند، نوعی از آن بدخیم و کشنده است و آن نوعی است که دانه ها به هم پیوسته و پهن شده باشد، به قسمی که تعدادی از آن ها به صورت یکپارچه در آمده و موضع بزرگی از بدن را بگیرد و شبیه دایره های نسبتا بزرگی به نظر می رسد که در رنگ بمانند پیه می باشند؛اما آبله های سفید و بسیار خرد و متصل به یکدیگر که سخت و زگیلی و بی آب باشند، از نوع آبله های ردی است و بدخیمی آن ها به میزان دشواری در نضج آن هاست، و این که حال بیمار پس از خروج دانه ها سبک نمی شود، در صورتی که حال بیمار پس از بیرون زدن تمام آبله ها بد شد، از نوع آبله های کشنده می باشد؛آبله هایی که رنگ آن ها متمایل به سبزی و بنفشی و سیاهی باشد تمامشان بدعاقبت و کشنده می باشند؛اگر بیمار تنگی نفس گرفت و یا حالت غشی بر او عارض شد، تماما نشانه های بدترین نوع آبله های مهلک است؛هرگاه پس از ظهور آبله تب بیمار زیاد شد، آن هم از نوع آبله بدخیم است، ولی اگر تب بیمار به کمی گراید، از نوع بی خطر است؛آبله مضاعف دلالت بر زیادی ماده مرضی است، که اگر از نوع بی خطر باشد هلاکت کمتر است و اگر از نوع مهلک باشد به هلاکت نزدیک تر است؛محقق زاده – 1385

اسلاید 84: تشخیص افتراقی آبله و سرخکسالم ترین نوع سرخک ها سرخکی است که سرخی آن زیاد نباشد، ولی نوع تیره رنگ آن بدخیم می باشد؛سرخرگ هایی که به رنگ سبز و بنفش باشند از نوع مهلک اند؛اگر آبله و سرخک پس از بروز یک باره و ناگهان به داخل فرو ریزند و تولبد ناراحتی شدید و غشی و تعب کنند، دنباله آن غشی مهلک به سرعت دست خواهد داد، مگر آن که دانه ها دوباره بیرون بزنند (=ظاهر شوند)؛در صورتی که آبله از همان روز اول تب ظاهر گردید، از نوع آبله های زود جنبش (سریع الحرکه) است و هرگاه تا روز سوم تب دانه ها بروز نکرد، از نوع متوسط و اگر از روز چهارم تب تجاوز کرد، آبله ای کند است؛اگر آبله در روزهای بحران نیک خیم (=جید) بیرون نزد آبله بی خطر است مخصوصا اگر حال بیمار پس از ظهور آبله سبک شد و بالعکس؛اگر آبله شروع به چسبندگی و انتشار (=توسعه) کرد و ناراحتی بیمار زیاد شد و شکم نفخ کرد، مرگ وی نزدیک است؛هرگاه دانه های آبله کوچک و کم آب از هم شکافت و هذیان عارض بیمار گشت، مرگ وی نزدیک است؛اگر آبله و سرخک گاهی ظاهر و زمانی دیر بیرون بزنند و ناراحتی و هذیان نیز با بیمار همراه بوده به هر رنگ که باشند کشنده هستند و این حالت کمتر آبله های سفید نضج یافته که زود به آب افتاده است پیش می آید؛از انواع آبله کشنده آن است که در دنباله آن هیجانی در بیمار پیدا شده و وی احساس درد شدیدی در ساق پا یا دست و یا بعضی اعضای دیگر کند یا رنگ آبله سبزی و سیاهی گراید و توانایی بیمار کم شود و سردی و ضعف بدن با زیادی درد و تغییر رنگ عضو همراه باشد، ولی اگر نیروی بیمار فزونی یافت وی بهبود می یابد، اما آن عضو متعفن شود؛اگر آن عضو را در ابتدای ظهور درد بشکافی (در صورتی که بیمار قوی باشد)، البته سودمند است و با این عمل از تعفن عضو جلوگیری می شود، پس در چنین حال نباید چیز سردی نزدیک آن عضو قرار دهی، بلکه یا باید آن عضو را بشکافند یا در آب گرم گذارند و این در صورتی است که می بینی حال بیمار در دنباله آن عمل بهتر شده است؛اینک آن چه را که در عوارض این مرض منظور بود و آن چه از آن باید پرهیز کرد ذکر کردیم و سخن خود را پایان می دهیم. خداوندی را که بخشنده خرد است سپاسگزاریم، چنان که شایسته و در خور اوست...» محقق زاده – 1385

اسلاید 85: تشخیص افتراقی یرقان انسدادی از نوع همولیتیک اختلال در ترشح یا دفع صفرا باعث افزایش بیلی روبین خون و بروز بیماری یرقان می‌گردد. اگر بیماری یرقان در اثر آسیب سلولهای کبدی بروز نماید یرقان هپاتیک نامیده می‌شود. ولی اگر از انسداد مجاری صفراوی مثل تشکیل سنگهای صفراوی یا پیدایش تومور، ناشی شود آن را یرقان انسدادی می‌نامند. در صورتی که به علت همولیز زیاد گویچه‌های قرمز مقدار بیلی روبین تولید شده به حدی باشد که کبد نتواند همه بیلی روبین را به صورت محلول درآورده و دفع نماید، یرقان را یرقان همولیتیک گویند.ابن سینا برای اولین بار در تاریخ پزشکی، تلاش کرد تا یرقان انسدادی را از نوع همولیتیک آن افتراق دهد.شیخ الرئیس در کتاب قانون طب می گوید:«این را بدان! که در اکثر حالات یرقان -زرد یا سیاه- کفِ بولِ بیمار تغییر رنگ خواهد داد و تا بول رنگ آمیزی بیشتر داشته باشد بیماری تندتر و شدیدتر است و گواهی بر عدم سلامت و نیروی کبد است.اگر سبب بیماری یرقان سوء مزاج گرم در کبد است، نشانی هایش به قرار زیر است:نشانی های سوء مزاج گرم کبد را در معاینه بیمار بیابی و علامت های سوء مزاج گرم کبد را همراه نشانی های ورم گرم کبد پیدا کنی. و اگر علامت های ورم گرم کبد مشاهده نشد، از نشانی های زیر پیدا شود:مدفوع بیمار چندان به سپیدرنگی نمی زند که در بیماری یرقان از اثر راه بندان ها مشهود است، بلکه رنگی تر است.بیماری که از اثر سوء مزاج گرم کبد به یرقان مبتلاست، زیاد احساس سنگینی نمی کند؛ احساس سنگینی در این حالت کمتر از آن است که در بیماری یرقان از اثر راه بندان به وجود آید. بیمار زیاد تشنه است.اشتهای خوراکش کم است.محقق زاده – 1385

اسلاید 86: تشخیص افتراقی یرقان انسدادی از نوع همولیتیکبدنش لاغر می شود.بولش سرخ رنگ است و کمتر اتفاق می افتد که یک باره سرخ رنگ شود بلکه به تدریج می شود. ».اگر بیماری یرقان از اثر راه بندان ها و بندآمدگی ها باشد، این علامت ها را دارد:در اکثر اوقات رنگ مدفوع سپید یا زرد کم رنگ است.رنگ بول بسیار زرد است.بیمار در مراق و پهلوی راست احساس سنگینی می کند.از اثر غذا خوردن، طرف راست بیمار به درد آید و باد می کند.سراسر بدن به خارش مبتلا می شود.خواب بیمار بر پهلوی چپ سبک است و بیمار احساس سنگینی نمی کند.اگر سبب یرقان از بدحالی کیسه زهره باشد و راه بندان مربوط به کیسه زهره باشد، در وهله اول مدفوع یک دفعه بسیار سپید می شود و به دنبال سپید شدن مدفوع حالت یرقانی می آید.اگر بیماری یرقان از اثر راه بندان ها در کبد باشد، مدفوع به تدریج و کم کم به سپید رنگی می رسد و تا مدفوع کاملاً سپید رنگ می شود یرقان پیدا شده است. این به تدریج سپید شدن مدفوع از آن است که کیسه زهره از موجودی ماده زهره -که در خود دارد- اندک اندک روانه می کند تا جایی که هر چه دارد از بین می رود؛ آن وقت است که مدفوع کاملاً به رنگ سپید درمی آید.اگر در گدار میان کیسه زهره و روده راه بندان واقع شود و در کاربرد کبد آسیبی کهنه و یا تازه رخ داده احساس نشد، اما بعد از بند آمدن و حبس شدن ماده زهره کبد به درد آمد، علت همان راه بندان بین کیسه زهره و روده است؛ زیرا ماده زهره ای که به دلیل راه بندان، کیسه زهره را آکنده و در آن راکد مانده است، جایی برای ماده جدید تولید شده توسط کبد -که سهمیه کیسه زهره است- باقی نگذاشته و موجب آکندگی و درد در کبد شده است. در این حالت علاوه بر درد کبد احساس تلخی در دهان شدیدتر از سایر حالات است و تشنگی نیز شدید است...» محقق زاده – 1385

اسلاید 87: دندانپزشکی محقق زاده – 1385

اسلاید 88: ارتودنسی ابوالقاسم زهراوی اولین بار درباره ارتودنسی مطالبی را نگاشته است. در فصل سی و سوم کتاب «التصریف» آمده است:اگر بعضی از دندان های پیشین دهان بر اثر ضربه یا بر زمین افتادن لق شود و شخص نتواند درست لقمه ای را که در دهان دارد بجود و ترس افتادن آن باشد، و معالجه کردن با داروهای قابض سودمند نیفتد، چاره این است که آن را به وسیله مفتولی از نقره و بهتر از آن مفتولی از طلا به دیگر دندان ها متصل کنند، بدان جهت که نقره را آسیب زنگار می رسد و پس از چند روز تعفن پیدا می کند ولی مفتول طلایی چنین نمی شود. و این مفتول می بایستی ستبری به حد متوسط داشته باشد تا بتواند در میان دندان ها جایگزین شود. محقق زاده – 1385

اسلاید 89: ارتودنسیو راه کار نصب کردن آن چنان است که مفتول را دولا کنند و از میان دو دندان سالم آن را بگذرانند و سپس دو سر آن را از میان یک یا چند دندان متحرک و لق شده عبور دهند و سرانجام از طرف دیگر به دندان های سالم برسند و پس از گذراندن دو سر سیم از میان دندان های سالم از همان راه که رفته بودند باز گردند و به همان نقطه که از آن جا آغاز کرده بودند برسند و دو سر سیم را به ملایمت به هم ببندند و دندان ها را از حرکت باز دارند؛ و لازم است که این سیم بندی در نزدیکی ریشه های دندان ها صورت پذیر شود تا سیم از جا در نرود، و سرانجام زیادی سیم ها را باید با قیچی ببرند و دو سر را با جفت به یکدیگر بپیچند و آن را میان دندان سالم و لق شده مخفی کنند تا به زبان آسیبی نرساند... و شکل دندان ها و شبکه بندی آن ها در میان دو دندان سالم و دو دندان متحرک چنین است که می بینید: محقق زاده – 1385