نگرش یک سویه در نظام آموزشی ایران

نگرش یک سویه در نظام آموزشی ایران

اسلاید 1: نگرش یک سویه در نظام آموزشی ایران سمينارمشترک آموزگاران زبان فارسی لندن نوامبر 2013سعید پیوندیدانشگاه لورن (نانسی – فرانسه)(saeedpaivandi@yahoo.com)

اسلاید 2: اسلامی کردن نظام آموزشی از سال 1357رابطه میان آموزش و قدرت سیاسی را باید مورد بررسی قرار داد. استفاده ابزاری از مذهب و ایدئولوژی برای مشروعیت بخشیدن به قدرت سیاسی در ایران هم آموزش به عنوان نهادی که در بعد تاریخی موضوع کشمکش میان نهاد مذهب و نیروها و گرایش های اسلام گرا و نهاد های جدید جامعه بود اسلامی کردن نظام آموزشی از سال 1357 به عنوان یکی از اصلی ترین محورهای سیاست دولت جمهوری اسلامی آموزش از دبستان تا دانشگاه به عنوان ابزار مهم برای اسلامی کردن جامعه و تربیت نسلی وفادار به آرمان ها و اهداف انقلاب سال 1357 و حکومت اسلامی

اسلاید 3: تجربه تاریخی پرتنش شکل گیری آموزش جدیدشکل گیری تدریجی نظام آموزشی در قرن نوزدهم میلادی (مدارس میسیونرها، دارالفنون، مدارس جدید...)دوران پر تنش همزیستی آموزش سنتی و آموزش جدیدمقاومت محافل سنتی و روحانیون با مدرسه جدیدکسروی در تاریخ مشروطیت از دشمنی ملایان با دبستان های جدید سخن می گوید (ص 38)جمال‏زاده در خاطراتش می نویسد «در دو نوبت دو شخص خیرخواه خواستند که در اصفهان مدرسه جدید تأسیس کنند و هر دو بار این مدارس تخریب و نابود شد» (راوندی، 1364).سرنوشت اولین مدارس رشدیه در تبریز و دشمنی طلاب ( تکفیر رشدیه به جرم آموزش به روش جدید، حمله به مدرسه و دانش آموزان)

اسلاید 4: تنش میان سنت و مدرنیته در بسیاری از کشورهای دنیا مدارس سنتی مذهبی بتدریج علوم جدید و روش های آموزشی نوین را پذیرفتند و نوعی گذار از مدارس دینی سنتی به آموزش مدرن و امروزی (سکولار) بوجود آمدگذار از آموزش سنتی به آموزش مدرن همراه با درک جدیدی از انسان و جایگاه او در جهان، آموزش، رابطه با دین، علم و اخلاق هم بود. در ایران این گذار به خاطر عقب ماندگی جامعه و نبودن دولت به معنای مدرن و نیز مقاومت گروه های سنتی بویژه روحانیون قشری روند گذار از آموزش سنتی به آموزش جدید کند و پر تنش بود .دربار هم به آموزش جدید بدبین بود (عامل انقلاب و شورش، مخالفت روحانیون) گروه های سنتی نگاهی مثبتی به آموزش جدید نداشتند و آن را غربی، بیگانه و یا ضد اسلامی (رقیب آموزشی دینی) تلقی می کردند دو نوع علوم «قدیمی» و علوم «جدید»، غربی و یا علوم غربیه (سکولار)

اسلاید 5: قانون تعليمات اجباری ۱۲۹۰انقلاب مشروطیت به عنوان لحظه تاریخی گسست میان ایران جدید و قدیمنخستين بار در ۹ آبان ماه ۱۲۹۰ ه.ش مجلس شورای ملی، اولین قانون آموزش ایران پیرامون تعليمات اجباری را به تصويب رساندماده 7 : ملل غیر اسلامی در مدارس دولتی حق تقاضای تحصیل مذهب خودشان را ندارند و مجبور به تحصیل شرعیات اسلامی نیز نخواهند بود.ماده 28 : مجازات بدنی در مکاتب و مدارس ممنوع است. در سال ۱۲۹۴ ه.ش نظارت دولت در امر آموزش و پرورش به صورت يک اصل متمم در قانون اساسي وارد شد و از اين تاريخ به بعد نظام تعليم و تربيت در ايران شکل منظم و متمرکزي به خود گرفت و نظارت دولت بر مراکز آموزشي جنبه قانونی يافت. نظام آموزشي کشور در آن زمان شامل کودکستان، دبستان، دبيرستان، موسسات عالی و دانشگاه بود.

اسلاید 6: تفاوت های اصلی مدرسه جدید با آموزش سنتی ورود علوم جدید به برنامه درسی و کم رنگ شدن «علوم قدیمی»سازماندهی نظام آموزشی برپایه استانداردها (کلاس بندی، زمان بندی روزانه، هفتگی و سالانه، ارزشیابی یادگیری ها...) توجه تدریجی به روش های آموزشی و تربیتی جدید، رابطه آموزشی میان معلم و دانش آموز تعریف جدیدی از جایگاه دانش آموز و دانشجو، کم رنگ شدن هویت دینی (مسلمان، یهودی، مسیحی و یا زرتشتی) به عنوان تنها و یا اصلی ترین شاخصه فردی و پذیرش تعریف جدیدی بر پایه شهروند، فرد به عنوان عضوی از جامعه مدنی تعریف جدیدی از جایگاه معلم و رابطه او با دانش آموز، اهمیت آموزش ویژه معلم و فراگیری روش های آموزشی جدید برای بهبود یادگیری

اسلاید 7: رابطه جدید میان آموزش و نهاد دینشکل گیری تدریجی و توسعه نظام آموزشی جدید ایران همراه بود با نوعی فاصله گیری تدریجی با نهاد دین، روحانیت نظام آموزشی جدید ایران در دوران پس از مشروطیت و در پی به قدرت رسیدن رضا شاه، ضد مذهبی و یا مخالف آموزش دینی نبود.آموزش دینی هیچگاه از مدارس ایران کنار گذاشته نشد. با وجود نفوذ قابل توجه الگوی فرانسوی نظام آموزشی، لائیسته فرانسوی تاثیر چندانی بروی آموزش ایران نداشت الگویی که در ایران شکل گرفت در پی بوجود آوردن نوعی آشتی و همزیستی میان علوم جدید و آموزش دینی بود.

اسلاید 8: انقلاب 1357 و گسست جدید آموزشی «اسلامي» کردن برنامه‌ها و محتوای دروس در دوره جمهوري اسلامي نوعي گسست مهم نسبت به سمت گيري گذشته آموزش به شمار مي‌رود. از زمان شکل‌گيري مدارس نوين در ايران در اواسط قرن گذشته شمسی به اين‌سو نهاد آموزش توانسته بود به ‌تدريج از نفوذ یکجانبه مذهب و مؤسسات سنتي آموزش مذهبي فاصله گيرد و به‌نوعی استقلال در برابر نهاد مذهب دست يابد. از همين رو، دستيابي نيروهاي مذهبي به قدرت سياسي در بهمن ماه 1357 و استقرار جمهوري اسلامي در فروردين ماه سال بعد به معناي پايان دوره‌اي مشخص از حيات آموزش نوين در ايران نيز به شمار مي‌رود.

اسلاید 9: اسلامی کردن آموزش به عنوان یک اولویت مسؤولان جمهوري اسلامي که آموزش را حوزه طبيعي فعاليت هاي ديني به شمار مي‌آوردند، از همان اولين ماه‌هاي پس از انقلاب 1357 آستين‌ها را براي «اسلامي» کردن نظام آموزشي بالا زدند. از نظر آنها نظام آموزشی ایران «غير اسلامي»، «غرب‌زده» و «ناکارا» قلمداد مي‌شد. سه هدف مهم اسلامی کردن از نظر مسئولین : تربیت نسل جدید و باورمند به «جامعه اسلامي اصيل» و گسترش «فرهنگ و اخلاق اسلامي»، مبارزه با نفوذ غرب و جلوگیری از «بدآموزي‌هاي» فرهنگ غرب، خودکفایی علمی، فرهنگی و اقتصادی. آيت‌الله خميني، مانند ساير رهبران اصلي جمهوري اسلامي بر لزوم دگرگوني‌هاي دامنه‌دار در نظام آموزشي تأکيد داشت، از جمله در همان ابتدای انقلاب گفته بود: «يکي از مسائل بسيار مهم در تمام دستگاه‌ها خصوصا دانشگاه‌ها و دبيرستان‌ها تغييرات بنيادي در برنامه‌ها و خصوصا برنامه‌هاي تحصيلي و روش‌هاي آموزش و پرورش است که دستگاه فرهنگ ما از غرب‌زدگي و از آموزش استعماري نجات يابد.»بدین گونه اسلامی کردن آموزش با شتاب در دستور کار دولت های پس از انقلاب قرار گرفت.

اسلاید 10: نقشه راه اسلامی کردن آموزش؟ اما اسلامی کردن به چه معنا بود ؟ چه رابطه ای میان آموزش «اسلامی» و آموزش مدرن و یا آموزش سنتی وجود داشت؟ در سال‌هاي پيش از انقلاب نيروهاي مذهبي توانسته بودند شبکه کوچکي از مدارس را که در آنها بر آموزش اسلامي تکيه بيشتري مي‌شد و شاگردان آنها را بطور عمده فرزندان خانواده‌هاي مذهبي و روحانيون تشکيل مي‌دادند، به وجود آورند. اين مدارس با وجود برخي از آزادي عمل ها در مجموعه نظام آموزشي رسمي جا داشتند و برنامه‌هاي درسي همگاني را دنبال مي‌کردند.آثار انتقادی پیرامون نظام آموزشی ایران: آل احمد، شریعتی و یا مطهریدر ابتدا حتي خود مسئولان نيز تصور روشني از «اسلامي» کردن نظام آموزشي نداشتند. در جريان تجربه بود که عناصر تشکيل‌دهنده اين سياست جديد به تدريج شکل گرفتند.

اسلاید 11: قانون اهداف و وظایف وزارت آموزش و پرورشنخستين قانون جامع مربوط به اهداف و وظايف وزارت آموزش و پرورش در سال 1366 به تصويب اين شورا رسيد و به صورت کار پايه سياسي-ايدئولوژيک نظام آموزش درآمددر فصل اول اين قانون اهداف اساسي وزارت آموزش و پرورش در دو ماده بطور مشروح بيان شده است. در ماده يک بر «تقويت و تحکيم مبانی اعتقادی و معنوی دانش‌آموزان از طريق تبيين و تعليم اصول و معارف احکام دين مبين اسلام و مذهب جعفری اثناعشری براساس عقل، قرآن و سنت معصومين» تکيه شده است. ماده دوم در 14 مورد به اهداف آموزش و پرورش در جمهوري اسلامي مي‌پردازد که از آن ميان مي‌توان به «رشد فضائل اخلاقی و تزکيه دانش‌آموزان بر پايه تعاليم عاليه اسلامي»، «تقويت، تحکيم روحيه اتکاء به خدا» ايجاد «روحيه تعبد دينی و التزام عملی به احکام اسلام»، و «ارتقاء بينش سياسی براساس اصل ولايت فقيه» اشاره کرد. در فصل سوم اين قانون از تقدم رتبی تزکيه بر تعليم در نظام تربيتی اسلامی سخن رفته است.

اسلاید 12: قانون 1366 در مقایسه با قوانین پیشینبه اين ترتيب، مي توان گفت که، در مقايسه با قوانين آموزش و پرورش دوران پيش از انقلاب از جمله قانون اساسي فرهنگ مصوب 1290 يا قانون تعليمات اجباری مصوب 1322، قانون آموزش و پرورش عمومی سال 1353 قانون اخير دارای اهدافی ايدئولوژيک، مذهبی و سياسی است.قوانين ديگری که از سال 1366 در زمينه آموزش و پرورش به تصويب رسيده، همگي از اهداف و محتواي سياسي و مذهبی قانون فوق تأثير يافته‌اند. براي مثال، در بند يک فصل اول از آئين‌نامه نحوه انتصاب مديران و مسئولان آموزش و پرورش به «اعتقاد به اسلام و التزام عملی به احکام اسلامی و ولايت فقيه و قانون اساسی» به‌عنوان شرط عمومی برای احراز پست مديريت اشاره شده است (صافی، 1379). حتی برای داوطلبان عضويت در انجمن اولياء و مربيان هم «اعتقاد به نظام جمهوري اسلامي و قانون اساسي و ولايت فقيه» شرط لازم به شمار مي‌رود (صافی، 1379).

اسلاید 13: تربیت و استخدام معلمان مکتبیتغییرات مهم در مراکز تربيت معلم از سال 1357 به اين سو (گزينش دانشجو، برنامه های آموزشی متفاوت). براي مثال درباره شرايط و ضوابط اختصاصي پذيرش دانشجو در مراکز تربيت معلم وابسته به وزارت آموزش و پرورش موارد زير مورد تأکيد قرار گرفته است: «خدمت در نظام جمهوري اسلامي در کسوت معلمي گوياي درک حقيقت انقلاب و پاسداري و حفظ ارزش‌هاي الهي آن است. انقلاب مسير تکاملي خود را طي نمي‌کند مگر آنکه جوانان مؤمن و معتقد آن با تلاش و ايثار و همت والاي خود آينده‌سازان نظام اسلامي را در جهت ساختن و ساخته شدن در مکتب اسلام رهنمون باشند.» (وزارت فرهنگ و آموزش عالي، راهنماي آزمون سراسري سال 1369-70).داوطلبان نه تنها هنگام ورود به اين مراکز مورد تفتيش عقيدتی قرار مي‌گيرند بلکه استخدام نهايت آنها در اين آموزش 2 ساله منوط به «داشتن تقوي و اخلاق اسلامي» مي‌شود.

اسلاید 14: امور تربیتی (پرورشی) : نظارت اسلامی بر مدارس   ماده 4 از فصل سوم قانون اهداف وزارت آموزش و پرورش مصوب سال 1366 مجلس شورای اسلام جایگاه امور تربیتی را این گونه تعریف می کند : «جهت تقويت بنيه تربيتی نظام «واحد امور تربيتی» در سطح معاونت وزارت تشکيل مي شود.» (معاونت پرورشی و تربيت بدنی ) بر اساس این مصوبه امور تربيتی با چند هدف عملياتی سیاسی و ایدئولوژیک جایگاه قانونی پیدا کرد. وظیفه این نهاد «بسط و گسترش تعليم و تربيت اسلامی» و «انجام فعاليتهای تربيتی در كنار تعليم دانش آموزان» بود.امور تربیتی نوعی مدرسه موازی ایدئولوژیک و دینی در کنار برنامه درسی بود تلاش در جهت اشاعه فرهنگ اسلامي در بين دانش‌آموزان و ترغيب آنان به احترام و عمل به ارزش‌هاي اسلامي نظارت بر فعاليت‌هاي آموزش و پرورش بكارگيري نيروي‌هاي فعال و جوان به منظور تقويت بعد پرورش در برنامه‌هاي درسي و تحقق گسترش فرهنگ اسلامي نظارت بر برنامه‌هاي انضباطي و اخلاقي دانش‌آموزان هدايت و ارشاد دانش‌آموزان از نظر اخلاقي و تربيتي از طريق هستة مشاوره   

اسلاید 15: تثبیت سیاست های اسلامی کردن از اواسط سال های 1360 و بویژه پس از تصویب قانون سال 1366 سیاست اسلامی کردن مدارس وارد مرحله جدیدی می شود که دارای انسجام بیشتری استآموزش دینی خاص اقلیت های مذهبی به رسمیت شناخته شده است کتاب های درسی هدف تغییرات گسترده (مطالب دینی در کتاب های فارسی، تاریخ، اجتماعی...)برنامه های درسی (افزایش دروس دینی، قرآن، عربی) فعالیت های فوق برنامه شامل تبلیغات سیاسی و ایدئولوژیک تربیت و استخدام معلم (تشدید نظارت بر گزینش و آموزش)تغییرات در دانشگاه هافراز و نشیب این سیاست ها در دوره های گوناگون (هاشمی رفسنجانی، محمد خاتمی، محمود احمدی نژاد)

اسلاید 16: مقایسه درصد زمان آموزشی مربوط به دروس دینی در دوره پیش و بعد از انقلاب آموزش دینی شامل درس دینی و قرآن می شودآموزش مطالب دینی شامل کتاب های دینی و نیز دروس دینی در کتاب های غیر دینی (فارسی، تاریخ و تعلیمات اجتماعی...) می شودمتوسط زمان مربوط به آموزش دینی در سطح بین المللی حدود 8 درصد است (یونسکو، 2003)آموزش دینیپیش از انقلاب(1975) آموزش درس دینی 2005آموزش مطالب دینی در کتاب های 2005دوره 7%17%24%متوسط دوره راهنمایی5,5%11%26%متوسط همه سطوح6,4%12,7%25%

اسلاید 17: سند تحول راهبردی و برنامه درسی ملی دو سند مهم سال های اخیر تا حدودی گفتمان گذشته را بازتولید می کنند اصول ناظر بر برنامه های درسی و تربیتی : «تمامی اجزا و عناصر برنامه های درسی و تربیتی باید مبتنی بر مبانی توحیدی و اصول و ارزش های اسلام ناب محمدی (ص) باشد. این اصل بر سایر اصول نیز حاکم می باشد» (ص 9 ، برنامه درسی ملی)ایمان : (ص 17، برنامه درس ملی، 1391) 1-ایمان آگاهانه به توحید، نبوت، معاد، امامت، عدل، عالم غیب و حیات جاودانه ... 3– ایمان به انبیاء الهی، قرآن، پیامبر خاتم (ص)، ائمه معصومین علیهم السلام و ولایت مطلقه فقیه و نقش بی بدیل آن ها در هدایت و رستگاری بشر 4- باور به نقش دین مبین اسلام و نظامات آن به عنوان تنها مکتب جامع و کارآمد برای تحقق حیات طیبه

اسلاید 18: ارزش های اصلی آموزش و تربیت بند اول سند تحول بنیادی: تربیت بر نظام اسلامی (مبانی و ارزش های برگفته از قرآن و سنت معصومین (ع) و یا سازگار با آنها) منطبق است و تربیت دینی و اخلاقی در آن محوریت دارد (سند بنیادی، ص 11)بند دوم برنقش تربیتی و هدایتی و اسوه ای حضرات معصومین (ع) و بر ولایت مداری برای تحقق جامعه عدل جهانی (جامعه مهدوی) تاکید می کند هدف آموزش تربیت کسانی است که «دین حق (اسلام) را به عنوان نظام معیار بر می گزینند و آگاهانه و آزادانه جهت تکوین و تعالی اخلاقی خود و دست یابی به مرتبه ای از حیات طیبه از آن تبعیت می نمایند» (ص 19)«عدالت تربیتی . تبعیض های قومی، نژادی، جنسی، مذهبی و طبقاتی در زمینه ی حق بر تربیت بر طرف شود» (ص 44)

اسلاید 19: نظام آموزشی در آیینه پژوهش های مستقلپژوهش های مستقل و انتقادی که گیرامون نظام آموزشی و کتاب های درسی صورت گرفته اند بر سر چند نکته مهم همداستانند:سمتگیری بسیار مذهبی و ایدئولوژیک سیاست ها و برنامه های آموزشی یک سو نگری و تکیه بر یک خوانش از دین و نبودن حق انتخاب آگاهانه و آزادانه برای دانش آموزان.وجود اشکال گوناگون تبعیض (زنان، اقلیت ها...) وجود فضای بسته در محیط های آموزشی برای معلمان و دانش آموزان و به کارگیری روش های آمرانه تربیتیگذشته گرایی کتاب های درسی (Heydari, 2002 ; Javanroh, 1998 ; Groiss A. & Toobian, 2007 ; Mehran, 1991 ; Meyer, 1984 ; Nahid, 1993-1994 ; Paivandi, 1995, 1998, 2006, 2008, 2012 ; Shorish, 1988 ; Taleghani, 1994 ; Yavari D’Hellencourt).یک سو نگری به این معناست که نظام آموزشی استقلال دانش آموزان در حوزه باورهای دینی و اخلاقی و زندگی شخصی را به رسمیت نمی شناسد و شرایط لازم برای یادگیری آزادانه، پرسشگری، چون و چرا و سنجشگری را نادیده می گیرد.

اسلاید 20: آموزش ایران و حقیقت مطلق و یگانهارزش ها و اصول اخلاقی و دینی در گفتمان آموزشی ایران زمان و مکان نمی شناسند و درباره آنها چون و چرایی وجود ندارد.در گفتمان آموزشی، دین نه یک پدیده اجتماعی و تاریخی که یک حقیقت ثابت و مجموعه ای از اصول تغییرناپذیراست جدا از تحول انسان و جامعه و علم و دانش. الگوی شناختی گفتمان آموزشی مبتنی بر دوگانگی های متضاد و ساده شده (بد و خوب، مسلمان و غیر مسلمان، حقیقت و باطل...) شکل گرفته است. نسبی گرایی جای چندانی در این روش شناسی ندارد و دوگانگی های متضاد ساده شده جایگزین آموزش مبتنی بر خردورزی، سنجشگری، آزادی اختیار می شود پدیده ها به خوب و بد، شیطانی و مقدس، حقیقت و باطل تقسیم می شود

اسلاید 21: آموزش دانش مدرن و سکولار و باورهای دینیهمزیستی پرتنش علوم جدید و باورهای دینی مشکل کتاب های درسی این است که می خواهد حقیقت علمی را که بسیار نسبی، تمام نشده، تمام نشدنی و تغییر پذیر است را با حقیقت ثابت و ابدی دینی آشتی دهد و گاه به گفتمان دینی لباس علمی بپوشاند.آن بخش از دانش که مخالف ایدئولوژی باشد سانسور، حذف و یا تحریف می شود همزیستی علوم جدید با آموزه ها و اصول دینی که در قالب باورهای ایدئولوژیک ارائه می شوند، می توانند تناقض های بزرگی بوجود آورند: یادگیرنده باید از یکسو با نسبی گرایی و باور به اعتبار تجربی علوم جدید خو گیرد و از سوی دیگر در برابر حقیقت مطلق و پرسش ناپذیرسر تعظیم فرود آورد.

اسلاید 22: علوم جدید و باورها و متون مقدس«شاید نتوان کتابی را در جهان یافت که در آن به اندازه ی قرآن کریم برتعقل، تفکر و علم دوستی تأکید شده باشد...» (دین و زندگی، سال سوم دبیرستان، ص 46).«همانطور که خداوند در قرآن کریم فرموده است، یکی از ثمرات مهم آفرینش زنبور عسل تولید عسل می باشد. برای این که زنبور بتواند این ماده ی بسیار مفید را تولید کند، خداوند امکانات خاصی در وجود او قرار داده است.» (کتاب دین و زندگی، سال سوم دبیرستان، ص 14).«شاید برای شما جالب باشد که بدانید موضوع کمبود اکسیژن در ارتفاعات و تنگی نفس را قرآن کریم 1400 سال پیش خبر داده است.» (کتاب قرآن سال دوم راهنمایی، ص 37)

اسلاید 23: توضیح اداره جامعه ؟«در واقع، رهبری جامعه ی اسلامی در دست کسی است که شایستگی نمایندگی از طرف امام زمان (عج) را داشته باشد. این نوع رهبری، ولایت فقیه نام دارد. پذیرش ولایت فقیه در حقیقت، پذیرش ولایت مکتب اسلام و در نتیجه، ولایت خداست» (کتاب دینی، دوره راهنمایی، سال دوم، ص 101)«اگر حاکم جامعه ی اسلامی فقیه نباشد، قوانین اسلام در جامعه اجرا نخواهند شد. در نتیجه، جامعه از مسیر تکامل و سعادت خارج می گردد و به فساد و تباهی کشیده می شود. آیا می توانید نمونه هایی از فساد و تباهی را در جوامع دیگر بیان کنید؟» (تعلیمات اجتماعی، سال سوم راهنمایی، ص 49).«مجموعه ی معارف و احکام موجود در قرآن، سیره و سنت پیشوایان دین، به گونه ای از جانب خداوند طراحی شده که با مراجعه ی به آنها می توان پاسخ به سؤال ها و نیازهای جوامع را در همه ی دوران ها به دست آورد» (دین و زندگی، سال سوم دبیرستان، ص 33-34).

اسلاید 24: گفتمان یک سویه و دین محور«یکی از مهم ترین ملاک های طبقه بندی حکومت ها، میزان توجه آن ها به قوانین الهی است. بر این اساس در یک حکومت الهی، فرد یا گروه به نمایندگی از طرف مردم طبق دستورات و قوانین خداوند بر آنان حکومت می کنند» (تعلیمات اجتماعی سال سوم راهنمایی، 1391، ص 28)«در این نوع حکومت، فرد یا گروه حاکم ر مردم نه بر اساس تشخیص خود بلکه بر پایه دستورات الهی، تعالیم پیامبران و اولیلی خدا عمل می کند.» (همانجا ص 29)در درس «حکومت ما الهی است» حکومتی مطلوب تلقی می شود که « قوانین آن بر اساس دستورات خداوند باشد» ، «رهبری آن در دست فردی باشد که احکام و دستورات خداوند را به خوبی بداند تا بتواند راه الهی را تشخیص دهد» (همانجا ص 29) «مسلمانان باید تنها حاکمیت خدا را بپذیرند و در هر حال تابع ولایت او باشند» (ص 52)«رهبری جامعه در دست کسی است که شایستگی نمایندگی ار طرف امام زمان را داشته باشد» (ص 53)

اسلاید 25: مقایسه ایران با کشورهای غربی «در بسياری از کشورهای پيشرفته همانند فرانسه و انگليس و آمريکا، هيچ يک از اقليت های مذهبی در مجلس نماينده ندارند اما در ايران بزرگ و آزاد همه ی اقليت ها ی مذهبی ( ارمنی، آشوری، کليمی و زرتشتی برای دفاع از حقوق مردم خود در مجلس نماينده يا نمايندگانی دارند». ( اجتماعی سوم راهنمايی، 1388، ص 55)

اسلاید 26: حقوق و آزادی های فردی ؟«امام جمعه خطبه ها را در حالت ایستاده و تکیه داده بر سلاح ایراد می کند. می دانید چرا؟ برای این که اعلام کند که جامعه ی اسلامی در همه حال ... آمادگی رزمی خود را حفظ می کند. او سلاح خود را آماده در دست می گیرد و بر آن تکیه می زند تا اعلام کند که همواره آماده است در راه تحقّق ارزش های الهی با منحرفان و کفّار و منافقان که سخن حقّ را نمی پذیرند و سرکشی و ستم می کنند، جهاد کند» (کتاب دینی دوم راهنمایی، ص 93).

اسلاید 27: غیر خودی «درونی» در گفتمان آموزشی«منافقين يعنی کسانی را که ايمان به خدا و پيامبر و آخرت ندارند ولی خود را مسلمان اصيل می نامند و در جامعه ی مسلمانان فساد می انگيزند، بهتر می شناسند و با قدرت و آگاهی دست آن ها را از جامعه ی خويش کوتاه می کنند» (دينی دوم راهنمايی، ص 78) «جهاد داخلی نوعی جهاد دفاعی است. اگر در داخل کشور اسلامی گروهی توطئه و بلوا به پا کنند، آرامش جامعه را به هم بزنند، حکومت اسلام را تضعيف نمايند و با ترور و تخريب درصدد بر اندازی حکومت اسلام بر آيند، بر ولی مسلمين- مقام ولايت فقيه – خروج کرده و از پذيرفتن قوانين جامعه ی اسلامی سر باز زده اند و اطاعت رهبر خارج شده اند. چنين افرادی در اصطلاح اهل بغی يا بغات و خوارج ناميده می شوند. اگر پند و ادارز سودی نبخشيد، ولی مسلمين- مقام ولايت فقيه که از کيان حکومت اسلام دفاع می کند- ناچار اعلان جهاد دفاعی می دهد تا با قدرت تمام آنان را سرکوب کنند. در اين صورت بر مسلمين واجب است که اطاعت کنند و برای قلع و قمع آنان بکوشند». (دينی سوم راهنمايی، ص 71)

اسلاید 28: در کتاب تاریخ سال سوم راهنمایی (صفحه 37) در درسی به عنوان فرقه سازی استعمار درباره بهائیان و تاریخ پیدایش آنها می خوانیم : «حکومت های انگلیس و روس از وحدت مسلمانان در ایران به شدت وحشت داشتند. از این رو کوشیدند تا در میان مردم تفرقه بیندازند و یگانگی آنان را از میان ببرند. یکی از کارهای آنها در تفرقه اندازی، حمایت از مذاهب ساختگی جدید بود. از جمله ی این مذهب های دروغین، بابیگری و بهائیگری بود. ابتدا سید علی محمد بنیان گذار فرقه ی بابیه ادعای بابیت کرد (باب در اصطلاح این فرقه به کسی گفته می شد که واسطه ی ارتباط با امام زمان بود). وی کمی بعد با صراحت خود را مهدی موعود خواند و سرانجام ادعای پیامبری کرد. ادعای سید علی محمد باب سبب ایجاد فتنه ی بزرگی بنام فتنه باب شد و فرقه بابیه را ایجاد کرد که از طرف روسیه و انگلستان، مورد حمایت واقع شد. به دنبال این ماجرا سید علی محمد باب بدستور امیر کبیر تیر باران شد و پس از او میرزا حسینعلی نوری رهبری پیروان باب را عهده دار گردید. میرزا حسینعلی نوری که به خود لقب بهاء داده بود مدتی بعد خود را پیامبری جدید خواند و فرقه ی بهائی را بوجود آورد که این نیز مورد حمایت انگستان بود.» غیر خودی «درونی» در گفتمان آموزشی

اسلاید 29: کافر یا دشمن مسلمانان واژه «کافر» بارها در کتاب های درسی مورد استفاده قرار گرفته است. کافر به عنوان کسی که با دین دشمن است و یا کسی که منکر خدا باشد یا برای خدا شریک قرار دهد یا پیامبری پیامبران را قبول نداشته باشد (فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی، سال دوم راهنمایی، صفحه 83) بارها در کتاب های درسی استفاده شده است. در مطلب پیش گفته در کتاب دینی از کافر به عنوان نجس و یکی از مصداق های دهه گانه نجاست در کنار ادرار و مدفوع انسان، مردار حیوانات، سگ و خوک و مشروبات الکلی نام برده شده است : «اگر بدن یا لباس یا هر چیز دیگری با یکی از این نجاسات برخورد کند، در صورتی که یکی از آن ها تر باشد نجس میشود و باید از آن دوری کرد.» (همان منبع، ص 82) نام برده شده است. واژه کافر معادل «دشمن» به کار می رود

اسلاید 30: مسلمان در برابر غیر مسلمان«مسلمانان باید با کمال صمیمیت و برادری با یکدیگر زندگی کنند و در مقابل کفر و استکبار جهانی که دشمن مشترک همه ی مسلمانان است، یکپارچه بایستند. در چنین صورتی دشمن اسلام و مسلمین به ذلت می افتد و هرگز نمیتواند بخشی از سرزمین بزرگ اسلام را مورد تجاوز قرار دهد، ثروت مسلمانان را به یغما ببرد و شرف و عزت و فرهنگ اصیل آنان را لگدکوب کند.» (فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی، سال دوم راهنمایی، ص 64) «اسلام و قرآن کریم این تصور نادرست را نمی پذیرد و مسلمانان جهان را – در هر کجا که باشند و با هر زبان که سخن بگویند – یک امت می داند. مرزهای جغرافیایی و نژادی نمی تواند مسلمانان جهان را از یکدیگر جدا کند». (همان منبع، ص 63)«من علاوه بر کشورم در برابر مسلمانان جهان (امت اسلامی) مسئول هستم». (کتاب اجتماعی، سال اول دبیرستان، ص 8)

اسلاید 31: غیر خودی «بیرونی» : نگاه به غربباورتان می شود...در قرن بیست و یکم، زمانی که بشر مدعی است به اوج پیشرفت رسیده است، در برخی از کشورهای بزرگ و توسعه یافته ای که ما هر روز تصاویر ساختمان ها و اتوبان های بزرگ و زیبای آنها را از تلویزیون می بینیم، اتفاقی میافتد که برای ما باورکردنی نیست. به عنوان مثال:در بزرگ ترین و پرجمعیت ترین کشورهای دنیا هنوز هم عدهٔ زیادی از مردم به پرستش حیوانات و بت های بیجان مشغول اند؟سالانه در سراسر جهان بیش از چهل میلیون نوزاد، پیش از اینکه به دنیا بیایند به درخواست مادرانشان کشته می شوند. این کار وحشیانه در اغلب کشورهای بزرگ و پیشرفتهٔ دنیا کاملاً قانونی است!

اسلاید 32: غیر خودی «بیرونی» : نگاه به غربدر کشور امریکا سالانه بیش از ٨٠٠ هزار نفر ناپدید می شوند که فقط اجساد نیمی از آنان پیدا می شود و از سرنوشت بقیه هیچگاه خبری بدست نمی آید!اشغالگران صهیونیست اعضای داخلی بدن کودکان و نوجوانان فلسطینی را قبل از کشتن آنها در زندا نها از بدنشان جدا میکنند و می فروشند؟در بعضی از کشورهای اروپایی بیش از نیمی از مردم به سگ هایشان بیش از خانواده شان علاقه دارند!این وضعیت ناپسند شما را به یاد کدام بخش از تاریخ می اندازد؟اوضاع جزیرة العرب را در زمان جاهلیت به یاد دارید؟ (پیام های آسمانی، سال اول متوسطه، 1392، ص 39)

اسلاید 33: گفتمان یک سویه و تبعیض؟ گفتمان برنامه درسی با ایده برابری همه انسان ها آنگونه که جامعه مدرن و حقوق بشر درک می کنند نوشته نشده است. در این گفتمان خودی و غیر خودی حضوری ساختاری دارند، سایه آنها همه جا بر مطالب سنگینی می کند و دنیا از این بعد تعریف و تفسیر می شود. بدین ترتیب است که کلماتی مانند نجس، کافر، بهایی، غربی منافق، منحرف، فریب خورده، غرب زده، بیگانه و یا دشمن در فرهنگ جامعه تبدیل به کلمات عادی می شوند و ترسیم کننده مرزهای هویتی. نگاه مبتنی بر تبعیض جنسیتی، هویتی و یا دینی بطور آشکار و رسمی در کتاب های درسی مورد پذیرش قبول می گیرد و مشروع قلمداد می شود و ما با نوعی تبعیض مشروعیت بخشیده شده و نهادی مواجه هستیم

اسلاید 34: فرهنگ مبتنی بر تبعیضگفتمان مبتنی بر تبعیض نوعی فرهنگ مبتنی بر تبعیض را هم بوجود می آورد. این فرهنگ نشانه ها ، زبان و ارزش های خود را دارد و مطالب درسی با تکرار آنها تلاش می کند تبعیض و تفاوت گذاری را بصورت امری طبیعی و مشروع ارائه کنند.رویکرد مبتنی بر نفی رسمی و آشکار برابری انسان ها جایگاه های مختلفی هم برای افراد جامعه بوجود می آورد. کسانی از همان هنگام تولد شهروند درجه اول هستند و کسانی هم بخاطر مذهب، جنسیت و نوع تفکر خود می نوانند به شهروند درجه دوم وسوم تبدیل شوند. در حقیقت ما با نظامی سر و کار داریم که در آن افراد بر پایه معیارهای هویتی و جنسیتی به درجات مختلف پذیرفته و یا رانده می شوند. برتری جویی شیعی همزیستی برابر حقوق میان پیروان ادیان مختلف و نیز کسانی که دین خاصی را ندارند را داخل و خارج کشور دشوار میکند

اسلاید 35: آزادی و اختیار انسان شرط مهم آموزش انسانیآموزش ایران به مذهب و رابطه با آن به صورت امری فطری نگاه می کندکتاب های درسی اخلاق، معنویت و هنجارهای اجتماعی را در یک بسته بندی کامل به جوانان پیشنهاد می کند. راست و نادرست، حقیقت و باطل از دیدگاه یک خوانش از مذهب تعریف شودآموزش از بالا، آمرانه و بدون حق انتخاب باشد تبدیل به نوعی تلقین و شستشوی مغزی رسمی می شود تا یادگیری و مشارکت آگاهانهدانش آموزش پیرامون ارزش های اصلی چون و چرا نمی تواند بکند.

اسلاید 36: تجربه آموزشی و آزادی های فردییک بعد دیگر بحث کنونی چگونگی آموزش اصول دینی و اخلاقی است یادگیری در مفهوم عام آن انتقال ساده و مکانیکی مفاهیم نیست، یادگیری یک تجربه فردی و اجتماعی و نوعی رابطه با خود، دیگران و دنیاست.آموزش و آموزش اخلاقی دو وجه شناخت شناسانه و فردی-عاطفی دارندوجدان معنوی و وجدان اخلاقی نتیجه تحمیل یک الگو از بالا نیست بلکه حاصل تجربه و انتخاب هر فرد است نیازمحیط های آموزشی به دمکراسی درونی بخاطر اهمیت مشارکت عملی یادگیرنده و معنا و اهمیتی است که تجربه اجتماعی یادگیری دارد. در تجربه ایران، پرسش این است که جایگاه یاددهنده و یاد گیرنده در آموزش کدامست ؟ کدام آزادی انتخاب به آنها داده شده است ؟ آیا در امور اخلاقی و دینی مانند علوم حق چون و چرا و پرسش و تردید وجود دارد؟

اسلاید 37: آموزش باز، آموزش بسته برای بسیاری اسلامی کردن نظام آموزشی و یا حضور پررنگ مطالب دینی در دروس مختلف یک امر طبیعی و مشروع است. جامعه امروز نیاز به نهادهایی دارد که به شهروندان نگاهی بدون تبعیض (جنسیت، نژاد، مذهب و یا زبان...) داشته باشد. رویکرد بدون تبعیض به معنای داشتن حق آزادی انتخاب است. ایمان دینی هم جای خود را در آین آزادی انتخاب دارد. دولت و یا نظام آموزشی از بالا در رابطه فرد با خدایش دخالت نمی‌کنند. این اصلی است که در بسیاری از نظام های آموزشی دنیا پذیرفته شده است.آموزش باید حق آزادی باورهای دینی و غیردینی برای همگان را به رسمیت بشناسد. این حق از جمله انتخاب دین، رابطه با آن و نوع دینداری است آموزش جدید آموزشی است متناسب عصر رواداری و عصر همزیستی هویت های گوناگون و پذیرش غیر خودی است.