کتیبه

کتیبه

اسلاید 1: به نام خدای زیبایی ها به نام خدای زیبایی هابه نام خدای زیبایی هاگردآورنده: علیرضانوروزیاستاد راهنما:مهندس محمدی ها

اسلاید 2: کتیبه

اسلاید 3: کتیبه در اصطلاح هنری عبارت است از خطوط درشت وجلی که از روی کاغذ از دست کاتب به صفحات کاشی منتقل وبر بدنه مناره ها،ایوان ها،حاشیه محراب هاوگنبدودور ایوانها ومکانهای مقدس دیگر استقرار می یابد.(حبیب الله فضایلی)در لغت نامه دهخدا نيز چنين آمده است:ان چه به خط جلي نسخ يا نستعليق و يا به خط طغرا و يا به خط کوفي بر دوره ديوار مساجد و يا مقابر و اماکن متبرکه و يا سردر دروازه امرا و بزرگان نويسند و يا نقش کنند، قسمت زبرين ديواري که با آجر يا سنگ يا نقوش زينت کرده باشند، آن چه بر سنگي و يا کوهي حجاري شده باشد. (دهخدا، ١٣٣٨ ج ٣٧) نوشته اي که بر سردر و روي ديوار ابنيه کاخ ها، مساجد، اماکن متبرکه و غيره يا بر بدنه کوه به خطوط مختلف نويسند(معین،ج 3،2908 ) كتيبه كلام الهي، عرفاني و معنوي است كه منشا آن قرآن و احاديث است. كتيبه نماد و نشانه است، نماد درخواست هدايت گري بنده از خداست، كتيبه نشان دهنده صراط مستقيم است و ياري كننده و محكم كننده دل مومن به سوي خداست. كتيبه ذكر است و نمود عالي زيبايي در فرهنگ و هنر اسلامي است.:تعریف کتیبه

اسلاید 4: کتیبه ها که اغلب بر بدنه مناره ها،ایوان ها،حاشیه محراب هاوگنبدودور ایوانها ازآجر چینی وگچبری بعدهابا کاشی معرق یاخشت به رنگ سفیدبر زمینه لاجوردی وبرخی نیز حجاری شده ازسنگ خصوصا مرمرپدید آمد.کتیبه های اولیه قرون اسلامی تا اواخرتیموری غالبا از آجر چینی وگچبری باخطوط کوفی و ثلث مانند ورودی شبستان ایلخانی مسجد جامع اصفهان وایوان ورودی خانقاه حاج عبد الصمد درنطنز.خط مورد استفاده در کتیبه ها اکثرا از خط ثلث و درمرتبه بعدی خط کوفی است.خط نسخ بیشتر در کتابت قران مجیداستفاده می شد.(تاریخ معماری ایران وکشورهای اسلامـــــــــــــــــــــــــــــــــــی-دکتر روحی زاده)

اسلاید 5: کتیبه های ریشه در اعتقادات وباورهای دینی ومذهبی داردو بازگو کننده هویت وشخصیت سازندگان وموسسان آن مکان مذهبی یامنزل دارد.این کتیبه ها اززیبایی خاصی بر خوردارندو برخی از آنها در عین سادگی نیز جذابیت خاصی دارند.کتیبه ها علاوه بر آنکه در زیباسازی محیط شهری نقش دارند پاسخگوی نیازهای معنوی انسان هم هستند واین مساله اهمیت کتیبه را دوچندان می کند.امروزه کتیبه ها بسیار ساده هستند وارزش زیبا شناختی کمتری نسبت به کتیبه های دوران قبل دارند.  تاریخ کتیبه نویسی(سنگ نوشته عهد قدیم) در ایران به دوران حکومت هخامنشیان می رسد. البته کتبیه هایی نیز به زبان خط میخی، خط آرامی، خط ایلامی، خط بابلی، هیروگلیف و یونانی بر روی فلزها، سکه ها، سفال ها به دست آمده است که مربوط به همسایگان این کشور و به زبان غیر ایرانی هستند.  قدیمی ترین کتیبه بدست آمده، شامل دو لوح طلایی متعلق به دوران هخامنشیان است که یکی از آن ها را به «آریارمنه» نسبت داده اند و دیگری را به «ارشامنه» فرزند آریارمنه. از دیگر کتیبه های مهم ایران باستان می توان: کتیبه آشور بانیپال، کتیبه داریوش در بیستون، کتیبه تخت جمشید، کتیبه شوش، کتیبه نقش رستم، کتیبه اردشیر دوم، گنج نامه همدان، سنگ نبشته غار شاپور، سنگ نگاره های غرغاب گلپایگان.:تاریخچه کتیبه

اسلاید 6: کتیبه‌نگاری‌های اسلامی از صدر اسلام تاکنون مورد استفاده قرار گرفته‌اند و از جدیدترین شیوه های خطی کتیبه نویسی در عصر معاصر می توان به خط سبحان ابداع شده توسط سبحان مهرداد محمدپور اشاره کرد.کتیبه‌نگاری خطوط گوناگون از جمله کوفی و ثلث و نستعلیق در بناها و مساجد ایران اززمان تیموریان و صفویان در اصفهان و خراسان و نقاط دیگر رونق داشته‌است. امروزه هم طراحی این خطوط بین کاشیکاران و خطاطان متداول است. کتیبه شکل مستطیل‌گونه‌ای است که گاهی در دو سوی آن نیم‌دایره‌ها و ربع دوایر کوچک کشیده باشند.

اسلاید 7: کتیبه بیستون-بیستون -کرمانشاه

اسلاید 8: مسجد گوهرشاد –مشهد –دوره تیموریان

اسلاید 9: کتیبه های دوران قاجار:كتيبه در دوره قاجار از اهميت ويژه اي نزد مردم برخوردار بود و مي توان سير و تحول ديگرهنرها را نيز در آن ها ديد. در اين دوره كتيبه هاي سردر منازل تنوع زيادي برخوردار داشتند ومحتواي بسياري ازكتيبه ها بر اساس روايات و احاديث شيعه تعيين مي گرديد. ومحتواي اغلب كتيبه هاشامل اسماء الهي، آيات و سوره هاي قرآن، احاديث و اسماء متبرکه بوده است. در دوره قاجار سردر ورودي منازل دولتمردان و اعيان و اشراف هماهنگ با رفتارهاي جديد اجتماعي آنان ساخته و پرداخته شده است. آن ها براي نشان دادن موقعيت اجتماعي و حفظ جايگاه و اعتبار خود، در تزيين ورودي ها وسواس و سليقه خاصي به کار برده و از مواد و مصالح مرغوب و نقش و نگار بيش تري استفاده مي کردند. سردر ورودي اکثر منازل دوره قاجار، تنها مکان آراسته شده اي بوده که زيبايي آن از هر جا مشاهده مي شد.  

اسلاید 10: جنس کتيبه هاجنس کتيبه هاي به کار رفته در دوره قاجار از گچ، آجر، کاشي و چوب است و عمده تزيينات سردرها به صورت گچ بري، آجرکاري و کاشي کاري اجرا شده است. در ميان نقوش گچ بري شده مي توان نقش هايي همچون شاخ و برگ درخت مو، خوشه هاي انگور، برگ کنگر، گلدان، بوته ها و برگ هاي مدور، برگ نخل، ميوه کاج، امرود، انار و برخي نقوش حيواني را ديد.

اسلاید 11: تصويربالا نمونه يکي از ورودي هايي است که کتيبه سردر آن به شيوه گچ بري انجام گرفته است. در اين تصوير سردر با نقوش هندسي گره چینی تزیین شده و بر بالای آن عبارت (لا يعلم الغيب الا هو ) نوشته شده است . زيرآن دو تبرزين و يک کشکول و تسبيح، با گچ ساخته شده و در دو طرف آن گل و پيچک آمده است. دورتا دور کتيبه با آجرهاي پيش بر و با نقش برگ کنگري تزيين شده است.

اسلاید 12: کتیبه ديگری که درآن گچ بري ديده مي شود شکلی روبرو که متعلق به خانه اي واقع در خيابان کارگرجنوبي تهران است . در اين سردر نيز نقوش سنتي در کنار نقش هاي اروپايي قرار گرفته و بيش تر مربوط به دوره رنسانس است. اين نقوش شامل گل وگلدان، گل و پيچ، شاخ در کاکل سردر، کبوتر و عقاب بوده که در انتهاي پيچک ها آمده است. سهم نقوش ايراني در اين سردر، قوس سردر است که يادآور قوس هاي ساسانيان بر روي( حصن ) مي باشد، کاشي هفت رنگي که حديث نوشته شده و با رنگ هايي چون سفيد، لاجورد، فيروزه اي، قرمز و سياه خود نمايي مي کند و به محوطه ورودي حالتي معنوي بخشده است. در حاشيه دور کتيبه از برگ و ميوه مو استفاده شده که به ظاهر تقليدي از هنر اروپاست ولي اين نقش در دوره ساسانيان نيز وجود داشته است.

اسلاید 13: يکي از ويژگي هاي کاشي هاي دوره قاجار، برجسته بودن نقوش آن ها است. کتيبه مزين شده به ( بسم الله الحمن الرحیم ) زينت بخش سردر منازل قاجار بوده و به روش برجسته اجرا گرديده است. حاشيه اي از گره اسليمي که در دور اين کتيبه آمده، در بسياري از کتيبه هاي سردر منازل دوره قاجار وجود دارد و مي توان گفت يکي از ويژگي هاي کتيبه هاي اين دوره است. . در يکي از آن ها فرشته ها در چهار گوشه کتيبه ديده مي شود.

اسلاید 14: يكي از عوامل تاثيرگذار در روح مخاطب، نحوه خوشنويسي كتيبه است، در واقع يكي از عناصر تشكيل دهنده زيبايي ظاهري كتيبه و نيز آشكار كننده باطن آن خوشنويسي است و هر اندازه زيبايي آن در زمان ساخت کتيبه بيش تر رعايت شود، تاثير آن بر بيننده افزوده مي گردد. كتيبه داراي باطن و ظاهري است. ظاهر آن راكلمات نوشته شده و باطن آن را روح و مفهومي كه در نهان كلمه نهفته است در بر مي گيرد.. در دوره قاجار سازندگان كتيبه در مواردي خود، خوشنويس بوده و در اجراي خطوط نهايت دقت را به عمل مي آوردند و يا متن و كلمه مورد نظر را از خوشنويس تهيه مي كرده و بر روي زمينه مورد نظر انتقال مي دادند. ساختار و تركيب بندي كتيبه ها از نظر خوشنويسي، اغلب ساده هستند تا براي همه مردم قابل خواندن باشد اما در عين سادگي از جذابيت خاصي هم برخوردارند. . بسياري از كتيبه هاي دوره قاجار از نظر خوشنويسي داراي كيفيت عالي هستند.

اسلاید 15: کتیبه دوره پهلويدوره پهلوي اول با روي كار آمدن رضا خان در سال ١٣٠٠ شمسي، شهرسازي و معماري دچار تحولات چشمگيري شد. در اين دوره با اتكا به بيگانگان سبك معماري و شهرسازي نوين سده نوزدهم اروپا با ترکيبي ظاهري از آثار هخامنشيان و ساسانيان اجرا شد. حضور مستشرقان، باستان شناسان خارجي در ايران نظير گدار، پوپ، هرتسفلد، بروان و غيره و سفرهاي رضاخان به مناطق باستاني و بازديد از حفاري ها و آثار گذشتگان توانست تاثيرات فراواني در معماري دوره بيست ساله بگذارد و رابطه بين ادبيات و معماري که در ايران و غرب برقرار شده بود و پرداختن به افسانه هاي باستاني اساطيري و شاهنامه که حاصل آن به معماري باستاني انجاميد . در دوره پهلوي اول چند سبك معماري وجود داشته كه در نحوه استفاده از کتيبه ها بر سردر منازل موثر بوده است اين سبک ها عبارتند از: سبك معماري باستاني عناصر معماري باستاني در شكل و اندازه هاي كاملا تقليدي و بازسازي شده مورد استفاده قرار گرفت اين عناصر ابتدا در ساختمان هاي دولتي و سپس توسط مردم در منازل مسكوني به كار گرفته شد. از عناصر معماري كه تحت تاثير باستان گرايي در ورودي ها به كار گرفته شد، ستون ها، سرستون ها، پايه ستون ها، پلكان ورودي ها و قوس ها را مي توان نام برد اين عناصر را مي توان در ساختمان هايي چون بانك ملي، كتابخانه ملي و باغ ملي مشاهده كرد.

اسلاید 16: از نقوشي كه تحت تاثير باستان گرايي بر سردر منازل ديده مي شود نقش فرشته است، هر چند اين نقش در دوره قاجار نيز وجود داشته و باستان گرايي از اين دوره شروع شده است. نقش نيلوفر كه متاثر از هنر هخامنشيان است در بالاي كتيبه اين سردر وجود دارد. در مركز نوشته اي به زبان پهلوي و خط نستعليق به معني ( با خشنودی اهورا مزدا ) دو فرشته نیز در دو طرف این کتیبه وجود دارد. اين فرشته ها شباهت به فرشتگان عمارت مسعوديه در دوره قاجار دارند. ورودي با برگ هاي كنگري قالبي تزيين و آرايش شده است

اسلاید 17: معماري اسلامي جمعی ازآثار معماری پهلوی اولمتاثر ازمعماری اسلامی است .در معماری اسلامی تاثيرات هنر قاجاري در گچ بري ،كاشي كاري و آجرکاري هاي ورودي ها ديده مي شود و قوس هاي سنتي در ورودي ها قابل رويت هستند. نقوش اسليمي كه به صورت برجسته و به شيوه آجربري وجود دارد را نيز مي توان بر سردر منازل دوره پهلوي اول ديد. کتيبه هاي کاشي کاري شده از کيفيت کمي برخوردارند و از اين دوره به بعد اين گونه کتيبه ها با يك روند نزولي ساخته شده است .

اسلاید 18: برخي از ورودي هاي منازل اين دوره به صورت تلفيقي كار شده اند و مي توان در آن ها علاوه بر معماري سنتي ،تاثيرات معماري مدرن و جديد را مشاهده كرد

اسلاید 19: سبك معماري مدرن

اسلاید 20:

اسلاید 21:

اسلاید 22:

اسلاید 23:

اسلاید 24: نتیجــــه:

اسلاید 25: کتیبه تنگه واشی –اواخر دوره ی فتحعلی شاه قاجار

اسلاید 26:

اسلاید 27: مسجد خانم در زنجان - توسط استاد اسماعیل بنا و به سفارش یکی از بانوان .متمکن در اواخر دوره قاجار ساخته شده است