گزیده ای از سیری در نهج البلاغه استاد شهید آیت الله مطهری (ره)
اسلاید 1: گزیده ای از« سیری درنهج البلاغه »استاد شهید آیت الله مطهری « ره»گزینش و تنظیم : غلامحسین کمیلی
اسلاید 2:
اسلاید 3: بخش 1 : کتابی شگفت
اسلاید 4: دو کار لازم در باره نهج البلاغه الف – غور و تعمق در محتوای نهج البلاغه برای شناخت مکتب امام علی علیه السلام در زمینه های مختلفب – تحقیق در اسناد و مدارک نهج البلاغه که خوشبختانه کارهای خوبی در این مورد انجام یافته است
اسلاید 5: نهج البلاغه ” اين مجموعه نفيس و زيبا به نام نهج البلاغه كه اكنون در دست ما می باشد و روزگار از كهنه كردن آن ناتوان است ، منتخبی از خطابهها و دعاها و وصايا و نامهها و جملههای كوتاه مولای متقيان امام علی ( علیه السلام ) است كه بوسيله سيد شريف بزرگوار رضی رضوان الله عليه ، در حدود هزار سال پيش گردآوری شده است .
اسلاید 6: سيد رضی و نهج البلاغه سيد رضی شخصا شيفته سخنان علی (علیه السلام ) بوده است ، او مردی اديب و شاعر و سخن شناس بود سيد رضی به خاطر شيفتگی كه به ادب عموما و به كلمات امام علی (علیه السلام ) خصوصا ، داشته است
اسلاید 7: سید رضی «ره» بيشتر از زاويه فصاحت و بلاغت و ادب به سخنان مولی مینگريسته است ، از اين رو نام مجموعه منتخب خويش را نهج البلاغه نهاده است ، و ی به همين جهت اهميتی به ذكر ماخذ و مدارك نداده است ، فقط در موارد معدودی به تناسب خاصی نام كتابی را میبرد كه آن خطبه يا نامه در آنجا آمده است .
اسلاید 8: دو امتياز کلمات امام كلمات اميرالمومنين (علیه السلام ) از قديمترين ايام با دو امتياز همراه بوده است: يكی فصاحت و بلاغت ، و ديگر چند جانبه بودن و به اصطلاح امروز چند بعدی بودن .
اسلاید 9: زيبايی (فصاحت و بلاغت) اين امتياز نهج البلاغه برای فردی كه سخن شناس باشد و زيبايی سخن را درك كند نياز به توضيح و توصيف ندارد ،اساسا زيبايی درك كردنی است نه وصف كردنی .
اسلاید 10: تاثير و نفوذ آنان كه پای منبرامام علیه السلام می نشستند سخت تحت تاثير قرار میگرفتند ، مواعظ آن حضرت دلها را میلرزانيد و اشكها را جاری میساخت .
اسلاید 11: سيد رضی پس از نقل خطبه معروف الغراء ” میگويد : وقتی كه علی (علیه السلام ) اين خطابه را القا كرد بدنها لرزيد ، اشكها جاری شد ، دلها به طپش افتاد !
اسلاید 12: اعترافاتحضرت امام علی (علیه السلام ) يگانه كسی است بعد از رسول خدا - صلی الله علیه واله - كه مردم به حفظ و ضبط سخنانش اهتمام داشتند .
اسلاید 13: ابن ابی الحديد از عبدالحميد كاتب كه در فن نويسندگی ضرب المثل است و در اوايل قرن دوم هجری میزيسته است نقل میكند كه گفت هفتاد خطبه از خطبههای علی (علیه السلام ) را حفظ كردم و پس از آن ذهنم جوشيد كه جوشيد .
اسلاید 14: عبدالرحيم بن نباته ، ضرب المثل خطبای عرب است در دوره اسلامی ، وی اعتراف میكند كه سرمايه فكری و ذوقی خود را از علی (علیه السلام) گرفته است.
اسلاید 15: در آئينه اين عصر سخن امام علی (علیه السلام )چه از نظر صورت و چه ازنظر معنی ، محدود به هيچ زمان و هيچ مكانی نيست ، انسانی و جهانی است .
اسلاید 16: شيخ محمد عبده مفتی اسبق مصر از افرادی است كه تصادف و دوری از وطن او را با « نهج البلاغه » آشنا میكند اين آشنايی وی را به شيفتگی میكشد و شيفتگی به شرح اين صحيفه مقدس و تبليغ آن در ميان نسل جوان عرب ، منجر میگردد .
اسلاید 17: وی در مقدمه شرح خود گويد: در همه مردم عرب زبان ، يك نفر نيست مگر آنكه معتقد است سخن علی (علیه السلام ) بعد از قرآن و كلام نبوی ، شريفترين و بليغترين و پر معنی ترين و جامعترين سخنان است .
اسلاید 18: نهج البلاغه یک شاهكارنهج البلاغه شاهكار است اما نه تنها در يك زمينه ، مثلا : موعظه ، يا حماسه ، يا فرضا عشق و غزل ، يا مدح و هجا و غيره . بلكه در زمينههای گوناگون كه شرح خواهيم داد . بگذريم از قرآن كريم كه داستانی ديگر است ، كدام شاهكار را میتوان پيدا كرد كه به اندازه نهج البلاغه متنوع باشد ؟ !
اسلاید 19: سخن نماينده روحسخن نماينده روح است ، سخن هر كس به همان دنيايی تعلق دارد كه روح گويندهاش به آنجا تعلق دارد .
اسلاید 20: چون روح امام علی علیه السلام محدود به دنيای خاصی نيست ، در همه دنياها و جهان ها حضور دارد ، و به اصطلاح عرفا ، انسان كامل و كَون جامع و جامع همه حضَرات و دارنده همه مراتب است ، سخنش نيز به دنيای خاص محدود نيست .
اسلاید 21: نگاهی كلی به مباحث نهج البلاغه مباحث نهج البلاغه كه هر كدام شايسته بحث و مقايسه است ، به قرار ذيل است : 1 - الهيات و ماوراء الطبيعه ، 2 - سلوك و عبادت ، 3 - حكومت و عدالت ، 4 - اهل البيت و خلافت ، 5 - موعظه و حكمت ،6 - دنيا و دنيا پرستی ، 7 - حماسه و شجاعت ،
اسلاید 22: 8 - ملاحم و مغيبات ، 9 - دعا و مناجات ، 10 - شكايت و انتقاد از مردم زمان ، 11 - اصول اجتماعی ، 12 - اسلام و قرآن ، 13 - اخلاق و تهذيب نفس ، 14 – شخصيت ها . و ...
اسلاید 23:
اسلاید 24: بخش 2 : الهيات و ماوراء الطبيعه
اسلاید 25: اعجاب انگیز ترین مباحث نهج البلاغه بحث های توحيدی نهج البلاغه را شايد بتوان اعجاب انگيزترين بحث های آن دانست ، بدون مبالغه اين بحث ها با توجه به مجموع شرائط پديد آمدن آنها در حد اعجاز است .
اسلاید 26: تنوع مباحث توحیدیبحث های نهج البلاغه در اين زمينه متنوع است ، قسمتی از آنها از نوع مطالعه در مخلوقات و آثار صنع و حكمت الهی است ، در اين قسمت گاهی نظام كلی آسمان و زمين را مطرح می كند گاه موجود معينی را ، مثلا : خفاش ؛ طاووس ؛ مورچه را ، مورد مطالعه قرار میدهد و آثار آفرينش يعنی دخالت تدبير و توجه به هدف را در خلقت اين موجودات ارائه میدهد .
اسلاید 27: مباحث تعقلی و فلسفیبيشتر بحثهای نهج البلاغه درباره توحيد ، بحثهای تعقلی و فلسفی است ، اوج فوق العاده نهجالبلاغه در اين بحثها نمايان است .
اسلاید 28: احاطه ذاتی و قيومی حق در بحث های توحيدی تعقلی نهج البلاغه آنچه اساس همه بحث ها و استدلال ها و استنتاج ها است اطلاق و لاحدّی و احاطه ذاتی و قيومی حق است .
اسلاید 29: بساطت مطلقه مساله ديگر بساطت مطلقه و نفی هر گونه كثرت و تجزی و نفی هر گونه مغايرت صفات حق با ذات حق است .
اسلاید 30: اعتراف تلخ ! آيا اگر نهج البلاغه از ديگران میبود با او همين گونه رفتار میشد ؟
اسلاید 31: تفاوت احادیث شیعه با غیر شیعه اخبار و احاديث شيعی ، و همچنين دعاهای شيعی ، از نظر معارف الهی و از نظر ساير مضامين ، با اخبار و احاديث و دعاهای مسلمانان غير شيعی ، قابل مقايسه نيست، مسائلی كه در اصول كافی يا توحيد صدوق يا احتجاج طبرسی مطرح است ، در هيچ كتاب غير شيعی مطرح نيست .
اسلاید 32: آنچه در كتب غير شيعی ، در اين زمينه مطرح است احيانا مسائلی است كه می توان گفت قطعا مجعول است زيرا بر خلاف نصوص و اصول قرآنی است و بوی تجسيم و تشبيه میدهد .
اسلاید 33: عقل شيعی ، عقلی فلسفی طرح مباحث الهيات بوسيله ائمه اهل بيت عليهم السلام و تجزيه و تحليل آن مسائل كه نمونه آنها و در صدر آنها نهج البلاغه است سبب شد كه عقل شيعی از قديم الايام به صورت عقل فلسفی در آيد و البته اين يك بدعت و چيز تازه در اسلام نبود ، راهی است كه خود قرآن پيش پای مسلمانان نهاده است و ائمه اهل بيت عليهم السلام به تبع تعليمات قرآنی و به عنوان تفسير قرآن آن حقائق را ابراز و اظهار نمودند . اگر توبيخی هست متوجه ديگران است كه اين راه را نرفتند و وسيله را از دست دادند .
اسلاید 34: تاريخ نشان میدهد كه از صدر اسلام ، شيعه بيش از ديگران به سوی اين مسائل گرايش داشته است ، در ميان اهل تسنن گروه معتزله كه به شيعه نزديك تر بودند گرايشی بدين جهت داشتند ، ولی چنانكه میدانيم مزاج اجتماعی جماعت آنرا نپذيرفت ، و تقريبا از قرن سوم به بعد منقرض شدند .
اسلاید 35: اختلاف دیدگاه اشعری و غیر اشعری اختلاف نظر اشعری و غير اشعری در اين نيست كه آيا بايد در مسائل الهی از منابع كتاب و سنت استفاده كرد يا نه ؟ بلكه در شكل استفاده است .
اسلاید 36: از نظر اشعريان استفاده بايد به شكل تعبد باشد و بس . يعنی ما از آن جهت خداوند را به وحدت و علم و قدرت و ساير اسماء حسنی توصيف میكنيم كه در شرع وارد شده است ، وگرنه ما نمیدانيم و نمیتوانيم بدانيم كه خداوند موصوف به اين اوصاف هست يا نه ؟
اسلاید 37: زيرا اصول و مبادی اين ها در اختيار ما نيست ، پس ما بايد بپذيريم كه خدا چنين است ، ولی نمیتوانيم بدانيم و بفهميم كه خدا چنين است . نقش نصوص دينی در اين زمينه اينست كه ما بدانيم از نظر دين چگونه بايد فكر كنيم تا همان گونه فكر كنيم و چگونه بايد معتقد باشيم تا همان گونه معتقد باشيم .
اسلاید 38: ولی طبق نظر مخالفان آنها اين مطالب مانند هر مطلب عقلی و استدلالی ديگر قابل فهم است . يعنی اصول و مبادی در كار است كه اگر بشر درست به آن اصول و مبادی واقف گردد میتواند آنها را فهم كند . نقش نصوص شرعی اين است كه الهام بخش عقول و افكار و محرك انديشهها است ، اصول و مبادیء لازم و قابل درك را در اختيار میگذارد .
اسلاید 39: اساسا در مورد مسائل فكری تعبد معنی ندارد اينكه انسان طبق دستور و به اصطلاح : فرمايشی بخواهد فكر و قضاوت كند و نتيجه بگيرد مثل اين است كه در يك امر ديدنی بخواهد فرمايشی ببيند . از طرف بپرسد اين شیء را چگونه ببينيم ؟ بزرگ يا كوچك ؟ سفيد يا سياه يا آبی ؟ زيبا يا زشت ؟ تعبدی فكر كردن جز فكر نكردن و بدون فكر پذيرفتن معنی ديگر ندارد .
اسلاید 40: در اينكه توجه دادن فكر بشر به طبيعت و پديدههای خلقت به عنوان آيات معرفت الهی يكی از اصول اساسی تعليمات قرآن است جای سخن نيست ، و در اينكه مسلمين در اين راه آنطور كه شايسته بود گام برنداشتند باز جای شك نيست .
اسلاید 41: ارزش مطالعه در آثار و آيات اهتمام عظيم قرآن به مطالعه در مخلوقات زمينی و آسمانی ، آيا به اين صورت است كه هر گونه راه ديگر را باطل شناخته ؟ يا قرآن هم چنانكه مردم را به مطالعه آيات خدا دعوت كرده است به نوعی ديگر تفكر نيز دعوت كرده است ؟ اساسا ارزش مطالعه در مخلوقات و آثار آفرينش از نظر كمك به معارفی كه مطلوب قرآن است و در اين كتاب بزرگ آسمانی بدانها اشاره يا تصريح شده است چقدر است ؟
اسلاید 42: حقيقت اين است كه ميزان كمكی كه مطالعه در آثار آفرينش میتواند بكند نسبت به مسائلی كه صريحا قرآن كريم آنها را عنوان كرده است اندك است .قرآن مسائلی در الهيات مطرح كرده كه به هيچوجه با مطالعه در طبيعت و خلقت قابل تحقيق نيست .
اسلاید 43: ارزش مطالعه در آثار آفرينش اين قدر است كه به روشنی ثابت میكند قوه مدبر و حكيم و عليمی جهان را تدبير میكند ، آئينه بودن جهان از نظر حسی و تجربی همين اندازه است كه طبيعت ماورائی دارد و دست توانا و دانائی كارخانه جهان را میگرداند
اسلاید 44: ولی قرآن برای بشر به اين اندازه قانع نيست كه بداند دست توانا و دانا و حكيم و عليمی جهان را اداره میكند ، اين مطلب درباره ساير كتب آسمانی شايد صدق كند ، اما درباره قرآن كه آخرين پيام آسمانی است و مطالب زيادی درباره خدا و ماوراء طبيعت طرح كرده است ، صدق نمیكند .
اسلاید 45: مسائل تعقلی محضاولين مساله اساسی كه مطالعه آثار آفرينش به تنهائی قادر به جواب گوئی آن نيست « واجب الوجود » بودن و مخلوق نبودن خود آن قدرت ماوراء طبيعی است .آئينه جهان حداكثر اين است كه نشان دهنده دست توانا و دانائی است كه جهان را میگرداند اما خود آن دست چه حال و وضعی دارد ؟آيا او خود مسخر دست ديگری است ، يا قائم به ذات است؟
اسلاید 46: اگر مسخر دست ديگری است آن دست ديگر چگونه است ؟ هدف قرآن تنها اين نيست كه بدانيم دستی دانا و توانا جهان را می گرداند ، هدف اينست كه بدانيم گرداننده اصلی الله است و الله مصداق« ليس كمثله شیء » است ، ذات مستجمع كمالات است ، و به عبارت ديگر كمال مطلق است ، و به تعبير خود قرآن « له المثل الاعلی » است . مطالعه طبيعت چگونه میتواند ما را با چنين مفاهيمی آشنا سازد ؟
اسلاید 47: وحدت خداوندمساله ديگر « وحدت خداوند » است قرآن اين مساله را به صورت استدلالی طرح كرده است .برهانی كه اقامه كرده همان است كه فلسفه اسلامی آن را برهان تمانع میخواند .
اسلاید 48: گاهی از طريق تمانع علل فاعلی وارد شده است : « قل لو كان فيهما الهه الا الله لفسدتا » (الانبياء . 22 )و گاه ازطريق تمانع علل غائی :« ما اتخذ الله من ولد و ما كان معه من اله اذا لذهب كل اله بما خلق و لعلی بعضهم علی بعض / المومنون ، 91 / » در آن بحث كرده است .
اسلاید 49: قرآن و مباحث مهم توحیدیدر قرآن مسائلی از اين قبيل مطرح است: « ليس كمثله شیء - و لله المثل الاعلی - له الاسماء الحسنی و الامثال العليا - الملك القدوس العزيز المؤمن المهيمن العزيز الجبار المتكبر - اينما تولوا فثم وجه الله - هو الله فی السموات و فی الارض - هو الاول و الاخر والظاهر والباطن – الحی القیوم – الله الصمد – لم یلد و لم یولد – و لم یکن له کفوا احد»
اسلاید 50: قرآن اين مسائل را برای چه منظوری طرح كرده است ؟ آيا برای اين بوده است كه مسائلی نفهميدنی و درك نشدنی كه به قول ندوی اصول و مباديش در اختيار بشر نيست بر بشر عرضه بدارد و از مردم بخواهد تعبدا بدون اينكه آنها را درك كنند بپذيرند ، و يا واقعا میخواسته است كه مردم خدا را با اين شؤون و صفات بشناسند ؟
اسلاید 51: اگر خواسته است خداوند با اين صفات شناخته شود از چه راه است ؟ چگونه ممكن است مطالعه در طبيعت ما را با اين معارف آشنا نمايد ، مطالعه در مخلوقات بر ما روشن میكند كه خداوند عليم است يعنی چيزی كه ساخته است از روی علم و دانائی بوده است ولی آنچه قرآن از ما میخواهد تنها اين نيست كه او آنچه را آفريده است از روی علم و دانائی بوده است بلكه اين است كه : « انه بكل شیء عليم 0 لا يعزب عن علمه مثقال ذره0 قل لو كان البحر مدادا لكلمات ربی ...»
اسلاید 52: يعنی علم خداوند نامتناهی است ، قدرتش نامتناهی است ، چگونه و از كجا میتوان از مشاهده عينی و حسی مخلوقات به نامتناهی بودن علم و قدرت پروردگار پی برد .
اسلاید 53: در قرآن بسيار مسائل ديگر مطرح است از قبيل : لوح محفوظ ، لوح محو و اثبات ، جبر و اختيار ، وحی و اشراق و غيره كه هيچ كدام از آنها از طريق مطالعه حسی مخلوقات قابل تحقيق نيست .
اسلاید 54: قرآن اين مسائل را قطعا به عنوان يك سلسله درسها القا كرده است و از طرفی تدبر در اين درسها را با آياتی از قبيل : « ا فلا يتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالها 0 كتاب انزلناه اليك مبارك ليدبروا آياته ». توصيه و تاكيد كرده است . ناچار راهی را برای وصول به اين حقايق معتبر میدانسته است و به عنوان يك سلسله مجهولات درك نشدنی القا نمیكرده است
اسلاید 55: همين ها سبب شد كه مسلمانان گاهی از طريق سير و سلوك روحی و گاهی از طريق سلوك عقلی و فكری دنبال اين مسائل را بگيرند . من نمی دانم كسانی كه مدعی میشوند قرآن در مسائل الهی تنها مطالعه در مخلوقات را كافی دانسته است ، درباره اين همه مسائل متنوع كه در قرآن مطرح است و از مختصات اين كتاب مقدس آسمانی است چه میگويند ؟
اسلاید 56: انگیزه امام از طرح مباحث عقلیمحرك و الهام بخش علی ( علیه السلام ) در طرح این مسائل تنها و تنها تفسير قرآن مجيد است ، اگر علی ( علیه السلام ) نبود شايد برای هميشه معارف عقلی قرآن بدون تفسير میماند . اكنون كه اندكی به ارزش اين بحث ها اشارت رفت به ذكر نمونههائی از نهج البلاغه میپردازيم .
اسلاید 57: ذات حقآيا در نهج البلاغه درباره ذات حق و اينكه او چيست و چه تعريفی میتوان برايش ذكر كرد بحثی شده است ؟
اسلاید 58: بلی زیاد بحث شده است وهمه در اطراف يك نكته دور میزند و آن اينكه : ذات حق وجود بی حد و نهايت ، و هستی مطلق است و ( ماهيت ) ندارد ، هر موجودی از موجودات حد و مرز و نهايتی دارد ، ولی ذات حق حد و مرزی ندارد ، و ماهيت كه او را در نوع خاصی محدود كند و وجود محدودی را به او اختصاص دهد در او راه ندارد
اسلاید 59: هيچ زاويهای از زوايای وجود از او خالی نيست ، هيچ فقدانی در او راه ندارد ، تنها فقدانی كه در او راه دارد ، فقدانِ فقدان است و تنها سلبی كه درباره او صادق است سلبِ سلب است و تنها نفی و نيستی كه وصف او واقع میشود نفی هر نقص و نيستی از قبيل مخلوقيت و معلوليت و محدوديت و كثرت و تجزی و نيازمندی است ، و بالاخره تنها مرزی كه او در آن مرز پا نمیگذارد مرز نيستی است ،
اسلاید 60: او با همه چيز است ولی در هيچ چيز نيست و هيچ چيز هم با او نيست ، داخل در هيچ چيز نيست ولی از هيچ چيز هم بيرون نيست . او از هر گونه كيفيت و چگونگی و از هر گونه تشبيه و تمثيل منزه است . زيرا همه اين ها اوصاف يك موجود محدود و متعين و ماهيت دار است
اسلاید 61: وحدت حق ، وحدت عددی نیست یکی دیگر از مسائل توحیدی نهج البلاغه ، این است که وحدت ذات احدیت ، وحدت عددی نیست . وحدت عددی یعنی وحدت چیزی که فرض تکرر وجود در او ممکن است .اين وحدت در مقابل اثنينيت و كثرت نيست و معنی اينكه يكی است اين نيست كه دو تا نيست بلكه اينست كه دوم برای او فرض نمیشود .
اسلاید 62: فرض وجودی ديگر مانند وجود ذات احديت با توجه به اينكه ذات حق وجود محض و انّيت صرف و واقعيت مطلقه است نظير فرض جهان جسمانی ديگر در كنار جهان جسمانی غير متناهی است يعنی فرضی غير ممكن است .
اسلاید 63: در نهج البلاغه مكرر در اين باره بحث شده است كه وحدت ذات حق وحدت عددی نيست و او با يكی بودن عددی توصيف نمیشود و تحت عدد در آمدن ذات حق ملازم است با محدوديت او .
اسلاید 64: وحدت حقه حقیقیهاين مساله كه وحدت حق وحدت عددی نيست ، از انديشههای بكر و بسيار عالی اسلامی است ، در هيچ مكتب فكری ديگر سابقه ندارد ، خود فلاسفه اسلامی تدريجا بر اثر تدبر در متون اصيل اسلامی بالخصوص كلمات علی عليه السلام به عمق اين انديشه پی بردند و آنرا رسما در فلسفه الهی وارد كردند .
اسلاید 65: در كلمات قدماء از حكماء اسلامی از قبيل فارابی و بوعلی اثری از اين انديشه لطيف ديده نمیشود ، حكماء متاخر كه اين انديشه را وارد فلسفه خود كردند نام اين نوع وحدت را وحدت حقه حقيقيه اصطلاح كردند .
اسلاید 66: اوليت و آخريت و ظاهريت و باطنيت حق از جمله بحث های نهج البلاغه بحث هائی است درباره اينكه خداوند هم اول است و هم آخر ، هم ظاهر است و هم باطن ، البته اين بحث مانند ساير مباحث مقتبس از قرآن مجيد است و فعلا ما در مقام استناد به قرآن مجيد نيستيم .
اسلاید 67: خداوند اول است نه اوليت زمانی تا با آخريت او مغاير باشد ، و ظاهر است نه بمعنی اينكه محسوس به حواس است تا با باطن بودن او دو معنی و دو جهت مختلف باشد اوليت او عين آخريت ، و ظاهريت او عين باطنيت او است .
اسلاید 68: « لا تصحبه الاوقات و لا ترفده الادوات ، سبق الاوقات كونه و العدم وجوده و الابتداء ازله » . زمانها او را همراهی نمیكنند ( در مرتبه ذات او زمان وجود ندارد ) و اسباب و ابزارها او را كمك نمیكنند . هستی او بر زمانها ، و وجود او بر نيستی ، و ازليت او بر هر آغازی تقدم دارد . تقدم ذات حق بر زمان و بر هر نيستی و بر هر آغاز و ابتدائی يكی از لطيفترين انديشههای حكمت الهی است.
اسلاید 69: معنای ازلیت حق تعالی معنای ازليت حق فقط اين نيست كه او هميشه بوده است . شك نيست كه هميشه بوده است ، اما هميشه بودن يعنی زمانی نبوده كه او نبوده است .
اسلاید 70: ازليت حق فوق هميشه بودن است ، زيرا هميشه بودن مستلزم فرض زمان است ، ذات حق علاوه بر اينكه با همه زمان ها بوده است بر همه چيز ، حتی بر زمان تقدم دارد و اين است معنی ازليت او . از اينجا معلوم میشود كه تقدم او نوعی ديگر غير از تقدم زمانی است .
اسلاید 71: دو وجود و دو ظهوربرای هر چيز دو نوع وجود است : وجود فی نفسه و وجود برای ما . وجود هر چيزی برای ما وابسته است به ساختمان قوای ادراكی ما و به شرائط خاصی كه بايد باشد ، و از اينرو ظهور نيز بر دو قسم است : ظهور فی نفسه و ظهور برای ما .
اسلاید 72: حواس ما به حكم محدوديتی كه دارد فقط قادر است موجودات مقيد و محدود و دارای مثل و ضد را در خود منعكس كند ، حواس ما از آنجهت رنگها و شكلها و آوازها و غير اينها را درك میكنند كه به مكان و زمان محدود میشوند ، در يك جا هستند و در جائی ديگر نيستند ، در يك زمان هستند و در زمانی ديگر نيستند ، مثلا اگر روشنی هميشه و همه جا بطور يكنواخت میبود قابل احساس نبود ، اگر يك آواز بطور مداوم و يك نواخت شنيده شود هرگز شنيده نمیشود .
اسلاید 73: ذات حق كه صرف الوجود و فعليت محض است و هيچ مكان و زمان او را محدود نمیكند نسبت به حواس ما باطن است اما او در ذات خود عين ظهور است و همان كمال ظهورش كه ناشی از كمال وجودش است سبب خفای او از حواس ما است ، جهت ظهور و جهت بطون در ذات او يكی است ، او از آنجهت پنهان است كه در نهايت پيدائی است، او از شدت ظهور در خفاست .
اسلاید 74: البتّه نبايد فراموش كنيم كه اصل وجود آرزو و اميد به آينده براى انسانها انگيزه حركت و تلاش و كوشش و فعّاليّت است. وجود اميد و آرزو در انسان عيب نيست، بلكه حسن است و بدون آن زندگى كردن بسيار مشكل است، امّا آنچه مايه بدبختى مىشود، آرزوهاى غير منطقى و بيش از حدّ و دور و دراز است. / نک : پيامامامشرحتازه وجامعىبرنهجالبلاغه، ج 2 ، ص176-200
اسلاید 75: بخش 3 : سلوک و عبادت
اسلاید 76: عبادت در اسلام عبادت و پرستش خداوند يكتا و ترك پرستش هر موجود ديگر ، يكی از اصول تعليمات پيامبران الهی است ، تعليمات هيچ پيامبری از عبادت خالی نبوده است .
اسلاید 77: اسلام به عبادت های فردی نيز آنچنان شكل داده است كه متضمن انجام پارهای از وظايف زندگی است .
اسلاید 78: مثلا نماز كه مظهر كامل اظهار عبوديت است چنان در اسلام شكل خاص يافته است كه حتی فردی كه میخواهد در گوشه ی خلوت به تنهائی نماز بخواند خود به خود به انجام پارهای از وظائف اخلاقی و اجتماعی از قبيل نظافت ، احترام به حقوق ديگران ، وقت شناسی ، جهت شناسی ، ضبط احساسات ، اعلام صلح با بندگان شايسته خدا و غيره مقيد میگردد .
اسلاید 79: از نظر اسلام هر كار خير و مفيدی اگر با انگيزه پاك خدائی توام باشد عبادت است .در عين حال ، اسلام نيز پارهای تعليمات دارد كه فقط برای انجام مراسم عبادت وضع شده است از قبيل نماز و روزه و اين خود فلسفه ای خاص دارد
اسلاید 80: درجات عبادت هااز نظر برخی عبادت ، نوعی معامله و معاوضه و مبادله كار و مزد است ، كار فروشی و مزد بگيری است ، همانطور كه يك كارگر ، روزانه نيروی كار خود را برای يك كارفرما مصرف میكند و مزد میگيرد ، عابد نيز برای خدا زحمت میكشد و خم و راست میشود و طبعا مزدی طلب میكند كه البته آن مزد در جهان ديگر به او داده خواهد شد .
اسلاید 81: همانطور كه فائده كار برای كارگر در مزدی كه از كارفرما میگيرد خلاصه میشود و اگر مزدی در كار نباشد نيرويش به هدر رفته است فائده عبادتِ عابد نيز ، از نظر اين گروه ، همان اجری است كه در جهان ديگر به او به صورت يك سلسله كالاهای مادی پرداخت میشود .
اسلاید 82: و اما اينكه هر كار فرما كه مزدی میدهد به خاطر بهرهای است كه از كار كارگر میبرد و كارفرمای ملك و ملكوت چه بهرهای میتواند از كار بنده ضعيف و ناتوان خود ببرد و هم اينكه فرضا اجر و مزد از جانب آن كارفرمای بزرگ به صورت تفضل و بخشش انجام گيرد ، پس چرا اين تفضل بدون صرف مقداری انرژی كار به او داده نمیشود ، مسالهای است كه برای اينچنين عابدهایی هرگز مطرح نیست .
اسلاید 83: اين يك تلقی است از عبادت كه البته عاميانه و جاهلانه است ، و به تعبير بوعلی در نمط نهم اشارات ، خدانشناسانه است و تنها از مردم عامی و قاصر پذيرفته است .
اسلاید 84: تلقی ديگر از عبادت ، تلقی عارفانه است ، بر حسب اين تلقی ، عبادت نردبان قرب است ، معراج انسان است ، تعالی روان است ،
اسلاید 85: پرواز روح است به كانون نامرئی هستی ، پرورش استعدادهای روحی و ورزش نيروهای ملكوتی انسانی است ، پيروزی روح بر بدن است ، عاليترين عكس العمل سپاسگزارانه انسان است از پديد آورنده خلقت ،اظهار شيفتگی و عشق انسان است به كامل مطلق و جميل علی الاطلاق ، و بالاخره سلوك و سير الی الله است .
اسلاید 86: برحسب اين تلقی ، عبادت پيكری دارد و روحی ، ظاهری دارد و معينی ، آنچه بوسيله زبان و ساير اعضاء بدن انجام میشود پيكره و قالب و ظاهر عبادت است ،
اسلاید 87: روح عبادت وابستگی كامل دارد به مفهومی كه عابد از عبادت دارد و به نوع تلقی او از عبادت و به انگيزهای كه او را به عبادت برانگيخته است و به بهره و حظی كه از عبادت عملا میبرد و اينكه عبادت تا چه اندازه سلوك الی الله و گام برداشتن در بساط قرب باشد .
اسلاید 88: تلقی نهج البلاغه از عبادتتلقی نهج البلاغه از عبادت ، تلقی عارفانه است ، بلكه سرچشمه و الهام بخش تلقیهای عارفانه از عبادت ها در جهان اسلام ، پس از قرآن مجيد و سنت رسول اكرم ، كلمات علی علیه السلام و عبادت های عارفانه علی علیه السلام است .
اسلاید 89: عبادت آزادگان« ان قوما عبدوا الله رغبه فتلك عباده التجار ، و ان قوما عبدوا الله رهبه فتلك عباده العبيد، و ان قوما عبدوا الله شكرا فتلك عباده الاحرار» / حكمت . 237 /
اسلاید 90: گروهی خداي را به انگيزه پاداش میپرستند ، اين عبادت تجارت پيشگان است ، گروهی او را از ترس میپرستند ، اين عبادت برده صفتان است ، و گروهی او را برای آن كه او را سپاسگزاری كرده باشند میپرستند ، اين عبادت آزادگان است .
اسلاید 91: « لو لم يتوعد الله علی معصيته لكان يجب ان لا يعصی شكرا لنعمته » ؛ فرضا خداوند كيفری برای نافرمانی معين نكرده بود ، سپاسگزاری ايجاب میكرد كه فرمانش تمرد نشود .
اسلاید 92: عبادت و یاد حقريشه همه آثار معنوی اخلاقی و اجتماعی كه در عبادت است در يك چيز است : ياد حق و غير او را از ياد بردن .
اسلاید 93: ياد خدا كه هدف عبادت است ، دل را جلا و صفا میبخشد و آنرا آماده تجليات الهی قرار میدهد ، علی علیه السلام در باره ياد حق میفرمايد : « ان الله تعالی جعل الذكر جلاء للقلوب ، تسمع به بعد الوقره و تبصر به بعد العشوه و تنقاد به المعائده و ما برح لله عزت آلائه فی البرهه بعد البرهه و فی ازمان الفترات رجال ناجاهم فی فكرهم وكلمهم فی ذات عقولهم» (خطبه . 220 ) .
اسلاید 94: حالات و مقاماتدر همين خطبه حالات و مقامات و كرامت هائی كه برای اهل معنی در پرتو عبادت رخ میدهد توضيح داده شده است ، از آن جمله میفرمايد : « قد حفت بهم الملائكه و تنزلت عليهم السكينه و فتحت لهم ابواب السماء و اعدت لهم مقاعد الكرامات فی مقام اطلع الله عليهم فرضی سعيهم و حمد مقامهم يتنسمون بدعائه روح التجاوز »
اسلاید 95: شب مردان خدااز ديدگاه نهج البلاغه ، دنيای عبادت آكنده از لذت است ، لذتی كه با لذت دنيای سه بعدی مادی قابل مقايسه نيست . دنيای عبادت پر از جوشش و جنبش و سير و سفر است ، دنيای عبادت شب و روز ندارد ، زيرا همه روشنائی است ، تيرگی و اندوه و كدورت ندارد ، يكسره صفا و خلوص است ،
اسلاید 96: از نظر نهج البلاغه چه خوشبخت و سعادتمند است كسی كه به اين دنيا پاگذارد و نسيم جانبخش اين دنيا او را نوازش دهد ، آن كس كه به اين دنيا گام نهد ديگر اهميت نمیدهد كه در دنيای ماده و جسم بر ديبا سر نهد يا بر خشت
اسلاید 97: ترسيم چهره عبادت و عباد در نهج البلاغهدر نهج البلاغه ترسيم ها از چهره عبادت و عبادت پيشگان شده است : گاهی سيمای عباد از نظر شب زنده داری ها ، خوف وخشيت ها ، شوق و لذت ها ، سوز و گدازها ، آه و نالهها ، تلاوت قرآن ها ترسيم و نقاشی شده است ؛
اسلاید 98: گاهی واردات قلبی و عنايات غيبی كه در پرتو عبادت و مراقبه و جهاد نفس نصيبشان میگردد بيان شده است ؛گاهی تاثير عبادت از نظر گناه زدائی و محو آثار تيره گناهان مورد بحث قرار گرفته است ؛
اسلاید 99: گاهی به اثر عبادت از نظر درمان پارهای از بيماری های اخلاقی و عقدههای روانی اشاره شده است ؛و گاهی ذكری از لذت ها و بهجتهای خالص و بیشائبه و بی رقيب عباد و زهاد و سالكان راه به ميان آمده است .
اسلاید 100: شب زنده داری ها« اما الليل فصافون اقدامهم تالين لاجزاء القرآن يرتلونه ترتيلا يحزنون به انفسهم و يستثيرون به دواء دائهم فاذا مروا بايه فيها تشويق ركنوا اليها طمعا و تطلعت نفوسهم اليها شوقا و ظنوا انها نصب اعينهم ،
اسلاید 101: و اذا مروا بايه فيها تخويف اصغوا اليها مسامع قلوبهم و ظنوا ان زفير جهنم و شهيقها فی اصول آذانهم ، فهم حانون علی اوساطهم ، مفترشون لجباههم و اكفهم و ركبهم و اطراف اقدامهم يطلبون الی الله تعالی فكاك رقابهم ، و اما النهار فحلماء علماء ابرار اتقياء » / خطبه : 191 /
اسلاید 102: واردات قلبی : « قد احيی ، عقله و امات نفسه ، حتی دق جليله و لطف غليظه و برق له لامع كثير البرق ، فابان له الطريق و سلك به السبيل و تدافعته الابواب الی باب السلامه ، و ثبتت رجلاه بطمانينة بدنه فی قرار الامن و الراحه بما استعمل قلبه و ارضی ربه » / خطبه : 218 /
اسلاید 103: در اين جملهها چنان كه میبينيم سخن از زندگی ديگری است كه زندگی عقل خوانده شده است ، سخن از مجاهده و ميراندن نفس اماره است ، سخن از رياضت بدن و روح است ،
اسلاید 104: سخن از برقی است كه بر اثر مجاهده در دل سالك میجهد و دنيای او را روشن میكند ، سخن از منازل و مراحلی است كه يك روح مشتاق و سالك به ترتيب طی میكند تا به منزل مقصود كه آخرين حد سير و صعود معنوی بشر است میرسد : « يا ايها الانسان انك كادح الی ربك كدحا فملاقيه » / سوره انشقاق : 84 /
اسلاید 105: سخن از آرامشی است كه نصيب قلب نا آرام و پراضطراب و پر ظرفيت بشر در نهايت امر میگردد : « الا بذكر الله تطمئن القلوب » / سوره رعد : 13 /
اسلاید 106: در خطبه 228 اهتمام اين طبقه به زندگی دل چنين توصيف شده است : « يرون اهل الدنيا ليعظمون موت اجسادهم و هم اشد اعظاما لموت قلوب احيائهم »
اسلاید 107: خلسهها و جذبههائی كه روحهای مستعد را میربايد و بدان سو میكشد اين چنين بيان شده است : « صحبوا الدنيا بابدان ارواحها معلقه بالمحل الاعلی » / حكمت :147 /
اسلاید 108: « لولا الاجل الذی كتب لهم لم تستقر ارواحهم فی اجسادهم طرفه عين شوقا الی الثواب و خوفا من العقاب » / خطبه : 191 / « قد اخلص لله سبحانه فاستخلصه » / خطبه : 85 /
اسلاید 109: علوم افاضی و اشراقی كه در نتيجه تهذيب نفس و طی طريق عبوديت بر قلب سالكان راه سرازير میشود و يقين جازمی كه نصيب آنان میگردد اين چنين بيان شده است :« هجم بهم العلم علی حقيقه البصيره و باشروا روح اليقين و استلانوا ما استوعره المترفون و انسوا بما استوحش منه الجاهلون » / حكمت : 147 /
اسلاید 110: گناه زدائیاز نظر تعليمات اسلامی ، هر گناه اثری تاريك كننده و كدورت آور بر دل آدمی باقی میگذارد و در نتيجه ميل و رغبت به كارهای نيك و خدائی كاهش میگيرد و رغبت به گناهان ديگر افزايش میيابد .
اسلاید 111: متقابلا عبادت و بندگی و در ياد خدا بودن وجدان مذهبی انسان را پرورش میدهد ، ميل و رغبت به كار نيك را افزون میكند و از ميل و رغبت به شر و فساد و گناه میكاهد .يعنی تيرگيهای ناشی از گناهان را زايل میگرداند و ميل به خير و نيكی را جايگزين آن میسازد .
اسلاید 112: در نهج البلاغه پس از توصيه و تاكيدهائی درباره نماز ، میفرمايد : « و انها لتحت الذنوب حت الورق و تطلقها اطلاق الربق و شبهها رسول الله ( صلی الله علیه وآله ) بالحمة تكون علی باب الرجل فهو يغتسل منها فی اليوم و الليله خمس مرات فما عسی ان يبقی عليه من الدرن ؟ » / خطبه : 197 /
اسلاید 113: درمان اخلاقی در خطبه 196 پس از اشاره به پارهای از اخلاق رذيله از قبيل سركشی ، ظلم ، كبر ، میفرمايد : « و من ذلك ما حرس الله عباده المؤمنين بالصلوات و الزكوات و مجاهده الصيام فی الايام المفروضات تسكينا لاطرافهم و تخشيعا لابصارهم و تذليلا لنفوسهم ، و تخفيضا لقلوبهم و ازاله للخيلاء عنهم »
اسلاید 114: انس و لذت « اللهم انك آنس الانسين لاوليائك و احضرهم بالكفايه للمتوكلين عليك تشاهدهم فی سرائرهم و تطلع عليهم فی ضمائرهم و تعلم مبلغ بصائرهم فاسرارهم لك مكشوفه و قلوبهم اليك ملهوفه ، ان اوحشتهم الغربه آنسهم ذكرك و ان صبت عليهم المصائب لجاوا الی الاستجاره بك » (خطبه . 225 ) .
اسلاید 115: « و ان للذكر لاهلا اخذوه عن الدنيا بدلا » / خطبه . 220 /
اسلاید 116: اشارهای به مهدی موعود عجل الله تعالی فرجهدر خطبه 148 اشارهای به مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشريف دارد ، و در آخر سخن ، گروهی را در آخرالزمان ياد میكند كه شجاعت و حكمت و عبادت تواما در آنها گرد آمده است ، میفرمايد : « ثم ليشحذن فيها قوم شحذ القين النصل . تجلی بالتنزيل ابصارهم ، و يرمی بالتفسير فی مسامعهم ، و يغبقون كاس الحكمه بعد الصبوح » !
اسلاید 117: سپس گروهی صيقل داده میشوند و مانند پيكان در دست آهنگر تيز و بران میگردند ، بوسيله قرآن پرده از ديدههايشان برداشته میشود و تفسير و توضيح معانی قرآن در گوش های آنان القا میگردد ، جام های پياپی حكمت و معرفت را هر صبح و شام مینوشند ، و سر خوش باده معرفت میگردند .
اسلاید 118: بخش چهارم حكومت و عدالت
اسلاید 119: نهج البلاغه و مساله حكومت هر كسی كه يك دوره نهج البلاغه را مطالعه كند میبيند امام علی ( علیه السلام ) درباره حكومت و عدالت حساسيت خاصی دارد ، اهميت و ارزش فراوانی برای آنها قائل است .
اسلاید 120: قرآن كريم میفرمايد : « لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط »( الحديد ، 24 ) . ما پيامبران خويش را با دلائل روشن فرستاديم و با آنان كتاب و ترازو فرود آورديم كه در ميان مردم به عدالت قيام كنند .
اسلاید 121: برقراری عدالت هدف بعثتدر اين آيه كريمه ، برقراری عدالت ، به عنوان هدف بعثت همه انبيا معرفی شده است . مقام قداست عدالت تا آنجا بالا رفته كه پيامبران الهی به خاطر آن مبعوث شدهاند .
اسلاید 122: چگونه ممكن است كسی مانند علی علیه السلام كه مفسر قرآن و توضيح دهنده اصول و فروع اسلام است درباره اين مساله سكوت كند و يا در درجه كمتری از اهميت آنرا قرار دهد ؟
اسلاید 123: ارزش و اعتبار حکومت و عدالت ارزش و اهميت اين مسائل از نظر نهج البلاغه در چه درجه است ، بلكه اساسا اسلام چه اهميتی به مسائل مربوط به حكومت و عدالت میدهد ؟
اسلاید 124: قرآن كريم آنجا كه رسول اكرم - صلی الله علیه واله - را فرمان میدهد كه ولايت و زعامت علی عليه السلام را بعد از خودش به مردم ابلاغ كند ، میفرمايد : « يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك فان لم تفعل فما بلغت رسالته »/ المائده ، 66 /
اسلاید 125: كدام موضوع ديگر است كه ابلاغ نكردن آن با عدم ابلاغ رسالت مساوی باشد ؟
اسلاید 126: در جريان جنگ احد كه مسلمين شكست خوردند و خبر كشته شدن پيغمبر اكرم صلی الله علیه واله پخش شد و گروهی فرار كردند ، قرآن كريم میفرمايد : « و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل أفإن مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم » / آل عمران ، 144 /
اسلاید 127: حضرت استاد علامه طباطبائی روحی فداه در مقاله ولايت و حكومت از اين آيه چنين استنباط فرمودهاند كه : كشته شدن پيغمبر اكرم صلی الله علیه واله در جنگ نبايد هيچ گونه وقفهای در كار شما ايجاد كند ، شما فورا بايد تحت لوای آن كس كه پس از پيغمبر صلی الله علیه واله زعيم شما است به كار خود ادامه دهيد .
اسلاید 128: ارزش و لزوم حکومت علی عليه السلام مكرر لزوم يك حكومت مقتدر را تصريح كرده است و با فكر خوارج كه در آغاز امر مدعی بودند با وجود قرآن از حكومت بینيازيم ، مبارزه كرده است .
اسلاید 129: شعار انحرافی خوارجخوارج ، شعارشان «لاحكم الا لله » بود .اين شعاراز قرآن مجيد اقتباس شده است و مفادش اين است كه فرمان ( قانون ) تنها از ناحيه خداوند و يا از ناحيه كسانی كه خداوند به آنان اجازه قانونگذاری داده است بايد وضع شود ،
اسلاید 130: ولی خوارج اين جمله را در ابتدا طور ديگر تعبير می كردند وبه تعبير اميرالمؤمنين ، از اين كلمه حق معنی باطلی را در نظر میگرفتند ، حاصل تعبير آن اين بود كه بشر حق حكومت ندارد ، حكومت منحصرا از آن خداست .
اسلاید 131: پاسخ امامعلی علیه السلام میفرمايد ، بلی من هم میگويم : لا حكم الا لله اما به اين معنی كه اختيار وضع قانون با خدا است ، لكن اين ها می گويند حكومت و زعامت هم با خدا است ، و اين معقول نيست ، قانون خدا بايست بوسيله افراد بشر اجرا شود ، مردم را از فرمانروائی نيك يا بد چاره ای نیست. / نهج البلاغه ، خطبه ، 40 /
اسلاید 132: نگاه امام به حکومتعلی عليه السلام مانند هر مرد الهی ديگر، حكومت و زعامت را به عنوان يك پست و مقام دنيوی كه اشباع كننده حس جاه طلبی بشر است و به عنوان هدف و ايده آل زندگی ، سخت تحقير میكند و آنرا پشيزی نمیشمارد .آن را مانند ساير مظاهر مادی دنيا از استخوان خوكی كه در دست انسان خوره داری باشد بی مقدارتر می شمارد .
اسلاید 133: اما همين حكومت و زعامت را در مسير اصلی و واقعيتش يعنی به عنوان وسيلهای برای اجراء عدالت و احقاق حق و خدمت به اجتماع فوق العاده مقدس می شمارد .
اسلاید 134: سخن امام به ابن عباسابن عباس در دوران خلافت علی ( علیه السلام ) بر آن حضرت وارد شد ، در حالی كه با دست خودش كفش كهنه خويش را پينه میزد ، از ابن عباس پرسيد قيمت اين كفش چقدر است ؟ ابن عباس گفت هيچ .
اسلاید 135: امام علیه السلام فرمود: ارزش همين كفش كهنه در نظر من از حكومت و امارت بر شما بيشتر است ، مگر آنكه بوسيله آن عدالتی را اجرا كنم ، حقی را به ذی حقی برسانم ، يا باطلی را از ميان بردارم (نهج البلاغه ، خطبه ) .
اسلاید 136: دو سویه بودن حقوقدر خطبه 214 بحثی كلی در مورد حقوق میكند و میفرمايد : حقوق همواره طرفينی است .
اسلاید 137: می فرمايد : از جمله حقوق الهی حقوقی است كه برای مردم بر مردم قرار داده است ، آنها را چنان وضع كرده كه هر حقی در برابر حقی ديگر قرار میگيرد ، هر حقی به نفع يك فرد و يا يك جمعيت موجب حقی ديگر است كه آنها را متعهد میكند ، هر حقی آنگاه الزام آور میگردد كه ديگری هم وظيفه خود را در مورد حقوقی كه بر عهده دارد انجام دهد .
اسلاید 138: بزرگ ترین حقوق متقابلسپس امام می فرماید :بزرگترين اين حقوق متقابل ، حق حكومت بر مردم و حق مردم بر حكومت است ، فريضه الهی است ، كه برای همه بر همه حقوقی مقرر فرموده ، اين حقوق را مايه انتظام روابط مردم و عزت دين آنان قرار داده است ،
اسلاید 139: مردم هرگز روی صلاح و شايستگی نخواهند ديد مگر حكومتشان صالح باشد و حكومت ها هرگز به صلاح نخواهند آمد مگر توده ملت استوار و با استقامت شوند .
اسلاید 140: رمز حاکمت حق در جامعههرگاه توده ملت به حقوق حكومت وفادار باشند و حكومت حقوق مردم را ادا كند ، آنوقت است كه حق در اجتماع محترم و حاكم خواهد شد ، آنوقت است كه اركان دين به پا خواهد خاست آن وقت است كه نشانهها و علائم عدل بدون هيچگونه انحرافی ظاهر خواهد شد و آن وقت است كه سنت ها در مجرای خود قرار خواهد گرفت و محيط و زمانه محبوب و دوست داشتنی میشود و دشمن از طمع بستن به چنين اجتماع محكم و استواری مايوس خواهد شد .
اسلاید 141: ارزش عدالتتعليمات مقدس اسلام اولين تاثيری كه گذاشت روی انديشهها و تفكرات گروندگان بود . نه تنها تعليمات جديدی در زمينه جهان و انسان و اجتماع آورد بلكه طرز تفكر و نحوه انديشيدن ها را عوض كرد.
اسلاید 142: هر معلمی معلومات تازهای به شاگردان خود میدهد و هر مكتبی اطلاعات جديدی در اختيار پيروان خود میگذارد ، اما تنها برخی از معلمان و برخی از مكتبها است كه منطق جديدی به شاگردان و پيروان خود میدهند و طرز تفكر آنان را تغيير داده نحوه انديشيد نشان را دگرگون میسازند .
اسلاید 143: سبب تفاوت منطق ها و طرز تفکرها انسان چه در مسائل علمی و چه در مسائل اجتماعی از آن جهت كه يك موجود متفكر است استدلال میكند و در استدلالهای خود ، خواه ناخواه بر برخی اصول و مبادی تكيه مینمايد و با تكيه به همان اصول و مبادی است كه استنتاج مینمايد و قضاوت میكند .
اسلاید 144: تفاوت منطق ها و طرز تفكرها در همان اصول و مبادی اولی است كه در استدلالها و استنتاجها به كار میرود ، در اینکه چه نوع اصول و مبادئی نقطه اتكاء و پايه استدلال و استنتاج قرار گرفته باشد ، اينجا است كه تفكرات و استنتاجات متفاوت میگردد .
اسلاید 145: مثلا عفاف ، خصوصا برای زن ، يك مساله اجتماعی است ، آيا همه مردم در ارزيابی خود درباره اين موضوع يك نوع فكر میكنند ؟ البته نه ، بینهايت اختلاف است ، برخی از مردم ارزش اين موضوع را به حد صفر رسانده اند . پس اين موضوع در انديشه و تفكرات آنان هيچ نقش مؤثری ندارد و بعضی بینهايت ارزش قائلند و با نفی اين ارزش برای حيات و زندگی ارزش قائل نيستند .
اسلاید 146: اسلام و بالا بردن طرز تفکراسلام كه طرز تفكرها را عوض كرد به اين معنی است كه ارزشها را بالا و پائين آورد ، ارزشهائی كه در حد صفر بود ، مانند تقوا در درجه اعلی قرار داد و بهای فوقالعاده سنگين برای آنها تعيين كرد و ارزشهای خيلی بالا را از قبيل خون و نژاد و غير آن را پائين آورده تا سر حد صفر رساند . عدالت يكی از مسائلی است كه به وسيله اسلام حيات و زندگی را از سر گرفت و ارزش فوقالعاده يافت .
اسلاید 147: عدل بهترست یا جود؟فرد باهوش و نكته سنجی از اميرالمومنين علی ( علیه السلام ) سوال میكند : « العدل افضل ام الجود ؟ » (حكمت . 437 ) مورد سوال دو خصيصه انسانی است ، بشر همواره از ستم ، گريزان بوده است و همواره احسان و نيكی ديگری را كه بدون چشمداشت پاداش انجام میداده مورد تحسين و ستايش قرار داده است .
اسلاید 148: پاسخ سطحیپاسخ پرسش بالا خيلی آسان به نظر میرسد : جود و بخشندگی از عدالت بالاتر است زيرا عدالت رعايت حقوق ديگران و تجاوز نكردن به حدود و حقوق آنهاست ، اما جود اينست كه آدمی با دست خود حقوق مسلم خود را نثار غير میكند ، آن كه عدالت میكند به حقوق ديگران تجاوز نمیكند و يا حافظ حقوق ديگران است از تجاوز و متجاوزان ، و اما آنكه جود میكند فداكاری مینمايد ، و حق مسلم خود را به ديگری تفويض میكند پس جود بالاتر است .
اسلاید 149: واقعا هم اگر تنها با معيارهای اخلاقی و فردی بسنجيم مطلب از اين قرار است ، يعنی جود بيش از عدالت معرف و نشانه كمال نفس و رقاء روح انسان است ، اما . . .
اسلاید 150: پاسخ زیبای امامولی علی ( علیه السلام ) برعكس نظر بالا جواب میدهد .علی ( علیه السلام ) به دو دليل میفرماید: عدل از جود بالاتر است ،
اسلاید 151: دلیل اول :« العدل يضع الامور مواضعها و الجود يخرجها من جهتها » . يعنی عدل جريان ها را در مجرای طبيعی خود قرار میدهد اما جود جريان ها را از مجرای طبيعی خود خارج میسازد . زيرا مفهوم عدالت اين است كه استحقاق های طبيعی و واقعی در نظر گرفته شود و به هر كس مطابق آنچه به حسب كار و استعداد ، لياقت دارد داده شود.
اسلاید 152: و اما جود درست است كه از نظر شخص جود كننده كه مايملك مشروع خويش را به ديگری میبخشد فوقالعاده با ارزش است ، اما بايد توجه داشت كه يك جريان غير طبيعی است ، مانند بدنی است كه عضوی از آن بدن بيمار است و ساير اعضاء موقتا برای اينكه آن عضو را نجات دهند فعاليت خويش را متوجه اصلاح وضع او میكنند .
اسلاید 153: از نظر اجتماعی چه بهتر كه اجتماع چنين اعضاء بيماری را نداشته باشد تا توجه اعضاء اجتماع به جای اينكه به طرف اصلاح و كمك به يك عضو خاص معطوف شود ، به سوی تكامل عمومی اجتماع معطوف گردد .
اسلاید 154: دليل دوم : « العدل سائس عام و الجود عارض خاص » . عدالت قانونی است عام و مدير و مدبری است كلی و شامل ، كه همه اجتماع را در بر میگيرد و بزرگراهی است كه همه بايد از آن بروند ، اما جود و بخشش يك حالت استثنائی و غير كلی است كه نمیشود رويش حساب كرد ، اساسا جود اگر جنبه قانونی و عمومی پيدا كند و كليت يابد ديگر جود نیست .
اسلاید 155: امام علی ( علیه السلام ) آنگاه نتيجه گرفتند : « فالعدل اشرفهما و افضلهما » .
اسلاید 156: عدالت ضامن تعادل اجتماعیاز نظر علی ( علیه السلام ) آن اصلی كه میتواند تعادل اجتماع را حفظ كند و همه را راضی نگه دارد ، به پيكر اجتماع ، سلامت و به روح اجتماع آرامش بدهد عدالت است.
اسلاید 157: قیام به عدالت در حمایت از مظلومانامام در خطبه شقشقيه می فرماید :« لولا حضور الحاضر و قيام الحجه بوجود الناصر و ما اخذ الله علی العلماء ان لا يقاروا علی كظه ظالم و لا سغب مظلوم لالقيت حبلها علی غاربها و لسقيت آخرها بكاس اولها » .
اسلاید 158: عدالت نبايد فدای مصلحت بشود تبعيض ، رفيق بازی ، باند سازی و دهانها را با لقمههای بزرگ بستن ، همواره ابزار لازم سياست قلمداد شده است اكنون مردی زمامدار شده است كه دشمن اين ابزار است ، هدف و ايدهاش مبارزه با اين نوع سياست بازی است .
اسلاید 159: طبعا از همان روز اول ارباب توقع ، يعنی همان رجال سياست ، رنجش پيدا میكنند ، رنجش منجر به خرابكاری میشود و دردسرهائی فراهم میآورد
اسلاید 160: دوستان خيرانديش به حضور امام علی ( علیه السلام ) آمدند و با نهايت خلوص تقاضا كردند كه به خاطر مصلحت مهم تر ، انعطافی در سياست خود پديد آورد ، پيشنهاد كردند كه خودت را از دردسر اين هوچیها راحت كن
اسلاید 161: نوع نگاه حاکمان به مردميكی از چيزهائی كه رضايت عموم بدان بستگی دارد اينست كه حكومت با چه ديدهای به توده مردم و به خودش نگاه میكند ؟
اسلاید 162: با اين چشم كه آنها برده و مملوك و خود ، مالك و صاحب اختيار است ؟ و يا با اين چشم كه آنها صاحب حقند و او خود تنها وكيل و امين و نماينده است ؟
اسلاید 163: در صورت اول هر خدمتی انجام دهد از نوع تيماری است كه مالك يك حيوان برای حيوان خويش ، انجام میدهد ،و در صورت دوم از نوع خدمتی است كه يك امين صالح انجام میدهد .
اسلاید 164: اعتراف حكومت به حقوق واقعی مردم و احتراز از هر نوع عملی كه مشعر بر نفی حق حاكميت آنها باشد ، از شرايط اوليه جلب رضا و اطمينان آنان است .
اسلاید 165: با من همانند جباران سخن نگوئید امام علیه السلام می فرماید: با من آن گونه كه با جباران سخن میگويند سخن نگوئيد ، القاب پر طنطنه برايم به كار نبريد ،آن ملاحظه كاريها و موافقتهای مصلحتی كه در برابر مستبدان اظهار میدارند ، در برابر من اظهار مداريد ، با من به سبك سازشكاری معاشرت نكنيد ،
اسلاید 166: گمان مبريد كه اگر به حق سخنی به من گفته شود بر من سنگين آيد و يا از كسی بخواهم مرا تجليل و تعظيم كند كه هر كس شنيدن حق يا عرضه شدن عدالت بر او ناخوش و سنگين آيد عمل به حق و عدالت بر او سنگينتر است پس از سخن حق يا نظر عادلانه خودداری نكنيد .
اسلاید 167: حاکم امانتدار است نه مالك در منطق اين كتاب شريف ، امام و حاکم ، امين و پاسبان حقوق (مردم و مسؤول در برابر آنها است ، از اين دو (حاکم و مردم اگر بنا است يكی برای ديگری باشد ، اين حاکم است كه برای توده محكوم است ، نه توده محكوم برای حاکم ، سعدی همين معنی را بيان كرده آنجا كه گفته است : گوسفند از برای چوپان نيست بلكه چوپان برای خدمت او است
اسلاید 168: واژه رعيت واژه رعيت علی رغم مفهوم منفوری كه تدريجا در زبان فارسی به خود گرفته است ، مفهومی زيبا و انسانی داشته است
اسلاید 169: استعمال كلمه راعی را در مورد حكمران و كلمه رعيت را در مورد توده محكوم اولين مرتبه در كلمات رسول اكرم صلی الله علیه واله مشاهده و سپس به وفور در كلمات علی ( علیه السلام ) میبينيم .
اسلاید 170: اين لغت از ماده رعی است كه به معنی نگهبانی است ، به مردم از آن جهت كلمه رعيت اطلاق شده است كه حكمران عهده دار حفظ و نگهبانی جان و مال و حقوق و آزاديهای آنها است .
اسلاید 171: حديث جامعی از نظر مفهوم اين كلمه وارد شده است ، رسول اكرم ( صلی الله علیه واله ) فرمود :
اسلاید 172: « كلكم راع و كلكم مسئول ، فالامام راع و هو مسؤول ، و المراة راعية علی بيت زوجها و هی مسئولة و العبد راع علی مال سيده و هو مسؤول ، الا فكلكم راع و كلكم مسئول » (صحيح بخاری ، جلد 7 ، كتاب النكاح ) .
اسلاید 173: همانا هر كدام از شما نگهبان و مسئوليد ، امام و پيشوا نگهبان و مسؤول مردم است ، زن نگهبان و مسؤول خانه شوهر خويش است ، غلام نگهبان و مسؤول مال آقای خويش است ، هان پس همه نگهبان و همه مسؤوليد .
اسلاید 174: حکومت طعمه نیستدر نامهای كه به عامل آذربايجان مینويسد چنين میفرمايد : « و ان عملك ليس لك بطعمه و لكنه فی عنقك امانه و انت مسترعی لمن فوقك ليس لك ان تفتات فی رعيته » ” / نهج البلاغه، نامه 5/
اسلاید 175: مبادا بپنداری كه حكومتی كه به تو سپرده شده است يك شكار است كه به چنگت افتاده است ، خير ، امانتی برگردنت گذاشته شده است و ما فوق تو از تو رعايت و نگهبانی و حفظ حقوق مردم را میخواهد . تو را نرسد كه به استبداد و دلخواه در ميان مردم رفتار كنی .
اسلاید 176: رحمت نسبت به رعیتدر فرمان معروف ، خطاب به مالك اشتر مینويسد : « و اشعر قلبك الرحمه للرعيه و المحبه لهم و اللطف بهم و لا تكونن عليهم سبعا ضاريا تغتنم اكلهم ، فانهم صنفان ، اما اخ لك فی الدين او نظير لك فی الخلق »
اسلاید 177: در قلب خود استشعار مهربانی ، محبت و لطف به مردم را بيدار كن ، مبادا مانند يك درنده كه دريدن و خوردن را فرصت میشمارد رفتار كنی كه مردم تو يا مسلمانند و برادر دينی تو و يا غير مسلمانند و انسانی مانند تو
اسلاید 178: زور گویی ممنوع« و لا تقولن انی مؤمر آمر فاطاع فان ذلك ادغال فی القلب و منهكه للدين و تقرب من الغير » ”مگو من اكنون بر آنان مسلطم ، از من فرمان دادن است و از آنها اطاعت كردن ، كه اين عين راه يافتن فساد در دل و ضعف در دين . و نزديك شدن به سلب نعمت است .
اسلاید 179: والحمد لله رب العالمین
نقد و بررسی ها
هیچ نظری برای این پاورپوینت نوشته نشده است.