DUTCH DISEASE
اسلاید 1: Dutch diseaseNational development boxcurrency AccountsPRESENTED BY :AFSHIN KAMYABNIYA90/7/26 1
اسلاید 2: مقدمه در سال 1959برای اولین بار در هلند ذخایر گاز کشف گردید، این موضوع منتهی به افزایش درآمدهای ارزی در هلند، و تقویت بی سابقه پول ملی آن کشور گردید. ولی این فرصت به دلیل ایجاد یک رونق بخشی در اقتصاد Booming Traded Sector Economy و پیش ران شدن آن، و بطور طبیعی جابجایی منابع اقتصادی از دیگر بخش‌ها به بخش مزبور، مزیت تولید دیگر کالاهای صنعتی هلند را تضعیف نمود و یک بخش کاذب پر رونق دیگری را که از قابلیت مبادله با اقتصاد جهانی تهی بود، شکل بخشید. این عارضه در رونق صادراتی برخی کشورها نیز بمانند انگلستان در تولید و صادرات نفت و استرالیا در عرصه تولید مواد معدنی در دهه 60 و 70 مشاهده گردید. نام علمی مناسبی که مي‌توان بر بیماری هلندی نهاد، « رونق در اقتصاد کالاهای مبادله پذیر » است که متضایف با « رخوت در اقتصاد بخش کالاهای صنعتی صادراتی » خواهد بود.2
اسلاید 3: descriptionبیماری هلندی به انگلیسی (Dutch disease) یک مفهوم اقتصادی است که تلاش می‌کند رابطهٔ بین بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی و رکود در بخش صنعت را توضیح دهد. این مفهوم بیان می‌دارد که افزایش درآمد ناشی از منابع طبیعی می‌تواند اقتصاد ملی را از حالت صنعتی بیرون بیاورد. بیماری هلندی در واقع یک مفهوم اقتصادی است برای توضیح رابطه بین بهره برداری از منابع طبیعی و کاهش تولید.واژهٔ بیماری هلندی در سال ۱۹۷۷ توسط مجلهٔ Economist برای توصیف رکود بخش صنعتی در هلند بعد از کشف گاز طبیعی در دههٔ ۱۹۶۰ به‌کار گرفته شداین نامگذاری به این دلیل انجام شده است که اولین بار در کشور هلند رخ داد.3
اسلاید 4: مکانیزم کار بیماری هلندی اگر به زبان خیلی ساده بخواهیم بیان کنیم این عارضه زمانی رخ می‌دهد که درآمد یک کشور بر اثر عوامل فصلی به صورت ناگهانی افزایش می‌یابد و متولیان اقتصاد کلان (دولت) هم با تصور دائمی بودن این درآمد آن را در جامعه تزریق می‌کنند. تا اینجای کار اتفاق خاصی نیافتاده‌است. درآمد کشور زیاد شده و پول هم به جامعه منتقل شده‌است. اما با افزایش درآمد، تقاضا هم افزایش پیدا می‌کند. اگر این افزایش تقاضا به صورت ناگهانی انجام شود، عرضه جوابگوی تقاضا نخواهد بود و تعادل عرضه و تقاضا بر هم می‌خورد، در نتیجه قیمتها افزایش می‌یابد. در یک روند طبیعی قیمتها تا سقفی بالا می‌روند و با یک تأخیر زمانی تولید افزایش پیدا می‌کند و در نهایت پس از مدتی عرضه و تقاضا به تعادل قبل بر می‌گردند. 4
اسلاید 5: اما بیماری هلندی از زمانی رخ می‌دهد که دولت به عنوان متولی اقتصاد کلان وارد کارزار می‌شود و سعی می‌کند به طور مصنوعی و از طریقی غیر از افزایش تولید قیمتها را پایین نگه دارد(همین کاری که دولت نهم در حال انجام آن است. دولت متوصل به واردات کالاهای مصرفی ارزان می‌شود تا قیمتها را مهار کند در حالی که صنایع داخلی مجبورند با عوامل تولید گران، کالای گران را تولید و به قیمت ارزان بفروشند. نکته اینجاست که این سیاست نمی‌تواند جلوی تورم را بگیرد. بلکه آن را به بخش‌های دیگر اقتصادی منتقل می‌کند. به عنوان مثال می‌توان با واردات کالاهایی نظیر سیب، پرتقال، ...، تیرآهن و... قیمت این کالاها را پایین نگه داشت ولی برخی کالاها مانند زمین و مسکن قابل وارد کردن نیستند و افزایش قیمت این کالاها رانمی‌شود با واردات مهار کرد. در نتیجه قیمت این قبیل کالاها به رشد خود ادامه می‌دهند. از طرفی سرمایه‌گذاری جدید در آن بخش‌های صنعتی که با واردات قیمت‌شان مهار شده انجام نمی‌شود و سرمایه‌ها به سمت کالاهایی مثل زمین و مسکن هدایت می‌شود.5
اسلاید 6: در نتیجه این امر تقاضای کاذبی برای این کالا ایجاد شده و قیمت آنها با سرعت بیشتر و به صورت غیر طبیعی و باور نکردنی رشد می‌کنند. عوارض این مشکل به همینجا ختم نمی‌شود. به محض اینکه فصل افزایش درآمد خاتمه پیدا کند و دولت پولی نداشته باشد که با آن واردات ارزان را انجام دهد افزایش قیمت در بخش‌هایی که تا آن زمان به صورت مصنوعی قیمت پایینی داشتند با سرعتی فزاینده رخ خواهد داد. از آنجا که صنایع داخلی هم در اثر همان سیاست‌های گذشته فلج شده‌اند قادر به پاسخگویی به تقاضاهای جدید نمی‌باشند و اقتصاد را در ابتدا ناکارآمد و سپس فلج می‌کند. البته هلند این شانس را داشت در زمانی که به این مشکل گرفتار شد، سایه کمونیست شرق اروپا را فراگرفته بود و کشورهای غربی برای اینکه مبادا هلند هم در دامن کمونیست‌ها بیافتد کمک‌های بی‌دریغی به این کشور کردند با این وجود چند سالی طول کشید تا اقتصاد این کشور بتواند کمر راست کند6
اسلاید 7: اگر در بخش صادراتی رونقی بوجود آید اثر اولیه آن افزایش درآمد در این بخش است که منجربه افزایش تقاضای داخلی برای کالاهای قابل تجارت و غیر قابل تجارت می‌شود. تقاضای اضافی برای کالاهای قابل تجارت از طریق بالابردن واردات تامین می‌شود. برای کالاهای غیر قابل تجارت، افزایش تقاضا موجب بالا رفتن قیمت آنها می‌شود، دراین حالت قیمت نسبی کالاهای غیر قابل تجارت نسبت به کالاهای قابل تجارت افزایش می‌یابد. این مسأله موجب می‌گردد که منابع از کالاهای قابل تجارت به سمت کالاهای غیر قابل تجارت انتقال یابند. افزایش در قیمت کالاهای غیر قابل تجارت منجر به افزایش ارزش و از دست رفتن رقابت پذیری در نرخ واقعی ارز می‌گردد.7
اسلاید 8: این مسأله همچنین قیمت نسبی کالاهای وارداتی را نیز پائین می‌آورد، درحالیکه قیمتهای صادراتی برای مصرف‌کنندگان خارجی بالا می‌رود. این مسأله انتقال منابع تولیدی و تقاضای داخلی از بخش تولیدی به بخش غیر قابل تجارت را تشدید می‌کند. چرا که منابعی چون سرمایه و کار برای برآورده ساختن افزایش تقاضای داخلی به بخش تولید کالاهای غیرقابل تجارت (مبادله نشدنی) داخلی و همچنین به بخش نفتی به سوی رونق، انتقال می‌یابد هر دوی این انتقالات میزان تولید را د ربخش صادرات سنتی که اکنون دچار وقفه شده کاهش می‌دهند و منجر به فرآیندی می‌گردد که در اقتصاد کشورهای صنعتی شده به صنعت زدائی Deindustrialisation مرسوم شده‌است و کل این فرآیند با عنوان «تأثیر انتقال منابع» شناخته شده‌است.8
اسلاید 9: شایان ذکر است که وقوع بیماری هلندی خاص کشف ذخایر گاز طبیعی نبوده و همان‌طور که «کوردن» و «نری» (Corden and Neary ۱۹۸۲) اشاره کرده‌اند، این بیماری می‌تواند به دلایل دیگری نیز از جمله: افزایش قیمت بین‌الملل کالاهای مبادله‌ای (تجاری) افزایش تقاضا برای کالاهای مبادله‌ای (سوئیس) پیشرفت تکنولوژی در بخش تجاری (ژاپن و ایرلند) کشف منابع طبیعی (انگلیس) صنعت بوکیست (جامائیکا) صنعت نفت (ونزوئلا) و اکتشافات طلا (استرالیا)، افزایش قیمت قهوه (کلمبیا) بروز نماید. 9
اسلاید 10: فرم کلی شکل‌گیری بیماری هلندی فاز ۰) کشف منابع طبیعی یا ایجاد یک فعالیت جدید پررونق و صادراتی فاز ۱) افزایش درآمد ارزی افزایش ارزش پول ملی فاز ۲) افزایش قیمت نسبی کالاهای غیرمبادلاتی و افزایش قیمت تمام شده کالاهای صادراتی فاز ۳) کاهش تولید، کاهش اشتغال و افزایش بیکاری10
اسلاید 11: هنگامی که پول یک کشور با افزایش قابل توجه ارزش روبرو شود، صادرات این کشور به پول کشورهای دیگر گرانتر شده، ولی واردات به آن کشور به نسبت ارزانتر می‌شود. بطور کلی، این وضعیت را بیماری هلندی می‌نامند.11
اسلاید 12: اولین فردی که به اثر جامع افزایش قیمت منابع طبیعی بر تغییر ساختار کشور ها پرداخت ریچارد اوتی بود. او در سال 1993کتابی تحت عنوان پایدار نمودن توسعه در کشور های متکی بر منابع معدنی: نظریه نفرین منابع، منتشر کرد که در آن به آثار مخربی که افزایش قیمت منابع طبیعی بر روند توسعه کشور های صادر کننده این منابع اعمال می کند پرداخت .او کسی است که برای اولین بار عبارت نفرین منابع را ابداع کرد. این عبارت و عبارت متناظر نفرین نفت جایگاه خاصی در مباحث اقتصادی یافته است. در سال 1995 مطالعه ای توسط جفری ساکز از دانشگاه کلمبیا انجام شد که نشان می داد عملکرد کشور های صادر کننده مواد خام در امر توسعه اقتصادی به نحو محسوسی بد تر از کشور هائی بوده است که از نظر منابع فقیر تر بوده اند.این نتیجه را با آزمون به حساب آوردن سابقه تاریخی، در آمد سرانه و موقعیت جغرافیائی نیز محک زد و استنتاج کرد که حتی با احتساب این عوامل نتیجه منفی بودن رابطه بین افزایش قیمت منابع طبیعی و رشد اقتصادی کشور ها قابل طرح است. 12
اسلاید 13: برخی مفاهیمتراز پرداختها سندی است که درآن معاملات ومبادلات اشخاص حقیقی وحقوقی مقیم یک کشور با خارج به طور منظم برای مدت یک سال درآن ثبت می گردد.اشخاص حقیقی وحقوقی یعنی افراد (تجار) ، شرکتها ، موسسات ، بانکها وارگانهای دولتی درطول یکسال ، معاملات ومبادلاتی با اشخاص حقیقی وحقوقی خارجی انجام می دهند. این معاملات ومبادلات شامل صدور و ورود کالاها وخدمات ، اعطاء یا اخذ وام ، انجام سرمایه گذاری و گرفتن ویا اهداء هدایای بلاعوض می باشد. برای اطلاع از اهمیت واثر این معاملات ومبادلات بر فعالیتهای اقتصادی کشور ، معمولا آنهارا تقسیم بندی وبه طور منظم ثبت می کنند.13
اسلاید 14: ارزش افزوده هر كالايي كه در بازار فروخته مي شود، در فرآيند توليد خود، توسط چندين توليدكننده به تدريج ساخته شده است. به عنوان مثال يك نان ابتدا گندم بوده، سپس تبديل به آرد شده سپس خمير شده و نهايتاً در تنور پخته و نان شده است. قيمت گندم موجود در هر عدد نان تا قيمت نان فروش رفته در نانوايي در اين مراحل به تدريج افزايش يافته است كه اين افزايش حاصل زحمت توليدكنندگان مختلف در مراحل مختلف توليد گندم تا فروش نان بوده است. به اين ارزش اضافي ايجاد شده از دانه گندم تا نان، «ارزش افزوده» گفته مي شود.14
اسلاید 15: 1- كالاهاي قابل مبادله؛ يعني كالاهايي كه در سطح بين المللي مورد مبادله قرار مي گيرند، (وارداتي يا صادراتي و بر قيمت هاي آنها در بازارهاي جهاني تعيين مي شود. مثل كالاهاي كشاورزي.2- كالاهاي غيرقابل مبادله (راه و ساختمان و بخش خدمات) به دليل هزينه هاي محل يا محدوديت هاي وارداتي، كه مانع تجارت بين المللي آنها مي شوند، فقط در داخل قابل مبادله هستند.15
اسلاید 16: elasticityمفهوم کششيکي از مباحث پايه اي اقتصاد خرد مفهوم کشش مي باشد. کشش، به طور کلي، حساسيت يا در صد تغييرات يک متغير در مقابل يک درصد تغيير متغير ديگر را نشان مي دهد. متغير اول معمولا متغير وابسته و ديگري مستقل ناميده مي شود. زيرا تغييرات اولي متاثر از تغييرات دومي است.بي کشش بودن کالا به معناي حساسيت کمتر تقاضا نسبت به نوسانات قيمت بوده و اين فرصت مغتنمي براي عرضه کننده براي افزايش قيمت آن کالا و اختصاص بخشي از مازاد مصرف کننده به خود مي باشد.16
اسلاید 17: کمونیسم (به انگلیسی: )Communism) یک ایدئولوژی است که می‌کوشد بر اساس مالکیت مشترک روش‌ها و ابزارهای تولید و در غیاب مالکیت خصوصی یک سازمان اجتماعی ضد دولت‌گرایی فاقد طبقه‌های اجتماعی را ترسیم کند. کمونیسم را شاخه‌ای از مکتب سوسیالیسم می‌دانند.17
اسلاید 18: صندوق توسعه ملی و حساب ذخیره ارزیتفاوت اول :حساب ذخیره ارزی با صندوق توسعه ملی این است که منابع اختصاص یافته به صندوق قابل برداشت مجدد توسط دولت یا اضافه نمودن به سقف بودجه را ندارد.همچنین تفاوت دیگر صندوق و حساب ذخیره ارزی این است که سهم منابع ورودی به صندوق دقیقاً مشخص شده است و از 20 درصد کل درآمد نفتی شروع می‌شود و سالی 3 درصد نیز اضافه می‌شود مفهوم این بحث این است که دولت مجبور است هر سال از میزان وابستگی به درآمد نفتی بکاهد زیرا با گذشت زمان باید سهم بیشتری به صندوق بدهد و اگر همین روند ادامه یابد می‌توان زمانی را در سالهای آینده تصور کرد که 100 درصد درآمد نفتی کشور به صندوق واریز شود و صندوق نیز با دراختیار گذاشتن این منابع برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی عملاً زمینه را برای اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 وایجاد یک بخش خصوصی قوی در اقتصاد ایران پی‌ریزی نماید. از طرف دیگر کاهش وابستگی بودجه دولت به درآمد نفتی باعث می‌شد از شکل‌گیری دولت بزرگ و پرهزینه نیز که مشکلات فراوانی برای اقتصاد ایران ایجاد می‌کند جلوگیری شود. با این توضیحات مشخص می‌شود که نقش صندوق توسعه ملی در آینده اقتصاد ایران بسیار با اهمیت خواهد بود البته درصورتی‌که اهداف تشکیل آن در مسیر فعالیت گم نشودمنبع: همشهری آنلاین18
اسلاید 19: عضو هیئت عامل صندوق توسعه ملی در مورد علت وجود منابع مالی در حساب ذخیره ارزی بعد از تشکیل صندوق توسعه ملی تصریح کرد: مملکت را باید مدیریت و اداره کرد؛ این در شرایطی است که بر اساس اساسنامه صندوق توسعه ملی، دولت و مجلس نمی توانند از منابع صندوق برداشتی داشته باشند، بنابراین کشور باید حداقل به اندازه اداره یک ماه کشور، ذخیره مالی داشته باشد تا بتواند ۵ تا ۶ میلیارد دلار در شرایط اضطرار، کالا وارد کند. وی ادامه داد: بنابراین پیشنهاد ما این است که بخشی از منابع مالی به عنوان یک سوپاپ اطمینان، در حساب ذخیره ارزی باقی بماند تا اگر مشکلی برای دولت و کشور پیش آمد، به راحتی بتوان از آن برداشت کرد.19
اسلاید 20: تاريخ انتشار: ۱۶ مهر ۱۳۹۰ - ۰۶:۰۶سیدشمس الدین‌حسینی پنجشنبه شب در حاشیه جلسه هیئت دولت اظهار کرد: صندوق توسعه ملی جایگزین حساب ذخیره ارزی شده‌است و با وجود استفاده از این صندوق اعتبار فعلی ۲۲ میلیارد دلار است که پیش‌بینی می‌شود این رقم تا پایان امسال به ۳۰ میلیارد دلار برسد.فارس: وزیر اقتصاد در خصوص نرخ تورم در پایان شش ماه نخست سال جاری گفت: طبق آخرین اخبار نرخ تورم حدود ۱۷ درصد است که با توجه به افزایش قیمت انرژی، نفت، غذا و تورم‌های جهانی به طور طبیعی افزایش پیدا می‌کند. 20
اسلاید 21: GDP growth The Government of Iran projects GDP growth to average 8% between 2010 and 2015 in its 5-year economic development planAccording to Business Monitor International (BMI) in 2010, growth will average 3.6% between 2009/2010 and 2013/2014. This is substantially below an estimated 5.6% for previous 5 years.The International Monetary Fund (IMF) forecasts Irans economy will grow 1.6% in 2010 and 0% in 2011, from 1.1% in 2009 and 1% in 2008 and 7.8% in 2007.Through the successful implementation of the Iranian Economic Reform Plan (targeted energy subsidy plan in particular), the IMF predicts Irans economy to grow at a rate of 8% by 2014/2015.Projections by the Economist in 2010 place Irans nominal GDP at $701.9 billion in 2013. The Economists 2010-revised projections for GDP growth in Iran are: 3.0% (2010); 3.0% (2011); 2.9% (2012); 3.1% (2013); 2.9% (2014); 2.9% (2015).http://en.wikipedia.org/wiki/Central_Bank_of_the_Islamic_Republic_of_Iranhttp://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_foreign_exchange_reservesجدول کامل نرخ رشد و بیکاری 54 کشور جهان21
اسلاید 22: افزایش قیمت نفت به نفع اقتصاد کشور هست یا به ضرر آن؟پدیده ای در کشورهای تک محصولیکابوس اقتصادی = بیماری هلندی30% GNP = در آمد منابع طبیعیافزايش وابستگي اقتصاد به خارج22
اسلاید 23: EconomyGDP (purchasing power parity, 2010 est.): $ 863.5 billion. GDP (official exchange rate, 2010 est.): $337.9 billion. GDP real growth rate (2010 est.): 3%. GDP composition by sector (2010 est.): Agriculture 11%, industry 45.9%, services 43.1%. Per capita income (PPP, 2010 est.): $11,200. Work force (2010 est.): 25.7 million. Work force - by occupation (June 2007): Agriculture 25%, industry 31%, services 45%. Unemployment rate (2010 est., according to the Iranian Government): 14.6%. Natural resources: Petroleum, natural gas, coal, chromium, copper, iron ore, lead manganese, zinc, sulfur. Agriculture: Principal products--wheat, rice, other grains, sugar beets, fruits, nuts, cotton, dairy products, wool, caviar. Industry: Types--petroleum, petrochemicals, textiles, cement and building materials, food processing (particularly sugar refining and vegetable oil production), metal fabricating (particularly steel and copper), armaments. Trade (2010 est.): Exports--$78.69 billion (2010 est.): petroleum 80%, chemical and petrochemical products, carpets, fruits, nuts. Major export partners (2009)--China (16.58 %), Japan (11.9 %), India (10.54 %), South Korea (7.54 %), Turkey (4.63 %). Imports--$58.97 billion (2010 est.): industrial raw materials and intermediate goods, capital goods, foodstuffs and other consumer goods, technical services, military supplies. Major import partners (2009)--U.A.E. (15.14 %), China (13.48 %), Germany (9.66%), South Korea (7.16 %), Russia (4.81 %), Italy (5.27%), India (4.12%). 23
اسلاید 24: IRAN AND THE OTHERS Economy stats: Iran vs United States Iran vs Japan Iran vs Netherlands GDP countries 24
اسلاید 25: پدیده بیماری هلندی در ایراناولین شواهد ورود بیماری هلندی به اقتصاد ایران به سال ۱۳۵۳ شمسی بر می‌گردد. در این سال تحت تاثیر چهار برابر شدن قیمت نفت بودجه عمومی کشور به دو برابر افزایش یافت و دولت پهلوی در آن زمان با طرح شعار آموزش رایگان و کاهش قیمت کالاهای اساسی انتظارات عمومی را افزایش داد اما به دلیل رشد واردات و کاهش سطح تولیدات داخلی همزمان با کاهش ۱۴ درصدی درآمدهای نفتی در فاصله سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ دوره‌ای از رکود اقتصادی آغاز شد و به دلیل افزایش نقدینگی نرخ تورم سالانه کشور تا سال ۱۳۵۷ به طور متوسط به ۳۵ درصد رسید. 25
اسلاید 26: این در حالی بود که دولت در آن زمان خود را متعهد به صرف هزینه‌های هنگفت عمومی کرده بود و کاهش درآمدهای نفتی به دلیل کاهش قیمت نفت سبب کاهش توانایی عملی دولت در پاسخ به مطالبات عمومی شد. تحلیلگران مسائل اقتصاد سیاسی بر این باورند که رشد بیش از حد مصارف ارزی دولت از محل فروش نفت بار دیگر شرایط را برای گسترش بیماری هلندی در اقتصاد ایران فراهم خواهد کرد. آنها معتقدند با توجه به اینکه نرخ تورم در سال ۱۳۸۵ ۱۳ درصد پیش بینی شده‌است و بر اساس برآوردهای صندوق بین‌المللی پول، نرخ تورم جهانی در سال ۲۰۰۶ ۳ درصد است بنابر این در سال ۸۵ کالاهای ایرانی در بازارهای جهانی ۱۰ درصد گرانتر خواهد شد و در مقابل کالاهای خارجی برای مصرف کننده ایرانی بیش از ۱۰ درصد ارزانتر می‌شود .این امر با توجه به عدم افزایش نرخ ارز در حد نرخ تورم طی سالهای ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۸ عینیت می‌یابد.26
اسلاید 27: ویژگی یک کشور نفتی مثل ایران این است که درآمد آن تحت‌تأثیر نوسانات جهانی قیمت نفت قرار دارد و با کم و زیاد شدن قیمت نفت درآمد عمومی کشور در قالب بودجه سالانه نیز کم و زیاد می‌شود. حتی در سال‌هایی که درآمد نفت بالا بوده، کشور از آثار منفی آن مصون نبوده و پدیده‌هایی مثل بیماری هلندی باعث می‌شده تورم سنگینی متوجه کشور شود. همچنین در مواقعی که درآمد نفت پایین بوده (مثل سال 1378 که قیمت نفت ایران به حدود 8 دلار در هر بشکه رسید) کلیه برنامه‌های دولت به‌دلیل کمبود بودجه مختل می‌گردیده است. از طرف دیگر در برنامه‌های 5 سالهای که در کشور به اجرا درآمده، به یکی از نکاتی که همواره تکیه می‌شده است کاهش وابستگی بودجه دولت به نفت بوده و اینکه درآمد نفتی یعنی سرمایه زیرزمین باید تبدیل به پروژه‌های سرمایه‌گذاری در روی زمین شود و نه اینکه درآمد نفتی صرف هزینه‌های جاری شود.نخستین اقدامی که در این راستا صورت پذیرفت تشکیل حساب ذخیره ارزی در کشور بود که بعد از کاهش قیمت جهانی نفت در سال 1378 طرح‌ریزی شد. هدف اصلی حساب ذخیره ارزی این بود که بخشی از منابع ارزی حاصل از فروش نفت در سال‌هایی که میزان درآمدهای نفتی بالاست ذخیره کند و در سال‌هایی که درآمد نفتی پایین می‌آید مورد استفاده قرار گیرد.27
اسلاید 28: محمد قلي يوسفي استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبايي مي گويد:بيماري هلندي اقتصاد در هلند به اين صورت بود که اکتشاف معادن در اين کشور به يکباره درآمد ارزي فراواني را نصيب دولت کرد. تزريق اين درآمدهاي کاذب به اقتصاد توسط دولت مشکلاتي را براي اقتصاد اين کشور به همراه آورد از جمله اينکه درآمدهاي مالياتي اهميت خود را از دست داد و دولت به دليل دسترسي آسان به منابع ارزي واردات خود را افزايش داد که اين امر موجب افزايش وابستگي کشور به خارج شد. يوسفي در مورد مشکلاتي که بيماري هلندي براي کشور ايجاد مي کند مي گويد: وقتي درآمدهاي فراواني از يک بخش اقتصادي مانند معدن، نفت، گاز و... نصيب کشور مي شود، اين درآمدها سياستمداران را وسوسه مي کند اين منابع غني را در جهت تداوم قدرت خود به کار گيرند و چون معمولاً دولت ها صاحب اين منابع هستند، با در اختيار گرفتن منابع قدرت بخش خصوصي را از هرگونه رقابت خارج مي کنند.28
اسلاید 29: اما مهدي تقوي ديگر کارشناس اقتصادي و استاد دانشگاه علامه طباطبايي در پاسخ به اين سوال که اقتصاد ايران به بيماري هلندي مبتلاشده يا نه، مي گويد: پاسخ به اين سوال مستلزم اندازه گيري ضريب همبستگي براي قيمت نفت و ساير توليدات ( مثلاً صنعتي) است، در اين صورت اگر درجه ضريب همبستگي معمولي يا بالابود، کشور به بيماري هلندي شديد مبتلااست و اگر پايين بود، ابتلاکمتر است. وي با بيان اينکه در سال هاي اخير، مطالعه دقيقي در اين مورد انجام نشده يا وي از آن بي اطلاع است، خاطر نشان مي کند: در اين مورد نمي توان اظهار نظر قطعي کرد اما من بعيد مي دانم بيماري هلندي در ايران به آن شدتي باشد که در هلند اتفاق افتاد، چون اقتصاد هلند صنعتي بود، اما اقتصاد ما اين طور نيست. وي مي افزايد: وقتي قيمت نفت در کشور ما افزايش مي يابد، چون تقريباً 60 درصد اقتصاد دولتي است، پول زيادتري نصيب دولت مي شود، در نتيجه دولت پول بيشتري را صرف هزينه هاي جاري خود مي کند و توليد صنعتي و کشاورزي کاهش مي يابد.اقتصاد انگلستان توسعه يافته است و با اقتصاد عقب مانده يا در حال توسعه ما قابل مقايسه نيست. در ايران 80 درصد درآمد ارزي از محل صادرات نفت و 20 درصد از صادرات محصولات ديگر است و توليد صنعتي در کشور ما به دليل کاهش سرمايه گذاري و مستهلک شدن واحدهاي توليدي بسيار کم است. 29
اسلاید 30: سوال با این درآمد چگونه باید مواجه گردید؟ آیا باید این درآمد را ذخیره نمود؟ آیا باید آن را تبدیل به کالا نمود و مصرف را بالا برد تا بازار داخل گسترش یابد؟آیا باید زیر بناهای اقتصادی را گسترش داد؟ آیا باید آن را تبدیل به صنعت نمود؟آیا آصولاً این درآمد برای هر اقتصادی قابل هضم است؟30
اسلاید 31: جوابطیف کشورهای مختلف پاسخ‌هاي متفاوتی را به این موضوع داده اند، در یک سوی کشورها، اقتصادهای صنعتی است که امکان هضم چنین درآمد عظیمی در اقتصاد خود را مضّر تشخیص داده اند، و لذا با تأسیس صندوق‌هاي سرمایه‌گذاري جهت نسل‌هاي آینده، مصرف در آینده را جایگزین مصرف جاری نموده‌اند. نروژ از قبیل همین کشورها طبقه بندی مي‌گردد. برخي کشورهای عربی صادر کننده نفت نیز با انضباط مالی مناسب از همین روش پیروی نموده اند و سرمایه‌گذاري قابل توجهی خارج از اقتصادهای خود را سامان داده اند، و برغم اقتصادهای تک محصولی خود از گرایش به هزینه نمودن فراگیر آن خودداری نموده اند، ولی در عین حال به دلیل پائین بودن جمعیت این کشورها و ویژگیهای اجتماعی این جوامع که آرمان پذیری ملی را در حد یک Community )اجتماع) محدود ساخته است، یک نظام مرفه تأمین اجتماعی در این کشورها را امكان‌پذير ساخته است. البته در سال‌هاي اخیر همین کشورها برای تنوع درآمدهای ارزی خود اقدامات مناسبی را در جهت گسترش ديگر فعالیت‌هاي اقتصادی خود بوجود آورده‌اند. 31
اسلاید 32: صندوقهای ثروت ملی شناخته شده جهان و حجم دارایی آنها کشور میلیارد دلار امارات 875 نروژ 397 عربستان سعودی 365 سنگاپور 464 چین 586 کویت 254 هنگ کنگ 173 روسیه 163 قطر 60 استرالیا 59 لیبی 50 الجزایر 47 آلاسکا 40 برونئی 30 کره جنوبی 30 مالزی 26 قزاقستان 22 کانادا 17 مکزیک 16 شیلی 16 تایوان 15 نیوزیلند 14 نیجریه 11 کرواسی 0.432
اسلاید 33: پیامدهای بیماری هلندی در واقع با ارزان شدن قیمت نفت موجودی حساب ذخیره ارزی نیز به صفر خواهد رسید و آن گاه دیگر امکان تعدیل نوسان درآمدهای نفتی وجود نخواهد داشت. کارشناسان معتقدند که نباید درآمدهای آتی خود را بر پایه قیمتهای متغیر بازارهای جهانی محاسبه کنند و همواره باید درصد قابل قبولی خطا را در پیش بینی‌های آتی قیمتها لحاظ کنند. در شرایطی که درآمدهای نفتی کشورهای صادر کننده نفت با شوک مثبت رو به رو می‌شود هزینه کردن کامل آن در یکسال در میان مدت آثار معکوسی از خود به جای میگذارد و در قالب بیماری هلندی به فعال سازی مکانیسمهای معیوب اقتصاد منجر می‌شود[۵].این گونه تأثیرات تا انتهای دهه ۱۹۷۰ در کشورهای دارای ذخایر عمده نفتی به وقوع پیوست که در آنها قیمتهای نفت ناگهان بالا رفت و افزایش صادرات نفتی به زیان بخش‌های تولیدی و صنعتی تمام شد. البته بخشی که تولیدات آن پائین می‌آید ضروری نیست که تنها بخش تولیدی و صنعتی باشد. چرا که مثلاً درکشورهای درحال توسعه و تولیدکننده نفت، مثل نیجریه، اندونزی و مکزیک، بخش کشاورزی تولید کننده کالاهای قابل تجارت (مبادله شدنی) است و بنابراین عملکرد آن در اثر بیماری هلندی دچار مشکل می‌گردد[33
اسلاید 34: درمان بیماری هلندی نروژی‌ها از بلایی که بر سر هلندی‌ها آمد، درس گرفتند و با تاسیس صندوق ذخیره ارزی، به جای اینکه درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام را در بودجه‌های سالانه ریخته و بودجه را آلوده کنند، آن را به این صندوق فروختند و به بیماری هلندی دچار نشدند. صندوق یاد شده چند کاربرد عمده دارد؛ اول اینکه درآمد حاصل از ثروت ملی یک کشور را از نظر زمانی و توزیع بین نسلی، به شکلی مناسب مدیریت می‌کند تا نسل‌های بعد، احساس زیان نکنند. دوم اینکه این صندوق در تثبیت نرخ ارز و جلوگیری از شوک‌های ناشی از نوسان نرخ ارز و یا میزان ارز در یک کشور تاثیر بسیار کارآمدی دارند. سوم، با ایجاد موانع شدید قانونی، دست دولت از این ثروت بادآورده کوتاه شده و دولت صرفا به کارایی اقتصادی بخش خصوصی و مالیاتی که از این بخش دریافت می‌دارد، بسنده کرده و علاوه بر اینکه به دولتی پاسخگو و کوچک و با تمرکز حداقلی تبدیل می‌شود، تمام تلاش خود را برای ایجاد زمینه‌های موفقیت بخش خصوصی ایجاد کرده و خود را بعنوان رقیب بخش خصوصی در نظر نمی‌گیرد. و در آخر اینکه این صندوق سبب کسب اعتبار جهانی برای کشور مورد نظر شده و مسبب ورود سرمایه گذاران خارجی به آن کشور می‌شود.(اگر سیاست نروژ را در نظر بگیریم که منابع حاصل از این صندوق را صرفا در کشورهای دیگر سرمایه گذاری می‌کند، این اعتبار آفرینی و قدرت چانه زنی کشور در عرصه جهانی چندین برابر می‌گردد.) البته تاسیس این صندوق پیش‌نیازهایی دارد، که اگر مهیا نشوند، این صندوق نمی‌تواند به وظایف اصلی خود عمل نماید.از جمله اینکه لازم است تا ساختار سیاسی کشور به گونه‌ای نهادینه شده و سیستماتیک، دستش از این صندوق برای مصرف آن در داخل، کوتاه باشد و نیز لازم است، شفافیت کامل از نظر دخل و خرج در مدیریت صندوق وجود داشته باشد به گونه‌ای که هم‌اکنون مدیریت این صندوق در نروژ با شفافیت کامل عمل می‌کند. به طوری که هر شهروند نروژی می‌تواند هر لحظه از جریان فعالیتهای این صندوق آگاه شود34
اسلاید 35: پیشگیری از بیماری هلندیبانک جهانی درسالهای اخیر به دولت‌های صادرکننده نفت که دارای صندوق ذخیره ارزی می‌باشند توصیه‌هایی می‌کند، اول اینکه درآمد حاصل از ثروت ملی یک کشور را ازنظر زمانی و توزیع بین نسلی، به شکلی مناسب مدیریت کنند که آنها احساس زیان نکنند . دوم اینکه این صندوق‌ها در تثبیت نرخ ارز و جلوگیری از شوک‌های ناشی ازنوسان نرخ ارز و یا میزان ارز دریک کشور کارآمدی داشته باشند . بانک جهانی به کشورهایی که این صندوق‌ها را تاسیس کرده‌اند همچنین توصیه می‌کند که باید شفافیت کامل ازنظر دخل وخرج درمدیریت صندوق‌ها وجود داشته باشد به گونه‌ای که هم اکنون مدیریت این صندوق در نروژ با شفافیت کامل عمل می‌کند . به طوری که هرشهروند نروژی می‌تواند هرلحظه ازجریان فعالیتهای این صندوق آگاه شود . ازنکات مهمی که درباره صندوق ذخیره ارزی می‌توان گفت، انتقاد برخی کارشناسان از این بود که چرا پول نفت را باید درصندوق حبس کرد و از آن استفاده‌ای نکردچرا که وجود منابع قابل دسترسی در این صندوق‌ها، مدیران صنعتی، مدیران سیاسی و دیگر گروه‌های ذینفع را به طمع می‌اندازد تا درشرایط خاص از آنها استفاده کنند . فشارهای یادشده موجب شد که درنروژ منابع دراختیار دولت نباشد به طوریکه اگر دولت بخواهد ازمنابع صندوق استفاده کند باید دلایل اقتصادی ارائه کند و این طور نیست که دولت نروژ هرلحظه که بخواهد ازمنابع صندوق استفاده کند . بانک جهانی به دلیل مدیریت مناسب این صندوق درکشور نروژ به کشورهای دارنده صندوق همیشه توصیه می‌کند که از مدل نروژ استفاده کنند . نکته قابل توجه این است که صندوق ذخیره ارز نفت درنروژ اصولاً به بودجه وصل نشده‌است و دولت نمی‌تواند ازمنابع آن برای مصارف بودجه، رقمی را پیش بینی کند. دشواریهای احتمالی دراین صندوق وجود دارد . فساد مهمترین عامل تهدید کننده منابع این صندوق است و اگر این صندوق براساس سلیقه‌های شخصی مدیریت شود، می‌تواند فساد آفرین باشد . فساد اداری درمدیریت صندوق ذخیره ارزی مساله‌ای است که نباید به آن بی اعتنا بود برهمین اساس برای جلوگیری از فساد درصندوق ذخیره نفتی علاوه بر این که بانک جهانی تلاش می‌کند علاوه بر صندوق بین‌المللی پول سازمان‌ها و تشکل‌های مدنی غیردولتی نیز برای عملکرد دولت‌ها در اداره این صندوق نظارت داشته باشندتا منابع این صندوق که ثروت ملی محسوب می‌شود به درستی مصرف شود35
اسلاید 36: آخرین راهکار برای ایران تنها لنگرگاه جلوگیری از بحران در اقتصاد سیاسی ایران وجود انضباط فراگیر مالی دولت است. همان انضباطی که اقتصاد دولت‌های عربی صادرکننده نفت در طی بیش از سه دهه آن را به خوبی در خود نهادینه ساخته اند و در این موضوع به آزمون و خطا نپرداخته و لذا امروزه از شرایط مناسب توسعه پایدارتر برخوردار مي‌باشند. انضباط مالی یعنی حس کردن، و حس دادن به اینکه منابع اقتصادی دچار کمیابی است و مدیریت کردن بر مبنای چنین نهادی، عین تربیت جامعه و اصلاح ساختار انگیزشی در توسعه کسب و کار مي‌باشد. پدیده معجزه اقتصادی در هر تجربه جهانی یک پدیده مدیریت مدار است و نه مخارج مدار، که مهمترین شاه بیت این مدیریت ایجاد نهادهای مناسب برای به صحنه آوردن فراگیر انگیزه‌هاي فعالیت مولد اقتصادی مردم و ظهور سازمان‌هاي کارآفرین است36
اسلاید 37: منابعمجاهدی نسب، علیرضا. «بیماری هلندی چیست؟». (۰۳ فروردین ۱۳۸۷). جعفرپور، وحید. «درمان بیماری هلندی، چگونه؟». (۱۵ آذر ۱۳۸۶). بازبینی ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۷. الحسینی، محمدصادق. «بیماری هلندی در اقتصاد ایران». روزنامه حیات نو. اقتصاد بهم پیچیده ایران - دکتر محسن محبیwww.wikipedia.comبختیاری،صادق و حقی، زهرا، بررسی آثار افزایش درآمدهای نفتی بر بخش کشاورزی؛ مورد: بیماری هلندی در اقتصاد ایران، مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال نهم، شمارة ۳۵، پاییز ۱۳۸۰٫یداله زاده طبری، ناصر، اثر افزایش قیمت نفت بر ساختار اقتصاد ایران (بیماری هلندی)، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطباییفیاض منش، فرید، بررسی بیماری هلندی در ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران.37
اسلاید 38: 38
نقد و بررسی ها
هیچ نظری برای این پاورپوینت نوشته نشده است.