آثار نیکلای مارکف

آثار نیکلای مارکف

اسلاید 1: اشنایی با معماری معاصرموضوع : نیکلای مارکف ودبیرستان البرز

اسلاید 2: نیکلای مارکفNikolai Markovنیکلای مارکف(1882-1975)از معماران پیشروی آغازقرن اخیر در ایران است.او در رشته معماری و سپس ادبیات فارسی از دانشگاه‌ سنت پترزبورگ فارغ التحصیل شد و به دلیل علاقه به ایران،پس‌ از پایان تحصیلات به‌عنوان افسر روسیه تزاری به این کشور آمد. مارکف پس از انقلاب کبیر روسیه در ایران ماند و این کشور را به‌ عنوان وطن دوم خود برگزید و به حرفه معماری بازگشت.

اسلاید 3: مارکف‌ اولین دفتر کارش را در خیابان استانبول وسپس در خیابان‌های‌ فردوسی و ارباب جمشید دایر کرد و تا وقوع جنگ جهانی دوم فعالیت‌ پر ثمری داشت. در ورای زندگی‌نامه معین مارکف،یک سؤال اساسی جواب مشخصی‌ نمی‌یابد:چرا مارکف به ایران و هنر ایرانی تا بدین حد علاقه‌مند است؟ از اسناد خانوادگی او می‌توان نتیجه گرفت در شهر تفلیس و در خانواده‌ای اعیان و صاحب منصب به دنیا آمده و بعد از پایان‌ تحصیلات متوسطه به دانشگاه سلتنطی سنت پترزبورگ رفته است. ازاین‌رو می‌توان گفت جوانی مارکف در بخشی از جهان ایرانی، یعنی گرجستان سپری شده اما این دلیل کافی است تا پس از اتمام‌ تحصیل هنر و معماری به دانشکده خاورشناسی برود و زبان فارسی‌ فراگیرد؟و یا اینکه بعد از وقوع جنگ جهانی اول و تغییر حکومت‌ روسیه تزاری،کسوت قزاقی خود را ترک کند و در ایران بماند و معماری پیشه کند؟

اسلاید 4: در کتاب «معماری نیکلای مارکف» و در بخش زندگی‌نامه به‌ حوادثی که به نوعی باعث شد مارکف به ایران بیاید و ماندگار شود اشاره شده و از ماندگاری او در دوران رضاخانی سخنی به میان نیامده‌ است.اولین کار مهم مارکف در سن 24 سالگی، مدرسه البرز است‌ که در سال‌های 1303 و 1304 ساخته شده است.بنابراین ورود او به‌ عرصه معماری و طراحی و ساخت بناهای اموزشی دوران پهلوی‌ اول ارتباطی به قزاق بودنش در زمان کوتای رضاخان نداشته و نتیجه نگرش جدید به طراحی‌های قابل اجرا با توان ساخت و ساز ایران آن زمان می‌تواند باشد.اگر چه به ویژگی‌های طراحی مارکف در بخش ویژه آن پرداخته می‌شود، اما نباید به تأثیر سه عامل مهاجرت، تحصیلبات آکادمیک و نظامیگری در شکل‌گیری شخصیت حرفه‌ای‌ او از بررسی زندگی‌نامه‌اش حاصل می‌شود، بی‌توجه بود.

اسلاید 5: مهاجرت از گرجستان به روسیه و اقامت در ایران باعث ته نشین شدن‌ روحیه انطباق‌پذیری و التقاط هنر ایرانی در نگاه معمارانه مارکف‌ می‌شود. اگر سن پترزبورگ آن عصر را یکی از مراکز مدرنیته یا گرایش به مدرن شدن غربی بدانیم و تهران را شهری تصور کنیم‌ که نشانه‌های تجسمی تفکر تجدد در آن وجود نداشت یا به شدت‌ اندک بود،گرجستان می‌تواند پلی بین دو دنیای نو و کهنه یا مثلا غرب و شرق آن سال‌ها باشد. «فضای بینابینی که تقریبا تا صفویه‌ ایران در جهان سمبل آن بود؛ سمبل کشوری بین دو نگاه اصلی‌ شرق سنت‌گرا وغرب تجدد خواه. از طرف دیگر در برابر انتقال دانش‌ معماری سینه به سینه و استاد و شاگردی که در اواخر دوران قاجار در ایران رواج داشت، مارکف دانش آموخته آکادمی هنر و معماری بود و می‌دانست چگونه ذهن هنری خود را در طراحی آزاد بگذارد و از عقل‌ سازنده‌اش در زمان معماری و ساخت بنا بهره مناسبی داشته باشد. مارکف از راه مشاهده آثار برجسته معماری ایران به درک زیبایی از طریق فضای هندسی می‌رسد، و همچنین باحضور در آکادمی معماری‌ سنت پترزبورگ اصول تناسبات عددی زیبایی‌شناسی هنر غرب را فرا می‌گیرد.باید به این دو ویژگی نظم در برنامه‌ریزی و وقت در اجرای‌ آموزش‌های نظامی را اضافه کنیم تا دریابیم مارکف با چه توانایی‌هایی‌ توانسته نقطه عطفی در معماری دوران تحول ایران به وجود آورد.

اسلاید 6: تنوع آثار مارکف در دوران فعالیت معمارانه خود مجموعه متنوعی از ساختمان‌ با کاربردهای مختلف طراحی و اجرا کرده است. -دار المعلمین در سال 1298 شمسی و در زمان وزارت مرحوم میرزا احمد خان بدر تأسیس شد.پس از توسعه شهر تهران و اختصاص باغ‌ نگارستان به ادارات دولتی و مراکز آموزشی و تغییرات متعدد در این‌ باغ،بالاخره در سال 1307به پیشنهاد دکتر عیسی صدیق (ریاست‌ تعلیمات عمومی وقت ایران)نقشه ساختمان یک مدرسه متوسطه‌ کامل با رعایت سبک معماری ایران و اصول مدرسه‌سازی توسط مهندس مارکف تهیه و اجرا شد.در کتاب ویژگی‌های این بنا چنین‌ توصیف شده است:«ترکیب بنا با حجمی کشیده و با بالهای برگشته و نحوه استقرار آن در رابطه با محوربندی محوطه از ویژگی‌های هندسی‌ کلاسیک بهره برده است.»و درباره اصلی‌ترین نکته ظاهری بنای‌ دار المعلمین،یعنی ترکیب زیبای پنجره‌های رواقی و ستونک‌های با نیم سر ستون رومی نوشته شده:«عنصر تکرار شونده در نمای جنوبی‌ ترکیبی از سه پنجره و دو ستون دارد که سه بار در امتداد هر بال‌ تکرار می‌شود،و به قسمتی پیش آمده ختم می‌گردد که نمایی با سه‌ پنجره دارد.ترکیب دو ستون بین پنجره‌ها در بدنه‌های اصلی بارها مورد استفاده قرار گرفته است.» همان طور که در شرح مفصل‌تر نماهای این بنا در کتاب آمده.عنصر اصلی ایجاد کننده زیبایی و تعادل در ظاهر ساختمان تکرار موسیقایی‌ پنجره‌ها به‌عنوان فضای باز و دیوارها به‌عنوان فضاهای بسته و ستون‌ها به‌عنوان حد فاصل این دو فضای خالی و پر است.بعدها مارکف از این ترکیب موزون غرب و شرق،پنجره رواقی و ستون و تاریک و روشنی در بیشتر آثارش بهره برد،به طوری که مجموعه‌ پنجره و ستون‌های هر بنا توسط حجم‌های سنگین آجری مثل قابی‌ محکم این مجموعه زیبا را از فضای تهی اطراف جدا می‌کند و در برابر دیدگان بازدید کنندگانش قرار می‌دهد.

اسلاید 7: -در مدرسه فلاحت که به سال 1308 توسط مارکف در کرج بنا شده، همان ترکیب موزون نمای شرقی و عملکرد غربی در ارتفاع بیشتر، خود را نشان می‌دهد.گوشه‌هایی که از بال‌های بنا را به بدنه اصلی‌ آن متصل می‌کند همچون بناهای عظیم دوره ساسانی مستحکم‌ می‌نماید و لبه‌های آن توسط کنگره‌های سه پله‌ای مشابه آنچه‌ در تخت جمشید دیده می‌شود مشخص شده است.در مورد بام‌های‌ این بنا در کتاب چنین نوشته شده:«شکل لبه بام در برج‌ها متفاوت‌ و شامل تکرار کنگره‌هاست.کنگره‌ها با احجام ساده مکعبی بی‌شباهت‌ به برج‌های قلعه نیستند.» این نگرش مارکف که استحکام در بنای آموزشی به محصلین و معلمین احساس امنیت و آرامش می‌دهد راه حل مناسب مارکف است‌ در برابر دوران پر تلاطم ایران آن زمان که توسعه صنعتی بدون‌ پشتوانه فرهنگ‌سازی باعث شده بوده جامعه ایران با ذهنی مغشوش‌ و دلی نگران وارد قرن بیستم بشود و حجم بناهای ساخته شده توسط مارکف همچون دروازه‌های ملل در تخت جمشید به ایرانیان این قوت‌ قلب را می‌داد که به پشتوانه قدرت پایدار و مستحکم فرهنگ ایرانی، این شتاب بالاخره متعادل و آرام می‌شود و ایرانی جدای از مدرن شدن‌ نیاز دارد هویت باستانی خود را بازشناسایی کند. -دانشسرای مقدماتی تهران را می‌توان اوج بناهای ترکیبی مارکف‌ برای فضاهای آموزشی دانست، دیوارهای صاف و ساده و آجری‌ ترکیبی رؤیایی با ردیف ظریف‌ کاشی‌کاری‌های قاب پنجره و سر درها دارد.

اسلاید 8: ترکیب موزون رواق پیش امده‌ با پنجره‌های مستطیل طبقه‌ دوم همان قدر هماهنگ است که‌ قرارگیری کلاس‌هایی ا ابعاد مختلف در یکه راهرو سراسری‌ موازی همین رواق‌های نیمه باز با ستون‌های مستطیلی کلش. ترکیب طلایی دیگر دانشسرا گسترش کلاس‌ها در محور طولی و ورودی و آمفی تئاتر در محور عرضی است به طوری که‌ در راستای همان محورپر تحرک‌ و ورودی،آمفی تئاتر نعلی شکل‌ با صندلی‌های چوبی مستقر و پلکانش قرار گرفته؛تضادی بین‌ حرکت و سکون؛حرکت برای ورود به دانشسرا و سکونبرای فراگیری‌ دانش،و این تضاد در قلب بنا قرار گرفته است؛باز هم تعادل متقارن‌ بین دو عنصر متضاد. در کتاب با ذکر سندی از کتاب‌ «یادگار عمر»،نوشته عیسی‌ صدیق،چنین آمده است:«بیرون‌ دروازه دولت زمین وسیع و مسطحی وجود داشت که متعلق‌ به وزارت فرهنگ بود و شاگردان‌ دوره سوم متوسطه در شمال شهر در آن فوتبال بازی می‌کردند.در سال 1312 وقتی قانون تربیت‌ وضع و مقرر شد که 25 دانشسرای‌ مقدماتی ظرف پنج سال تأسیس‌ گردد،وزارت فرهنگ زمین بازی‌ مذکور را به دانشسرای تهران‌ تخصیص داد و در سال 1314 به‌ مهندسی مارکف ساختمان آن را اغاز کرد.»و بالاخره این ساختمان‌ در 17 دی ماه همان سال افتتاح‌ شد.ذ-در معرفی ساختمان پست در کتاب نوشته شده:«روز سوم مرداد 1313،یکصد و بیست عدد کارت‌ دعوت برای افتتاح عمارت جدید پست که دو روز بعد یعنی 5 مرداد انجام می‌گرفت،برای نمایندگان‌ و رئیس مجلس از طرف رئیس‌ الوزرا ارسال شد.»و سپس به قرار گیری زمین آن در اطراف میدان‌ مشق اشاره می‌شود و اینکه محل‌ پست خانه به جای قراول خانه‌ های قبلی،در حد جنوبی میدان‌ در نظر گرفته شد.ساخت بنای‌ پست طولانی‌ترین پروژه مارکف‌ محسوب می‌شود و این مسئله‌ درست در اوج دوران توسعه پهلوی‌ اول است.این بنای معظم با نمای‌ آجری و سنگی با ترکیبی متقارن‌ در ضلع جنوبی میدان مشق-مکانی‌ که قرار ود مرکز اداری شهر باشد- ساخته شد.

اسلاید 9: بنای پست نمایشی‌ترین کار مارکف‌ است.بقیه ساخت و سازهای او یا در دل باغ و حیاطی پیرامونی ساخته‌ شده و یا به وسیله خیابان‌های کم‌ عرضی احاطه شده‌اند.برعکس‌ تمامی نمای ورودی بنای پست از سمت دروازه میدان مشق یا همان‌ دروازه دولت به خوبی خودنمایی می‌کند و در برابر بناهایکم عرض‌ اطاف طول ساختمان پست و بیرون امدگی مختص ورودی‌اش با صلابت حجم گسترده و موزونش را به نمایش می‌گذارد. توضیح نویسندگان کتاب چنین است:«مارکف در استفاده از شیوه‌ آرت دکو در این بنا،این بار عمدتا متوجه مراجع سبک‌های تاریخی‌ کلاسیک و باروک است.با وجود استفاده از حیاط مرکزی در طرفین‌ بنا و هندسه هشت ضلعی در ورودی از آن جا که این عناصردر اشکال‌ خالص معماری ایرانی و اسلامی مورد استفاده قرار نگرفته‌اند،چندان‌ تأثیری در تغییر جهت گرایش اصلی ساختمان به سمت معماری دوره‌ اسلامی یا باستانی ایران ندارند.» عملکرد اداری و به خصوص عملکردی که در چند سده قبل‌ترش‌ در میان مردم سابقه نداشته به نظر می‌رسد مارکف را بر آن واداشته‌ که به جای بهره‌گیری از تقارن و تعادل و عناصر معماری ایرانی، از قدرت و تأثیرگذاری باروک سود جوید،چرا که مردم آن زمان‌ باید به اداره جدیدی اطمینان می‌کردند و بسته‌های پستی خود را به‌ آن جا می‌سپردند.این ویژگی کارکردی در بنای پست باعث شده برای‌ تفاوت آن با ساختمان مشابه چنین عملکردی در یکی از کشورهای‌ اروپا ظاهرا به استفاده از قوس پنجره‌ها و سر ستون‌های هخامنشی‌ در نیم ستون‌های نما اکتفا شود.اما در واقع فضای غالب و درونی بنا همچنان دارای روحیه تعادل و تقارن چیدمان‌های حجمی با در نظر گرفتن روحیه انسان ایرانی است. از طرفی بنایپست را می‌توان شاخص‌ترین معماری پیرو سبک آرت‌ دکو در ایران نامید.