آشنایی با معماری اسلامی

آشنایی با معماری اسلامی

اسلاید 1: آشنایی با معماری اسلامیاستاد : سركار خانم مريم فتحيپاييز 89دانشجويان : عباس معصومي و علي خدايي

اسلاید 2: هدف از معماری : طراحی و ساخت یک بنا پاسخگویی به نیازها در یک بناتزئینات زیبا در ساخت یک بنامعماری 3 عرصه دارد : بینش، که شیوه های معماری را به وجود می آورد. علم و فن هنر

اسلاید 3: شش عنصر اصلی و پایه در معماری اسلامی : مسجد مناره مدرسه آرامگاه کاروانسرا کاخ

اسلاید 4: اولین بنایی که می توان به عنوان معماری اسلامی از آن یاد کرد، مسجدالنبی است.اصول حاکم بر معماری مسجد النبی: جهت قبله بعنوان اصلی ترین محور در ساختمان مسجد توجه به خودبسندگی « تامین مصالح بومی و همخوانی با بناهای اطراف» رعایت سلسله مراتب ( ورودی، صحن و شبستان) توجه به اقلیم و شرایط محیطی درونگرایی پرهیز از بیهودگی نیارش « استحکام بنا» مردم واری « تناسبات انسانی»

اسلاید 5: سیر تحول معماری مسجد در ایران:معماری مساجد ایرانی بعنوان الگویی برای کشورهای همجوار مطرح بوده است.مسجد فهرج، اولین و تنهاترین مسجدی است که تا امروز باقی مانده است.پلان مسجد تاریخانه دامغان، عربی است. قوسها به شکل گهواره یا طاق آهنگ هستند. در سه سمت حیاط هم ایوان وجود دارد.مسجد جامع اردستان، اول شبستانی بود ولی بعدها با تخریب برخی از ستونها، تبدیل به مسجد ایواندار شده است.(4 ایوانه)

اسلاید 6: فضاهای تشکیل دهنده یک مسجد :جلوخانپیش طاقدرگاههشتیدالانسرویس بهداشتی و وضوخانهایوانرواقصحنشبستانگنبدخانهمحراب

اسلاید 7: قوس

اسلاید 8: اجزای یک قوس: تیزه: بالاترین نقطه در قوسهای ایرانی را که معمولا دارای تیزی هستند، تیزه می گویند.

اسلاید 9: فراز: بالاترین نقطه درقوسهای رومی را که معمولا دارای تیزی نیستند، فراز می گویند.

اسلاید 10: پای قوس: نقطه شروع قوس روی ستون یا دیوار را پای قوس می گویند.

اسلاید 11: شانه: قوسها معمولا از ترکیب چند کمان با مراکز مختلف رسم می شوند. شانه به محل پایان کمان اول و شروع کمان دوم گفته می شود.

اسلاید 12: خیز گنبد یا محور : بلندای قوس، خیز آن است و از آنجا که این خط فرضی، قوس را به دو نیمه قرینه هم تقسیم می کند، محورنامیده می شود.

اسلاید 13: دهانه : دهانه قوس جایی را می پوشاند که از دو طرف به پای قوس منتهی شود.

اسلاید 14: نصف دهانه : از محور تا پای قوس را نصف دهانه می گویند.

اسلاید 15: ساق یا گردن:هنگامی که قوس از پای قوس مقداری به طور عمودی به سمت پایین می آید، قوس را نمایان تر و چشمگیرتر می گرداند و همچنین امکان نورگیری را فراهم می سازد. این مقدار پایه عمودی را ساق یا گردن می نامند.

اسلاید 16: شکم یا خاک انداز : آن مقدار از قوس که معمولا در قوسهای گنبدی شکل از دهانه جلوتر می زند، شکم یا خاک انداز می نامند.

اسلاید 17: اجرای قوس:عموما قوس هارا با استفاده از قالب یا ریسمان می سازند به این ترتیب که:الف) دیوار یا ستون یا پای قوس آماده می شود.ب) محور را با یک چوب یا لوله بلند درجای خود به اندازه مورد نظر مستقر می نمایند.ج) مرکز یا مراکز قوس را دقیقا معین کرده و بوسیله میخ ثابت می کنند.د) قالب را از چوب یا گچ و به اندازه قوس در مقیاس یک در یک می سازند و در حین اجرا مرتبا صحت عمل را با این قالب می سنجند. در هنگام کار در رسمی بندی و کاسه سازی و... وجود چنین قالبی بسیار ضروری است چون نقاط اتصال قوسها به هم بر روی این قالب مشخص میشود و صحت عمل تضمین می گردد.ه) رج به رج آجرچینی را توسط ریسمان که هم افقی و هم در جهت قوس می چرخد ادامه می دهند.

اسلاید 18: : شناخت قوس ها قوس پا تو پاالف) به مرکز پای قوس و شعاع دهانه، قوس می زنیم.( ساده ترین قوس)ب) به همین ترتیب نیمه دیگر قوس را رسم کرده تا دور کامل شود.

اسلاید 19: قوس پا تو پای شکستهقوسهای شکسته همواره کم خیزتر از قوس اصلی هستند که همانند قوس پا تو پا رسم می شوند. با این تفاوت که مرکز را به مقدار دلخواه به سمت محور، تو نشسته و شعاع مرکز پای قوس زده می شود.

اسلاید 20: قوس 6 و 5 دایرهالف) نصف دهانه را به 6 قسمت مساوی تقسیم می کنیم.ب) محور را به 5 قسمت تقسیم می کنیم.ج) از پای قوس به نقطه فراز وصل کرده و عمود منصف آنرا رسم می کنیم.د) محل تقاطع این عمود منصف و محور، مرکز قوس است.ه) به این مرکز و شعاع مرکز تا پای قوس، کمان می زنیم.و) به این ترتیب نیمه دیگر قوس رسم شده و دور کامل می شود.

اسلاید 21: قوس 6 و 5 بیضیالف) نصف دهانه را 6 قسمت و محور را 5 قسمت می کنیم.ب) مرکز اول بر روی تقسیم 4 از پای قوس قرار دارد.ج) به مرکز اول و شعاع مرکز تا پای قوس کمان زده تا عمودی را که از تقسیم یک اخراج شده، در شانه قطع شود.د) ازشانه تا فرازوصل کرده وعمود منصف آنرا رسم می کنیم تا مرکز 2 از تقاطع آن با محوربدست آید.ه) به مرکز 2 و شعاع مرکز 2 تا شانه، قوس می زنیم تا کمان کامل شود.

اسلاید 22: قوس 4 و 6 دایرهمثل قوس 5 و 6 دایره رسم می شود با این تفاوت که روی محور،به 4 قسمت تقسیم می شود. هرچه خیز کمتر باشد، مرکز دورتر است.

اسلاید 23: قوس 6 و 4 بیضیمثل قوس 6 و 5 بیضی رسم می شود با این تفاوت که محور را به 4 قسمت تقسیم می کنیم و مرکز اول روی تقسیم 3 است.هرچه تقسیمات محور کم شود یعنی خیز کمتر باشد، مرکز اول به سمت شانه نزدیکتر می شود.

اسلاید 24: قوس گنبد 4-1- 3 الف) نصف دهانه را به 3 قسمت تقسیم می کنیم.ب) محور به 5 قسمت تقسیم می شود.ج) مرکز اول روی تقسیم 1 از محور قرار دارد.د) به مرکز اول و شعاع پایه، قوس زده تا عمودی را که از تقسیم نصف پای قوس که اخراج شده در شانه قطع کند.ه) مرکز دوم به اندازه 2 قسمت زیر پای قوس قرار دارد به این مرکز و شعاع، مرکز دوم تا شانه قوس می زنند تا نقطه تیزه بدست آید.

اسلاید 25: قوس گنبد 6 در 6 الف) دهانه را به 6 و محور را به 5 قسمت تقسیم می کنیم.ب) از تمام تقسیمات، عمود خارج می کنیم تا جدول کامل شود.ج) مرکز اول بر روی تقسیم اول از محور است. به این مرکز و شعاع، مرکز 1 تا پای قوس کمان زده تا عمودی را که از پای قوس زده شده است را در شانه قطع کند.د) مرکز دوم به اندازه یک قسمت زیر پای قوس قرار دارد.ه) به مرکز 2 و به شعاع شانه، قوس میزنیم تا تیزه بدست آید.

اسلاید 26: اصول معماری ایرانی

اسلاید 27: اصول معماری ایرانی: مردم واری « تناسبات انسانی»پرهیز از بیهودگینیارش « استحکام»خود بسندگیدرونگرایی

اسلاید 28: مردم واری:یعنی رعایت مقیاس انسان به عبارت دیگر طراحی بر اساس نیاز انسان بگونه ای که مساحت فضاها ضریبی از ابعاد انسانی بوده و یا در وپنجره ها باتوجه به ابعاد و اندازه های انسانی ساخته شده باشد.این تناسبات در تک تک عناصر و ارتفاع آنها رعایت می شود و به همین دلیل انسان، خیلی زود با معماری و عناصر ساختمان، انس می گیرد و دلبستگی پیدا می کند.

اسلاید 29: پرهیز از بیهودگی : این اصل در معماری قبل از اسلام نیز وجود داشته است و پس از اسلام نیز همواره مورد تائید و استفاده قرار گرفته است.از آنجایی که هنر و زیبایی در معماری ایران پیوسته خریدار داشته است، لذا به فراوانی از عناصر تزئینی استفاده شده است. بطور مثال کاشی که در بسیاری از بناها بکار رفته است، البته این عنصر نه فقط برای زیبایی که دلایل دیگری در کاربرد آن وجود داشت.

اسلاید 30: به جهت خشت خام، در برابر باران با آجر و یا کاشی از آن محافظت می شده است. پوشش رویین گنبدها نیز به همین دلیل از کاشی ساخته می شود. وجود نقش و نگارهای مختلف( گل و بوته) از بروز شکاف و ترک جلوگیری می کرده است. نمونه های بسیار قدیمی کاشی را می توان در معبد چغازنبیل در 13 قرن قبل از میلاد و به رنگ آبی مشاهده کرد. این عنصر بدلیل مقاومتی که داشته است در مکانهایی که تماس زیادی با انسان داشته و در اثر سایش پس از مدتی از بین می رفته اند، بکار گرفته می شد.

اسلاید 31: نیارش: این واژه که در معماری گذشته بکار می رفته است، به معنی مجموعه چیزهایی که نگهدارنده ساختمان می باشد، گفته می شد. بعبارت دیگر نیارش شامل استاتیک، علم ساختمان و شناخت مصالح می باشد.معماران ایرانی علاوه بر طراحی، محاسبات دقیق بنا را به خوبی می دانستند و پایداری یک بنا درعین حال زیبایی بعنوان یک شاخص مطرح بوده است.

اسلاید 32: پیمون ( پیمانه):از عنصری به نام پیمون در نیارش استفاده می شده است. پیمون وسیله ای برای سهولت در کار و جهت دادن به تمامی اندازه ها در نیارش بوده است. با این روش همه معماران از یک استاندارد استفاده می کردند و درعین حال طرح هایشان دارای هماهنگی و تنوع بوده است، بگونه ای که در هیچکدام از بناها اثری از تقلید مطلق مشاهده نمی شود.

اسلاید 33: خودبسندگی :تامین مصالح از نزدیکترین مکان و با ارزان ترین قیمت را خودبسندگی می گویند.- بدین ترتیب کار با سرعت بیشتری انجام می شد.- مصالح با طبیعت اطراف همخوانی بیشتری داشته است.- مرمت و تعمیر بناها با توجه به دسترسی ها به مصالح اصلی در تمامی دوره ها میسر بوده است. خودبسندگی = بوم آورد، ایدری

اسلاید 34: بوم آورد: تامین مصالح مرغوب در خود محل ساختمان، بطور مثال انواع مصالح چون گچ و آهک بدست آمده از معادن محل و بکارگرفته می شده است مگر اینکه مصالح محلی از مرغوبیت لازم برخوردار نبوده باشد.ایدری:مصالحی که از خود محل، گرفته شده و در همان محل و بنا استفاده می شده است.

اسلاید 35: درونگرایی :در ساخت یک بنا و نحوه ارتباط آن با فضای خارج دو حالت پدید می آید:الف) کوشک یا پاویون که به بنایی برونگرا مصطلح شده است. این نوع ساختمان مختص مناطق خوش آب و هوا و معتدل است. اطراف بنای برونگرا آزاد بوده و از نور و هوای مطلوبی برخوردار می باشد.ب) در بناهای درونگرا اندامهای ساختمان و دیوارهای خارجی ارتباط مستقیم بنا را با فضای خارجی قطع می کند و عنصری به نام حیاط تامین کننده نور وهوای طبیعی می باشد. تنها فضای مرتبط با دنیای خارج هشتی است.« هشت » به معنای بیرون جسته و بیرون پریده است.

اسلاید 36: آشنایی با شیوه های معماری ایران

اسلاید 37: .از ویژگی های ایرانیان « اعتقاد به تقلید خوب و بهتر دانستن آن از ابتکار بد » است.در معماری ایران 7 شیوه داریم که با هم پیوستگی تنگاتنگی دارندتمدن های قدیمی ایرانیعیلامی ها .مرکز تمدن آنها شهر شوش بوده است.آنها خدای خود را اینشوشیناک می نامیدندشوش یکی از کهن ترین مراکز تمدن جهان به شمار می آید. قبل از آریاییها، عیلامیان، .قدرت مقتدر ایران بود.عیلامیان، ساخت زیگورات را از سومریان تقلید کردند

اسلاید 38: زیگورات چغازنبیلاین معبد 1250 سال قبل از میلاد در شهر دورانتاش و به فرمان اونتاش، پادشاه .عیلامی ساخته شداین بنا دارای 5 طبقه و 53 متر ارتفاع بود و هرطبقه مستقلا روی زمین قرار داشت .5 ازبین رفته است که طبقات 4 وطبقه 5 جایگاه بتها بود که در آن تزئینات بسیاری از قبیل کاشی های لعابی سبز و سفید که گاهی رگه های کاشی معرق طلایی و نقره ای هم در آن دیده می شده، در بند آجرها نیز از قیر استفاده می کردند که نشان از عایقکاری است..بکار رفته است

اسلاید 39: .در قسمت شرق زیگورات، کاخ ها و اتاقهای تشریفات و پذیرایی وجود داشتدر زیر یکی از کاخها 5 سرداب پیدا شده است که در داخل آنها خاکستر اجساد دیده .شده و این نشان می دهد که عیلامی ها مردگان خود را می سوزاندند.در سال 640 ق.م درحمله آشور، این بنا ویران می شود

اسلاید 40: اوراتورها.در شمال غرب ایران و اطراف ماکو و شمال آذربایجان مستقر بودند.ساختمانهای خود را با سنگ می ساختندخانه های روستایی شان در دو طبقه و در ارتفاع زیاد « کلاوه » نام داشت که .برای ورود به آن از نردبان استفاده می کردند

اسلاید 41: شیوه های معماری ایرانیپارسی : از زمان مادها تا حمله اسکندر ( 8 ق.م تا 3 ق.م)پارتی : بعد از حمله اسکندر با تاسیس اشکانیان تا اواخر ساسانیان ( تا قرن 2 و 3)(خراسانی : بعد از اسلام در ایران (زمان خسرو پرویزرازی : از اوایل قرن 4 تا حمله مغول ( قرن 7)آذری : از قرن 7 تا قرن 10اصفهانی : از قرن 10 تا قرن 13 هجریاختلاط : از اواسط سلطنت ناصرالدین شاه تا اواسط پهلوی (رضا شاه)

اسلاید 42: شیوه پارسی:تاریخ.اودیاکو سلسله مادها را در اوایل قرن 7 ق.م تشکیل می دهد.مادها در سال 550 ق.م منقرض می گردد.تا سال 330 ق.م سلسله پارسها تاسیس شد.آنها نقاط مثبت هر قوم را گرفته و آنرا تکمیل کرده و استفاده می کردنداز اوراتورها، معماری سنگی، از عیلامی ها، طاقها و تکنیکهای بکار .رفته در چغازنبیل را یاد گرفتندبدین ترتیب بنیاد شیوه معماری پارسی ازهمان بناهای ساده مناطق .غرب وشمال غربی ایران، نشات گرفت

اسلاید 43: ویژگیهای شیوه پارسی استفاده از سنگ های بریده و پاکتراش و صیقلی و مرغوب آماده کردن پای بست بنا با لاشه سنگ و احداث بنا بر روی سکو نهادن ستونها در حداکثر فاصله ممکن و با ارتفاع زیاد و آرایش سرستونها پوشش سقف با فرسب « پل و تیر » و تیرچه های چوبی سخت و درودگری شده ساختن فرش کف با بهترین مصالح آرایش طارمی « نرده پله »، پلکانهای کوتاه و مالرو با نقشهای برجسته و کنگره ساختن دیوارهای جداکننده با خشت خام و آرایش داخلی آنها با رنگ و کاشی لعابدار ارتباط آشپزخانه با بنای اصلی توسط راهروهای پنهانی تعبیه سایه بان و آفتابگیر ضروری برای ساختمان

اسلاید 44: : معرفی برخی از آثارتخت جمشید – فارس پاسارگاد – فارس کاخ آپادانای داریوش – شوشپل شهرستان – اصفهانکتیبه بیستون – کرمانشاهگنجنامه – همدانآسیابهای شوشتر – خوزستان

اسلاید 45: تخت جمشیداین بنا به فرمان داریوش اول و در سال 518 ق.م در مرودشت و در دامنه کوه .صخره ای رحمت که پارسیان آنرا مقدس می دانستند، بنا شدکار ساخت آن در طول حکومت پسر او خشایارشاه اول و نوه اش اردشیر اول جمعا .به مدت 120 سال ادامه یافت و تا 200 سال مورد استفاده قرار گرفت.وسعت ساختمان 135000 متر مربع و بین 8 تا 18 متر از کف دشت ارتفاع دارد

اسلاید 46: .تالار اصلی کاخ آپادانا دارای 36 ستون به قطر 2 متر و ارتفاع 20 متر می باشد.در بالای ستونها گاوهای نر پشت به هم قرار گرفته اندپلکان ورودی 111 پله دارد که 6.9 متر طول، 0.38 متر عرض و 0.1 متر ارتفاع.دارند

اسلاید 47: دیوارها از خشت بوده که روی آنها را با کاشی لعابدار می پوشاندند.در ها و پنجره ها از چوب و با روکش سیم و زر می ساختند.پیرامون ساختمانها را با باغچه هایی با نام پردیس زینت می دادند.

اسلاید 48: .این کتیبه در کرمانشاه قرار دارد و متعلق به دوره هخامنشیان استنقش برجسته ای است که تصویر داریوش را در حالیکه 9 اسیر را نزد او آورده اند، .نشان می دهدکتیبه بیستون

اسلاید 49: از شاخصترین کتیبه های میخی است که بوسیله داریوش و پسرش خشایار شاه بر یکی از صخره های کوه الوند کنده شده است..ابعاد آن 1.5 در 2.5 متر است و 30 سانتیمتر عمق داردگنجنامه همدان

اسلاید 50: عمر آنها 1200 سال است و تجلیگاه هنر ایرانیان در استفاده از نیروی آب است .که در زیر شهر قرار گرفته اندآسیابهای شوشتر

اسلاید 51: این پل با سنگ وملات ساروج ساخته شده است که پایه آن متعلق به هخامنشیان و .قسمتهای فوقانی آن متعلق به دیالمه و سلاجقه استپل شهرستان – اصفهان

اسلاید 52: شیوه پارتی:تاریخقوم پارتوآ« پارت» یکی از شعب آریاییهاست که در کتیبه داریوش به آنها « پرتو» گفته اند که شامل خراسان فعلی، ماوراء النهر و افغانستان بوده است.این شیوه بعد از حمله اسکندر معمول شد و تا قرن 3 و 4 هجری .ادامه داشت

اسلاید 53: تحمیل فرهنگ یونانی به مردم ایرانازدواج ده هزار سرباز یونانی با زنان ایرانیازدواج اسکندر با 2 شاهزاده ایرانی.سی هزار کودک ایرانی زیر دست آنها کار کردندبا این حال ایرانیان فرهنگ غربی یونانی و همچنین شیوه معماری آنها را نپذیرفتند که این 2 دلیل عمده داشت:الف) در یونان سنگهای مرغوب و بدون رگه وجود داشت که ارتفاعشان زیاد بود .ولی در ایران چنین سنگهایی وجود نداشتب) خودبسندگی و استفاده از مصالح بوم آورد و عدم امکان تامین مصالح از دوردست

اسلاید 54: تنها بنایی که به شیوه یونانی در ایران ساخته شده است، معبد خورهه در نزدیکی .شهر محلات است که اشتباها آنرا آتشکده می گویند.ستونهای آن یونیک است و احتمالا در دوران سلوکیان ساخته شده است

اسلاید 55: ویژگیهای شیوه پارتیحداکثر استفاده از مصالح بوم آورد مثل سنگ لاشه، خشت خام یا پختهاستفاده بسیار خوب از تکنیک پیشرفته طاق و گنبد تنوع طرح هاشکوه و ارتفاع زیاد در بنا

اسلاید 56: : معرفی برخی از آثارمعبد آناهیتا در کنگاورکلات نادری خراسانتپه هگمتانه همدانکاخ سروستان – فارسابیانهتخت سلیمانطاق بستانقلعه فلک الافلاکایوان مدائن اشکانیانساسانیان

اسلاید 57: .بنا در دل حیاط مرکزی بزرگی قرار دارد.محل نشیمن، اتاقی است مربعی با پوشش گنبدی که بر حیاط مرکزی اشراف دارد.در سمت راست نشیمن اتاق کشیده ای به نام سفره خانه وجود دارد.در جبهه شمالی، حمام و سرویس بهداشتی و انبار قرار داردپوشش سقف نشیمن گنبدی و با مصالح سنگ و آجر و سقف سفره خانه طاق آهنگ .است کاخ سروستان – کازرون

اسلاید 58: .این بنا در عراق واقع است:دو ویژگی برجسته معماری ایرانی در این بناالف) استفاده از تناسبات طلایی ایرانی ب) استفاده از مصالح معمولی یا مصالح خشتی و بوم آوردایوان مدائن یا طاق کسری

اسلاید 59: دور تا دور این بنا حیاط بزرگی بوده و سه بنای مشابه در جبهه های دیگر این بنا .موجود بوده است.نمای آنرا گچ سفید کار کرده بودند که به آن « سپید دژ» می گفتند.در احداث طاق اصلی انواع فرمها دیده می شد و مصالح آن سنگ لاشه و آجر استهمه جزئیات آن نشان دهنده این است که قبل از احداث، همه محاسبات استاتیکی انجام شده است.

اسلاید 60: شهر مرزی کلات در دامنه شمالی رشته کوه هزارمسجد واقع شده است که بعلت .وضعیت دژگونه ای که داشت مورد توجه سرداران و جنگاوران بوده استعمارت خورشید 12 اتاق دارد. ارتفاع آن 25 متر بود ولی بعلت خرابی طبقه سوم .ارتفاعش 20 متر شده استبرج مدوری دارد که ترکهایی شبیه نیم ستون (خیاری) دارد و تزئینات گچی و .نقاشی در آن دیده می شود و نمای آن سنگ مرمر استعمارت خورشید – کلات نادری

اسلاید 61: شیوه خرا سا نی :تاریخدر سال 21 هجری سپاه اسلام در نهاوند بر ساسانیان غلبه می کنند و تا سال 132. ه.ق در ایران حکومت می کنندنیز خلفای عباسی از سال 132 تا قرن 7 هجری در ایران حکمران بوده اند.پس از آنها سلسله طاهریان، صفاریان، علویان و سامانیان روی کار آمدند و در سال .389 آخرین سلسله این دوره (سامانیان) منقرض می شود

اسلاید 62: خراسان به عنوان قطب سیاسی – اقتصادی و فرهنگی، بستر پیدایش هنر و معماری .اسلامی در ایران استبا الهام از بینش اسلامی، تاکید بیشتری بر پرهیز از بیهودگی، خودبسندگی و اصول .مردم واری می شودنیارش دراین شیوه با شیوه پارتی تفاوت چندانی ندارد ولی ارتفاع کمتری درخراسانی .متداول است

اسلاید 63: ویژگیهای شیوه خرا سا نیرعایت مقیاس انسانی (مردم واری)سادگی و پرهیز از بیهودگیاستفاده از مصالح بوم آوردبهره گیری از طاقها و قوسهای استوار و متنوع

اسلاید 64: : معرفی برخی از آثارمسجد جامع فهرجمسجد تاریخانه دامغانمسجد جامع اصفهانمسجد جامع نائینمسجد جامع اردستانمسجد جامع زواره

اسلاید 65: مسجد جامع فهرج.این مسجد با طرح ساده خود اولین مسجدی است که در ایران ساخته است.در این مسجد تکنیکهای ساختمانی و تزئیناتی استفاده شده است.این بنی توسط استاد پیرنیا شناخته و جزو آثار ملی ثبت شده است

اسلاید 66: با توجه به طرح معماری آن، مسلم است که با الگوی مساجد عربی ساخته شده است.طرح مسجد ساده و شبستانی با سه دهانه است که دهانه وسطی از دو دهانه مجاور .بزرگتر است.پوشش مسجد نیم گنبدی است و گچبری های دالبری در آن دیده می شود.مناره آن در قرن 3 یا 4 به آن الحاق شده است

اسلاید 67: مسجد تاریخانه دامغان.تاریخ ساخت مسجد اواخر قرن 2 و در زمان خلافت هارون الرشید بوده استپلان مسجد یک حیاط مربعی است که در سمت قبله، شبستان و در سه طرف آن رواق .قرار دارد.شبستان 3 دهانه عرضی و 7 دهانه طولی است

اسلاید 68: .در سه سمت حیاط یک ردیف رواق قرار داردمناره قدیمی مسجد در داخل بنا با پلان مربعی بود که پس از خرابی، مناره جدید در جنب مسجد ساخته شده است که ارتفاع آن 26 متر و دارای 86 پله .است

اسلاید 69: شیوه رازی :تاریخاین شیوه در دوران حکومت آل زیار، آل بویه، غزنویان، سلجوقیان، (اتابکان و خوارزمشاهیان متداول بوده است ( اوایل قرن 4 تا قرن 7

اسلاید 70: ویژگیهای شیوه رازی بناهای شبستانی مثل مسجد را با برداشتن ردیفهایی از ستونها به مساجد گنبدی و .ایوان دار تبدیل می کردندساخت طاقها و گنبدهای پیشرفته و قوسهای تیزه دارساخت گنبدهای دو پوسته و خاگی ( تخم مرغی)استفاده از خشت های پخته کوچک و بزرگ و نازک مرغوبگره سازی با آجر و کاشی استفاده ازانواع گچبری مخصوصا گچبری معرق رنگیاحداث برجهای آرامگاهی با مقاطع مربع، 8 ضلعی، دایره و 5 گوش

اسلاید 71: : معرفی برخی از آثارگنبد قابوسقسمتی از مسجد جامع زوارهقسمتی از مسجد جامع اصفهانقسمتی از مسجد جامع اردستانکاروانسرای شرفآرامگاه امیر اسماعیل سامانی در بخارا

اسلاید 72: گنبد قابوس.این بنا در قرن 4 در گرگان ساخته شده است که آرامگاه قابوس ابن وشمگیر می باشدارتفاع آن 55 متر است و حدود 10 متر ریشه در .زمین داردپوشش زیر گنبد دو پوسته آن از نوی بیضی با خیز بلند است که بین دو پوسته آن محفظه ای مانند .صندوقچه موجود است

اسلاید 73: .پلان بنا دایره ای با 10 پشتبند مثلثی است.این بنا با آجر قرمز ساخته شده که اینک به رنگ قلع و طلا درآمده است.کتیبه ای که در آن است بنا را قصر معرفی کرده است.در درگاه آن نقش مقرنس دیده می شود که قدیمی ترین مقرنس است

اسلاید 74: کاروانسرای شرف.این بنا در نزدیکی سرخس است که می توان آنرا موزه آجرکاری دانست:چیدمان آجرها به چند دسته زیر تقسیم می کنندساده - طرح های آجری - طرح های هندسی - کتیبه آجری - آجرهای تراشدار.تامین آب کاروانسرا از طریق هدایت آب باران به یک انبار آب صورت می گیردپوشش از نوع طاق آهنگ می باشد.

اسلاید 75:

اسلاید 76: شیوه آذری :تاریخاین شیوه در زمان حمله چنگیزخان مغول، زمان حکومت ایلخانان .و تیموریان متداول بوده است

اسلاید 77: ویژگیهای شیوه آذریساخت بنا با خشت خام و پخته و لاشه سنگنماسازی الحاقی و روسازی با آجر یا اندود گچکم شدن کاربرد آجر و جایگزین شدن سفال نقشین و کاشی لعابدارانواع گره سازی با آجر و کاشیگل انداز و رگ چین در نماهاگچبری و نقاشی روی گچاستفاده از انواع گنبد و طاق

اسلاید 78: : معرفی برخی از آثارمجموعه حرم حضرت امام رضا (ع)مسجد علیشاه تبریزگنبد سرخ مراغهرصدخانه مراغهمجموعه سلطانیهمسجد گوهرشاد مشهدمسجد کبود تبریزمناره جنبانپل خواجومسجد کبیر یزدمجموعه ربع رشیدی

اسلاید 79: مجموعه حرم حضرت امام رضا (ع)قسمت اعظم این مجموعه با شیوه های آذری و اصفهانی ساخته شده است که 30 سال .پیش بازسازی کلی شده است.حرم مطهر بنای چهار گوشی است که هر ضلع آن حدود 10 متر است

اسلاید 80: این مجموعه شامل بناهای زیر است:صحن عتیق ( حیاط سقاخانه)حرم مطهرصحن جدیدمسجد گوهرشادمدرسه پریزادبالاسر مدرسهموزه و کتابخانهآرامگاه شیخ بهاییدارالسیادهتوحیدخانهگنبدخانهمدرسه میرزا جعفرمدرسه مستشارگنبد حاتم خانی و...

اسلاید 81: : صحن عتیقاین صحن به شکل مستطیل بوده و دارای 4 ایوان است که مزین به کاشی کاری .ممتازندگلدسته های طلا که روی ایوان عباسی و ایوان جنوبی قراردارند ازآثار شاه طهماسب .صفوی استطلا کاری ایوان جنوبی به فرمان نادرشاه افشار انجام شده به این دلیل به این ایوان، .ایوان نادری می گویند

اسلاید 82: : صحن جدید.این صحن در زمان فتحعلی خان قاجار طرح ریزی شده است :گنبد حاتم خانیداخل آن با سنگ مرمر و کاشی معرق زینت یافته است و .به بانی آن حاتم بیگ – وزیر شاه عباس اول – شهرت دارد: مسجد گوهرشاد.در قرن 19 توسط قوام الدین شیرازی ساخته شده استنقشه آن 4 ایوانه و درنمای آن از گره سازی استفاده شده است.:در ایران 2 مسجد است که توسط زنان ساخته شده استمسجد گوهرشاد و مسجد کبود تبریز

اسلاید 83: مسجد کبود یا عمارت مظفریه- فیروزه اسلام – با همت خاتون جان بیگم، همسر .جهان شاه قره قویونلو در سال 870 ساخته شده است.شبستان بزرگ آن به شکل مربع با اضلاع 16.5 متر بوده استسردر مسجد در زمین مرتفعی قرارگرفته است که در دوکنار آن کاشی های فیروزه ای .متصل به بنا به صورت مارپیچ بالا رفته استگنبد قدیمی در زلزله سال 1193 فرو ریخت و گنبد جدید توسط استاد رضا به صورت .دو پوسته میان تهی ساخته شدمسجد کبود تبریز

اسلاید 84: شیوه اصفهانی :تاریخ . این شیوه از قرن 10 تا 13 هجری متداول بوده است.در این دوره مدرسه سازی به اوج خود می رسد

اسلاید 85: فضاهای تشکیل دهنده مدرسهحیاطحیاطی چهارگوش و سرسبزبا حجره ها وایوانهایی در پیرامون، ساختار کلی مدارس .ایرانی را تشکیل می دهد. مکان درس و بحث در ایوانها و پیشخوانها بوده استمدرس.فضای درس مدرسه و در اغلب مدارس فقط یک مدرس وجود داشته استحجرهمحل اسکان طلبه ها که معمولا دارای یک ایوانچه و یک پستو است و قسمت پایین .به صورت آشپزخانه و طبقه بالا برای استراحت و مطالعه بوده است

اسلاید 86: مدرسه فخریه سبزوارمدرسه خان شیرازمدرسه چهارباغ اصفهانمدرسه آقا بزرگ کاشانمدرسه ابراهیم خان کرمان: معرفی برخی از آثار

اسلاید 87: مدرسه خان شیراز ( مدرسه ملاصدرا)این مدرسه توسط الله وردیخان ساخته شده که دو طبقه دارد و در آن از اعداد .مخصوص استفاده شده است.مثلا 5 مدرس به خاطر 5 معصوم و 14 حجره بخاطر 14 معصوم دارد

اسلاید 88: .در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده استسردر اصلی از خیابان چهارباغ عقب نشسته و درب دیگر در سمت شمال و در. مجاور کاروانسرای مادر شاه قرار داردگنبدخانه آن دارای گنبد خوش فرمی است که با نقوش اسلیمی به رنگهای زرد و .سیاه بر روی زمینه فیروزه رنگی تزیین شده استمدرسه چهارباغ اصفهان

اسلاید 89: گوشه سازی

اسلاید 90: در ایران باستان، ابتدا برای پوشش سقفها از چوب و در برخی موارد از سنگ استفاده می کردند. اما این مصالح مشکلاتی را به همراه داشت، چوب درمقابل پوسیدگی، آتش سوزی و موریانه از بین می رفت و پیدا کردن چوب های راست و هم اندازه مشکل بود. طاقهای سنگی، حجیم و بسیار سنگین بود و جابجایی آنها با مشکلات فراوانی همراه بود. به این جهت برای پوشش سطوح چهارگوش، آجراستفاده کردند.

اسلاید 91: گوشه سازی در آغاز طرح ابتدایی داشت و با گوشه های مربع و خیزی دلخواه به دایره نزدیک شد و در نهایت به شکل دایره کامل در می آمد و سپس با استفاده از قوس های گنبدی، سقف ساخته می شد امااین روش برای دهانه های بزرگ، مشکل بوده و احتمال ریزش آن زیاد بود.رسمی سازی « کاربندی »با استفاده از رسمی بندی یا کاربندی یا رسمی سازی، چهارطاقی را به چشمه های 8 ، 12 ، 16 ، ... تبدیل و سپس پوشش گنبدی سقف را بر آن می ساختند. فضایی را که بین قوس ها ایجاد می شود، چشمه گویند و روشی را که چهارطاقی را به چشمه تبدیل می کند، رسمی سازی می نامند.

اسلاید 92: رسمی سازی، تکامل یافته گوشه سازی است که درآن ازیک قالب واحد( شاه قالب) طاقهایی در فواصل چهارطاق اصلی قرار می گیرد و در نتیجه مربع به 8 ضلعی تبدیل می شود.در دهانه هایی که 8 ضلعی مناسب استقرار پوشش گنبدی نیست، با استفاده از این روش چهارطاقی را به چشمه های 12 ، 16 ، 18 ، 24 و .... تبدیل می کنند.رسمی سازی علاوه بر کم مخاطره بودن نسبت به روشهای قبل در برگیرنده تناسب و زیبایی و سهولت در اجرا نیز می باشد و از این طریق می توان دهانه های بسیار بزرگ را پوشش داد.

اسلاید 93: در رسمی سازی 2 نکته باید رعایت شود:الف) طاق، مناسب طراحی باشد ( چه از نظر تبدیل چهارطاقی به چند ضلعی مورد نیاز و چه از نظرتبدیل قرار گیری پایه ها در محل مناسب)ب) با انتقال دقیق خطوط تقاطع، آلتهای رسمی بر روی قالب کار، دقیق و زیبا طرح واجرا شود. رسمی محدود به چند طرح نیست بلکه می توان برای هر مکان طراحی مناسب با آنرا داشت. تخمیر: تخمیر در اصطلاح معماران سنتی، زمین صاف آماده شده ای است که نقشه 1 به 1 بر روی آن رسم می شود. این زمین تخت، کف زمینی است که رسمی بر روی آن بنا می شود.

اسلاید 94: رسمی 8الف) مربع را با کمک شعاعهایی با زاویه 22.5به 16 قسمت تقسیم نموده و با رسم خطوط گوشه، مربع را به 8 ضلعی تبدیل می کنیم.= 8÷ 180ب) نقاط اتصال آلتهای رسمی، بوسیله عمودهایی بر روی قالب انتقال داده و برای سایر بازوهای دیگر هم همین عمل انجام می شود.

اسلاید 95: رسمی 12 الف) مربع را با کمک شعاع هایی با زاویه 15 درجه به 12 ضلعی تبدیل می کنیم.ب) نقاط اتصال آلتهای رسمی 1و2 به وسیله عمودهایی بر روی قالب انتقال یافته و برای تک تک بازوها همین عمل تکرار می شود.123

اسلاید 96: رسمی 16 الف) مربع را با شعاعهایی با زاویه 11.25 درجه به 16 ضلعی تبدیل می کنیم.ب) نقاط اتصال 1 و 2 و 3 به وسیله عمودهایی بر روی قالب انتقال یافته و برای تک تک بازوها همین عمل تکرار می شود.رسمی 12 فیل گوش همانند رسمی 12 رسم می شود و اضلاع مربع از4 گوشه تا نقطه پا، امتداد می یابد و تشکیل فیل گوش می دهد. آلت های رسمی نیز در مربع بزرگتر امتداد پیدا می کند. نقاط اتصال آلت های رسمی 1 و 2 و 3 بوسیله عمودهایی برروی قالب انتقال می یابد. برای بازوهای دیگر نیز همین عمل انجام می شود.

اسلاید 97: مقرنس

اسلاید 98: مقرنس به احجامی شبیه آویزه های قندیل یا چیزی شبیه به پوزه آهو می گویند.قسمت تخت مقرنس را قطار می گویند که به فاصله مساوی از دور کار به طرف بالا قرار می گیرند. بدین ترتیب که قطار( تخته) اول از همه عقب تر ( نزدیک به دیوار یا ستون ) و قطاربعدی کمی جلوتر و به همین ترتیب تا به قطار آخر که شمسه را تشکیل می دهند، می رسند.مقرنس « قطاربندی »:

اسلاید 99: معرفی آلت های مقرنس بر روی تخمیر:ترنج:به طور معمول در زیر شمسه یا آخر هر کار و یا زیر آلتهای تخت و چهار لنگه بکار می رود.شاپرک: آلتی سه پهلو است که مابین قطارها قرار می گیرد و عامل اتصال آلتهای مقرنس می شود که در طرح های مقرنس از بسیار باز تا بسیار بسته قابل انعطاف بوده و نقش کلیدی دارد.

اسلاید 100: طاس: آلتی است که بین دو شاپرک یا دو ترنج و گاه بین دو تیر قرار می گیرد و فضای فرورفته مقرنس را به وجود می آورد.موش پا: آلتی از قطار اول که به دیوار متصل شده و کمی بر روی دیوار امتداد می یابد.تخت: تنها آلت مقرنس است که به شکل افقی قرارمی گیرد که به انواع مختلف درمقرنس دیده می شود:

اسلاید 101: تخت منظم : به دو شکل در مقرنس دیده می شود: الف: به شکل مثلث، مربع، 5 ضلعی، 6 ضلعی و... ب: ستاره های چند پرتخت غیر منظم: تخت گیوه، تخت طبل، تخت مثلث تخت لوزی: شکل لوزی که کمی از حالت افقی خارج شده و بر روی یکی از اقطار خود تا می شود.

اسلاید 102: شمسه: در وسط هر چشمه مانند عرقچین در پایان کار قرار می گیرد.مدنی: هرگاه طاسی به جای ارتفاعی معادل یک قطار، دارای 2 یا 3 ارتفاع شوند و طاسی مرتفع را تشکیل دهد به آن مدنی می گویند.تی: هرگاه بین دو طاس شاپرکی قرار نگیرد ضخامتی برابر دو کاشی به وجود می آید که به آن تی می گویند.تنوره:. اجتماع چند قطار را که به یک سو پیش می روند

اسلاید 103: انواع مقرنس:الف) مقرنس سه قطاره برای کتیبهب) مقرنس سه قطاره مربع برای سرستون مناره ( دایره)ج) مقرنس چهار قطاره آویزدار مربع برای سرستون منارهد) مقرنس هشت قطاره برای زیر گنبد

اسلاید 104: یزدی بندی:حالتی است ما بین رسمی و مقرنس و معمولا در جایی بکار می رود که رسمی نمی گنجد و یا مقرنس گران تمام می شود.

اسلاید 105: گره سازی:مجموعه ای است از نقوش هندسی که با قواعد مشخص و برای تزئین رسم می شود. از این هنردر سردرها، کتیبه ها، درو پنجره ها و طاقها با مصالحی مانند آجر، کاشی، گچ، آینه و چوب استفاده می شود.گره سازی بسیار پردامنه است و انواع و زمینه های گوناگون دارد.آلتهای گره سازی منحصر و تماما شناخته شده و نامگذاری شده است.

اسلاید 106: دو نکته در گره سازی حائز اهمیت است:الف) آلت نامشخص نداشته باشد.ب) چنانچه طرح گره را در کنار آن تکرار کنیم، آلتهای گره یکدیگر را کامل کنند و زمینه بزرگتری را بسازند.گره ها معمولا شامل گره کند، گره تند، گره شل، گره کند و شل و گره تند و شل می باشند.گره کند دارای آلتی به شکل 5 ضلعی منتظم است.

اسلاید 107: گره تند: در این گره راس 5 ضلعی به رئوس مقابل وصل شده و ستاره پنج پر، درست می شود که آلت گره تند است.گره شل: در گره شل از راس 5 ضلعی با زاویه 18 درجه نسبت به اضلاع، خطوطی را رسم کرده، ستاره پنج پر، اما بازتر درست می شود که آلت گره شل است.

اسلاید 108: آلتهای گره کند: شمسه ترنج طبل سرمه دان پنج کندزوایای آلتهای گره کند ضریبی از 36 درجه است.آلتهای گره تند:شش بند دانه بلوط ته بریده ترنج برگ چنارزوایای آلتهای گره تند ضریبی از 36 درجه است.

اسلاید 109: آلتهای گره شل: سکرو شمسه 10 شمسه 11 موریانه شش دواتی گیوه شش شلزوایای آلتهای گره شل ضریبی از 36 درجه است.

اسلاید 110: پايان