ابزارهای گردآوری اطلاعات

ابزارهای گردآوری اطلاعات

اسلاید 1: ابزار گردآوری اطلاعاتتهیه کننده : سعید سیاوشی سوپروایزر آموزشی بیمارستان تخت جمشیددی 1394

اسلاید 2: یکی از اصلی تر ین بخش های هر کار پژوهشی را جمع آوری اطلاعات تشکیل می دهد. چنانچه این کار به شکل منظم وصحیح صورت پذیرد کار تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از داده ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد. روش‌های گردآوری اطلاعات پژوهش به دو دسته کتابخانه‌ای و میدانی تقسیم می‌شود. در خصوص گردآوری اطلاعات مربوط به ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش از روش‌های کتابخانه‌ای و جهت جمع آوری اطلاعات برای تایید یا رد فرضیه‌های پژوهش از روش میدانی استفاده می‌شود. برای جمع آوری اطلاعات در کارهای پژوهشی چهار روش عمده را مورد استفاده قرار می دهند.

اسلاید 3: 1. استفاده از اطلاعات و مدارک موجود· در برخی تحقیقات اطلاعاتی که باید بعنوان داده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند از پیش آماده هستند. بدین صورت که محقق بدنبال اطلاعات جدید نیست بلکه می تواند نسبت به جمع آوری اطلاعاتی که از قبل تهیه شده اند و در پرونده موجود است اقدام کند. · مزایا: به واسطه موجود بودن اطلاعات ارزان است. در وقت صرفه جویی می شود. مهمترین مزیت آن امکان ارزیابی روند موضوع مورد بررسی در گذشته است که در مطالعات گذشته نگر بسیار حائز اهمیت است. · معایب: ناقص بودن و دردسترس نبودن اطلاعات از اشکالات عمده این روش است. گاهی ملاحظات اخلاقی مانع از دستیابی به اطلاعات مورد نظر می باشد. قدیمی و کهنه بودن اطلاعات هم ممکن است در برخی موارد مطرح باشد.

اسلاید 4: ۲- مشاهده· از روش های جمع آوری اطلاعات است که در آن رفتار مشخصات موجودات زنده اشیا و پدیده ها با استفاده از ویژگی های گوناگون آنها ملاحظه و ثبت می گردد. منظور از مشاهده ثبت دقیق تمام جوانب بروز حادثه ویژه یا رفتار و گفتار فرد یا افراد از راه حواس و یا سایر راه های ادراکی ( کمک گرفتن از ابزار خاص ) می باشد. مشاهده منظم در تحقیق ضروری است بنابراین مشاهده باید: · به هدف تحقیق مربوط باشد · برنامه و نحوه عمل آن از قبل مشخص و تنظیم شده باشد · به طور دقیق و منظم ثبت شود · میزان اعتبار و صحت انجام آن قابل سنجش و بررسی باشد

اسلاید 5: • مزایا: امکان بررسی جزئیات موضوع وجود دارد. می توان صحت اطلاعات جمع آوری شده را با وسائل دیگر آزمایش کرد .برای جمع آوری اطلاعات زمینه ای مناسب است. در زمان کوتاه اطلاعات زیادی بدست می آید و اعتبار علمی اطلاعات بالاست معایب: حضور مشاهده گر می تواند بر روند فعالیت مورد مشاهده تاثیر گذار باشد. تمایلات شخصی مشاهده گر و میزان توانائی او در مشاهده و ثبت دقیق فعالیت مورد مشاهده ممکن است تاثیر گذار باشد. عوامل محیطی بر نوع و روش گرد آوری اطلاعات موثر است. استاندارد کردن و طبقه بندی اطلاعات مشکل است ( بویژه در ثبت رفتار انسانی ) .مشکلات اخلاقی در مشاهده اعمال شخصی وجود دارد. برای نمونه های زیاد وقت گیر و پر هزینه است.

اسلاید 6: ۳- مصاحبه • مصاحبه یکی از روش های جمع آوری اطلاعات است که در آن به صورت حضوری یاغیر حضوری از افراد یا گروهی ار آنان پرسش می شود. نکته مهم آن است که سوالات مصاحبه از پیش اندیشیده شده و تعیین شده است. آنچه مصاحبه را به صورت های مختلف طبقه بندی می کند میزان انعطاف پذیری آن و یا نحوه اجرای آن است. مصاحبه را یکی ازروش هائی دانسته اند که امکان دریافت پاسخ در آن بیش از روش های دیگر است، زیرا در هنگام مصاحبه امکان تحریک آزمودنی برای دادن پاسخ وجود دارد و نیز می توان در صورت ابهام با توضیح موضوع را روشن ساخت.• مهمترین انواع مصاحبه به شرح زیر عنوان شده اند:مصاحبه انعطاف پذیر یا آزاد : در این نوع چارچوب وحدود پرسش برای مصاحبه گر مشخص است ولی زمان و توالی پرسش به سلیقه مصاحبه گر بستکی دارد. دراین حالت رفتار آزمودنی طبیعی تر است و اطلاعات واقعی تری بدست می آید. مصاحبه گر می تواند سوالات اضافی نیز طرح کند

اسلاید 7: 2. مصاحبه با انعطاف پذیری متوسط یا منظم : در این نوع مصاحبه ، مصاحبه گر از پرسشنامه ای با پرسش های مشخص و با توالی ثابت استفاده می کند ، اما معمولا پرسش ها به صورت باز هستند. در این جا جمع آوری اطلاعات کمی و سطحی است.3. مصاحبه با انعطاف ناپذیریا پرسشنامه همراه با مصاحبه : مصاحبه گر از پرسش نامه ای با پرسش های مشخص و با توالی استاندارد استفاده می کند. پاسخها ثابت و از قبل پیش بینی و طیقه بندی شده اند و معمولا پرسش ها به صورت بسته هستند. این روش در مطالعات بزرگ و زمانی که پژوهشگر از تنوع پاسخ ها اطلاع دارد بکار می رود.

اسلاید 8: • نکات مهم در موردانجام مصاحبه • تکلم با زبان شخص مصاحبه شونده• دخالت ندادن تمایلات شخصی مصاحبه گر• کسب اجاره درهنگام استفاذه از دستگاه ضبط صدا• رعایت مقام وموقعیت اجتماعی افراد• بیان توضیحات کافی قبل از شروع مصاحبه

اسلاید 9: توجه به نكات زير ضروري است:- ايجاد جو دوستانه: اولين هدف مصاحبه گر بايد آن باشد كه پاسخ دهنده را در شرايط مطلوبي قرار دهد. با ايجاد جوي كه توام با اعتماد و اطمينان است، پاسخ هاي آزمودني به واقعيت نزديكتر خواهد بود.- توجه و علاقه مصاحبه گر: مصاحبه گر بايد به پاسخ هاي مصاحبه شونده دقت داشته و آن ها را با علاقه مندي پيگيري نمايد. ثبت پاسخ ها بدون داشتن توجه، منجر به آن مي‌گردد كه پاسخ دهنده نيز به سوالات با دقت و علاقه مندي پاسخ ندهد.- نظم در ارائه سوال ها: پژوهشگر بهتر است مصاحبه را با سوال هاي بنيادي و اساسي شروع كرده و سپس به تدريج سوال هاي ويژه و حساس را مطرح كند. مطرح نمودن سوال هاي حساس زماني آغاز مي‌شود كه ميان مصاحبه گر و مصاحبه شونده اعتماد برقرار شود. بنابراين آزمودني مقاومت كمتري نسبت به سوال ها خواهد داشت.- نشان ندادن عكس العمل به پاسخ هاي آزمودني: مصاحبه گر نبايد نسبت به پاسخ هاي مصاحبه شونده حالت تعجب، تشويق، سرزنش و يا عكس العمل هاي بازدارنده ديگري از خود نشان دهد. زيرا عكس العمل نامناسب مصاحبه گر مي‌تواند بر پاسخ ها اثر گذاشته، پاسخ خاصي را به آزمودني القا كند و علاوه بر آن آزمودني را مورد قضاوت قرار دهد.- مطرح كردن سوال ها به شيوه مشابه در طول مصاحبه: براي مطرح كردن سوال ها بايد از واژگان مشابه و جمله بندي يكسان براي تمام آزمودني ها استفاده كرد. زيرا در غير اينصورت ممكن است تفاوت هايي در پاسخ آزمودني ايجاد شود.

اسلاید 10: استفاده از پرسشنامه در بسياري از موارد روش مناسبي جهت گردآوري داده ها يا اطلاعات مي باشد. در مقايسه با مصاحبه ، پرسشنامه در اغلب شرايط عملي تر و آسان تر است و به محقق امكان مي دهد تا نمونه هاي بزرگتر را مطالعه و بررسي كند . براي تهيه و تنظيم پرسشنامه ابتدا بايد فهرست كليه هدفهاي پژوهشي را كه پرسشنامه به خاطر آنها تهيه مي شود، مهيا كرده زيرا تهيه پرسشنامه بدون داشتن هدفهاي مورد بحث، دشوار و حتي در برخي از موارد غير ممكن است. پس از تعيين هدفهاي پرسشنامه، محقق بايد نمونه اي را كه قصد دارد براي آنها پرسشنامه را به اجرا بگذارد تعريف نمايد و در سومين مرحله را بايستي به ساختن سؤالات بپردازد.

اسلاید 11: انواع پرسشنامه بر اساس شيوه اجرا: 1- پرسشنامه حضوري2.پرسشنامه پست الكترونيكي3- پرسشنامه اينترنتي 4- پرسشنامه پستي

اسلاید 12: انواع سؤالات در پرسشنامه :الف) گزاره‌اي ب) تصويريج) گزاره‌اي- تصويري

اسلاید 13: سؤالات گزاره‌اي:سؤالات گزاره‌اي بازسؤالات گزاره‌اي بستهسؤالات گزاره اي نيمه باز

اسلاید 14: انواع پرسشنامه : پرسشنامه داراي دو نوع مختلف(از نظر محتوا) مي باشد:1- پرسشنامه منظم يا بسته2- پرسشنامه آزاد يا باز

اسلاید 15: در پرسشنامه منظم يا بسته ، محقق به ازاي هر سؤال چند پاسخ كه در ارتباط منطقي با سؤال مي باشـــد مشخص مي نمايد و پاسخگو ،يكي از آنها را به عنوان جواب مشخص مي كند. ولي در پرسشنامه باز تنها سؤال از جانب محقق مطرح مي گردد و پاسخگو مي تواند در محدوده اي كه از او خواسته شده جواب دهد :

اسلاید 16: براي مثال : 1-راههاي انتقال بيماري ايدز چيست ؟ پرسش باز 2- بيمار ايدز چگونه منتقل مي شود ؟ الف – از راه خون ب – از راه تنفس ج – از راه غذا ( 3 گزينه اي)

اسلاید 17: گاهي سؤالات به صورت نيمه بسته و نيمه باز مي تواند مطرح شود كه ابتدا سؤال يا عبارت به صورت بسته مي باشد و يك يا چند گزينه كه مورد توجه محقق بوده بيان گرديده و مجددا جهت كسب اطلاعات بيشتر يا توضيح بيشتر از پاسخگو بصورت باز مطرح مي شود. مثال : الف ) آري اگر آري ، چرا ؟ ب ) خيرج ) تا حدودي

اسلاید 18: طرح سؤالهاي بسته در ابتدا كمي وقت گير است ولي پاسخگويان به هنگام پاسخگويي وقت كمتري را صرف مي كنند. همچنين ارزش گذاري ، تجزيه و تحليل و تعبير و تفسير پرسشنامه منظم يا بسته به علت يكنواختي آن براي همه پاسخگويان و همچنين شكل مدون و خاص آن آسان تر از پرسشنامه آزاد يا باز است . در عوض طرح سؤالهاي باز به هنگام طراحي راحت تر است ولي به هنگام استخراج زمان بيشتري صرف خواندن تك تك پاسخها مي شود.

اسلاید 19: تفاوت ديگر اين است كه سؤالهاي باز دست پاسخگو را براي ابراز هر گونه اظهار نظري باز مي گذارد ولي در پرسشنامه بسته پاسخگو ملزم به انتخاب يك پاسخ مي باشد البته در پرسشنامه باز ، پاسخگو گاهي از هدف اصلي دور شده و احتمالا مطالبي را مطرح مي كند كه مورد توجه محقق نيست و با توجه به هدف تحقيق بي اهميت و بي ارزش است.

اسلاید 20: نكات ضروري در تدوين سوال ها: پس از انتخاب نوع سوال هاي پرسشنامه ، محقق بايد به تدوين سوال هاي پرسشنامه بپردازد. در تدوين سوال ها توجه به نكات زير ضروري است:1- از سوال هاي نامفهوم و مبهم پرهيز شود.2- از سوال هايي كه پاسخ دهنده را به پاسخ خاصي هدايت مي‌كند بايد اجتناب كرد.3- از سوال هاي پيچيده پرهيز شود.4- از سوال هاي دو وجهي كه شامل دو سوال در يك پرسش است اجتناب شود.5- تا جايي كه امكان دارد از ارائه سوال هاي منفي خود داري شود.6- از بيان سوال هاي مستقيم كه موجب تحريك حساسيت آزمودني شده و يا در وي ايجاد مقاومت مي‌كند پرهيز شود.7- از تنظيم سوال هايي كه آزمودني پاسخ آن ها را در دسترس ندارد خود داري شود.

اسلاید 21: در ارائه سوال ها بايد به اين دو اصل مهم توجه كرد:1- سوال هاي اوليه بايد به حدي جالب باشد كه پاسخ دهنده را به پاسخ دادن ترغيب كند؛2- سوال ها از ساده ترين به پيچيده ترين عرضه شود؛3- سوال هايي كه ممكن است آزمودني در پاسخ دادن به آن ها اكراه داشته باشد در آخر پرسشنامه قرار داده شود.

اسلاید 22: پرسشنامه بايد به طور خلاصه شامل قسمتهاي زير باشد: 1- مقدمه اين قسمت با معرفي محقق و مؤسسه اي كه اعتبار پژوهش را تأمين نموده شروع مي شود ذكر نام مؤسسه تأمين كننده اعتبار كه هزينه پژوهش را تقبل نموده و معمولا مؤسسه اي شناخته شده در سطح جامعه است مثلا دانشگاه ... ارزش پژوهش را نشان مي دهد و براي جلب همكاري پاسخ دهنده نيز مفيد است. در اين مقدمه دلايل اجراي تحقيق ، نحوه انتخاب پاسخ دهندگان و اهميت پاسخ هاي آنان ذكر مي شود.علاوه بر اين در مورد محرمانه بودن پاسخ ها و بدون نام بودن پرسشنامه نيز جمله اي بيان مي گردد. فرم اجازه نامه از شركت كنندگان را مي توان پس از اين مقدمه گنجاند.

اسلاید 23: 2- راهنمايي براي پاسخ به سؤالات در اين قسمت راهنمايي لازم در مورد چگونگي پاسخ به سؤالات و پر كردن پرسشنامه نوشته مي شود. مثلا در پاسخ هاي ذكر شده يكي يا چند پاسخ صحيح مي باشد و يا چگونگي مشخص كردن پاسخ ها قيد مي شود. اگر نوع سؤالات متفاوت است در ابتداي هر قسمت بايد راهنمائيهاي لازم نوشته شود. مي توان يك نمونه از سؤال و طرز پاسخ به آن را در اين قسمت گنجاند.

اسلاید 24: 3- سؤالات. سؤالات قسمت اصلي پرسشنامه و در واقع قلب آن را تشكيل مي دهند. محقق جهت جمع آوري اطلاعات به سؤالات پرسشنامه متكي است و بنابراين در طرح آن بايستي دقت زيادي به عمل آورد. وي بايد تناسب ، محتوي ، نحوه بيان و ترتيب سؤالات را در پرسشنامه مورد بررسي قرار دهد.

اسلاید 25: نكات مورد توجه در تهيه پرسشنامه :1- واژه هاي مورد استفاده بايد ساده باشند ، از به كار بردن جمله هاي طولاني و پيچيده خودداري كنيد. در مورد موضوعات نامطلوب سعي كنيد از كلمات و بيان مناسبي استفاده نمائيد. مثلا به جاي اينكه سؤال كنيد: چگونه كودك خود را تنبيه مي كنيد؟ بهتر است بپرسيد: براي تربيت كودك خود از چه روشي استفاده مي كنيد؟

اسلاید 26: 2- معلومات پاسخگو براي موضوع مورد تحقيق و سؤالهاي مربوط بدان در نظر گرفته شود. براي مثال اگر از گروه مهندسين در مورد علم پزشكي پرسيده شود و يا از بيكاران ، مسائل و مشكلات اداري و كاري و روابط اداري موجود پرسيده شود منجر به پاسخهاي غير معتبر مي شود ولي در صورتي كه از معلمان در مورد مشكلات آموزش و پرورش سؤال شود نمونه هاي خوبي خواهند بود.

اسلاید 27: 3- عبارات كوتاه و موجز را در تهيه پرسشنامه انتخاب كنيد. سؤالهاي پرسشنامه بايد بطريقي طراحي شود كه ضمن رعايت كوتاهي سؤالها، پاسخگو قادر باشد، به سرعت آن را بخواند، مفهوم آن را در يابد و پاسخ مناسب خود را بدون هيچگونه ابهام و اشكال بدهد . به طور كلي از تهيه پرسشنامه هاي وقت گير پرهيز كنيد.

اسلاید 28: 4- از طرح سؤالهايي كه پاسخهاي دو پهلو و ابهام آميز دارند، خودداري كنيد.5- سؤالها را به گونه اي تهيه و تنظيم نمائيد كه آزمودني را در پاسخگويي به آنها تحريك كنيد.

اسلاید 29: 6- هنگام سؤال در مورد موضوعات نامطلوب وخصوصيات ناخوشايند افراد، ابتدا به اين مسئله كه ساير افراد نيز ممكن است داراي چنين خصوصياتي باشند اشاره و سپس سؤال را مطرح كنيد مثلا به جاي اينكه بپرسيد: چند بار در طول زندگي خود به فكر خودكشي افتاده ايد؟ بهتر است بپرسيد: اغلب مردم در طول زندگي خود ممكن است چند بار به فكر خودكشي افتاده باشند، آيا شما تا به حال به اين فكر افتاده ايد؟

اسلاید 30: 7- ترتيب سؤالات از موارد كلي به موارد اختصاصي باشند و اين نكته هم در سؤالات باز و هم در سؤالات بسته بايد مورد نظر باشد. ايــــن روش را روش قيفي ( Funnel technique) نيز مي گويند، كه با سؤالات عمومي و راحت شروع و به تدريج محدود گرديده و پرسش باريك تر مي شود تا به موارد اختصاصي ، محرمانه ، دقيق و تخصصي بپردازد. سؤالات بايد از ترتيبي منطقي برخوردار باشند.

اسلاید 31: نکات مهم در طراحی پرسشنامه داشتن یک مقدمه رسا ، جذاب و واضح در ابتدای پرسشنامهوجود پرسش های قابل فهم و خالی از ابهامقرار دادن پرسش های حساس و مهم در پایان پرسش نامهاستفاده از پرسش های باز و بسته به همراه همدر هنگام نوشتن پرسشنامه باید دقت نمود تا ابتدا از پرسش های زمینه ای استفاده گردد و سپس به پرسش هائی که در زمینه موضوع طراحی شده اند ، رسید.منصفانه: دلالت بر معنا و مفهوم خاصی ننمایر و آزمدنی را به موضع خاص نکشاند بی آزار : به مسائل خصوصی افراد وارد نشود مگر با اجازه قبلی خود

اسلاید 32: اصول كلي تنظيم پرسشنامه - سوال هاي پرسشنامه بايد بر اساس هدف ها يا سوال هاي تحقيق تنظيم گردد؛- پرسشنامه بايد پاسخ دهنده را جذب نموده و سوال هاي آن براي او جالب باشد؛- پرسشنامه بايد تا حد امكان كوتاه باشد و داده هاي مورد نياز پژوهشگر را فراهم آورد؛- دستورالعمل تكميل پرسشنامه بايد كوتاه بوده و حاوي كليه اطلاعات مورد نياز پاسخ دهنده، براي كامل كردن پرسشنامه باشد. پرسشنامه بايد همراه دستورالعمل تكميل آن بوده و چگونگي پاسخ دادن به سوال ها را براي پاسخ دهنده تشريح كند.

اسلاید 33: مزايا و معايب پرسشنامه : 1-   از طريق پرسشنامه ، تعداد بيشتري از افراد را مي توان مورد بررسي قرار داد. 2- پرسشنامه كتبي ارزان تر از روش مصاحبه است.3- پاسخ دهنده با صداقت بيشتري مطالب را پاسخ مي دهد زير نام او مشخص نيست.4- با استفاده از پرسشنامه پاسخ هاي همسان دريافت مي شود. زيرا بر خلاف روش مصاحبه از چند نفر مصاحبه گر استفاده نشده و اشكالات مربوط به مصاحبه گر و پاسخ دهنده را ندارد.

اسلاید 34: البته پرسشنامه داراي معايبي نيز مي باشد كه مي توان به موارد زير اشاره كرد 1- احتمال عدم فهم و برداشت يكسان آزمودنيها از سؤالات پرسشنامه وجود دارد . زيرا امكان تهيه و تنظيم تعدادي سؤالات كه همه آنها براي هر خواننده اي واضح و روشن و قابل هضم باشد، بسيار كم است. براي رفع اين نقص توصيه مي شود كه قبل از اجـــراي پرسشنامه در گروه اصلي به مطالعه اي كوچكتر و جنبي ( Pilot study ) مبادرت گردد و بعد از آن كه سؤالها در گروه جنبي بررسي شد و سؤالات غير قابل فهم حذف گرديد و سؤال مناسب ديگري جايگزين آن شد، آنگاه مي توان آن را در گروه اصلي به مرحله اجراء گذارد.

اسلاید 35: 2- از ديگر معايب پرسشنامه ( كه به صورت پستي براي افراد ارسال مي شود) پايين بودن درصد برگشت آنها است. اين امر نه فقط نمونه را كوچك و محدود مي سازد ، بلكه بر نتايج اثر مي گذارد و احتمالا قابليت تعميم نتايج را پايين مي آورد.

اسلاید 36: 3- استفاده از پرسشنامه براي افراد بيسواد مقدور نيست ( البته مي توان پرسشنامه را به صورت تصويري نيز طرح نمود تا افراد بيسواد به آن پاسخ دهند).4- پرسشنامه متكي به حافظه افراد است و فقط آنچه را كه فرد گزارش مي دهد مي توان مورد بررسي قرار داد. در حاليكه آنچه را كه فرد انجام مي دهد ممكن است متفاوت با مواردي باشد كه ذكر مي كند.

اسلاید 37: تورش (Bias) در مصاحبه و پرسشنامه : تمايلات و تعصبات پژوهشگر چه آگاهانه و چه ناخودآگاه ممكن است بر داده ها اثر گذارد. مثلا تمايل به اخذ داده هايي غير واقعي ممكن است باعث طرح سؤالاتي شود كه پاسخ دهنده را به يك جهت متمايل نمايد. نكته ديگر زمان گردآوري داده هاست كه ممكن است به نحوي در اطلاعات اثر داشته باشد. مثلا زماني كه در مورد يك روش بهداشتي تبليغات وسيعي صورت گرفته است، اين تبليغات در گرايش پاسخ دهنده ها اثر مي گذارد.

اسلاید 38: منابع 1- گیلهام – بیل . انصارین - علی اکبرجباری‌خامنه – حسین .مرتضوی – حسین . طراحی پرسشنامه تحقیقاتی تبریز.2- اسیوند.سرور. اصول طراحی پرسشنامه در مطالعات علوم پزشکی ایران. انتشارات فردا.13903- تختی .نوذر. طراحی و تحلیل پرسشنامه. دانشگاه علوم پزشکی کرمان.1391.