اصول و مقدمات تفسیر
اسلاید 1: معنای لغوی تفسیر: کلمه تفسیر از فسر و یا سفر به معنای پرده برداری و کشف مراد و مقصود گوینده استتعریف تفسیر: علامه طباطبایی: تفسیر را بیان معانی آیات قرآن و کشف مقاصد و مدلول های آنان می داند. در تعریفی دیگر: تفسیر آشکار کردن مفاد استعمالی آیات قرآن و مراد خداوند از آن بر مبنای ادبیات عربی و اصول عقلایی محاوره است.
اسلاید 2: هدف اصلى علم تفسير دست يابى به مدلول آيات قرآن و مراد خداوند متعال است، بديهى است كه براى رسيدن به اين هدف از علومى چون صرف، نحو، معانى، بيان، لغت، قرائات، اسباب نزول، ناسخ و منسوخ و ... استفاده مىشود
اسلاید 3: معانی تاویل: معنای لغوی«تأويل» از ريشهى «أول» است. اكثر لغت شناسان اول را به رجوع و بازگشت معنا كردهانددیدگاهها درباره تاویل1. تاویل به معنای تفسیر: در برخی کتب متقدمان مثل جامع البیان طبری2. تاویل به معنای توجیه متشابه و بازگرداندن متشابه قرآن به محکم آن3. تاویل به معنای برگرداندن لفظ آیه از معنای راجح به معنای مرجوح:
اسلاید 4: 4. تأویل به معنای بطن: و منظور از بطن را معنای عامی می دانند که از آیه به دست می آید و قابل جری و تطبیق به مصادیق جدید است. 5. تأویل به معنای تفسیر باطنی و بیان معانی از راه اشاره و رمز که معمولا از ظاهر الفاظ به دست نمی آید قواعد معمول در آنها جاری نمی شود. مثل آیه فاخلع نعلیک... که استفاده می کنند دنیا را کنار بگذار و دلبسته به آن مشو6. تأویل به معنای حقیقت عینی که از سنخ الفاظ نیست بلکه از سنخ حقایق خارجی است و مثل نقش روح را نسبت به جسم الفاظ دارد. که مستند بیانات قرآنی اعم از تشریع و موعظه و حکمت است.
اسلاید 5: تفسیر به رأی به این معنا است که انسان آرا و نظریاتی را به عنوان پیش فرض های تردید ناپذیر مورد قبول قرار داده، سپس به قرآن کریم مراجعه نماید تا بر اساس مفهوم آیات الاهی بر نظریات خود مهر تأیید بزند. به بیان دیگر؛ انسان قبل از مراجعه به قرآن به عنوان منبع و کلام الاهی فرضیه ها و برداشت هایی را در موضوعات مختلف تصور می کند و به نتایج مورد نظرش می رسد، آن گاه برای این که نظریات خود را مستند به قرآن و کلام وحی کند به سراغ قرآن می رود و از ظاهر آیات برای دیدگاهای خود استفاده کرده و این نظر را به وحی و قرآن نسبت می دهد، چنین چیزی در اصطلاح علوم قرآنی تفسیر به رأی نامیده می شود. یکی از کلیدهای فهم صحیح قرآن و درک درست مقاصد آن، پرهیز از پیش‌داوری است که حاصلی جز تفسیر به رأی نخواهد داشت. در واقع پیش داوری در مورد فهم و معنای آیات قرآن، انسان را تا سر حد سقوط به دره هولناک تفسیر به رأی پیش می‌برد. تفسیر به رأی یکی از خطرناک ترین برنامه ها در مورد قرآن مجید است که در روایات از آن منع شده است، و این خطری بود که از همان آغاز مسلمانان را تهدید می نمود. معصومان (ع) بارها اهمیت این مسئله را یادآوری کرده‌اند.
اسلاید 6: پیامبر اکرم (ص) درباره آن فرمود: آن چه را پس از خود بیش از هر چیز نسبت به آن بر امتم بیمناکم، تفسیر به رأی است رسول اکرم (ص) همچنین می‌فرمایند: “مَنْ فَسَّرَ القرآن بِرَأیه فَلْیتَبوَّأ مقعَده مِنَ النار”؛[۲] کسی که قرآن را به رأی و نظر خود تفسیر کند، جایگاهش آتش دوزخ است. بنابراین تفسیر به رأی، یعنی تفسیر قرآن بر خلاف موازین علم لغت، ادبیات عرب و فهم اهل زبان و تطبیق دادن آن بر پندارها و خیالات باطل و تمایلات شخصی و گروهی. تفسیر به رأی شاخه های متعددی دارد، که از جمله برخورد گزینشی با آیات قرآن است؛ به این معنا که انسان در بحثی؛ نظیر شفاعت، توحید، امامت و… تنها به سراغ آیاتی برود که در مسیر پیش داوری های او است و آیات دیگری را که با افکار او هماهنگ نیست، و می تواند مفسر آیات اولیه باشد را نادیده بگیرد، و یا بی اعتنا از کنار آنها به سادگی بگذرد. نتیجه: همان گونه که جمود بر الفاظ قرآن مجید و عدم توجه به قراین عقلی و نقلی معتبر، نوعی انحراف است، تفسیر به رأی نیز انحراف دیگری است و هر دو باعث دور افتادن از تعلیمات والای قرآن و ارزش های آن است.
اسلاید 7: تَفسيرِ رِوایی، مَأثور یا نَقلیگونه‌ای از تفسیر قرآن با استفاده از احادیث تفسیری است. شیعیان در تفاسیر روایی از احادیث پیامبر (ص) و امامان معصوم استفاده می‌کنند. به باور مفسران شیعه، روایات منسوب به پیامبر اسلام و مامان معصوم در تفسیر و تبیین قرآن کریم، از بهترین و استوارترین گونه‌های تفسیر است. با این حال، روایات جعلی هم در میان احادیث تفسیری گزارش شده است.تفسیر عیاشی و تفسیر قمی، دو نمونه از تفاسیر روایی شیعه، و نیز جامع البیان، نمونه‌ای از تفاسیر روایی اهل سنت است. به گفته محمدهادی معرفت، از قرآن‌پژوهان معاصر، مهمترین آثار تفسیری در دنیای اسلام، ابتدا با تکیه بر روایات تفسیری شکل گرفته است.
اسلاید 8: مبانى تفسير قرآن به آن دسته از پيش فرضها، اصول موضوعه و باورهاى اعتقادى يا علمى گفته مىشود كه مفسّر با پذيرش و مبنا قرار دادن آنها، به تفسير قرآن مىپردازد. به عبارت ديگر هر مفسّرى ناگزير است مبناى خود را در مورد عناصر اساسى دخيل در فرآيند تفسير قرآن روشن سازد.
اسلاید 9: برخى مبانى تفسير را به دو دستهى كلى تقسيم كردهاند.مبانى صدورى تفسير قرآنمبانى دلالى تفسير قرآن. مبانى صدورى: به آن گروه از مبانى گفته مىشود كه صدور قرآن موجود را به تمام و كمال از ناحيهى ذات اقدس حق تعالى به اثبات مىرساند.
اسلاید 10: مبنای وحیانی بودن قرآنمثلا: عموم مفسّران قرآن كريم معتقد به وحيانى و قدسی بودن آن هستند و با اين مبناى اساسى به تفسير پرداختهاند. اين مبنا مستلزم پذيرش مبانى فرعى ديگرى است كه موارد زير از جملهى آنها به شمار مىآيد:الفاظ قرآن كلام خداست؛ 2) خطا در وحى به پيامبر راه نيافته است؛ 3) پيامبر در گرفتن وحى و نيز ابلاغ آن به مردم از هرگونه خطا و اشتباهى مصون بوده است؛ 4) از قرآنى كه توسط پيامبر به مردم ابلاغ شده است، نه چيزى كم و نه چيزى اضافه شده است.ردّ هر يك از اين مبانى و پيش فرضها مىتواند چهرهى تفسير قرآن را عوض كند.
اسلاید 11: به عنوان نمونه: اگر كسى معتقد باشد كه الفاظ قرآن از خدا نيست، بلكه از آن پيامبر است، به اين معنا كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله داراى يك تجربهى درونى با عالم غيب بوده و پس از اين تجربه، آيات و سورههاى قرآن را به زبان رانده است، در اين صورت، قرآن موجود، خود تفسيرى از تجربهى وحيانى پيامبر محسوب مىشود. بنابراين تفاسير قرآن، تفسيرى براى كلام خدا محسوب نمىشود بلكه تفسيرى بر كلام پيامبر خواهد بود.نادرستی تجربه درونی و نفسی پیامبررد تاثیر پذیری قرآن از دانشمندان یهودرد تاثیر پذیری قرآن از افکار جاهلیرد تاثیر پذیری قران از کتب آسمانی پیشینرد ریشه داشتن قرآن از نبوغ خاص پیامبررد تحریف قرآن رد افسانه هایی همچون ورقه بن نوفل و افسانه غرانیق
اسلاید 12: مبنای: نص و قرائت واحد قرآنتفسیر بر اساس نص الهی قرآن و قرائت صحیح از مبانی مهم تفسیری است. منظور از قرائات قرآن: صورت های خواندن کلام خداوند متعال است. دو دیدگاه: برخى به تواتر قرائات سبع معتقدند كه نتيجهى آن اثبات قرآنيت براى همهى آن قرائات است؛برخی معتقدند قرآن بر حرف واحد نازل شده و همهى اين اختلافات از ناحيهى راويان و قاريان ايجاد شده است.تفسیر بر اساس هر یک از این دیدگاه ها نتیجه متفاوتی دارد. تفسیر بر اساس دیدگاه اول به تنوع برداشت ها از کلام واحد می انجامد که قابل قبول نیست.
اسلاید 13: مبانى دلالى به آن دسته از مبانى اطلاق مىشود كه فرآيند فهم مراد خداوند از متن را سامان مىدهند. مفسّران گذشته، نوعا اين مبانى را از دانشهايى نظير منطق و اصول فقه مىگرفتهاند. امروزه با توسعه و تعميق مسايل علم زبان شناسى و اصول و مبانى هرمنوتيك جديد در غرب و راه يافتن برخى از اين مباحث به حوزهى تفسير قرآن، ضرورت سامان بخشيدن به مبانى زبان شناختى و دلالى قرآن را پيش از پيش مسجّل مىسازد.
اسلاید 14: برخی از مبانی دلالی قابل فهم بودن قرآناختصاصى بودن يا عمومى بودن فهم قرآن (دیدگاه اختصاص تفسیر قرآن به معصومان (ع)زبان مفاهمه در قرآناستقلال دلالى قرآنلايهها و سطوح معانى در قرآن (بطون قرآن و مساله چند معنایی)عصرى بودن فهم قرآن
اسلاید 15: قابل فهم بودن قرآن و امکان تفسیر آن تفسیر امری ممکن و قرآن قابل فهم است و مراتب عمومی تفسیر آن اختصاص به معصومین (ع) ندارد.دلیل عقلی: اقتضای هدایت بشر و ضرورت فهم کتاب.دلیل قرآنی: آیات دعوت به تدبر و نکوهش غیر متدبریندلایل نقلی: مثل احادیث عرضه و احادیث چگونگی استفاده از قرآن و احادیث دال بر روایات جاودانگی آنامام صادق (ع): کل حدیث لا یوافق کتاب الله فهو زخرفامام صادق (ع) از قول پیامبر (ص) «برای هر امر حقّی حقیقتی است و برای هر امر درستی نوری است. پس آنچه را موافق قرآن است، اخذ کنید و آنچه را مخالف قرآن است، ترک کنید.
اسلاید 16: زبان قرآن منظور از زبان در اينجا شيوههاى مختلف انتقال معناست؛ نظير: زبان رمز زبان سمبليكزبان علمزبان ادبى زبان عرفبه راستی زبان قرآن چه زبانی است؟هر دیدگاهی در این زمینه در روش تفسیر قرآن تغییر ایجاد می کند.
اسلاید 17: 1) اگرچه در قرآن از اسلوب خاص تفهيم و تفهيم و تفهّم استفاده نشده است، بلكه از شيوهى عمومى در بهكار بردن واژهها، تركيبها و صناعات ادبى و بلاغى استفاده شده است. امّا اين بدان معنا نيست كه همهى واژههايى كه در قرآن به كار رفته است، همان معنايى را دارند كه در زبان عرف كاربرد دارد. لذا قرآن كريم از اين جهت، خود دارى عرف مخصوص به خود است.2) از آنجا كه در قرآن كريم از شيوههاى مختلفى براى هدايت استفاده شده است كه از جملهى آنها، قصص، امثال، احكام است، در هر يك از آنها زبان خاصى به كار گرفته شده است.3) با توجه به اين كه قرآن كريم داراى ظاهر و باطن است، از اين رو مىتوان گفت كه زبان قرآن در مجموع زبانى دو لايه است. زبان ظاهر قرآن نسبت به باطن آن، (زبانى) تمثيلى است
اسلاید 18: استقلال دلالی قرآنعلامه طباطبایی معتقد است: قرآن در دلالت خود گنگ نیست و دلیلی نداریم که قرآن جز آنچه از ظاهر آن فهمیده می‌شود، چیز دیگری را اراده کرده باشد.علامه با طرح این نظریه بر این نکتة روشن اصرار دارد که قرآن در بیان مراد خود کاملاً رسا و گویاست و فهم مراد خداوند با توجه به ظاهر الفاظ و عباراتش، میسر است و برای فهم قرآن در این حد نیازمند منبع دیگری نیستیم. طبیعتاً این نظریه در مقابل نظریه‌ای است که معتقد است ظاهر آیات قرآن مراد نیست و ما برای فهم مفاد ظاهری آیات قرآن نیز به منبع دیگری مانند روایات نیازمند هستیم.
نقد و بررسی ها
هیچ نظری برای این پاورپوینت نوشته نشده است.