اندازه گذاری شکل و نماد

اندازه گذاری شکل و نماد

اسلاید 1: موضوع اندازه گذاریشکل و نماد

اسلاید 2: تهیه کنندهمسلم ساجداستاد کافی نت ماندگار شهرک شهید رجایی رشته کامپیوترسال تحصیلی بهار91

اسلاید 3: 1-1- اندازه گذاری :هر جسم دارای طول و عرض و ارتفاع می باشد. تعیین و درج این ابعاد بر روی نقشه اندازه گذاری نام دارد. به عبارت دیگر مفهوم اندازه گذاری تعیین ابعاد بر روی نقشه ترسیمی می باشد در حقیقت اندازه و تعیین محل شکافها, شیارها, سوراخها و سایر خصوصیات مربوط به جسم و ارائه این اطلاعات دقیقا به وسیله اندازه گذاری روی نقشه صورت می گیرد.برای این منظور از علائم , نشانه ها و خطوطی که به وسیله استاندارد تعیین گردیده استفاده می شود. این نشانه ها و علائم به شرح زیر می باشد.

اسلاید 4:  2-1- علائم و نشانه های اندازه گذاری :1-2-1- خط اندازه : یک خط نازک و پیوسته است که به فاصله 5 تا 7 میلیمتر برای کاغذهای A4 و A3 از خط اصلی و موازی با آن رسم می شود و از دو طرف به وسیله خطوط رابطه محدود می شود.(شکل 1-1)شکل (1-1)

اسلاید 5: 2-2-1- خطوط رابط یا کمکی: خطوطی نازک و پیوسته که عمود بر خط اندازه می باشد این خطوط تقریبا 1 تا 2 میلیمتر از خط اندازه فراتر می روند.3-2-1- فلش (سهمی) : در انتهای خط اندازه رسم می شود طول آن تقریبا 3میلیمتر و ضخامت آن 3/1 طولش می باشد و فضای بین دو خط پر می شود . راس هر سهمی به یک خط رابط منتهی می شود.(شکل 2-1)شکل (2-1)

اسلاید 6: سهمیهای شکل زیر به وسیله استاندارد ISO برای ترسیم در نقشه های مختلف معرفی شده است. لازم است تذکر داده شود که ما معمولا از سهمی ردیف چهارم استفاده می کنیم.(شکل 3-1)شکل (3-1)

اسلاید 7: در شکل 4-1 کاربرد سهمی( فلش) ردیف چهارم استاندارد ISO را نشان می دهد.شکل (3-1)

اسلاید 8:  3-1- اصول اندازه گیری و روش اجرای آن :در هر نقشه دو نوع اندازه مورد نیاز است. 1-اندازه های بعدی 2-اندازه های مکانیدر شکل 5-1 اندازه های بعدی با حرف S و اندازه های ابعاد با حرف L مشخص شده است. اندازه های بعدی بیانگر ابعاد جسم مانند طول, عرض, ارتفاع , قطر , زاویه و غیره است. اندازه های مکانی موقعیت یا وضعیت و جزئیات مختلف جسم را از لحاظ ساخت مشخص می کند.

اسلاید 9: شکل (5-1)

اسلاید 10: در موقع اندازه گذاری نقشه لازم است اصول , علائم و قراردادهایی را که ذیلا به آن می پردازیم دقیقا رعایت کرده و به کار بریم . 1- هر انداره فقط یک مرتبه نوشته شود.2- همه اندازه های مورد لزوم در نقشه داده شود.3-اندازه ها نباید به وسیله خطوط از هم جدا شوند.4-از خطوط اصلی و محور تقارن نمی توان به جای خط اندازه استفاده کرد. ولی به عنوان خط رابط اندازه مورد استفاده قرار می گیرد.(شکل 6-1)شکل(6-1)

اسلاید 11: 5- اگر جای برای رسم فلش کافی نباشد بسته به فاصله بین دو خط رابط فلشها و اعداد تغییر می کند. (شکل 7-1)شکل(7-1)

اسلاید 12: 6- اعداد: عدد اندازه باید در وسط و بالای خط اندازه و به فاصله 5/0 میلیمتر نوشته شود . در موقع نوشتن اعداد به نکات زیر توجه شود.الف)ارتفاع اعداد معمولا 5/3 میلیمتر بوده و به طور یکنواخت نشوته می شود(روی کاغذهای A4 ,A3,A2) .ب)اندازه ها را عمود بر خط اندازه می گذارند به طوری که از لبه پایینی یا از دست راست کاغذ تمامی نقشه خوانده شود.ج)تمامی اندازه ها بر حسب میلیمتر و با حذف حروف اختصاری میلیمتر(mm) قید می شود . اگر دادن اندازه ها بر حسب میلیمتر مناسب نباشد و از واحد دیگری استفاده شود در این صورت فقط اعداد اندازه را می نویسند و باید زیرنویسی با این مضمون که ((تمام اندازه ها مثلا بر حسب سانتیمتر است)) در محل چشمگیری نزدیک جدول مشخصات قید شود.

اسلاید 13: در شکل 8-1 روش نوشتن صحیح اعداد و در شکل 9-1 روش نوشتن غلط اعداد را مشاهده می کنید.شکل (8-1)شکل (9-1)

اسلاید 14: 7- در شکل a 10-1 چگونگی و جهت اندازه گذاری خطوط مایل را می بینید . اندازه ها باید طوری داده شوند که از لبه پایینی و سمت راست نقشه قابل خواندن باشد.شکل(a10-1)در شکلb 10-1طریق قراردادن اندازه روی خط شیبدار (مایل) را مشاهده می کنید.شکل(b10-1)

اسلاید 15: 8- اندازه گذاری پله ای : این نوع اندازه گذاری با در نظر گرفتن طریقه ساخت که باید از خط یا سطح مبنا اندازه گیری شود پیش می آید . در این روش اندازه گذاری کنترل اندازه ها به وسیله ابزار اندازه گیری بهتر و دقیقتر انجام می شوند.(شکل11-1)شکل(11-1)

اسلاید 16:  9- اندازه گذاری زنجیره ای (متوالی): این نوع اندازه گذاری در اندازه های ردیفی و پشت سرهم پیش می آید.(شکل 12-1)10- در اندازه گذاری زوایا به جهت قراردادن اندازه زوایا توجه شود. در شکل a 13-1 طریقه قرار گرفتن اندازه زوایا در دایره و در شکل b 13-1 روش اندازه گذاری زوایا روی نقشه را نشان می دهد.شکل(12-1) شکل(a13-1) شکل (b13-1)

اسلاید 17: 11- قوسها, وترها و زوایا به صورت اشکال زیر اندازه گذاری می شوند.(شکل c,b,a 14-1)C -زاویه b -وتر a-قوسشکل (14-1)  12- اگر اندازه مربوط به قطر دایره باشد, وقتی نقشه مقطع دایره ای را نشان نمی دهد قبل از اندازه علامت o گذاشته می شود (شکل 15-1). علامت o به صورت دایره کامل و تحت زاویه o75 رسم شود.شکل (15-1)

اسلاید 18:  13- اگر اندازه یک مقطع مربع شکل باشد وقتی که نقشه مقطع مربعی را نشان نمی دهد علامت قبل از اندازه گذاشته می شود.(شکل 16-1)شکل(16-1)14- همیشه قبل از اندازه شعاع حرف R قرارداده می شود (شکل 17-1)شکل(17-1)

اسلاید 19:  15- در مواردی که مرکز قوس خارج از حد نقشه قرار گرفته باشد خط اندازه را به صورت شکسته نشان می دهند(شکل 18-1) .شکل (18-1)16- پخها همان طوری که در شکل a 19-1 نشان داده شده اندازه گذاری می شوند . اگر زاویه پخ 45درجه باشد می توان به طور ساده با نوشتن طول پخ و زاویه در یک اندازه آن را اندازه گذاری کرد. توجه کنید که:شکل 19-1

اسلاید 20: 17- در اندازه گذاری مخروطها , نوشتن اندازه قطرهای قاعده , طول , و یا زاویه راس مخروط ضروری است.شکل (22-1)

اسلاید 21: 1-2- اندازه اسمیبه شکل 1-2 نگاه کنید . اندازه L باید به مقدار معینی ساخته شود . این اندازه در شکل a برابر 16 سانتیمتر , در شکل b برابر in20 و در شکل c معادل 70 میلیمتر است.این مقادیر را اندازه اسمی می گویند . اطلاق اندازه اسمی به این دلیل است که, یک اندازه را هرگز نمی توان با دقت مطلق ساخت؛ یعنی ساختن اندازه ای که بدون هیچ خطایی برابر مثلا cm16باشدیا به صورت دیگر داشته باشیمcm... 000000000/16=L از نظر فنی امکان ندارد. اما در صورت لزوم میت وان آن را خیلی نزدیک به اندازه اسمی ساخت. بدیهی است هر چه بخواهیم اندازه واقعی را به اندازه اسمی نزدیک کنیم , باید هزینه زیادتری صرف کنیم و در ضمن از ماشینها و ابزار دقیقتر و کارگران ماهرتر استفاده کنیم که البته این امر مقرون به صرفه نخواهد بود.

اسلاید 22: در مثالهای داده شده در شکل 1-2 , خطای جزیی در اندازه اهمیت چندانی ندارد, اما آیا در مثالهای داده شده در شکل 2-2 نیز خطاها در اندازه به همان نسبت کم اهمیت است؟شکل (1-2)شکل(2-2)

اسلاید 23:  1-1-2- خط صفراین خط در واقع نمایش دهنده اندازه اسمی است و هر قدر از آن بالا رویم مقادیر بیش از اندازه اسمی و هر قدر پایین رویم اندازه ها زیر اندازه اسمی خواهند بود (شکل3-2).شکل (3-2)

اسلاید 24:  2-1-2-انحراف بالایی :گفته شد که ساختن اندازه اسمی به طور مطلق امکان ندارد؛ بنابراین مجبوریم برای یک اندازه حدودی قائل شویم, یعنی بگوییم که این اندازه را می توان تا چه حد بیشتر یا کمتر از اندازه اسمی ساخت . حداکثر اضافه اندازه را انحراف بالایی((فوقانی)) می گویند(شکل 4-2). 3-1-2-انحراف پایینی:حداکثر کاهش اندازه مجاز نسبت به اندازه اسمی را انحراف پایینی ((تحتانی)) می گویند (شکل 4-2) شکل(4-2)

اسلاید 25: 2-2-تولرانستولرانس از نظر لغوی به معنی تحمل کردن یا حد تحمل است که در این مورد بخصوص آن را به اختلاف اندازه مجاز تعبیر می کنیم و با T نشان می دهیم . به عبارت دیگر مقدار خطایی را که طراح برای یک اندازه قابل تحمل مید اند, تولرانس می گویند. به شکل 5-2 توجه کنید.شکل (5-2)

اسلاید 26: 1-2-2-اندازه فعلی: اندازه فعلی یا حقیقی عبارت است از اندازه موجود قطعه؛ یعنی آن مقداری که وسیله اندازه گیری نشان می دهد. البته این اندازه موقعی که وسیله اندازه گیری نشان می دهد . البته این اندازه موقعی مورد قبول واقع می شود که میان بزرگترین و کوچکترین اندازه واقع باشد. در مثال گذشته اگر کنترل اندازه با کولیس مقدار 05/200 را نشان می دهد, این اندازه قابل قبول خواهد بود. در مثال فوق آیا اندازه حقیقی می تواند بیش از اندازه اسمی یا کمتر از آن باشد؟پاسخ این سوال مثبت است . به شکل 6-2 دقت کنید . به این ترتیب آیا می توانید بگویید که در مثال فوق چند اندازه حقیقی می توانیم داشته باشیم؟

اسلاید 27: شکل (6-2)

اسلاید 28: 2-2-2-کیفیت تولرانس:کیفیت یا چگونگی تولرانس عبارت است از مقدار آن که هر چه کمتر باشد گوییم درجه مرغوبیت آن بیشتر است. پس هر چه اختلاف اندازه مجاز کمتر بادش قطعه از نظظر کیفی اندازه دقیقتری دارد و اندازه حقیقی آن با خطای کمتری است, اما هر چه تولرانس بیشتر شود به دست آوردن اندازه فعلی آسانتر خواهد بود. 3-2-2-موقعیت تولرانس: عبارت است از وضعیت انحراف اندازه مجاز نسبت به خط صفر. مجموعه کیفیت و مقعیت تولرانس به میدان تولرانس موسوم است.

اسلاید 29: 3-2-جدول مقادیر اصلی تولرانس :انتخاب دلخواه مقادیر تولرانس برای اندازه های مختلف, کارهای ساخت و تولید را در صنعت دچار اختلاف می کند.به عبارت دیگر اگر قرار باشد که تولید کنندگان برای اندازه های مورد ساخت , تولرانسهای متفاوت در نظر گیرند, ارتباط صنعتی منتفی خواهد بود. برای هماهنگی در کارها صنعتی, استاندارد ISO یک جدول اصلی برای مقادیر اختلاف اندازه مجاز در قطرهای مختلف پیشنهاد کرده است. قبل از آوردن این جدول اساسی, یک جدول کوچک را با در نظر گرفتن آنچه که راجع به کیفیت تولرانس گفته شد می آوریم.(جدول 1-2)

اسلاید 30: اندازه ها با دقت کمتر اعداد IT اندازه ها با دقت بیشتر 16151413121110987654321001جدول 1-2-مربوط به اعداد تولرانس ISOطبق این جدول , استاندارد ISO برای کیفیت تولرانس 18 مرحله در نظر گرفته است که این مراحل با اعداد 2,1,0,01,...,16 بیان می شوند. برای عبارت ((تولرانس ISO)) اختصار IT ((ISO To1erance) را در نظر می گیریم. پس کیفیتهای هجده گانه را می توان به صورتهای 1T01, 1T0, 1T1, ... , 1T16 نشان داد. از 51T تا 51T برای کارهای بسیار دقیق مثل ابزارهای اندازه گیری , از 51T تا 71T برای ماشین سازی دقیق و از 81T به بالا برای کارهای با دقت اندازه کمتر استفاده می شود. حال می توان برای روشنتر شدن کامل مطلب جدول مقادیر اصلی را در نظر گرفت(جدول 2-2).

اسلاید 31: جدول 2-2- مربوط به مقادیر عددی تولرانسهای استاندارد بر حسب میکرون متر um16151413121110987654321001گروهmm600400250140100604025141064322/18/05/03/03≥75048030018012075483018128545/25/116/04/06تا3<90058036022015090583622159645/25/116/04/010تا6<1100700430270180110704327181185322/18/05/018تا10<130084052033021013084523321139645/25/116/030تا80<160010006203902501601006239251611745/25/116/050تا30<19001200740460300190120744630191385322/18/080تا50<22001400870540350220140875435221510645/25/11120تا80<2500160010006304002501601006340251812855/322/1180تا120<29001850115072046029018511572462920141075/432250تا180<3200210013008105203202101308152322316128645/2315تا250<3600230014008905703602301408957362518139753400تا315<40002500155097063040025015597634027201510864500تا400<

اسلاید 32: به این جدول با دقت نگاه کنید. این جدول اساس کلیه مطالب عنوان شده در تولرانسها و انطباقات است.- ستون اول با واحد میلیمتر در سمت چپ مربوط به قطرها ((یا اندازه های طولی )) است؛ برای مثال (18تا10<) به معنای قطر میله بیشتر از 10 میلیمتر تا حداکثر 18 میلیمتر است .- ستون دوم یا ستون 01 با واحد میکرون, اولین کیفیت تولرانس است؛ به این معنا که طبق این ستون تولرانس مجاز برای اندازه ها داده می شود؛ برای مثال در مورد (18تا 10<قطر میله), تولرانس پیشنهادی ISO برابر 5/0 میکرون خواهد بود.- ملاحظه می کنید که در ستونهای بعدی به طور مرتب مقدار تولرانس افزایش می یابد؛ به طوری که در ستونهای بعدی به طور مرتب مقدار تولرانس افزایش می یابد؛ به طوری که برای مثال قبل یعنی قطر از 10 تا 18 و مثلا91T خواهیم داشت : u43=91t .

اسلاید 33: مساله: 111T برای قطر 70 میلیمتر چه قدر است؟حل : با مراجعه به جدول می بینیم که عدد 70 در محدوده(80تا 50<) واقع می شود ؛ پس در ستون 11 خواهیم داشت: u190یعنی u190=111t برای قطر 70خواهد بود.طبق آنچه که گذشت این جدول برای یک اندازه معین مثلا 20, هجده کیفیت تولرانس پیشنهاد می کند. امروزه تولیدکنندگان با قبول این کیفیتها, تولرانسها را برای اندازه های انطباقی از این جدول استخراج می کنند. 

اسلاید 34:  1-2-2-تولرانس زاویه : در مورد زوایا هم می توان مقادیر تولرانس را بر حسب درجه و دقیقه و ثانیه قائل شد. در شکل 7-2 برای زاویه 60 درجه و 10دقیقه مقدار 10 و ,2و 0+- عنوان تولرانس در نظر گرفته شده استشکل (7-2)در این شکل چون انحراف بالایی و پایینی برابر است آن را به صورت +- نوشته اند.در شکل 8-2حدود ماکزیمم و مینیمم زاویه برحسب درجه نوشته شده است.شکل (8-2)

اسلاید 35: شکل 9-2زاویه ای را با دو حد بالایی و پایینی متفاوت نشان می دهد. توجه داشته باشید که کلیه شماره ها به یک اندازه هستند. غیر از روشهای ذکر شده , برای نوشتن تولرانس زاویه شکلهای دیگری نیز موجود است. در این جا اضافه می شود که مقادیر تولرانس زاویه استاندارد نیست و معمولا طراح مقدار آن را تعیین می کند.شکل(9-2)2-2-8-تولرانس آزاد:با آن که جدول مقادیر اصلی تولرانس پاسخگوی کلیه نیازهای صنعتی است, در بسیاری اوقات طراح ترجیح می دهد که تولرانسهایی خارج از جدول برای اندازه ها قائل شود. این تولرانسها را آزاد می گویند.در این روش, طرح خود تولرانس را پیشنهاد می کند؛ مثلا در مورد اندازه 30 می گوید:

اسلاید 36: البته برای اندازه های موجود روی یک نقشه طراح می تواند به دو گونه عمل کند:الف- برای برخی از اندازه ها نقشه , اختلاف اندازه ها را ذکر کند و برای بقیه در زیر نقشه یا در جدول برای مثال بنویسید: کلیه تولرانسهای داده نشده 1/0+- یا آن که به طور کلی بنویسید:کلیه تولرانسها 1/0+- این روش برای زمانی که اندازه های موجود خیلی به هم نزدیک باشند خوب است, اما اگر اختلاف میان اندازه های موجود زیاد باشد, این روش کارآیی خود را ای دست می دهد. برای مثال , این درست نیست که برای ساخت اندازه mm10 همان تولرانسی را قائل شویم که برای اندازه mm20 در نظر می گیریم.ب- می توان تولرانس را برای یک طول معین کم , متوسط و زیاد در نظر گرفت که در آن صورت می توان تولرانسها را ظریف, متوسط و خشن نامید.

اسلاید 37: این روش استاندارد ISO ندارد , اما استانداردها ملی موجود است . برای مثال می توان آنها را از جدول شماره 3-2 پیشنهاد شده در استاندارد ASA انتخاب کرد.جدول 3-2- مربوط به مقادیر پیشنهادی تولرانس آزادجدول (3-2)

اسلاید 38: پایان