اهمیت و کارکردهای خداشناسی

اهمیت و کارکردهای خداشناسی

اسلاید 1: ای پادشه خوبان داد از غم تنهاییدل بی تو بجان آمد وقت است که باز آیی

اسلاید 2: جلسه چهارم: اهمیت و کارکردهای خداشناسیمدرس : حامد پوررستمی هیئت علمی دانشگاه تهران(پردیس قم)، عنوان درس : آشنایی با منابع اسلامی - تفسیر موضوعی نهج البلاغه ایمیل: purrostami@ut.ac.irهدف: آشنایی با نهج البلاغه و مهمترین و بنیادیترین مفاهیم و معارف آن

اسلاید 3: موضوع جلسه آینده:مفاهیم در باب خداشناسی و اقسام و دلایل توحید

اسلاید 4: سوال اهمیت و کارکردهای خداشناسی در حوزه های فردی و فرا فردی: (خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، ...) زندگی چیست؟

اسلاید 5: اهمیت و کارکردهای خداشناسیگام آغازین در دین و دینداریهدف آفرینش انسانهاپایه و مبنای اصولی همچون نبوت، امامت، معاد و...پایه و مبنای فروعی همچون نماز، روزه، حج، زکات، و... آسایش و آرامش بندگان در حوزه های فردی و فرافردی: توحید و تحکیم حقوق اجتماعیایمان پروری، احسان گشایی، و شیطان طردیآزادی و آزادگی و رهیدن از اسارت غیر(معنای «اله» و عبودیت):نقش خداشناسی در پيشرفت علوم و دانشهاتقویت ایمان و اراده در انجام کارهای بزرگ و صبر در برابر ناملایمات و سختیهای زندگی

اسلاید 6: اهمیت و ضرورت بحثموضوع بحث:گام سوم خداشناسی؛ یگانه باوریخطبه اول: أَوَّلُ الدِّينِ مَعْرِفَتُهُ وَ كَمَالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْدِيقُ بِهِ وَ كَمَالُ التَّصْدِيقِ بِهِ تَوْحِيدُه وكَمَالُ تَوْحِيدِهِ الْإِخْلَاصُ لَهُ1)آغاز دینداری: خداشناسی؛ (اول الدین معرفته)نکته: عبارت (الاخلاص له) می تواند ناظر به مرحله بعد از توحید نظری یعنی توحید عملی باشد.

اسلاید 7: 2)هدف آفرینش: خداشناسی؛ در روایات داریم مراد از (لیعبدون) در آیه شریفه (ما خقلت الجن و الانس الا لیعبدون) یعنی (لیعرفون) یعنی جن و انس را نیافریدم جز آنکه مرا بشناسند. چرا که زندگی انسان زمانی معنا می یابد که انسان به سوی کمال و تعالی حرکت نماید و این مهم در پرتو آشنایی انسان با چشمه کمال و تعالی یعنی خداوند عالم میسر است. از رو می توان خداشناسی و توحید را از مهمترین اهداف آفرینش برشمرد.

اسلاید 8: 3)اصول دین بر محور توحید و بسوی توحیدجوهره و حیات اصول دیگر؛ از توحید هدف و منتهای اصول دیگر؛ بسوی توحید بنابراین تمام مبانی و معانی و اصول و فروع دین و حتی اخلاق و احکام بر اساس توحید است. اگر دين را به ساختماني تشبيه كنيم كه داراي در و ديوار و سقف و پنجره و شيشه و نقاشي و روكاري و زيرسازي و غيره است، بايد بگوييم: زيرسازي و زيربناي همه افكار و اخلاقيات و دستورالعملهاي ديني خداشناسي است. چرا اول دین معرفته؟

اسلاید 9: 4)فروع دین بر اساس توحید و بسوی توحیدخطبه 149: أَمَّا َوصِيَّتِي فَاللَّهَ لَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ مُحَمَّداً (ص) فَلَا تُضَيِّعُوا سُنَّتَهُ أَقِيمُوا هَذَيْنِ الْعَمُودَيْنِ وَ أَوْقِدُوا هَذَيْنِ الْمِصْبَاحَيْنِ وَ خَلَاكُمْ ذَمٌّ مَا لَمْ تَشْرُدُوا؛ امّا وصيّت من نسبت به خدا، آن كه چيزى را شريك خدا قرار ندهيد، و نسبت به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اين است كه، سنّت و شريعت او را ضايع نكنيد. اين دو ستون محكم را بر پا داريد و اين دو چراغ را فروزان نگهداريد و تا آن زمان كه از حق منحرف نشده‏ايد، سرزنشى نخواهيد داشت. ت دشتی

اسلاید 10: نساء،150: إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ يُرِيدُونَ أَنْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ يَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَّخِذُوا بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلاً اولئک هم الکافرون حقا؛همانا كسانى كه خدا و پيامبرانش را انكار مى‏كنند، و مى‏خواهند ميان خدا و رسولانش جدايى قائل شوند، و مى‏گويند: ما به برخى ايمان داريم و به برخى نداريم، و مى‏خواهند بين اين دو، راهى [جدا] بگيرند،آنان در حقيقت كافرند، و ما براى كافران عذابى خفّت‏بار آماده كرده‏ايم.چرا عمود نبوت در کنار توحید؟و اگر این جدایی میان قرآن(خدا) و سنت(رسولش) رقم خورد، اراده خدا و آیات قرآن او نیز پیروی نخواهد شد.

اسلاید 11: * در آل یاسین خطاب به امام زمان: السلام علیک یا باب الله و دیان دینه یعنی امام معصوم باب ورود به وادی توحید است.امام رضا(ع): شرط آرامش در قلعه توحید؛ ولایت (لا اله الله حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی) البته (به شروطها و انا من شروطها) الأمالي، الشيخ الطوسي،ص589 شاهراه ولایت نکته مهم : توحید نظری و عملی در گرو ولایت. راه توحید از ولایت می گذردخطبه 152: همانا امامان دين، از طرف خدا، تدبير كنندگان امور مردم و كارگزاران آگاه بندگانند، كسى به بهشت نمى‏رود جز آن كه آنان را شناخته، و آنان او را بشناسند، و كسى در جهنّم سرنگون نگردد جز آن كه منكر آنان باشد و امامان دين هم وى را نپذيرند. امام باقر(ع):تنها آنکس خداوند را می شناسید و می پرستد که خدا و امامش را از میان ما اهل بیت بشناسد

اسلاید 12: 5)آسایش و آرامش بندگان در حوزه های فردی و فرافردی:وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَهْدَهُ وَ ذِمَّتَهُ أَمْناً أَفْضَاهُ بَيْنَ الْعِبَادِ بِرَحْمَتِهِ، وَ حَرِيماً يَسْكُنُونَ إِلَى مَنَعَتِهِ، وَ يَسْتَفِيضُونَ إِلَى جِوَارِهِ ؛ خداوند عهد و پيمانى كه با نام او شكل مى‏گيرد با رحمت خود مايه آسايش بندگان، و پناهگاه امنى براى پناه آورندگان قرار داده است، تا همگان به حريم أمن آن روى بياورند. نامه 53 ت دشتی(الذين آمنوا و لم يلبسوا ايمانهم بظلم اولئك لهم الامن)؛ انعام 82یعنی پایبندی به اندیشه توحیدی و لوازم آن باعث می شود مردم با آرامش و امنیت خاصی در قلعه مستحکم الهی قرار گیرند.(افضا) ناقص واوی و همراه با حرف اضافه (باء) به معنای رساندن و اعطا کردن(فرهنگ لاروس) اما دیگران لغویون ذیل واژه آورده اند: الفاء و ضاد و الحرف المعتل اصل صحیح یدل علی انفساح فی شیء و اتساع. ومن ذلک الفضاء: المکان الواسع. مقاییس اللغه ابن فارس و همین معنا در صحاح جوهری.با توجه به بار معنایی فوق استنباط می شود خداوند می خواهد با پیمانهای برآمده از توحید، نوعی وسعت، فراخی و آزادگی را میان زندگی بشر بوجود آورد.

اسلاید 13: واژه حریم بر وزن فعیل به معنای اسم مفعولی یعنی بسیار نهی شده و بازداشت شده فراهیدی می نویسد: وحريم الدار : ما أضيف إليها من حقوقها ومرافقها و حريم البئر : ملقى النبيثة والممشى على جانبيها ونحو ذلك وحريم النهر : ملقى طينه والممشى على حافتيه. والحريم : الذي حرم مسه فلا يدنى منه . وكانت العرب إذا حجوا ألقوا الثياب التي دخلوا بها الحرم فلا يلبسونها ما داموا في الحرم . حریم خانه یعنی محدوده ای که بر اساس حقوق و اقتضاات خانه به آن اضافه می گردد.و ...ر.ک:كتاب العين - الخليل الفراهيدي ج 3 ص 222.با توجه به مطالب فوق چنین بر می اید که مراد از (حریما یسکنون الی منعته) آن است که دژ توحید همانند یک منطقه ممنوعه و حفاظت شده ای است که خداوند با حکمت و قدرت خود بندگان را در آن جای داده و بدین وسیله آنها خواهند توانست زندگی امن و خوشی را داشته باشند.روان شناسان مى گويند در زمان ما بيمارى روانى و ناراحتى روحى بيش از هر زمان ديگر است. و يكى از عوامل اين بيمارى احساس نگرانى است؛ نگرانى از حوادث آينده، نگرانى از مرگ، نگرانى از جنگ و نگرانى از فقر و شكست و... .کارل یونگ روانکاو مشهور سوئیسی بیماری غالب بیماران خود را فقدان نگرش الهی و آسمانی به حیات و زندگی می دانست.

اسلاید 14: 6)توحید و تحکیم حقوق اجتماعیوَ فَضَّلَ حُرْمَةَ الْمُسْلِمِ عَلَى الْحُرَمِ كُلِّهَا وَ شَدَّ بِالْإِخْلَاصِ وَ التَّوْحِيدِ حُقُوقَ الْمُسْلِمِينَ فِي مَعَاقِدِهَا فَالْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَ يَدِهِ إِلَّا بِالْحَق؛ خداوند احترام مسلمان را از تمام آنچه در پيشگاهش محترم است بالاتر شمرده، و حفظ حقوق مسلمانان را بوسيله اخلاص و توحيد، تضمين كرده است «مسلمان كسى است كه مسلمانان از زبان و دستش در امان باشند، مگر آن جا كه حق اقتضاء كند» ت فیض. این سخن دو پیام دارد:بالاترین حرمت که نباید آنرا شکست و خرد کرد، حرمت مسلمان و حقوق اوست.راهکار حفظ این حرمت و حقوق، توحید و اخلاص است.به هر روی اگر فرد اراده خدا را در تعامل با خلق بداند و به آن عمل کند، حقوق دیگران را نیز حفظ نموده است. به عبارت دیگر همیشه با بندگی و اطاعت از خالق حق مخلوق حفظ می شود اما ممکن است با طاعت مخلوق حق مخلوق حفظ نشود.شاید اخلاص و توحید ناظر به دو مرتبه از خداشناسی باشند که در شرح خطبه اول نهج البلاغه گذشت.

اسلاید 15: 7)توحید؛ ایمان پرور، احسان گشا، رضایت آور و دور کننده شیطانخطبه 2 وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، شَهَادَةً مُمْتَحَناً إِخْلَاصُهَا، مُعْتَقَداً مُصَاصُهَا، نَتَمَسَّكُ بِهَا أَبَداً مَا أَبْقَانَا، وَ نَدَّخِرُهَا لِأَهَاوِيلِ مَا يَلْقَانَا، فَإِنَّهَا عَزِيمَةُ الْإِيمَانِ، وَ فَاتِحَةُ الْإِحْسَانِ، وَ مَرْضَاةُ الرَّحْمَنِ، وَ مَدْحَرَةُ الشَّيْطَانِ؛ و گواهى مى‏دهم كه جز خداى يكتاى بى شريك، معبودى نيست، شهادتى كه اخلاص آن آزموده و پاكى و خلوص آن را باور داريم و تا زنده‏ايم بر اين باور استواريم، و آن را براى صحنه‏هاى هولناك روز قيامت ذخيره مى‏كنيم، زيرا شهادت به يگانگى خدا، نشانه استوارى ايمان، باز كننده درهاى احسان، مايه خشنودى خداى رحمان، و دوركننده شيطان است.

اسلاید 16: اين فراز از سخن امام (ع) اشاره به اين است كه انسان در مدّت زندگى دنيوى‏اش براى كارهاى مهم و آمادگى يافتن به وسيله آنها براى شدايد قيامت لازم است به توحيد تمسّك جويد و سپس دليل تمسّك به توحيد و ذخيره ساختن آن براى آخرت با چهار وصف توضيح داده شده است. اوّل- عقيده ايمانى و عزم راسخى است كه خداوند تعالى از بندگان خويش خواسته است. علاوه بر اين آنچه از شريعت از قواعد و فروع آن رسيده است شاخه‏هاى توحيد و توابع و متممّها و امورى است كه ما را بر اسرار توحيد و رسيدن به اخلاص در توحيد يارى مى‏دهد. دوّم- كلمه توحيد كليد نيكوكارى است، زيرا آن اوّل كلمه‏اى است كه با آن باب شريعت باز مى‏شود و بنده خدا براى پيمودن راه اخلاص به وسيله افاضه احسان خدا و نعمتهاى پياپى او آماده مى‏شود. چنان كه توحيد اوّلين خواسته خدا از بندگان است و در فطرت آنها سرشته و بر زبان انبياى خود نيز جارى ساخته، آخرين چيزى است كه انسان را به اخلاص مى‏رساند و سعادت آخرت او را تأمين مى‏كند. سوّم- كلمه «توحيد» باعث رضايت رحمان است و اين كه كلمه توحيد رضايت پروردگار را جلب مى‏كند امرى است روشن، زيرا توحيد خوشنودى خدا را فراهم مى‏كند و سبب نزول رحمت كامل حق و مزيد نعمت بر اشخاصى است كه با آن منوّر شده‏اند و نيز خشم خدا را از انسان برطرف مى‏كند چنان كه پيامبر فرمود: «بر پيكار با كافران مأمور شده‏ام تا لا اله الا اللَّه بگويند«»...»چهارم- كلمه توحيد موجب طرد و راندن شيطان است و اين نيز بخوبى روشن است، زيرا نهايت تلاش شيطان ايجاد شرك ظاهر يا خفى است و كلمه توحيد ضد خواست شيطان است. ظاهر كلمه توحيد ظاهر دعوت شيطان را دفع، و باطن كلمه توحيد باطن خواست او را ريشه‏كن مى‏كند، و چنان كه شرك داراى مراتب بى‏نهايت است، اخلاص در كلمه توحيد نيز بى‏نهايت است. هر مرتبه‏اى كه از سلوك در اخلاص پيموده شود در مقابل آن مرتبه‏اى از شرك سقوط مى‏كند و تلاش شيطان در ايجاد آن مرتبه از شرك باطل مى‏شود تا اخلاص به قدر امكان كامل شود و بنيانهاى شيطان كاملًا نابود شده و هنگام تلاوت اين آيه: «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ»«»، شيطان كاملًا رانده و مأيوس مى‏شود. ترجمه ‏شرح‏ نهج‏البلاغه(ابن‏ميثم)، ج 1، صفحه‏ى 479 و 478

اسلاید 17: 8)آزادی و آزادگی و رهیدن از اسارت غیر(معنای «اله» و عبودیت):قرینه قرآنی: یس 60-61:( الم اعهد الیکم یا بنی آدم ان لاتعبدوا الشیطان انه لکم عدو مبین) = لاتعبدوا = لاتطیعواقرینه روایی: الكافي،شيخ الكليني ج 2،ص 398 :امام صادق(عليه السلام) قال: من أطاع رجلا في معصية فقد عبده. الكافي، شيخ الكليني ج 6 ص 434: امام باقر(عليه السلام) قال: من أصغى إلى ناطق فقد عبده فإن كان الناطق يؤدي عن الله عزوجل فقد عبد الله وإن كان الناطق يؤدي عن الشيطان فقد عبد الشيطان. قرینه لغوی: اله= معبود (العین و...)عبد: خضوع – تذلل- اطاعتمجمع البحرین ذیل عبد: (بل کانوا یعبدون الجن...) قال المفسرون: یریدون الشیاطین حیث اطاعوهم فی عبادة غیر اللهشعار و نماد توحید : خطبه 35 (وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَيْسَ مَعَهُ إِلَهٌ غَيْرُهُ؛ شهادت مى‏دهم جز خداى يگانه و بى مانند خدايى نباشد و جز او معبودى نيست)اله = مطاعنامه 31:َ أَكْرِمْ نَفْسَكَ عَنْ كُلِّ دَنِيَّةٍ وَ إِنْ سَاقَتْكَ إِلَى الرَّغَائِب فَإِنَّكَ لَنْ تَعْتَاضَ بِمَا تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِكَ عِوَضاً وَ لَا تَكُنْ عَبْدَ غَيْرِكَ وَ قَدْ جَعَلَكَ اللَّهُ حُرّابهرروی از منظر امیرمومنان انسان با بندگی و طاعت خدا، آزاد و با آزاد گذاشتن نفس و امیال خود، برده و زندانی خواهد شد.

اسلاید 18: 9)خداشناسی؛ عامل پيشرفت علوم و دانشهااز حیث انگیزه: فرد موحد جهان را کتاب تکوینی میداند که در واقع با اکتشافات و اختراعات خود به شرح و تبیین این کتاب و توصیف مولف حکیم آن پرداخته است. وجهان و قواعد موجود در آن برای او مجموعه ای منظم، حساب شده و بسیار دقیق است و انگیزه ای مضاعف برای تولید علم و کشف قوانین هستی دارد چرا که آنرا راهی برای شناخت بیشتر و بهتر خالق هستی می اند و از این رو به شرح بیشتر کتاب تکوین و هستی همت می گمارد. آلبرت ماك كومب ، جانورشناس آمريكا مى گويد :هر كشف تازه اى كه در دنياى علم به وقوع مى پيوندد صدها درجه بر استوراى ايمانم مى افزايد ايمان و اعتراف بشر به خداوند با معرفت به اين كشفيات و علوم نه تنها چنانكه كوته نظران مى پندارند كاسته نمى شود بلكه با شناختن اين موجودات تازه و اسرار جديد و تماشاى اين خلقت منظم و قوانين شگفت آور آن صدها هزار درجه افزون تر سر تعظيم و تقديس در برابر قدرت و عظمت آفريدگار فرود مى آوريم و به عظمت و جلال و قيموميّت خداوندى وى واقف تر مى شويم .

اسلاید 19: از حیث اعتبار فرضیه های علمی:باور توحیدی واعتقاد به عصمت و صدق تام کتب و رسولان الهی، نگرش دانشمندان را نسبت به فرضیات علمی برخاسته از وحی دگرگون می سازد. یعنی آن دسته از گزاره های قرآنی و روایی که ناظر به فرضیه های علوم فیزیکی و متافیزیکی می باشند، می توانند نرخ تولید علم و فن آوری را مضاعف نمایند. این مهم در فرضیه های علمی و روشهای تجربی او تاثیر بسزایی دارد.در تفکر توحیدی نه تنها علم از دین جداست نیست بلکه برای تکامل و رشد بیشتر خود دست نیاز خود را بسوی دین و وحی دراز کرده و محتاج آن است. ماکس پلانک: علم و دین مکمل یکدیگرند و به عقیده من هر شخص جدی و متفکر به این امر متوجه می شود که اگر بنا باشد تمام نیروهای نفوس بشری در حال تعادل و هماهنگی با یکدیگر کار کنند لازم است که به عنصر دین در طبیعت خود معترف باشند و در پرورش آن بکوشند.پاننبرگ: یک جهان بینی علمی بدون وارد کردن الهیات ناقص است و فهم کامل جهان بدون ارجاع به خدا میسر نیست. دراین باره ر.ک: کتاب میراث اسلام؛ نوشته 13 نفر از اساتید انگلیسی؛ ترجمه مصطفی علم و سعید نفیسی کتاب علوم اسلامی و نقش آن در تحول علمی جهان؛ آلدومیه لی؛ ترجمه رضوی و علوی

اسلاید 20: 10) تقویت ایمان و اراده برای انجام کارهای بزرگ و صبر در برابر ناملایمات و سختیهای زندگیاز آنجایی که خداوند بی منتها و نامحدود بوده و شکست در او معنا ندارد، در زندگی فرد مومن و معتقد به خداوند نیز محدودیت و شکست راهی ندارد و همه حوادث و رخدادهای زندگی فرد می تواند برای او خیر، ثواب و پیروزی رقم خورد.نکته: تاثیر تمامی موارد فوق در حوزه های فردی و فرافردی تمامی موارد دهگانه فوق می تواند در دو حوزه فردی و فرافردی (اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، اخلاقی و ...) تاثیر گذار باشد.