برنامه‌ریزی روستایی در ایران

برنامه‌ریزی روستایی در ایران

اسلاید 1: دانشگاه پیام نور شناسنامه چکیده محتوای درسنام درس : برنامه ریزی روستایی در ایران تعداد واحد درسی : 2 نام مولف: دکتر حسین آسایش نام منبع : برنامه ریزی روستایی در ایران تهيه کننده :مصطفي طالشي عضو هيات علمي مركز فريمان 1

اسلاید 2: بخش اول :چارچوب نظری 2

اسلاید 3: فصل اول: تعاریف و مفاهیم و اهمیت برنامه ریزی روستایی ایران 3

اسلاید 4: اهمیت و ضرورت برنامه ریزی روستایی در ایران دراقتصاد کشور ما روستا و روستانشینی همواره از چنان اهمیتی برخوردار بوده که میتوان گفت سرنوشت کشور در هر دوره از تاریخ به سرنوشت روستاها بستگی داشته است . روستاییان هم از لحاظ اجتماعی و سیاسی وزنه ای به حساب میامده اند و هم از لحاظ اقتصادی نقش تعیین کننده ای داشتند تولیدات روستاها تغذیه مردم را در شهر و روستا به عهده داشته اند و مازاد این تولیدات به صورت اقلام صادراتی به خارج از کشور صادر میشده است . 4

اسلاید 5: روستا و کشاورزی د ر برنامه ریزیها از اولویت سابق خود برخوردار گردد سه دلیل عمده ای که این اولویت را توجیه میکند به اختصار به قرار زیر است :5

اسلاید 6: 61. تقاضای روز افزون بر مواد غذایی جمعیت ایران از حدود سالهای 1330 تدریجا رو به رشد گذاشت و از حدود 19 میلیون نفر در سال 1335 به حدود 7/33 میلیون در سال 1355 به حدود 8/55 میلیون نفر در سال 1370 رسید یعنی سه برابر شدن جمعیت در فاصله 30 سال به معنای مصرف و تقاضای بیشتر مواد غذایی است . اگر روستا که فعلا مرکز اصلی تولیدات کشاورزی است نتواند به این تقاضا پاسخ بگوید ارز به دست آمده از فروش نفت به جای این که صرف ورود ماشین آلات مورد نیاز صنایع و کشاورزی گر دد به مصرف ورود مواد غذایی از خارج میرسد .

اسلاید 7: 7 2. اهمیت مواد خام کشاورزی به عنوان زمینه رشد صنعت در حقیقت رشد بخش مهمی از صنعت کشورمان به مواد خام کشاورزی بستگی دارد و بدون تولید کافی این مواد بعضی از صنایع دچار اشکال و اختلال میگردد صنایعی چون نساجی – چرمسازی و کفاشی – کاغذ و صنایع غذایی و غیره از این جمله اند.

اسلاید 8: نقش فرآورده های کشاورزی و گیاهی در صادرات کشور: 8اگر نفت را از فهرست صادرات کشور حذف نماییم در میابیم که حدود 90 % این صادرات در سال 1365 در اجتماعات ایلی و روستایی تولید میشده و یا به نحوی با این اجتماعات در ارتباط بوده استو قطعا این اقلام صادراتی نقش مهمی در موازنه ارزی کشوربازی میکند .

اسلاید 9: از نظر تعمیم عدالت اجتماعی و تعادل بیشتر بین سطح زندگی در شهر و روستا برای توزیع مطلوب جمعیت در زمین و هدایت رشد و مساعد سازی محیط به منظور خود اتکایی هر چه بیشتر در محصولات اساسی کشاورزی توسعه جامعه روستایی جایگاه مهمی را در برنامه ریزی توسعه اقتصادی – اجتماعی کشور و آمایش سرزمین به خود اختصاص داده است .حدودا 550 مرکز و جمعیت جامعه روستایی در بیش از 60 هزار سکونتگاه روستايي توزیع شده اند . 9

اسلاید 10: ویژگیهای جامعه روستایی ایران    1. جامعه روستایی در بحث ما در سرتاسر کتاب شامل آن گروه از سکونتگاه ها میگردد که در محدوده ها و مراکز جمعیتی کمتر از پنج هزار نفر سکنی گزیده اند این جامعه در سال1370 شامل 43 % از جمعیت کشور ( حدود 24 میلیون نفر ) است که در روستاههای متعدد (حدود 65 هزار ) پراکنده و کم جمعیت زندگی میکنند بیش از 36 % یا حدود 44 هزار آبادی جمعیتی کمتر از 500 نفر داشته است .10

اسلاید 11: 2. روند مهاجرت از جامعه روستایی در سالهای اخیر به علت کمی یا نبود اشتغال ، خد مات و امکانات رفاهی در روستاها بالا بوده و به صورتی غیر متعارف د رآمده است.تمرکز نامتناسب امکانات در شهرها در تشدید مهاجرت و جذب بیش از نیمی از رشد طبیعی جمعیت روستایی سهم اساسی داشته است . 3. درآمد روستاییان ایران به علت پایین بودن قیمت محصولات و بالا بودن ضایعات و همچنین پایین بودن میزان محصول در واحد سطح به طور کلی کم و برای یک زندگی نسبتا مرفه کافی نیست. کیفیت و کمیت رفاه در سطح روستاها و در جامعه روستایی به علت نبود یا کمبود خدمات اجتماعی مانند آموزش وبهداشت – آب آشامیدنی سالم –خدمات فنی و برق وراههای ارتباطی نامناسب است و روی هم رفته کیفیت زندگی برخورداری از رفاه در روستاههای ایران در مقام مقایسه با زندگی شهری در سطح پایینی قرار دارد .11

اسلاید 12: 4. نامشخص بودن مکانیسم برنامه ریزی و غیر مسوول و ناآگاه و بی توجه بودن مدیریت دولتی به ویزگیهاو نیازهای محلی در جامعه روستایی باعث از بین رفتن مدیریت سنتی و ایجاد وابستگیهای شدید به تصمیمات و اقدامات دولت مرکزی شده است . 5.  درجامعه روستایی ایران فقروتفاوتهای فاحش درسطح زندگی درامد ومیزان برخورداری از رفاه ودسترسی به خدمات به چشم میخورد. 6. پراکندگی شدید و نظام تکامل یافته مراکز جمعیتی در جامعه روستایی که ارتباطی منطقی با اقتصاد نوین کشاورزی و روستایی ندارد و هماهنگ با جامعه شهري نیست ، رسانیدن خدمات فنی – اداری – اجتماعی و به وجود آوردن دیگر عوامل پیشرفت را در جامعه روستایی مشکل نموده است . 12

اسلاید 13: مبانی کلی منطقه بندی در جامعه روستایی ایران دریک نگرش کلی و در حد پایه آمایش سرزمین بر اساس پدیده هایی نظیر روستاها تراکم جمعیت در آنها پراکندگی و فواصلشان از یکدیگر – رابطه روستاها با شهرها و عواملی همچون شرایط اقلیمی و قابلیتهای طبیعی چهار نوع منطقه د رسطح کشور قابل تشخیص است . 13در طرح پایه آمایش سرزمین , تقسیم بندیهای فضاهای روستایی از نظر توسعه به قرار زیر است :

اسلاید 14: 1.  مناطق توسعه یافته تر دارای قابلیت بالقوه و بالفعل قوی از نظر منابع انسانی , تراکم جمعیت و روستاها , زیربناها و منابع طبیعی و اقتصادی هستند.2. مناطق رو به توسعه دارای قابلیتهای بالقوه قابل ملاحظه و تا حدی دارای قابلیت بالفعل از نظر منابع انسانی – تراکم جمعیت و روستاها – زیربناها و منابع طبیعی و اقتصادی و ارتباط به نسبت خوب با مناطق توسعه یافته تر هستند .14 3. مناطق حاشیه ای دارای قابلیت توسعه دارای قابلیت بالقوه و بالفعل از نظر منابع انسانی – تراکم جمعیت – روستا –زیربناها و منابع طبیعی و اقتصادی که نسبت به منطقه فوق ضعیفتر میباشد ارتباط این مناطق با مراکز توسعه نسبتا ضعیف میباشد .

اسلاید 15: 4. مناطق حاشیه ای با قابلیت محدود برای توسعه با محدودیت قابلیتها روبه رو هستند و عدم تعادلهای اقتصادی و زیست محیطی وضعیت این مناطق را به بحران میکشاند زمینه اشتغال در کلیه بخشهای اقتصادی کم است . 15

اسلاید 16: استراتژی توسعه مناطق چهارگانه روستایی بر حسب اولویت :1. توسعه مناطق توسعه یافته تر 2.. تقویت نواحی عقب نگه داشته شده اما مستعد ( مناطق رو به توسعه و مناطق حاشیه ای دارای قابلیت توسعه ) 3. حفظ منابع حاشیه ای با قابلیت محدود در حد ممکن . 16

اسلاید 17: 1_ استراتژی آمایش مناطق توسعه یافته تر روستایی. -   تاکید بر توسعه تمام فعالیتهای کشاورزی با تاکید بیشتر بر تولید محصولات اساسی -  استقرار صنایع پیوسته به کشاورزی – صنایع دستی و فعالیتهای معدنی و صنایع ساده استفاده کننده از این مواد یا بازارهای فرا محلی ایجاد صنایع عمومی با بازار محلی - سازماندهی خدماتی این مناطق متکی بردو مرکز است ,شهر کوچک (10 تا 25 هزار نفر جمعیت و روستا شهر 2 تا 10 هزار نفر جمعیت)17

اسلاید 18: 2 . استراتژی آمایش مناطق رو به توسعه روستایی -      -  تاکید بر توسعه تمام فعالیتهای کشاورزی با تاکید بیشتر بر تلفیق زراعت و دامداری و اصلاح کشت دیم و فشرده کردن هر چه بیشتر کشت د راراضی آبی .-     - استقرار صنایع پیوسته به کشاورزی –صنایع دستی و فعالیتهای معدنی و صنایع ساده استفاده کننده از این مواد همگی با بازار فرا محلی و ایجاد صنایع عمومی با بازار محلی - سازماندهی خدماتی این مناطق مبکی برسه مرکز است : شهر کوچک – روستا شهر – روستاهای مرکزی ( با جمعیت حدود 500 تا 2000 نفر ) 18

اسلاید 19: . استراتژی آمایش مناطق حاشیه ای دارای قابلیت توسعه 3.-      -   تاکید بر تلفیق زراعت و دامداری و اصلاح کشت دیم .-      -  استقرار صنایع پیوسته به کشاورزی و صنایع دستی و فعالیتهای معدنی و صنایع ساده استفاده کننده از این مواد با بازارهای فرا محلی .-      -  سازماندهی خدماتی این مناطق متکی برسه مرکز است : شهر کوچک – روستا شهر و روستاهای مرکزی ( با جمعیت بیش از 500 نفر )  19

اسلاید 20: 4. استراتژی آمایش مناطق حاشیه ای با قابلیت محدود برای توسعه -  تاکید بیشتربرمحصولات کشاورزی متنوع وسودآور.- استقرارصنایع پیوسته به کشاورزی – صنایع دستی و فعالیتهای معدنی و صنایع ساده استفاده کننده از این مواد با بازارهای فرا محلی .- سازماندهی خدماتی این مناطق متکی بریک نوع مرکز است : ( باجمعیتی بیش از 1000 نفر ) 20

اسلاید 21: جامعه عشایری اولا حفظ حد متناسبی از جمعیت عشایری منطبق با منابع و مراتع عشایری و بهبود شرایط زیست عشایر بر کوچرو از طریق عرضه خدما ت سیا ر وثابت درمسیر کوچ آنان ثانیا جذب واسکان تدریجی جمعیت مازاد مهاجرعشایری به مراکز روستایی با حفظ دامداری به عنوان فعالیت غالب آ نان.21

اسلاید 22: استراتژی آمایش جامعه عشایری در مناطق ییلاق-    خدمات رسانی در حد مورد نیاز.-    ایجادزمینه های مناسب برای استقرار فعالیت های مربوط به دامداری.-    ایجاد زمینه های مناسب برای اسکان مهاجرین عشایری.در مناطق قشلاقی:1_2_ مناطق قشلاقی دارای آب کافی-استراتژی امایش بلند مدت مشابه استراتژی مناطق رو به توسعه روستایی خواهد بود2_2_ مناطق قشلاقی با کمبود آب - استراتژی آمایش بلند مدت این مناطق مشابه استراتژی مناطق حاشیه ای روستایی خواهد بود.22

اسلاید 23: فصل دوم: مبانی مضمونی برنامه ریزی روستایی:23

اسلاید 24: . مفهوم برنامه ریزی روستایی در ایران چند پرسش بسیار اساسی مطرح میشود : 1.  چه نیازی به برنامه ریزی است ؟2.   برنامه ریزی چیست و برنامه ریزی روستایی چگونه و در کجای آن جای میگیرد ؟3. چرا برنامه ریزی روستایی مورد نیاز است و به چه صورتی در میاید ؟ به عبارت ساده تر : چه فعالیتهایی ؟ , در چه مقیاسی ؟ در کجا باچه ابزاری ؟ , با چه نیرویی ؟, با چه هزینه ای ؟ , در چه وقت و در چه مدتی ؟ باید انجام پذیرد .24

اسلاید 25: 1_ .چرا باید برنامه ریزی کرد ؟برنامه ریزی را یکی از اساسیترین نیرو محرکه اجتماعی جامعه به حساب آوردن برداشتی روانشناسانه است .تحول از جامعه ای که با اصول سیاست بازار آزاد اداره میشد به جامعه ای که دخالت دولت در بسیاری ازجنبه های زندگی روزمره آن به درجات مختلف پذیرفته شده بسیار سریع بوده است . برنامه ریزی چیست ؟خصوصیات اصلی برنامه ریزی عمومی شامل تعدادی عمل متوالی و گام به گام است که برای حل مسایل آینده طراحی شده اند . 25

اسلاید 26: تمام برنامه ریزی یک فرایند پی در پی و گام به گام است که می توان آن را در یک حالت کلی به چند مرحله به شرح زیر تقسیم کرد:-        شناسایی مساله -        فرمول بندی هدفهای کلی و هدفهای خاصتر و سنجش پذیرتر مربوط به مساله -        شناسایی محدودیتهای احتمالی -        پیش بینی وضعیت آینده -        ایجاد و ارزیابی یک سلسله اقدامات جایگزین -    تولید برنامه ای ترجیحی که در شکل عام خود بتواند هر بیانیه خط مشی یا راهبردی را یه علاوه یک برنامه مشخص در برگیرد.26

اسلاید 27: برنامه ريزي از زبان فریدمن برنامه ریزی اساسا یک روش اندیشیدن به مسایل اجتماعی و اقتصادی است , جهت گیری برنامه ریزی عمدتا به سوی آینده است , عمیقا به ارتباط میان هدفها و تصمیمهای جمعی مربوط بوده و برای جامع بودن خط مشی و برنامه تلاش میکند هر جا که این شیوه های تفکر به کار رفته با شد این استنباط وجود دارد که برنامه ریزی در حال انجام است .27

اسلاید 28: جایگاه روستا در زنجیره برنامه ریزی تنوع گسترده ای از انواع برنامه ریزی در این چارچوب کلی برنامه ریزی وجود دارد .نخستین و شاید بنیادی ترین تفاوت تفاوت میان برنامه ریزی کالبدی و برنامه ریزی اقتصادی است . برنامه ریزی کالبدي , برنامه ریزی ساختارکالبد ی یک حوزه روستایی است ( کاربری زمین , ارتباطات , تاسیسات و تجهیزات زیربنایی و رفاهی عمومی و غیره در روستا ).برنامه ریزی اقتصادی بیش از برنامه ریزی کالبدی از طریق روستاییان و به طور کلی بخش خصوصی عمل میکند. برنامه ریزی برای یک منطقه روستایی است که در سطح پایین برنامه ریزی بعد از شهرستان جای میگیرد . برنامه ریزی روستایی فرایند فرمول بندی و توضیح هدفهای اجتماعی و اقتصادی در نظام فعالیتهای مناطق غیرشهری است .از این رو تجهیز مراکز عمده اسکانی روستایی به ویژه نقاطی که قابلیت تحول دارند و پذیرای تغییرات ساختاری و جذب سرمایه گذاریهای زیزبنایی هستند، ضروری است . 28

اسلاید 29: ایجاد زیر ساختهای اقتصادی , اجتماعی و کالبدی , در واقع محورهای عمده تجهیز مسیر و روند توسعه پویای جامعه روستایی است . اثرات زیر ساخت بر روند تحول جامعه به شرح زیر است .1  زیر ساختها به طور مستقیم بر تولید روستایی تاثیر میگذارند .2  زیرساختها به ایجاد اشتغال و تنوع فعالیتهای غیر کشاورزی کمک میکند .3  زیرساختها به افزایش نرخ رشد بخشهای اقتصادی یاری مینماید .29

اسلاید 30: طبقه بندی کلی زیرساختها به شرح زیر است الف ) زیر ساختهای کالبدی ؛ شامل : 1.   حمل ونقل و ارتباطات 2.   کشاورزی ب) زیرساختهای اجتماعی شامل :1.   بهداشت و درمان 2.   آموزش و پرورش 3.   مسکن ج) زیرساختهای نهادی شامل :نهادهایی که کارکرد مناسب اقتصادی و اجتماعی وکالبدی را تسهیل میکند . 30

اسلاید 31: هدفهای برنامه توسعه اقتصادی عناصرو اجزای آن به قرار زیر است :1.    بعد فضایی : بعد فضایی و مکانی اجرای برنامه , زیر ساختها , منابع و مواد از جمله خاک , آب وهوا را شامل میشود . 2.    بعد زمانی : عامل زمان باید با بعد فضایی , زیست محیطی و ارزشهای جامعه به گونه ای ترکیب و هماهنگ شود که فرایند اجرای برنامه ریزی روستایی در زمان مناسب و صحیح رخ دهد .3.    عامل زیست محیطی : حفظ محیط زیستی و ارزشهای آن در برابر انواع آلودگیها و تخریبها اهمیت بسیار دارد .4.    عامل ارزشها : برای برنامه ریزی و اجرا صحیح طرحهای توسعه روستایی باید همواره ارزشهای ,اجتماعی ,اقتصادی ,سیاسی و مذهبی جامعه روستایی در نظر گرفته شود. 31

اسلاید 32: فصل سوم : برنامه ریزی روستایی در ایران32

اسلاید 33: ضرورت برنامه ریزی روستایی در ایران در واقع نه تنها برنامه ریزیهایی از قبیل منطقه ای و ناحیه ای هنوز آن چنان که باید و شاید در کشور ما مورد توجه قرار نگرفته بلکه این موضوع در مورد برنامه ریزی روستایی با شدت بیشتری احساس میشود .روستاها به نظر برخی از این برنامه ریزان روستا ندیده، مکانهایی طبیعی هستند و روستانشینان شرایط خاص زندگی خود را با این امکانات طبیعی تطبیق داده اند و به دلایلی از این قبیل نه تنها برنامه ریزی روستایی در بسیاری از موارد عملا پذیرفته نشده بلکه آن طور که باید هنوز رویه ها و فنها و روشهای خاص خود را نیافته است . به سبب تفاوتهای اجتماعی ،اقتصادی، فرهنگی و طبیعی جوامع روستایی تعیین هرگونه چارچوب ثابت برنامه ریزی برای جوامع روستایي به آسانی امکان پذیر نیست .33

اسلاید 34: جلب و جذب جمعیت روستایی به طرف شهر به دلیل وجود امکانات رفاهی در شهرها و آفات – پایین بودن درآمد – عدم تخصص ومهارت فنی کشاورزی در روستاها , وجود امکانات آموزشی و درمانی در شهرها و فقدان آن در روستاها به مراکز شهری که دارای امکانات مختلف اجتماعی و اقتصادی هستند مهاجرت از سوی روستاها به طرف شهرها مشکلات افزایش جمعیت و تراکم آن در (شهرها )،مشکلات مربوط به مسکن , توسعه ناموزون شهرها . 34

اسلاید 35: روستا و روستاییان و توسعه روستایی روستاییان یعنی : - منشا تامین نیروی انسانی هر جامعه       - عاملان سازندگی و آبادانی هر سرزمین   - مولدان خستگی ناپذیر در مبارزه با ناملایمات طبیعی روستا یعنی : - کانون اصیل تشکلهای انسانی برای توسعه ملی - واحد بنیانی تولید در نظام اقتصاد ملی   روستاها یعنی پایگاه های بقای موجودیت وتامین استقلال اقتصادی هر کشور35

اسلاید 36: توسعه روستایی یعنی : -        - رشد اندیشه های سازنده در خودیاری و همیاری اعضای جوامع روستایی -    -  بهره برداری بهینه از منابع موجود و عوامل در دسترس مولدان جامعه روستایی-    -  گسترش تشکلهای تعاونی و نهادهای اجتماعی در جوامع روستایی و اداره آنها به توسط خود روستاییان توسعه روستا یعنی : بلوغ اندیشه ها و تلاش پیگیر و اقدام مصممانه روستاییان برای بهسازی جامعه خویش از طریق خودآموزی ، خودیاری و همیاری .36

اسلاید 37: توسعه روستایی مستلزم - برنامه ریزیهای بلند مدت و کوتاه مدت آموزش - رفع تبعیض و محو آثار آن در ارایه خدمات دولتی به جوامع روستایی - رونق بخشیدن به فعالیتهای کشاورزی به عنوان اشتغال غالب مردم - گسترش سرمایه گذاری و تلاش در ایجاد رونق اقتصادی در جوامع روستایی      37

اسلاید 38: ویژگیهای نظام برنامه ریزی در ایران و جایگاه روستا در این نظام تجربه 50 ساله برنامه ریزی در کشور ایران دو ویژگی اساسی و محوری با خود به همراه داشته است :1.   برنامه ریزی اقتصادی و بخشی 2.   نظام برنامه ریزی متمرکز  38

اسلاید 39: ویژگیهای نظام برنامه ریزی در ایران را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد: 1.   حاکمیت برنانمه ریزی اقتصادی و بخشی در نظام برنامه ریزی کشور بعد اقتصادی و کمی برنامه ریزی بر ابعاد اجتماعی و منطقه ای آن برتری تام دارد .2.   اهمیت رشد اقتصادی ضابطه اقتصادی بودن قعالیتها وت تلاش در راه حصول به نرخ رشد بالاتر در زمینه تولیدات بخشهای مختلف اقتصادی ,هدفهای برنامه را تشکیل میدهد.3.   رجحان برنامه های کوتاه مدت و میان مدت به برنامه های بلند مدت ترجیح دادن به جنبه های کمی در برنامه ریزیها سبب میشود تا دستیابی به موفقیت و رشد اقتصادی در کوتاه و میان مدت مد نظر قرار گیرد .39

اسلاید 40: 1   بخشی بودن وظایف و اختیارات میان مراجع برنامه ریزی و اجرایی دامنه وسیع عملکرد وزارتخانه وتقسیم بندی وظایف موجود در سازمان برنامه و بودجه ونظام برنامه ریزی کشور بیشتر در چارچوب برنامه ریزی بخشی است .2   حفظ قدرتهای مرکزی ( برنامه ریزی از بالا به پایین ) حفظ وحدت ملی از طریق قدرتمند شدن هر چه بیشتر مرکز و مرکز مداری در اداره امور جامعه نظام اداری کشور را به شدت متمرکز نموده است .3.   تصمیم گیری متمرکز , اجرای نیمه متمرکز 40

اسلاید 41: 1  بی هویت بودن مناطق روستایی در نظام برنامه ریزی کشور مقوله محلی – روستایی ناشناخته مانده و فرآیند برنامه ریزی ( محلی – روستایی ) جایگاهی ندارد .2.   فقدان نهادهای محلی عدم وجود نهادهای محلی منتخب مردم ( شوراهای محلی ) و فقدان سازمانهای یک پارچه توسعه منطقه ای به ویژه مناطق روستایی در کشور , نخست مدلول تاکید و پافشاری بر پدیده اقتصادی است . دوم بزرگترین عامل به فراموشی سپرده شدن مناطق روستایی در نظام برنامه ریزی کشور میباشد .41

اسلاید 42: ده ویژگی نظام برنامه ریزی در ایران نمایانگر خصوصیات مرکز مداری آن میباشد . - رجحان برنامه های کوتاه مدت و میان مدت بر برنامه ریزیهای بلند مدت -        اهمیت رشد اقتصادی -        بخشی بودن تقسیم وظایف و اختیارها میان برنامه ریزی و اجرایی -        حفظ قدرتهای مرکزی -        تمرکز زدایی نسبی اداری -        تصمیم گیری متمرکز و اجرای نیمه متمرکز-        بی هویت بودن منطقه ها -        فقدان نهادهای محلی -        تبعیت از مرکز  42

اسلاید 43: پیامد تمرکز گرایی و اثرات نامطلوب آن در توسعه روستاهای ایران از پیامدهای تمرکز مداری در کشورهای جهان سوم به وجود آمدن شهرهای خیلی بزرگ انگلی در این کشورها است .توسعه تنها یک شهربه قیمت ویرانی و عقب ماندگی همه کشور تمام میشود .1. سرمایه های یک کشور را میبلعد .2.   مسیرهای بزرگ مهاجرتی را به سوی خود میکشد .3.   میزان مصرف در مقایسه با سایر شهرها بسیار بالا ست .4.   در توسعه و پیشرفت سایر مناطق کشور 43

اسلاید 44: سازماندهی و گردشکار برنامه ریزی در ایران در حال حاضرنظام برنامه ریزی کشور از نظر سازماندهی متشکل از اجزای زیر میباشد .  -    رهبر یا شورای رهبری -        شورای نگهبان -        مجلس شورای اسلامی -        هیات وزیران -        شورای اقتصاد -        سازمان برنامه و بودجه -        وزارت امور اقتصادی و دارایی -        نظام بانکی 44

اسلاید 45: -        دستگاههای اجرایی -        کمیته های مشترک برنامه ریزی -        شوراهای اسلامی کشور45

اسلاید 46:         جامعه مشمول برنامه ریزی روستایی 1.   برنامه ریزی روستایی باید ساکنین مراکز عمده روستایی را که در اولویت برنامه ریزی مشخص شده در بر بگیرد .2.   گروههای مشمول هدف برنامه 3.   گروههای محروم 46

اسلاید 47: شرایط موفقیت برنامه های روستایی 1.   موسسات و نهادها : مجموعه نهادهای ذیربط محلی به کار گرفته شود .2.   مشارکت عمومی 3.   بازخورد دانش و اطلاعات : ارزیابی دقیق موفقیت و شکست گذشته و حال برنامه ( نقاط قوت وضعف .)47

اسلاید 48: مسایل و مشکلات برنامه ریزی روستایی در ایران  مسایل و مشکلات مربوط به فضای برنامه ریزی1.   عدم پذیرش ضرورت برنامه ریزی روستایی در مجموعه مدیریت سیاسی کشور2.   مشخص نبودن هدفهای کلی و راهبردهای اساسی توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی 3.   فقدان سازگاری بین فضای کلی سیاسی – اجتماعی کشور در ارتباط با حدود مالکیت 4.   مشخص نبودن حدود مالکیت برنامه به لحاظ درجه و میزان اجباری یا ارشادی بودن 5. نامشخص بودن جایگاه کشور در اقتصاد جهانی و روابط بین المللی 48

اسلاید 49: مسایل و مشکلات در تهیه و تنظیم برنامه 1.فقدان توان اداری و فنی لازم برای برنامه ریزی به علت مشکلات موجود 2.مشخص نبودن مرجع اصلی تصویب برنامه دراز مدت3.عدم پیش بینی برنامه ریزی فضایی ( آمایش سرزمین ) در قوانین و مقررات ناظر 4.وجود ابهام در جایگاه نقش , و وظایف شورای اقتصاد 5.مشخص نبودن محتوای دقیق برنامه عمرانی میان مدت 6.مشخص نبودن جایگاه برنامه ریزی منطقه ای در برنامه های میان مدت 49

اسلاید 50: 7.فقدان پیوند ارگانیک ما بین نظام تشکیلات شوراهای اسلامی با نظام برنامه ریزی کشور8.مشخص نبودن محوه مشارکت مردم در مراحل مختلف برنامه ریزیهای منطقه ای 9.مشخص نبودن ارتباط دستگاهها و نظام آماری کشور با فرآیند برنامه ریز 10.فقدان هماهنگی بین نظام برنامه ریزی مصوب شورای اقتصاد با قوانین تاسیس وزارتخانه ها 50

اسلاید 51: 11. فقدان هماهنگی بین قوانین تاسیس وزارتخانه ها وقانون برنامه وبودجه درزمینه مسوولیت تهیه وتدوین برنامه های بخشی.-    نامشخص بودن سهم دستگاههای دولتی و شوراهای اسلامی در ارایه اطلاعات وتهیه برنامه.-    عدم صلاحیت فنی و اداری مجامع تصویب کننده برنامه های بخشی و منطقه ای -    عدم امکان اجرایی برنامه ریزی در بعضی از سطوح پیش بینی شده -     محدود نمودن نقش و سهم دستگاه مرکزی برنامه ریزی کشور 12. فقدان مطالعات جامع بخشی در جهت طراحی مسیرهای عمده توسعه بخشی فقدان سازماندهی مناسب برنامه ریزی بخشی در دستگاههای اجرا 51

اسلاید 52: 11.  فقدان سازماندهی مناسب برنامه ریزی بخشی در دستگاههای اجرایی 12.  نامشخص بودن جایگاه طرح در برنامه عمرانی پنجساله 13.  فقدان مکانیزمهای مناسب برای تصویب طرح 14.  مشخص نبودن ضابطه تشخیص طرحهای انتفاعی از غیرانتفاعی15.  قابل پیش بینی نبودن منابع لازم برای توسعه به علت اتکای شدید16. فقدان مکانیزمهای لازم برای تهیه و تدوین برنامه های تفصیلی ارزی 52

اسلاید 53: مسایل و مشکلات دراجرا ,نظارت و تصحیح برنامه 1.عدم تناسب برنامه های تدوین شده با توان اجرایی وظرفیت اقتصادی کشور2. ضعف مبانی فرهنگی تبعیت ازنظم برنامه ای در سطوح مختلف3. کمبود توان فنی لازمبرای اجرای برنامه4. فقدان نظام و سازمان مناسب فنی واجرایی 5. عدم مشارکت فعال مردم در اجرای برنامه های عمرانی 6. عدم تطابق کافی بین طبقه ای عملیات برنامه ها و تشکیلات دولتی7. نارسایی در سیستم نظارتی موجود8. ناپیوستگی بین تخصیص اعتبارات ,گزارشهای نظارتی و گزارشهای عملکرد برنامه ها9 . ناکفایی مکانیزمهای تشویق و تنبیه و عدم اجرای سیستم ارزیابی 53

اسلاید 54: فصل چهارم:مروری بر دیدگاههای و روشهای توسعه روستایی در ایران 54

اسلاید 55: قطبهای توسعه این قطبها مراکز خدماتی در نواحی روستایی بودند که خدمات مورد نیاز جمعیتی بین 10000 تا 20000 نفر را فراهم ساخت. 1. باید در مرکز روستاهایی باشد که قرار است خدمات مورد نیازآنان را تامین کند. 2.   دست کم باید پنجاه خانوار (250 نفر) در آن ساکن باشند.3.   جمعیت آن ,در مقایسه با روستاهای دیگر با سرعت بیشتری افزایش یافته باشد.4.   باید از استعداد نسبی برای توسعه کشاورزی و دامداری برخوردار باشد.باید برخی تسهیلات از قبیل تسهیلات بانکی و ارتباطات و غیر 55

اسلاید 56: در این طرح نیز نقاط ضعف بسیاری به چشم میخورد :1.   ظاهرا مراکز خدماتی پیشنهادی بدون ارتباط با سایر مسایل در نظر گرفته شده اند 2.   قلمرو مراکز خدماتی وسیعتر از آن است که این مراکز بتوانند برای بخش اعظم جمعیت روستایی فواید عمده ای در بر داشته باشند 3.   مفهوم مراکز خدماتی بیشتر به خدمات اجتماعی معطوف است در این مفهوم تقویت مبانی اقتصاد روستاها مستقیما در نظر گرفته نشده است 4.   به رغم کوششهایی که به عمل آوردیم نتوانستیم معین کنیم چه دستگاههایی فعالیتهایی را هماهنگ خواهند ساخت که در مراکز خدماتی منتخب ایجاد خواهند شد 56

اسلاید 57: 1.   سطح خدماتی که در مراکز خدماتی تدارک میشوند ظاهرا بر اساس هیچ گونه بررسی معدمابی نیز معین نشده است 2.   گروه بندی دوباره روستاها دو طرح دیگر نیز وجود دارند اولی طرح گروه بندی دوباره روستاهای کوچک منفرد و دیگری طرح شرکتهای سهامی زراعی است .طرح نخست را گروه بررسی بتل Battell پیشنهاد کرده و ظاهرا اجرا نشده است جز در مواردی که جزیی از طرح شرکتهای سهامی زراعی را تشکیل میداده است این طرح ظاهرا واقع بینانه نیست .اگر جمعیت روستاهای کوچک کم است به این دلیل است که منابع این روستاها فقط همان جمعیت کم را تکافو میکند.از نظرگاه کاربرد منابع نیز جابه جایی مردم احتمالا زیانبخش است .57

اسلاید 58: مروری بر دیدگاه برنامه ریزی گروه بتل در ایران این گزارش شمای منطقه ای پیشنهادی اطلس مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای را به کار میبرد و تعدادی برنامه ها و طرحهای مربوط به بخشهای اقتصادی را پیشنهاد میکند که باید در هر یک از کلان مناطق یازده گانه پیاده شوند .در برسسی بتل آخرین تکنیکهای مقداری و روشهای تحلیلی که توصیه های بررسی را مشخص و معقول میسازند به کار گرفته شده اند .بنابر این یافته های این گزارش را میتوان به عنوان تنها یکی از مبانی متعدد برنامه ریزی منطقه ای به کاربرد .58

اسلاید 59: د رزمینه بررسیهای منطقه ای در ایرن کوششهای انگشت شمار دیگزی نیز به عمل آمده است محمد حمصی از راه کاربرد تکنیکهای چند متغیره در مورد داده های سرشماری ایران به 9 منطقه تقسیم شده که سه منطقه آن نیمس از کشور را در بر میگیرد این مناطق عقب افتاده فاقد منابع قابل استفاده اند و به همین دلیل سرمایه گذاری دولت در این مناطق بیشتر هدفهای رفاهی را تعقیب میکند تا هدفهای مربوط به افزایش کارایی سرمایه گذاریها را .59

اسلاید 60: مناطق پیشنهادی ایشان به دلایل مختلف به کار برنامه ریزی منطقه ای نمی آید مهمترین این دلایل عبارتند از : مناطق پیشنهادی در بهترین حالت ممکن مناطقی هستند که به منظوری خاص که طبیعت نامساعد در اختیارشان می نهد فراهم میسازند. تفاوتهای میان مناطق ازنظر تولید منطقه ای و درآمد سرانه که از سویی نتیجه توزیع غیرعادلانه منابع شناخته شده و قابل بهره برداری و از سوی دیگر حاصل سیاستها و برنامه های گذشته است بسیار قابل ملاحظه اند .در حقیقت تفاوت مناطق از نظر توزیع جمعیت و تسهیلات اجتماعی چون آموزش وپرورش , بهداشت و تسهیلات بسیار زیاد است . 60

اسلاید 61: تاریخچه برنامه ریزی روستایی در ایران درتمام ادوار تاریخی، کشاورزی اصلیترین سرمایه زندگی، منشا قدرت اقتصادی ، تجاری شهرها و منبع ثروت زمینداران بزرگ ( فیودالها ) ، فرمانروایان و سرچشمه مالیات و تغذیه ارتشها به شمار میرفت .این اواخر قبل از اتصال خزانه به درآمدهای دیگر از جمله نفت ( در مدت حداقل 2500 سال ) تولید زراعی و روستایی منبع عمده اخذ مالیات و عوارض به صورت مختلف تنها پایگاه درآمد کشور بود .طبقه حاکم زمیندار همراه اربابان یا اجاره داران و مباشران به مثابه مجموعه به هم پیوسته ، شیوه های بهره برداری ازاراضی ، تهیه و توزیع نهاده های لازم برای تولید کشاورزی ، تعیین نوع کشت ، خرید و فروش محصولات کشاورزی و بقیه امور روستاها ، حتی شیوه مناسبات و شرایط اجتماعی روستاها را سازماندهی میکرنند.61

اسلاید 62:       جایگاه عمران روستایی در برنامه های عمرانی کشور در واقع نخستین گام برنامه ریزی عمرانی کشور در سال 1316 ه . ش با تشکیل مجمع شورای اقتصادی کشور برداشته شد .در سال 1325 هیاتی به نام کمیته برنامه به وجود آمد که براساس طرحهای وزارتخانه ها برنامه ای برای مدت 7 سا ل تهیه کنند . بدین ترتیب اولین هسته برنامه ریزی اقتصادی در ایران به وجود آمد و در تعقیب آن در مرداد ماه 1325 مجمعی به نام هیات عالی برنامه ریزی تشکیل شد . برنامه عمرانی 7سا له اول را تنظیم و در بهمن ماه 1327 به تصویب مجلس رساند .62

اسلاید 63: روستا در برنامه عمرانی 7 ساله اول ( 1327-1334 ) بخش معینی برای عمران روستایی وجود نداشت که دیدگاههای اجرایی توسعه زراعی را در بر میگرفت . اهداف تعیین شده برای توسعه کشاورزی به هیچ وجه دست نیافت .روستا در برنامه عمرانی هفت ساله دوم ( 1334-1341)یکی ازبندهای فعالیت برنامه مزبور به عمران دهات و اراضی بایر اختصاص یافته بود . و ماموران چند پیشه بنام دهیار در حوزه فعالیت کارشناسان که معمولا 80 ده بود یک حوزه عمرانی نامیده میشد . در برنامه دوم تعداد حوزه های عمرانی به 48 و تعداد دهیاران 1919 نفر رسید . نظام بزرگی مالکی وسلطه همه جانبه مالکان بر روستاها و ضعف کارایی و اجرای شیوه های دیوانسالاری و بالاخص تداخل این سیستم با بزرگ مالکان مانع و تنگنای اساسی برای عمران و آبادی دهات در این برهه زمانی به شمار میرفت .63

اسلاید 64: روستا در برنامه عمرانی سوم ( 1341-1346)تدوین و اجرای آن با اجرای قانون اصلاحات ارضی و قانون تشکیل انجمنهای ده و اصلاح امور اجتماعی و عمران دهات تقارن داشت به دلیل فقدان اهداف تشکیل انجمنهای ده و اصلاح امور اجتماعی و عمران عدم اهداف مشخص د رعمران روستایی و قلت سرمایه گذاری کار مهمی د رمقوله عمران روستایی انجام نداد .این توزیع نابرابر به روشنی شکاف عمیق موجود بین دو منظقه شهر و روستا را نشان میدهد این خود مشوق مهاجرت میلیونها روستایی به شهرها میشد معلول اثرات اصلاحات ارضی و جذب شدن اعتبارات عمرانی در مناطق شهری و مخصوصا در شهرهای بزرگ و در راس آن تهران است .64

اسلاید 65: درسه برنامه عمرانی فصل خاصی از منابع عمرانی به روستاها اختصاص نیافت و اقدامات انجام شده به نحوی پراکنده و قاعدتا در چارچوب اعتبارات اختصاص داده شده بود . روستا در برنامه عمرانی چهارم (1347-1351 )عمران روستایی در برنامه عمرانی چهارم از اهداف و سیاسیتهای نسبتا مشخصتری برخوردار بود .هدف و الگوی توسعه مورد نظر در برنامه چهارم با همه تاکیدی که بر عمران روستاها داشت صنعتی کردن کشور ورها کردن کشاورزی بود .در این برنامه عمران و توسعه روستایی محدود به بعد فیزیکی عمران دهات و منحصر به ایجادپاره ای از تاسیسات شد .65

اسلاید 66: عملکرد برنامه عمرانی چهارم کشور الف ) روستاهای زیر 250 نفر جمعیت (50خانوار ) هیچ طرح و پروژه ای به مورد اجرا گذاشته نشد .ب ) روستاهای دارای 250 تا 999 نفر جمعیت پروژه سالم سازی آب , مدرسه دو یا سه کلاسه و راه روستایی اختصاص یافت .ج ) برای گروه روستاهای دارای 2999-1000 نفر جمعیت طرحهای لوله کشی آب،ایجاد مدارس قابل توسعه،احد اث راههای روستایی و احداث حمام در نظر گرفته شده بود.د ) با جمعیت بیش از 3000 نفر طرحهای لوله کشی آب با در نظر گرفتن توسعه آن در آینده ، مدرسه ابتدایی و راهنمایی در آینده ، مدرسه ابتدایی و راهنمایی, هنرستان روستایی، برق ، حمام و راه روستایی.66

اسلاید 67: روستا در برنامه عمرانی پنجم(56-1352)گسترش خدمات به روستاها یکی از اهداف عمده در فصل امور اجتماعی تلقی شد. همچنین توزیع نا متعادل سرمایه گذاریهای زیر بنایی ، خدمات و تسهیلات رفاهی به منظور کاهش فاصله بین شهر و روستا پی ریزی شهرهای آینده کشور، تعداد بی شمار دهات وبالاخر بهره مند ساختن ا کثریت جمعیت روستایی از خدمات وتسهیلات فوق یکی از اهداف عمده این برنامه به شمار میرفت و روستاهای کشور به صورت زیر رده بندی شد :1.   شهرکها 2.   مراکز دهستان 3.   دهات 67

اسلاید 68: ایجاد حوزه های عمران روستایی 1.   هدف کمی عبارت از ایجاد 1180 حوزه عمرانی 2.   هدف کیفی ، توزیع هر چه بیشتر اعتبارات به منظور سرمایه گذاری زیربنایی و رسیدن به رفاه و تقلیل دهات پراکنده و جذب آنها در حوزه های روستایی 68

اسلاید 69:   تحلیل برنامه های عمران روستایی از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی عمران روستایی در شرایط قبل ازانقلاب در مقایسه با شهرها که روز به روز بر رونق و آبادی آنها افزوده میشد بسیار کند بودودراین میان روستاییان ازحداقل امکانات ضروری بی بهره بودند .69

اسلاید 70: 70 رهاورد تمامی این اقدامات از قابلیتهای نهفته و منابع موجود در روستا استفاده شایسته و بایسته ای نشده ، سهم بسیار بالایی از تواناییها به هدر رفته یا بلا استفاده مانده است . در پی بروز ضعفها و ناتوانیهای برنانمه های عمرانی روستایی ، روش برنامه ریزی مکانی به عنوان اولین گام برنامه ریزی منطقه ای توسط ، آر ، پی ، میسرا به سازمان برنامه پیشنهاد شد . مهمترین ویژگی برنامه پیشنهادی میسرا برنامه ریزی مکانی پیوستگی تولید و اقتصاد با خدمات عمرانی از یک طرف و تمرکز فعالیتها در سطوح مختلف سلسله مراتب با گرایش غیرمتمرکز بود. 

اسلاید 71: برنامه های عمران روستایی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تصویب و اجرای قوانین عمران روستایی بعد از انقلاب اسلامی لایحه قانون واگذاری و احیای اراضی اولین اقدام جمهوری اسلامی ایران برای محرومیت زدایی از جامعه روستایی تاسیس ستاد مرکزی هیاتهای هفت نفره واگذاری احیای اراضی است . ضرورت برای زمین دار کردن روستاییان فقیر . پس از پیروزی انقلاب اسلامی احیای اراضی موات و تعیین تکلیف مالکیت زمین یکی از مسایل عمده ای بود که در دستور کار دولت قرار گرفت . 71

اسلاید 72: بر اساس ماده ی لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی به چهار بخش تقسیم شدند : 1.   اراضی موات و مرتع 2.   اراضی آباد شده توسط افراد یا شرکتها که دادگاه صالح اسلامی به استرداد آنها حکم داده است 3.   اراضی بایر که قبلا دایر بوده بر حسب ملاکهای رژیم قبلی ملک اشخاص یا موسسات شمرده میشده است 4.   اراضی دایر 72

اسلاید 73: جهاد سازندگی و عمران روستایی دومین حرکت در مسیر عمران و آبادی روستاها پس از انقلاب اسلامی قانون جهاد سازندگی .عمران روستایی در برنامه های توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگي اولین برنامه توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی در 26 مرداد ماه سال 1362 برای تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد . به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسید ومورد اجرا در نیامد .هر چند تدوین برنامه دیگر مدتی به درازا کشید .73

اسلاید 74: نهادهایی چون بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ، هیاتهای هفت نفره واگذاری اراضی ، وزارت جهاد سازندگی ، مراکز خدمات کشاورزی هر یک بخشی از امور عمران روستاها را بر عهده گرفتند. 74

اسلاید 75: برنامه پنجساله اول توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی ( 1368-1372)دراین برنامه عمران روستایی در فصول مختلف به طور جنبی مورد توجه قرار گرفته است .شهر پیشتازی میکند و با اهرمهای قدرت که همیشه در دست شهرنشینان بوده و الان نیز کم و بیش است و نقشی که در ساختار سیاسی ،اقتصادی و اجتماعی فرهنگی کشور دارد باز در توزیع اعتبارات عمران شهری و روستایی از کل اعتبارات عمرانی ، پیشتازی شهر بر روستا خود را نشان میدهد.مثبت ترین وجوه برنامه اول توسعه اقتصادی – اجتماعی تبدیل بخش کشاورزی سنتی به کشاورزی نوین و سودآور است تا امکان بهره برداری بهینه از عوامل تولید در بخش کشاورزی فراهم شود .75

اسلاید 76: بخش دوم:چهارچوب عملی روشها در برنامه ریزی روستایی در ایران مقدمه ای بر کاربرد روشهای کمی در برنامه ریزی روستایی در ایران 76

اسلاید 77: فصل ششم:روشهای برنامه ریزی روستایی در ایران 77

اسلاید 78: مفاهیم و ضوابط خدمات عمومی در روستاهای ایران قبل از بحث در زمینه روشهای تعیین مراکز خدمات روستایی لازم میدانیم . برنامه ریزان روستایی به طور اعم و دانشجویان این رشته به طور اخص مفاهیم و استانداردهای خدمات روستایی آشنا باشند مساله اصلی تعیین کدام خدمت در کدام روستا است . 78

اسلاید 79: تعریف خدمات عمومی در روستاها خدمات عمومی ، خدمتهای هستند که خود دولت و یا زیر نظر او برای برآوردن نیازهایی که نفع عمومی را در بر دارند صورت میگیرند و بر دو گونه اند :-        خدمات عمومی اداری - خدمات عمومی تجاری و صنعتی 79

اسلاید 80:   انواع خدمات عمومی لاین بری خدمات را به صورت زیر طبقه بندی مینماید: 1.   خدمات اجتماعی وبژه ثروتمندان ( دانشگاههای خصوصی – کتابخانه ها – فرودگاه ها – گالریها )2.   خدمات اجتماعی ویژه فقرا نظیر تفریحات عمومی – کلینیک های بهداشتی عمومی 3.   خدمات مربوط به زیر ساختهای اجتماعی – اقتصادی نظیر سیستمهای آبرسانی و فاضلاب – فرودگاهها – جاده ها – پلیس وت آتش نشانی 4.   خدماتی ک به افزایش کیفیت زندگی منجر میشود نظیر مدارس – بیمارستانها – پارکها و امکانات رفاهی – روشنایی5.   خدماتی که متفقا از سوی بخش دولتی و خصوصی ارایه میشوند نظیر مراقبتهای بهداشتی – تفریحات – مسکن سازی 80

اسلاید 81: وزارت جهاد سازندگی خدمات وت امکانات روستاها را به دو دسته تقسیم میکند:الف ) امکانات رفاهی 1.  تاسیساتی که از احتیاجات اولیه هر روستا بوده 2.  تاسیساتی که که در بعضی از روستاها احداث میشوند که مورد استفاده خود روستا و روستاهای دیگر قرارگیرندب )امکانات اقتصادی  81

اسلاید 82: انواع خدمات روستایی -        راه روستایی -        خدمات آموزشی و فرهنگی -        خدمات بهداشتی و درمانی -        آب آشامیدنی -        انرژی -        خدمات ارتباطی -        خدمات رفاهی -        خدمات اعتباری -        خدمات تولیدی و پشتیبانی -        خدمات هدایتی و حمایتی  82

اسلاید 83: ضوابط ، استانداردها و نرمهای خدمات عمومی در روستاهای ایران 83تاسیسات فرهنگی

اسلاید 84: 84تاسیسات اداری

اسلاید 85: 85تاسیسات تجاری

اسلاید 86: تاسیسات تفریحی و اجتماعی86

اسلاید 87: انبارها و تاسیسات صنعتی 87

اسلاید 88: خدمات زیربنایی شبکه راههای ارتباطی 1.   راههای آسفالته بین شهری 2.   راههای آسفالته بین روستایی 3.   راههای شوسه و یا راههای روستایی درجه دو 4.   راههای خاکی ماشین رو و یا راههای روستایی درجه سه 88

اسلاید 89: ضوابط مربوط به وزارت جهاد سازندگی الف ) جمعیت ب )اوضاع اقتصادی و اجتماعی منطقه ضوابط ارایه شده توسط سازمان اسکا پ ( ESCAP) 1.   وضعیت اقلیمی 2.   نوع پوشش راه 3.   عرض و سرعت طرح 89

اسلاید 90: در ارتباط با عرض راه نکات زیر قابل ذکر هستند 1.هزینه نگهداری 2.   در مناطق حاصلخیز زراعی که جمعیت متراکمی در آن اسکاه یافته است حداقل عرض باید در نظر گرفته شود .1.   راههای آسفالته بین شهری : ( حریم این راهها از 45 متر تا 300 متر متغیر است .) 2.   راههای روستایی درجه یک : این راهها دارای حریم 5 /12 متر نسبت به محور جاده بستر 7 متر با پوشش آسفالت میباشد. 3.   راههای روستایی درجه دو شوسه : حریم این راهها نسب به محور جاده 5/12 متر است و بستر آن 6 متر بدون پوشش آسفالت میباشد .4.   راههای روستایی درجه سه خاکی ماشین رو : حریم این راهها نیز نسبت به محور جاده 5/12 متر و بستر آنها 5/5 میباشد . 90

اسلاید 91: شبکه آب آشامیدنی ضوابط مربوط به وزارت جهاد سازندگی الف ) آبادیهای زیر 20 خانوار به صورت شیر برداشت عمومی ب ) روستاهای بین 20 تا 50 خانوار ، احداث شبکه به صورت شیر ج ) نگرشی جامع به مساله آبرسانی در قالب طرحهای مجتمع آبرسانی تا داخل منازل د ) روستاهای بالای 50 خانوار 91

اسلاید 92: ضوابط ارایه شده توسط سازمان اسکاپ ( ESCAP ) سیستم بدون لوله کشی به صورت شیر برداشت عمومی در روستاهای زیر 2000 نفر 1.سیستم لوله کشی به صورت شیر برداشت عمومی در روستاهای بالای 2000 نف ر 2.سیستم لوله کشی به صورت شیرهای برداشت خصوصی در روستاهای مرکزی 3. 92

اسلاید 93: شبکه برق کلیه روستاهای بالای 50 خانوار کلیه روستاهای زیر 50 خانوار  عوامل موثر در اولویت بندی روستاها عبارت اند از : 1.   جمعیت 2.   نزدیکی به انتقال نیرو 3.   وضعیت طبیعی منطقه 4.   بهره مندی از پتانسیلهای اقتصادی بالقوه 93

اسلاید 94: الف ) خانه بهداشت 1.احداث مراکز 60 الی 1500 نفر دارای خدمات مختلف زیربنایی تجاری و انتظامی 2. روستای موردنظر حتی الامکان باید دارای خدمات مختلف زیربنایی تجاری و انتظامی باشند . 94

اسلاید 95: ب ) مرکز بهداشتی و درمانی 1.این مراکز بایستی در روستاهایی که به راحتی قادر به تحت پوشش بودن روستاهای اطراف هستند احداث شوند .2.جمعیت لازم برای احداث این مراکز 5000 تا 7500 نفرا ست . 95

اسلاید 96: فصل هفتم:روش مکان مرکزی ( تعیین مراکز خدمات روستایی)96

اسلاید 97: برنامه ریزی مکانی چیست ؟ از دیگاه ر. پ . میسرا برنامه ریزی مکانی مجموعه ای است از مفاهیم ، رویه ها ، روشها ، و فنون در ایجاد ساخت و تشکیلات مکانی مطلوب .برنامه ریزی مکانی عبارت است از عملیاتی که تخصیص منابع در اماکن و نواحی را تعیین میکند بطوري که :1.   سرمایه گذاری بخشی بالاترین حد بازده اجتماعی واقتصادی 2.   فعالیتهای تولیدی و تسهیلات اجتماعی د ردستزس تمامی اشخاص که بدان نیاز دارند 3.   تفاوتهایی که بین مردم و نواحی از نظر میزان درآمد و رفاه موجود است برنامه ریزی مکانی تجریه و تحلیل ساختهای مکانی ، ارزشهای کارآ یی آنها با در نظر گرفتن نیازهای اقتصادی و منطقه ای و ایجاد تغییرات ساختمانی برای تامین هدفهای توسعه طرح ریخته شده میباشد .97

اسلاید 98: روشهای تعیین مراکز خدمات روستایی نظریه مکان مرکزی 1. جمعیت به عنوان شاخص مرکزیت 2. روش میزان سنج نهادی 3. روش کارکردی 4. روش وزن بندی مراکز با استفده از روش مرکزیت 5. روش آماری نزدیکترین مجاورت 6. روش تجزیه و تحلیل متغیرها 98

اسلاید 99: نظریه جاذبه ای تاثیرات متقابل دو مرکز جمعیتی دارای نسبتی مستقیم با وسعت / حجم این مراکز و نسبتی معکوس با فاصله بین آنهاست .مقدار وسعت / حجم هر مرکز میتوان از ارقام مربوط به حجم جمعیت ، اشتغال ، درآمد و مصرف کمک گرفتاین نشان دادن فاصله بین مراکزرا میتوان با فاصله با کیلومتز ، زمان سفر ، یا هزینه حمل و نقل و هزینه فرصتهای از دست رفته استفاده کرد.99

اسلاید 100: 1.   آنالیز جریانها 2.   آنالیز جاذبه ها : در آن جاذبه بین مراکز نسبت مستقیمی با جمعیت و فعالیتهای اقتصادی – اجتماعی مراکز جمعیتی و نسبت معکوسی با مجذور فاصله میان نواحی دارد .الف ) مدل جاذبه ای ب ) مدل پتانسیلی مکان یاب : یکی از موارد کاربرد مدلهای جاذبه ای ، تعیین اولویتها میان مناطق یا روستاهای یک منطقه جهت استقرار فعالیتهای عمرانی یا خدماتی است . 100

اسلاید 101: تئوری تاثیر متقابل : رابطه اقتصادی بین دو نقطه با جمعیت موجود در آنها نسبت مستقیم ، وبا فاصله بین آنها نسبت معکوس دارد. تیوری فاصله نقطه جدایی : برای تعیین حوزه عملکردی مراکز شهری یا مراکز روستایی بزرگ استفاده میشود .101

اسلاید 102: روشهای عملی تعیین مراکز خدمات روستایی جمعیت به عنوان شاخص مرکزیت 102

اسلاید 103: این روش چنانچه محاسنی داشته باشد استفاده از آن محدود میشود به موارد زیر: 1. آن دسته از خدماتی که وابستگی عمودی دارند . 2. آن دسته از خدمات که وابستگی افقی دا رند . یک حالت یکنواختی نه تنها در خصوصیات جغرافیایی بلکه در ویژگیهای اقتصادی اجتماعی منطقه نیز وجود داشته باشد . 103

اسلاید 104: با آگاهی و از روی عمد به افرادی که در روستاهای بزرگتر و یا شهرها زندگی میکنند اهمیت بیشتری میدهیم.روش ثفل مرکز جمعیت 104

اسلاید 105: روش کارکردی به اندازه نقشی که در جوابگویی به نیازهای مختلف مردم دارد وت تعداد خدماتی که اریه میدهد نمره های مثبت دریافت میدارد.105

اسلاید 106: محاسن این روش حداکثر استفاده و به کارگیری از تاسیسات یا خدمات و امکانات موجود خواهد گردید .معایب این روش 1.   اختیاری بودن امتیازات 2.   همگن نبودن واحد تاسیسات و کارکردها در دو رشته مختلف مثلا بهداشت و درمان و آموزش و پرورش در صورت برابر نبودن واحد امتیازآنهابرای نمونه 106

اسلاید 107: روش ترسیمی برنامه ریزی مراکز خدماتیروش دایره ای مرحله اول : دست کم ده رونوشت از نقشه موجود شهرستان تحت مطالعه به ترتیبی که در تمام جهات تقریبا 500 سکونتگاه خارج از حدود مرزهای شهرستان با فاصله تقریبی قطب آن در هر جهات را شامل شود تهیه کنید .107

اسلاید 108: 108محل دقیق هر سکونتگاهی که آخرین جمعیت آن بیش از 500 نفر باشد بسیار با ارزش است .

اسلاید 109: مرحله دوم : فهرستی از تمام سکونتگاههای ذکر شده در نقشه به ترتیب آخرین جمعیتشان تهیه کند.109

اسلاید 110: جدول فهرست خدمات موسسات در روستاها - موسسات آموزشی و فرهنگی مهد کودک دبستان مدرسه راهنمایی دبیرستان مدرسه علوم دینی مدرسه حرفه ای آموزشیار نهضت سوادآموزی کتابخانه مسجد110

اسلاید 111: - موسسات بهداشتی و درمانی حمام مرکز بهداشتی درمانی داروخانه خانه بهداشت پزشک دندانپزشک تجربی و دندانساز بهیار و مامای روستایی بهداشتیار بهورز دامپزشک و تکنسین دامپزشکی آب لوله کشی تصفیه شده برق111

اسلاید 112: - موسسات سیاسی و اداری شورای اسلامی روستایی دفتر جهاد سازندگی مرکز خدمات روستایی پایگاه مقاومت بسیج 112

اسلاید 113: - موسسات ارتباطی صندوق پست نمایندگی پست یا دفترپست روستایی تلگراف ایستگاه راه آهن ایستگاه اتوبوس 113

اسلاید 114: - کارگاههای تولیدی ، بازرگانی و خدماتی آسیای آرد فروشگاه تعاونی بانک تعمیرگاه ماشین آلات کشاورزی تعمیرگاه اتومبیل و موتور سیکلت و دو چرخه صنایع فرآورده های کشاورزی پمپ بنزین بازار روستایی خرده فروشی عمده فروشی انبار  114

اسلاید 115: مرحله سوم:یک جدول کار طبق نمونه تهیه کنید . اکثر اطلاعات با ارزش برای طرح مرکز خدماتی در این جدول قید خواهد شد .115

اسلاید 116: مرحله چهارم:اول بالاترین استاندارد را برای خداکثر فاصله سفری که برای برنامه ریزی در سطح شهرستان معقول به نظر میرسد تعیین کنید .مرحله پنجم: حال به تکمیل ردیفهای ستون 1 بپردازید بدین ترتیب که خانه اول با خانه دوم چهار عدد یا دو عدد فاصله داشته باشد و به همین ترتیب تا فواصل بیست و یا هجده ( اگر چنین مراکزی موجود باشد ) برسد . 26-22-18-16-14-12-10-8-6-4-2116

اسلاید 117: مرحله ششم: مراحل بعدی در راه تعیین ارقام خانه های ستون 2 و سپس ستون 3 برای ردیفهای پایینتر بااستفاده از یک نقشه کار تحت عنوان طرح مرکز خدماتی برای فاصله سفر X کیلومتر براین هر یک برداشته میشود . اگر یازده ردیف در هر فهرست جدول کار وجودداشته باشد یازده نقشه کار تحت این عنوان باید تشکیل داد .مرحله هفتم: حال این شهرستان را بارسم خطوطی به وجهی قسمت کنید که محل الصاق تام قسمتهای دوایری را که قبلا رسم شدند به ترتیبی که تمام سکونتگاهها در شهرستان به نزدیکترین مرکز متصل شوند با هم وصل کند برای مثال به شکل شماره 2 توجه کنید .117

اسلاید 118: مرحله هشتم: حال رقم خانه های ستون 3 را میتوان به ترتیب زیر تعیین کرد:الف ) آن نواحی جدا شده که در واقع در ناحیه مورد مطالعه قرار دارند را تعیین کنید ب) تمام سکونتگاههایی که در محدوده هر یک از چنین نواحی قرار دارند را با جمعیتشان که در جدول 18 قید شده به فهرست در آورید .ج ) جمعیت کل رادر هر کدام از این نواحی جمع کنید . د) مراکز هر کدام را با کل جمعیت خدماتی به ترتیب نزولی قید کنید . ه) جمعیت متوسط ناحیه خدماتی را تعیین کنید .118

اسلاید 119: مرحله نهم:پس از این که ارقام خانه های ردیف یک ستونهای 2 و3 به دست آمد به ردیف دو بپردازید . 119

اسلاید 120: مرحله دهم:این فرایند را برای هر یک از ردیفهای پایینتر جدول کار تکرار کنید .120

اسلاید 121: تعیین محل سکونتگاههای دورافتاده طرح مرکز خدماتی121

اسلاید 122: 122

اسلاید 123: روش تنصیفی نقطه رشد ( grouwth point ) بالاترین سطح مرکز خدماتی روستایی ، مرکز خدمات ( service center) روستاهایی که تحت این طبقه بندی قرار نگیرند از نظر استانداردهای جمعیت و یا فاصله شرایط لازم را جهت قرار دادن اکثر خدمات و فعالیتها در آنها ندارند . مراحل 1 و 2 : این مراحل همان مراحل اول و دوم روش دایره ای هستند مرحله 3 : مهمترین مکان یا مکانها را در شهرستان پیدا کنید مرحله 4 : در تمام جهات مکانهای دیگری داخل یا خارج از محدوده شهرستان با اهمیتی برابر یا ببشتر جستجو کنید.123

اسلاید 124: مرحله 5خطوطی از این مهمترین مراکز تا مکانهایی در همسایگی آنها که در ( ii) فوقا مشخص شد رسم کنید.مرحله 6: این خطوط را تنصیف کرده و در نقطه تنصیف خطوطی قایم رسم کنیدn مرحله 7 : ناحیه ای در داخل که از اتصال این منصفهای قایم به دست میاید حدودتقریبی ناحیه ای را که از طریق مهمترین مرکز (یا مرکز ) با خدمات و کالاهایی که د رمراکز سطوح پایینتر بعدی وجود ندارد خدمت میشود ، تشکیل میدهند نواحی دیگر از طریق مراکز دیگر خدمت میشوند .124

اسلاید 125: مرحله 8 : در ناحیه اطراف خط مرزی این ناحیه مکانهایی که دارای اهمیت محلی در این منطقه هستند را مشخص کنید . مرحله 9 : از میان این مکانها مراکز سطح پایینتز بعدی را به ترتیبی که به طورتقریبی به صورت یکنواخت در اطراف این منطقه مرزی پراکنده باشند انتخاب کنید .125

اسلاید 126: مرحله اول : نقاط رشد داخل و خارج از ناحیه را انتخاب کنید .مرحله دوم : مراکز خدماتی را در منطقه مرزهای بین نقاط رشد. نمونه برنامه ریزی: Aدر این نمونه مراکز مکمل برروی بعدهای مرزهای بین نقاط رشد بنا شده اند126

اسلاید 127: 127گزینش مراکز خدماتی

اسلاید 128: 128گزینش مراکز خدماتی – برنامه ریزی مختلط

اسلاید 129: 129تعیین محل تسهیلات در محتوای طرحAطرح

اسلاید 130: طرحB130

اسلاید 131: طرحC131

اسلاید 132: فصل هشتم : روش برنامه ریزی فیزیکی برای یک مجموعه روستایی 132

اسلاید 133: هدف تدوین و تعیین طرح توسعه فیزیکی در روند توسعه همه جانبه مناطق روستایی است. طراحی توسعه فیزیکی مناطق روستایی تعیین سطح و نوع خدمات لازم برای مناطق روستایی و پیشنهاد نظام توزیع مناسب آن و همچنین تهیه طرح جامع برای مراکز دهستان که طبیعتا بار اولویت تهیه این گونه طرحها قرار دارند. 133

اسلاید 134: خدماتوظیفه مهم بخش خدمات مدیریت توسعه اقتصادی,اجتماعی و فرهنگی است.1.   خدمات اجتماعی  شامل آموزش و پرورش ,فنی و حرفه ای,آموزش عالی و فرهنگ و هنر بهداشت و درمان قابل ارایه توسط بخش عمومی و خصوصی.2. خدمات تامین اجتماعی و اداری شامل خدمات قابل ارایه توسط ادارات و موسسات دولتی (دستگاههای اجرایی) مانند خدمات اداری دولتی,خدمات عمرانی دولتی,خدمات تامینی و انتظامی و خدمات قضایی.134

اسلاید 135: . خدمات رفاهی شامل بیمه های اجتماعی, خدمات توریستی (جهانگردی و ایرانگردی) و زیارتی و تفریحی, سرگرمی ,استراحت, پارک و مانند اینها.. خدمات بازرگانی  شامل خدمات مربوط به بازرگانی داخلی و خارجی, بانکداری, بیمه ... ترابری (حمل و نقل) توزیع کالا و خدمات مورد نیازمردم.135

اسلاید 136: .5خدمات برترشامل آموزش عالی و پژوهش ,خدمات درمانی و تخصصی.6. نظام توزیع خدمات در طرح توسعه فیزیکی روستاوضع پراکندگی به خودی خود سبب بروز مشکلات فراوانی در ارایه خدمات به آنها گردیده تعداد حدود 7000 روستا با جمعیتی بیش از 20 خانوار ارایه خدمات مورد نیاز را به تک تک آنها ناممکن ساخته است از این رو نظام خاصی از توزیع خدمات در بین روستاها و در پهنه سرزمین لازم می آید و آن نظام منطقه ای توزیع خدمات است.خدمات مورد نیاز با توجه به مقیاس حوزه تحت پوشش آن برای تعداد بیشتری از روستاها در نظر گرفته شود و در مراکز خاصی از آنها که بیشتر از بقیه امکانات رشد و توسعه را دارا میباشد مستقر گردد .136

اسلاید 137: منطقه روستایی هر منطقه مجموعه ای از روستاها در محدوده جغرافیایی معین و یا یک مرکز منطقه مشخص میباشد .طرح جامع مرکز دهستان قالب فیزیکی روستاها تحت تاثیر اوضاع اقتصادی و اجتماعی حاکم بر آنها در سالیان گذشته شکل گرفته است از آنجا که مراکز دهستان در قالب جدید خود دستخوش تحولات اساسی در اوضاع اقتصادی و اجتماعی شان خواهند شد .137

اسلاید 138: طرح جامع مرکز دهستان شامل موارد زیر است :11. اصلاح وضع موجود     1.1     اصلاح شبکه عبور و مرور     1.2    اصلاح شبکه های تاسیساتی     1.3     اصلاح تک واحد ( مسکن و غیرآن ) 138

اسلاید 139: تعیین جهت و شکل گسترش مرکز دهستان با توجه به پیش بینی 10 ساله طرح شبکه های زیر ساختی شامل : 1. راههای ارتباط مرکز دهستان با خارج الف ) ارتباطات { 2. معابر و خیابانهای داخلی دهستان 1. شبکه انتقال برق ب ) تاسیسات { 2. شبکه انتقال آب 3. سیستم دفع و استفاده از فاضلاب 139

اسلاید 140:   مکان یابی سایر فضاهای غیر مسکونی اعم از فضاهای خدماتی – صنعتی و غیره  ضوابط طراحی ضوابط طراحی را در دو بخش مورد مطالعه قرار میدهیم .-   بخش اول ضوابط طراحی در مرحله طرح عوامل به مثابه عناصر از نظر عملکرد و وظیفه آنها در مجموعه و تعیین عملکرد بهینه -  بخش دوم ضوابط طراحی در مرحله طرح عوامل به مثابه مجموعه ها از نظر ترکیب و ساخت آنها 140

اسلاید 141: اهداف طرح توسعه فیزیکی روستا جهاتی که در محدوده طرح توسعه فیزیکی قابل بیان هستند عبارتند از : الف ) توزیع مناسب خدمات در مناطق روستایی به منظور بهره دهی بهینه ب) سازماندهی رشد فیزیکی و تغییرات کالبدی روستا مراحل انجام کار مرحله اول : طراحی طراحی نحوه استقرار شبکه های خدماتی در سطح مناطق روستایی و طراحی وضع مطلوب کالبد و شکل فیزیکی روستا. ا 141

اسلاید 142: مرحله دوم :اجرا برنامه ریزی برای هدایت روستاها و مناطق روستایی به جهات طراحی شده ، 142

اسلاید 143: مراحل فوق الذکر شامل مقاطع زیر میباشد .مرحله اول :  تدوین ضوابط طراحی تدوین دستورالعملهای مربوطه طراحی پروژه های مورد نظر تامین نیروی انسانی مورد نیاز  143

اسلاید 144: مرحله دوم :تهیه طرح تشکیلات اجرایی تامین اعتبارات لازم شروع مرحله اجرا تامین نیروی انسانی مورد نیاز رفع تنگناهای قانونی 144

اسلاید 145: فصل نهم : روش برنامه ریزی برای نیاز مشخص یک روستا برنامه ریزی ، راه ، آب و برق روستایی145

اسلاید 146: برنامه ریزی راه روستایی راه روستایی به عنوان یکی از مهمترین خدمات زیربنایی ، نقش و جایگاه ویژه ای در توسعه روستایی کشور ایفا مینماید .الف ) اولویت بندی راههای روستایی در این رابطه ده عامل در دو بعد اجتماعی و اقتصادی مورد بررسی قرار میگیرند . مجموعا 100 امتیاز به عوامل فوق تعلق می گیرد که 40 امتیاز به عوامل اقتصادی دارد. 146

اسلاید 147: عوامل دهگانه عبارتند از:1.   تعداد خانوار ساکن در روستا2.   خدمات درمانی و آموزشی در روستا شامل خانه بهداشت ,درمانگاه, حمام, آب, برق, آموزشگاه, مسجد.3.   نوع جاده ارتباطی موجود آبادی نسبت به محلی که بیشترین رفت و آمد بدانجا صورت می گیرد.اعم از که راه مالرو, جیپ رو خاکی یا اتومبیل رو باشد.4.   سطح زیر کشت زمینهای دیم ,آبی و باغات شامل محصولات استراتژیک.147

اسلاید 148: 5. تعداد دام و طیور(صنعتی ویا سنتی) در روستا.تعداد کندوی پرورش زنبور عسل در روستا.7. تعداد کارگاههای صنعتی در روستا.8. تعداد کارگاههای صنایع دستی ,دار قالی ,دار گلیم.تعداد معادن در روستا. شیلاتمجموعا 17 فاکتور را تشکیل می دهند .148

اسلاید 149: ب) نمره هر یک از فاکتورهای 17 گانه به Pi نشان داده میشوند.149

اسلاید 150: ج) تعیین اولویت مطالعه و طراحی محور د) حریم راههای روستایی - دسته بندی راههای روستاییالف) راه روستایی درجه یکب) راه روستایی درجه دوج) راه روستایی درجه سه   شبکه آب آشامیدنی 150

اسلاید 151: نکاتی در خصوص معیارها , ضوابط و موارد مربوط به آبرسانی:منابع آب مشروبالف) منابع آب سطحیب) منابع آب زیر زمینیج) منابع آب شور 151

اسلاید 152: ترتیب شبکه: ضریب حداکثر مصرف روزانه.نحوه تعیین حجم منبع آب.مصرف سرانه آب آشامیدنی.مصارف فضای سبز.مصارف دام و طیور. 152

اسلاید 153: مراحل مختلف آبرسانی به روستاها: 1.   شناسایی منابع مختلف آب و انتخاب گزینه های مختلف.2.   انتقال آب در این مراحل مسیر و قطر لوله مسیر تعیین می شوند.3.   تهیه نقشه های اجرایی. 153

اسلاید 154: شبکه برق : عوامل موثر در اولویت بندی1.   جمعیت2.   نزدیکی به شبکه انتقال نیرو3.   وضعیت طبیعی منطقه4.   بهره مندی از پتانسیلهای بالقوه و بالفعل 154

اسلاید 155: اولویتهای اجرایی به عوامل ذیل مربو ط است. الف) اعتبارات ب) تدارکات ج) میزان خود یاری 155

اسلاید 156: امتیاز پروژه جهت محاسبه امتیاز پروژه از 17 عامل به شرح ذیل استفاده می شود:1.   تعداد خانوار2.   خدمات عمومی 3.   منابع درآمد روستاییان4.   صنایع دستی 5.   تعداد موتورهای پمپ چاه و رودخانه6.   امکانات تجاری7.   قالی و گلیم بافی156

اسلاید 157: 8.دام سنتی 9.دام صنعتی 10.کارگاههای موجود در روستا11.عادن موجود 12.ح زیر کشت آبی 13.ح زیر کشت دیمس14.طح باغات آبی15.طح باغات دیم16.تعمیر گاه ماشین آلات کشاورزی17.چاههای آب کشاورزی میزان خود یاری مردم – هزینه ی کل پروژه = هزینه ی پروژه 157

اسلاید 158: فصل دهم: نقش جهاد سازندگی در توسعه روستایی ایران158

اسلاید 159: 159گرایش روستاییان به شخص جهاد گر

اسلاید 160: 160گرایش روستاییان به جهاد بر اساس طیف گوتمن

اسلاید 161: عملکرد از بدو تاسیس تا سال 1367 . آب رسانی فاضلاب و مهندسی بهداشتراه روستایی بهسازیبرق رسانی نیروگاههای کوچک 161

اسلاید 162: 162عملکرد وزارت جهاد

اسلاید 163: 163طرح بهسازی روستای جلگه