صفحه 1:
صفحه 2:
is
SET
ام مت رن
ay
gest. وا هديرت وافصاد
صفحه 3:
: ارائه کنندگان
ار یوش زرین پور - سید مر تضی میرپور - رضا نثاری ۵
دانشجويان مديريت شهرى
صفحه 4:
صفحه 5:
صفحه 6:
هر فرآیند که دارلیسلسله مولتبدر بکارگلنیسم که بستولند *
نظمو ترادفاجولییرا کسنترلکسند بسرنامه نام میگیرد سیار)
* نملیش منظم و بارعلیت سلسله مرلتب فعالیت های مربوطبه هم و
مربوط به یک رشته تصمیمات منظم و مرتبط برحسب دوره های
زمانی.
* برنامه گاهنامه تصمیمات منظم بر اساس سلسله مراتب عملیات
است .
هه
i
صفحه 7:
۲-۱- برنامه جامع (() :
برنامه جامع بخش یا برنامه جامع توسعه اقتصادی - اجتماعی شامل هدف ها .
سیاست ها و برنامه های اجرلیی مختلف و بر آورد های مللی و نیروی انسانی و غیره
می پاشد .
۲-۳۲- برنامه اجرایی (<) :
مجموعه ای از عملیات و خدمات مختلف در ارتباط با یکدیگر برای نحقق هدف های
مشخص برنامه ( بخش ) حی باشد . هر برنامه اجرلیی متشکل از طرح های متعدد است .
پرنامه اجرلیی معمولا در چارچوب برنامه بلند مدت و برای برنامه هاى ميان مدت تنظيم
می گردد و غالبا از لحاظ زمان پیش بینی ۵ ساله می باشد . هر برنامه اجرایی حاوی
هدفها و سیاست ها و خط مشی های اجرلیی و طرح های مشخص برای انجام عملیات
هه
بس
صفحه 8:
۲-۳- هدف برنامه :
مقاصد کلی برنلمه را اصطلاحا اهداف کیفی یا کلی (2) حی گویند . هر هدف کلی
به هدف های جزئی تر تفسیم می گردد که به آنها به ترتیب :
- سلسه مراتب هدف های کمی (حهسوام) .
7 هدفهای عملیاتی (عصصسه۳) .
می گویند . به طور کلی مجموعه مقاصد و منظور هایی که در جریان برنامه ریزی پیش
بینی می گردد و عملیات اجرلیی برنامه برای نیل به آّن مقاصد می باشد . اهداف
برنلمه نامیده می شهند . جنبه های قلبل اندازه گیری آنها را اهداف کمی و جنبه هایی
را که موجبات تغییر کیفیت ها می شوند . هدف های کیفی می گویند .
صفحه 9:
۲-۴- اهداف زمانی برنامه :
برنامه بلند مدت ۰ عبارت از مجموعه برنامه ها و طرح ها در مورد روند تغییرات و
تحولات پدیده های اقتصادی و اجتماعی بر پلیه فروضی پیش بینی شده است . هر
برنامه بلند مدت ۱۵-۲۰ ساله طرح ریزی می گردد .
برنامه میان مدت . عبارت از مجموعه برنامه ها و طرح هلیی است که برای مدت
مشخصی ۵-۷ ساله طرح ریزی می گردد . " برنامه های عمرلنی و توسعه معمولا ۵
ساله می باشند *.
برنلمه های کوتاه مدت عبارت از مجموعه برنامه ها . طرح ها و فعالیتهلیی است که
بلید در طول ۱ سال اجرا گردد . طول لین برنامه در مواردی از ۶ ماهتا ۳ سال متغيير
7 »90ص
صفحه 10:
۲-۵- برنامه اقتصادی :
سند نوشته شده ای حاوی تصمیمات سیاسی دولت در زمینه چگونگی تخصیص منابع
بین فعالیت های مختلف . برای نیلبه نرخ رشد اقتصادی تعیین شده . طی دوره ای
مشخص است .
۲-۶- برنامه توسعه :
سندی است که از طرف یک موسسه برنامه ریزی دولتی منتشر می شود و حاوی
اطلاعات از وضع جاری اقتصاد ملی . هزینه های پیشنهادی بخش عمومی . توسعه
های محتمل در بخش خصوصی . پیش بینی کلان اقتصادی و بازنگری سیاست های
دولتی است .
صفحه 11:
۲-۱ تعریف :
# برنامه ریزی عبارت است از پییش هدلیت عقللیی ساز و کار تصمیم گیری در امور
توسعه اقتصادی - اجتماعی در ابعاد زملنی بلند مدت . میان مدت و کوتاه مدت به
منظور بهره برداری منطقی و هماهنگ از امکانات و منلبع برای تامین نیازمندی های
عمومی و اساسی جامعه است .
برنامه ریزی عبارت از یک فرآیند آگاهلنه است کهبه منظور دستیابی به اهداف
معین و مشخص . انجام یک سلسله اقدامات و فعالیت های مرتبط به یکدیگر را در
آینده پیش بینی می کند . در این تعریف چند مفهوم مهم گنجانده شده است ۰ 47
صفحه 12:
* برنلمه ریزییک جریان مستمر استنه یک عمل مقطعی ایک روند تدوین شده .
برنامه ریزی یک امر مستمر از مجموعه ای از فعل و انفعالات پیچیده در زمینه جمع
آوری . انتخاب . بررسی و قضاوت . تعیین اولویت ها و ابتکار شیوه هلیی است که
دستیابی به اهداف مورد نظر را میسر می سازد .
* برنلمه ریزییک لمر آگاهلنه و دارای عزم و قصد است . هر چند که تصادف . شانس
و احتمالات ممکن است توسط برنلمه ریزی در نظر گرفته شود لما جریان برنامه ریزی
انتخاب منطقی مراحل و شقوق مختلف کار و سیاست های اقتصادی گوناگون به
منظور تحقق اهداف تعیین شده می باشد .
صفحه 13:
* برنامه ریزی یک سلسله فعالیت ها و اقدامات است که بایستی در آینده صورت
پذیرد . لین سلسله فعالیت ها بایستی از یک طرفبا یکدیگر هماهنگ باشند و از
طرف دیگر متناسب با اهداف برنامه تنظیم شده باشند .
* برنلمه ریزی اهدلفی را دنبال حی کند که سلسله فعالیت های آینده متناسببا این
اهداف تعیین می گردند .
بطور کلی و از دیدگاه دیگر می توان اینگهنه عنوان نمود که برنامه ریزی بسته به
رویکرد و دیدگاهی که نسبت به آن وجود دارد بر اساس سئولات زیر بوجود می آید :
صفحه 14:
۱- برنلمه ریزی در جواب به سئوال " چه کسی برنامه ربزیمی کند ؟ با چه کسانی و برای
ag کسانی ؟ " فرآیندی برای توسعه سازمان یافته است . برنامه ریزی نیاز به ارگان و
سازمان های وییّه ای دارد که متخصص در برنلمه ریزی و طراحی باشند . چهار نوع از این
سازمان ها بشرح زیر هستند :
" سازمان برنامه ربزی ( انواع کمیسیون ها . انستیتو ها . دفلتر , شرکت های مشاور و
برنامه ریزی ).
7 سازمان تصویب کننده ( پارلمان . دولت . دفاتر و مدیریتهای مختلف مربوطه ) .
- سازمان اجرا کننده برنلمه ها ( وزارتخلنه ها . تعاونیها . کارگران و شاغلان سازمان های
تولیدی ).
7 سازمان نظارت بر اجرای برنامه ها (وزارت خلنه های مربوطه . بلنک ها . ادارات آمار
صفحه 15:
۲- در جواب به سئوال " چه میزان و از چه چیز ؟ *
برنامه ریزی بلید کمی باشد . بدون کمیت یلبی نیاز ها و منلبع . برنامه قادر جه رفع
کمبودها و نیاز های خود نخواهد بود. یک جنبه کیفی نیز به برنامه خواهد داد .
۳- در جواببه سئوال " چه وقت و احتمالا چه مقدار ؟ " برنامه ریزی بر پلیه پیش بینی
استوار است .
برنلمه ریزییک فعالیت زمانبندی شده است . ابعاد زملنی برنلمه ریزی نشان ی دهد که
برنامه ریزی چه وقت شروع شده و چه وقت به اجرا در امده است و چگونه در خلال
گذشت زمان تغییر می یابد .
صفحه 16:
۴- در جواببه سئوال " هزینهبیک فعالیت برنلمه ریزی چه میزان است ؟ "نیا در جواببه سئوال " در
مقابل چه میزان هزینه . یک برنامه صورت مى كيرد ؟ ”
برنامه ریزی یک روند عقلایی ( م۲۵ ) است .
۵- در جواب " جه بايد كرد ؟ ”
برنامه ریزی کاربری قوانین علوم مختلف را میسر می سازد . برنامه ریزی . یک روش تجربی يا اختیاری
سنتی ندارد . بلکه دارای روش عقلایی و علمی است .
۶- در جواب به سئوال " فعالیت برنامه ریزی در کجا اجرا خواهد شد ؟ "
برنامه ریزی فعالیتی است بر روییک منطقه اعمال می شود . آن منطقه می تولند همگن انا همگن
باشد .
صفحه 17:
بطور کلی :
- برنامه ریزی براى نيل.به محصولات برنمه بلیدبا ابزارهلیی مشخص و مفید اجرا گردد . همچنین
تکنیک ها و روش شناسی اجرای برنامه نیز باید مشخص باشد
- برنامه ریزی فعالیت ها رابه سوی دستیابی کاملبه اهداف رهنمون می كردد و لين با ایجاد تعادل
بین نیازهای برنامه ریزی و منابع آن به دست می آید .
© برنامه ریزی فر آیند تفکر انسان و عمل بر اساس آن تفکر برای آینده است .
7 یک فعالیت کلی . اهداف مشخص و به هم مرتبطی را برای توسعه متعادل و هماهنگ ارائه می نماید .
7 برنامه ریزی فرآیندی برای تغییر هدفمند و نیز یک واکنش منظم و باقاعده است که برای حل
مسائل موجود در ییک نظام اجتماعی و دستیابی به یک سری اهدافبه منظور ایجاد دگرگونی و
بهسازی آینده آن سیستم استفاده می شود .
صفحه 18:
ل
وقتى صحبت از برنامه ريزى در ميان باشد جهار عنصر اساسى :
۳- امکانات کنونی .
۴- احتمالات آینده .
از اجزای آن بشمار می روند .
حال با در نظر گرفتن این چهار عنصر می توان این چنین عنوان نمود که :
صفحه 19:
geal
ww:
صفحه 20:
با توجهبه تعاریف مختلف که برای برنلمه ریزی ارلئه شدهحی توان استنباط کرد برنلمه ریزی دارای مشخصه
های زیر است :
7 نظام نوینی برای حرکت آتی جامعه و فعالیت های اقتصادی اجتماعی ّن پيشنهاد می نملید . لین نظم
بایستی نقش جهت دهنده در اقتصاد ملی و جامعه داشته باشد .
در تدوین لین نظام نوین اهداف و سیاست ها نقش اساسی بازی می کنند ومی توان گفت به عنوان چار
چوب حرکت برنامه ریزی مورد استفاده قرار می گیرند .
7 شامل یک رشته عملیات متوللی و متوازن و حرکتی مستمر و پویاست که در طول زمان لازم است بهنگام
گردد .
برخورد علمیبا آن مستلزم روشن بودن یک سلسله مسائل زیر بنلیی اقتصادی - اجتماعی نظیر نظام
مالکیت . نظام بانکی و تجارت خارجی و غیره می باشد .
7 نظام ادارى که بخش اعظمی از اجرای برنلمه ها رابه عهده دارد . خود بایستیبه نحوی متحول شود تا در
برخوردبا برنلمه ها دچار ناتولنی و کاستی نباشد و بتولند دربه ثمر رساندن برنامه ها نقش فعال خود را
صفحه 21:
ل
" برنامه ریزی کاربرد روش علمی در تعیین سياست ها است . ” فالودى ”
- برنامه ربزی فعالیتی است که در آن تولید کنندگان کشور با در نظر
گرفتن قانون های عینی اقتصاد و نیز مشخصات توسعه اجتماعی . هدف
cla هماهنگ در تولید و مصرف را تعیین می کنند . " شارل بتلهايم"
صفحه 22:
۳-۲- برنامه پذیری اقتصاه :
میزان وابستگی توسعه اقتصادی به فر آیند برنامه ریزی را برنامه پذیری یک اقتصاد می دانند .
برنلمه پذیری درجه ای است که یک روند اقتصادی.به شکلی هدفمند . مناسب برای برنلمه ریزی و به
آن نیازمند باشد . درجه برنامه پذیری نقاط بالایی و پایینی دستیابی به اهداف برنامه را معين مى كند :
- نقطه حد بالای برنامه پذیری جلیی است که اجرای برنامه از نظر اقتصادی مفید است اما از لحاظ
تکنیکی عملی نیست . به عبارت دیگر ابزار مناسب اجرا وجود ندارد .
7 نقطه حد پایین برنامه ریزی . نقطه ای است که برنامه ریزی از نظر فنی . عملی است . اما از نظر
اقتصادی به صرفه نیست .
- نقطه حد بهینه برنلمه پذیری منطقه ای است که در آن برنلمه پذیری هم از لحاظ اقتصادیبه صرفه
است و هم از نظر فنی . عملی می باشد .
صفحه 23:
۳-۳- مراحل مختلف فر آیند برنامه ریزی :
برنامه ریزی به صورت کلی دارای مراحل زیر است ؛
| شناخت ساخت موجود یک مساله .
ll تجزیه و تحلیل وضعیت در رابطهبا سیستم های همجوار و خرده سیستم های
مسئله .
IIT تصمیم گیری برای انتخاب راه حل و آماده سازی گزینه های مختلف .
۷ انتخاب یک راه حل و اعمال آن برای حل مساله .
۷ روند تطبیو لات برنامه با وضعیت جدید سیستم در جریان اجرای برنامه .
صفحه 24:
۲-۴- متغیرهای برنامه ریزی : تئوری برنامه ریزی دارای چهار متغیسسر است :
. روش های برنامه ریزی (A
. محیط اجتماعی (b
©) نظام برنامه ریزی .
0 برنامه ریز.
در لين ميان ارتباط تنگاتنگ بین دو متغیر اول بسیار مهم است زیرا برنامه ریزی می کوشد روشهای
خود را بر حسب شرلیط محیط اجتماعی خود انتخاب کند و آنرا بر اساس شرلیط و مناسبات موجود
اجتماعی تغییر دهد و آنگاه نظام برنلمه ریزی است که بلید ساخت خود را بر اساس روش های برنامه
ریزی و چگونگی محیط اجتماعی حاکم بر جامعه تشکیل دهد .
نظام برنامه ریزی مناسب در جامعه با به کار گرفتن روشهای مناسب . محیط اجتماعی
تست —— ل تست دهد
صفحه 25:
نکته مهم :
یک برنامه ربز گذشته از تخصص و علاقه بايد درست
سازماندهی شود و امور وظایف محوله خود را بر اساس
سازمانی درست و حساب شده انجام دهد .
صفحه 26:
JJ
۴-۱ - برنامه ریزی :(Dilovuiue 2 <> ol
برای تخصیص منلبع و ایجاد طرح و برنامه برای نوسازی و بهسازی فعالیت و منابع
موجود اعمال می گردد .
۴-۲ - برنامه ریزی ابداعی < Weve ) :
برای به وجود آوردن پدیده ها و تغییرات نوین در نظام می باشد .
صفحه 27:
برنامه ریزی دارای انواع مختلف است که ٩ مورد مهم آن در ادامه آورده شده :
۵-۱- برنامه ریزی ملی : حاوی راهبردهای تحقق رفاه مادی کشور در کوتاه . ميان و بلند مدت
است . لين گینه برنامه ریزی بیشتر بر اعمال سیاست های رشد ملی بدون تعهدبه رعلیت ویژگی ها و
نیازهای منطقه ای در کشور . تاکید دارد . آنچه که در لين گونه برنامه ریزی ها اولیبت را مشخص می
کند . سیاست و مصالح حکومت مرکزی است نه نیازمندی های نواحی مختلف کشور .
۵-۳- برنامه ریزی کلان : فرآیند مطالعه و پیش بینی و تخصیص عوامل اساسی اقتصاد ملی
کشور .به عبارت دیگربا کوشش هلیی که در زمینه برآورد عولمل کلان اقتصادی نظیر تولید ملی .
درآمد ملی ۰ صادرات و واردات . اشتغال و غیره ... و تعیین سهم بخش های مختلف اقتصادی .
اجتماعی . فرهنگی , دفاعی و ....به من
1 5 ف تست an
صفحه 28:
۵-۳- برنلمه ریزی اقتصادی : فرآیندی است در زمینه هدلیت و جهت گیری و ایجاد هماهنگی
در فعالیت های بخش های تولیدی و زیر بنلیی . قلمروی برنامه ریزی اقتصادی بیشتر مسائل مادی و
اقتصادی جامعه است. بخش عمده برنامه ریزی اقتصادی عبارتند از : کشاورزی . آب , صنعت . معدن ۰
انرژی . ار تباطات . مخابرات . امور زیر بنایی و نظایر اینها .
۵-۴- برنامه ریزی اجتماعی : عبارت از فررآیند هدایت و جهت گیری و ایجاد هماهنگی در برنامه
هلیی است که از جنبه رشد و تعللی انسانی دارد.یا موجبات بهزیستی انسان را فراهم می آورد . از
لحاظ فرهنگ برنلمه ریزی . امروز بخش هلیی نظیر فرهنگ . هنر آموزش و پرورش ۰ بهداشت . تامين
اجتماعی . مسکن و تفریحات و اوقات فراغت و ... را قلمروی مسائل اجتماعی می دانند و در نتیجه
برنامه ربزى در اين حيطه را برنامه ریزی اجتماعی می نامند .
صفحه 29:
۵-۵- برنامه ریزی بخشی ( میکرو) : عبارتست از فرآیند تصمیم گیری و پیش بینی فعالیت
های هماهنگی شده یک بخش اقتصادی یا اجتماعی یا زیر بنلیی در قللب راهبردهای توسعه ملی و
فرآبند ند تغییرات حال و آبنده بیک بخ
هدف های
بینی شده سبه عبارت دیگر
اقتصادی و اجتماعی در چارچوب هدف ها aul
۵-۶- برنامه ریزی میان بخشی (تلفیقی) : فرآیندی است در برنامه ریزی که به منظور
هماهنگ کردن تصمیم گیری ها و پیش بینی عولمل مشترک ذی بیط بین برنامه های بخشی با منطقه
ایسبه وجود ی آید . تعیبن و حفظ منطقی لین ارتباط زمینه برنامه ریزی میان بخشی را تشکیل می
دهد .
صفحه 30:
۵-۷- برنلمه ریزی از پایین
مردم در اصر برنامه ریزی و شناسایی امکانات و نیاز های جامعه به مدد نهاد های موجود و گزارش
امکانات و نیازها و برنامه هابه سطوح بالای برنلمه ریزی برای هماهنگی و در تهیه برنلمه ملی .
برنامه ریزی منطقه ای را نیز اصطلاحاًبرنامه ريزى از يابين به بالا مي گو بند .
۵-۸- برنامه ریزی از VL به پایین (متمرکز) : روشی است که در آن شناسایی امکانات و منابع
ملی در سطوح بالای برنلمه ریزی بر اساس اطلاعات تهیه شده در سطوح پابین,قر صورت می گیرد. و
تخصیص آن منلبع به موارد کلان توسط تصمیم گیرندگان سیاسی مملکت و مسئولان برنامه ریزی
مرکزی انجام می پذیرد و برای سایر مراحل به واحد های پایین تر برنامه ریزی ارجاع می شود .
صفحه 31:
-۵- برنلمه ربزی جلمع : در بر گیرنده کلیه ابعاد اقتصادی و اجتماعی زندگی انسانی می باشد +
یعنی خود انسان و هر آنچه كه با او ارتباط دارد . چه مادی و چه معنوی . یک برنامه ریزی بلند مدت یا
ميان مدت است وحى تولند.به صورت متمركزنيا غير متمركز عمل شود . برنمه ریزی جلمع دارای سه
بعد است :
. برنامه ریزی اقتصادی A
8_برنامه ریزی اجتماعی .
>._برنامه ریزی فضایی یا آمایشی .
برنامه ریزی فضلییبه سازماندهی مطلوب فعالیت های مختلف اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی مورد
نیاز توسعه در فضای سرزمین می پردازد و نهایتّبه تخصیص بهینه فضا بین فعالیتهای مختلف برای
قابلیت های مناطق مختلف کشور در دوره زمانی معین منتیهی می گردد .
صفحه 32:
ارى از لين منلبع را همراه با
پیش بینی وضعیت آینده استقرار مطلوب انسان ها و فعالیت های اوبه منظور تامین رشد معقول
اقتصادی مد نظر خواهد دا
لین نوع برنامه ریزی عمده شناخت منلبع سرزمین و چگونگی بهره بر
هدف برنامه ریزی فضلیی از اهداف برنلمه ریزی منطقه ای جدا نیست و می تولند دور نمای کاملی از
سازمان موجود فعالیت ها . قطب ها . محور های توسعه . چگونگی استقرار جمعیت . نحوه ارتباط نقاط
شهری و روستایی و ... را ارائه نماید .
فضا ظرف مشترک . انسان و فعالیت های اوست و برنلمه ریزی فضلیی سعی داردتابا
تحلیل و ارزیلبی کارآیی فضاها در ارتباطبا یکدیگربه کشف پیوستگی ها و وابستگی های فضایی
پرداخته و از میان ساختار فضلیی آینده را متناسببا نیاز های اقتصاد ملی و منطقه ای برای رسیدن
جژیهاو
به اهداف توسعه مشخص سازد .
هه
i
صفحه 33:
۶-۱-آمایش سرزمین :
عبارت است از روشن نمودن برنلمه فضلیی توسعه که در تطسقبا راهبردهای توسعه
یه سازماندهی متعادل فضای توسعه می پردازد _مطالعات آملیش سرزمین بیشتر
جنبه کیفی و ارشادی دارد . در حللی که برنامه ریزی اقتصادی و اجتماعی بیشتر
جنبه کمی و اجرلیی برخوردار است . برنامه ریزی اقتصادی - اجتماعی برای تجلی در
فضابه آملیش سرزمین روی می آورد و آملیش سرزمین با آرلیش فضا و تبیین
سیمای توسعه در دراز مدت زیمنه ساز برنامه ریزی های بخشی می گردد .
صفحه 34:
نتیجه مطالعات و برنامه ریزی آملیش سرزمین . طرح آمایش
سرزمین است .طرح آملیش سرزمین . طرحی است که در چارچوب اهداف و سیاستهای کلی توسعه .
سازماندهی فضای توسعه را پلیه گذاری می نملید. نظربه لین که آملیش سرزمین عموماً جنبه فضایی
و مکانی فعالیت های اقتصادی و اجتماعی را مورد بررسی قرار حی دهد با برنلمه ریزی فضلیی رابطه ای
نزدیک دارد و در اکثر مواردبا آن منطبق و یکسان است وبه عبارت دیگر برنلمه ریزی فضایی عمده
مرحله برنامه ریزی آملیش سرزمین است .در
صفحه 35:
۶-۳- منطقه :
اگر تجسم فضلیی یا عینی قلمروی برنامه ریزی کاری راحت باشد بدون تردید تصور قلمروی برنامه
ریزی منطقه ایبه دلیل ابهاملتی که در تعریف منطقه و تعیین مرزهای آن هست . سهل و ممتنع
خواهد بود .
سهلبه اعتبار اينکه منطقه در هر قللب و شکلی که تصور شود .یک نسچ درون مرزی می باشد و
بدست آوریم تا تجسم اقلیم
مورد نظر را برایمان ساده نملید . و ممتنعبه اعتبار اينکه تقسیمات اداری و سیاسی کشور و قوانین
حاکم بر آن هرگون آزادی عمل در حدود جغرافیلیی و قلمروی فعالیت های یکپارچه عمرلنی منطقه را
از ما سلب می نماید .
فقط کلفی است بر مبنای هدف برنلمه رشد اقتصادی . چارچوبی از
از لین رو اساساً منطقه تعریف مشخص و معینی ندارد . در برنلمه ریزی توسعه اقتصادیبه تبع ابعادی
که به برنامه ریزی داده شده است مفاهپمی از منطقه که در ادامه آورده خواهد شد استنباط می
صفحه 36:
به سازماندهی مطلوب فعالیتهای مختلف اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی مورد نیاز
توسعه در فضای سرزمین می پردازد و نهایتأّبه تخصیص بهینه فضا بین فعالیتهای
مختلف جهت تعیین قابلیتهای مناطق مختلف کشور در دوره زملنی معین منتهی مى
گردد . لین نوع برنامه ریزی عمده شناخت منلبع سرزمین و چگونگی بهره برداری از
لین منلبع را همراهبا پیش بینی وضعیت آینده استقرار مطلوب انسان ها و فعالیت
Lil cla به منظور تامین رشد معقول اقتصادی را مد نظر خواهد داشت .
صفحه 37:
ترکیبی از قسمتهای متجانس از لحاظ اجتماعی . اقتصادی و طبیعی چند استان همجوار .
بخشی از یک استان با ویژگی های معین و مشخص اجتماعی اقتصادی و طبیعی .
قلمروی استان علی رغم نا هماهنگی های طبیعی . اقتصادی و اجتماعی سبا توجمبه ايده فوق می توان گفت
بر مبنای عامل فضا . منطقه میک واحد جغفرافیلیی با مساحت . حدود مرزهای مشخص می باشد لین واحد
ممکن است شلمل تعدادی روستاییا چندین کشور باشد . در نتبجه منطقه رامی توانیک سازمان مکلنی با
مساحتى با ابعاد مختلف فرض كرد .
منطقه محدوده ای از سرزمین است که به دلیل شرلیط طبيعى و مقتضيات اقتصادى - اجتماعى و فرهنكى و
فضلیی . کمابیش همگونی داشته و متملیز از محدوده های دیگر استیا دارای خصیصه ها و عملکردهای
نسبتاً همسانی است
V همچنین عی توان منطقه رابه مثلبه یک جامعه در نظر گرفت که در آن فعالیتهای اقتصادی جریان دارد . و
نیز فعالیت های اجتماعی و سیاسی در آن صورت می پذیرد و به علاوه قطب های اقتصادی توسعه و نظامی از
شهرهای در سطوح مختلف در آن وجود دارد
ست لد چهارجوب مرزهای
صفحه 38:
* جورگ : هر بخشی از سطح زمین عه شرلیط فیزیکی متجانس داشته باشد از نظر جفرافیلیی یک
منطقه به شمار می آید .
* هربرتسون : منطقه مجتمعی از زمین ۰ب . هوا . گیاه . حیوان و انسان است که در آن همچنان
که بخش مشخصی از زمین را تشکیل می دهند. ارتباط مکانی و فضایی نیز با یکدیگر دارند.
*_ آلبرت واترسون : منطقه قلمروی استبا مسائل اجتماعی و اقتصادی مشترک که لین مسائل به
وسیله طبیعت يا سایر شرایط القا شده است .
Lape سعیدی : منطقه بخشی از کشور است که حدود جغرافیلیی و اداری مشخص و معینی
ندارد و بیشتر ی توان آن را نوعی تقسیم بندی موضوعی . از نظر مطالعات اقتصادی - اجتماعی
دانست .
** _ آرنوویچی : منطقه یک یا چند فضای جغرافیلیی است که تمدنیک ملت دریک استاندارد ویژه
4 . نیل به خواسته هایش از طریق منابع مادی بدان نیازمند است sly
صفحه 39:
بوتکین : منطقه در اصطلاح جغرافی دان نوعی از محیط است که در آن عوامل جغرافیایی در رابطه ای
قطعی و مستمر با یکدیگر نظم وترتیب يافته اند .
بومن :حابه انسان واقعی و مکان های واقعی از طریق دسته بندی آنها بر حسب شباهت وظیفه و کار
یا معل شان کلیت حی بخشیم . هرگاهبه گروه ها حی اندیشیم بلید.بی دینگ رولبط بین گروه ها را
نیزبه یاد آوریم . هر گروه مانند هریک از اعضلیشبا شرلیط محدود و خارجی روبه روست . این
شرایط در سراسر یک ناحیه یا یک منطه گسترده می باشند .
استانبیری : منطقه سرزمین استبا وسعت نامحدود کهبا تعارییف و طبقه بندی . نمی توان حدود و
مرزهای coh را دا
نمی شود و در نتیجه یک منطقه نمی تواند به طور کامل بسته و متکی به خود باشد
ام.اچ.گوپال : منطقه از نظر عملیلتی راحت نرین و از لحاظ اقتصادیبا صرفه ترین واحد مکانی .
بخشییا زمانی برای تخصیص منابع است که در آن هدف برنامه ریزی صرفاً به منزله رشد اقتصادی و
ترسیم نمودپابه ماهیت ذلتی آنچی برد . فعالیت انسانبه یک ناخیه منحصر
صفحه 40:
* مارشال ای . دیماک : منطقه بندی . اجتماعی از عولمل محیطی . اقتصادی . اجتماعی و مسکونی در
وسعتی است مجزا از کل سرزمین که در آن آگاهی آشکار نسبتبه نیاز برنامه ریزی مستقل و
تجلی وبژگی های فرهنگی و میلبه داشتن استقلال اداری وجود داشته و در نظریه شناخته شده
باشد و در عمل به اجرا در آید .
** جان ارچارد : مناسب ترین منطقه بندی برای برنامه ریزی اجتماعی - اقتصادی بلید دارای فضایی
به عنوانیک کانون متعد سازنده باشد که کلیه سرزمین های تلبع را پوشش دهد و عدم تجانس و
تضاد و تنوع اجزاء نظام منطقه ای در آن چندان چشمگیر نباشد .
صفحه 41:
۸-۱ - برنامه ریزی منطقه ای به انواع زیر تقسیم شود :
** منطقه جغرافیلیی: عبارت است ازییک فضای جغرافیلیی است که در درجه اول از لحاظ خصوصیات
اقلیمی و اکولوژیک و محیطی همگن و یا دارای مشخصات یکسانی باشد .
** _ منطقه توسعه : عبارت از فضا و محیطی است که از لحاظ امکانات و منلبع توسعه یکسان و همگن و
از نظر خصوصیات اقتصادی و اجتماعی فضایی همسان برای برنامه ریزی توسعه باشد .
** منطقه ادارى : عبارت از یک فضای جغرافیایی است که بر اساس ضوابط و معیارهای سیاسی و اداری
به صورت مصنوع تقسیم بندی شده باشد . نظیر مرزبندی استان های کشور از لحاظ مقیاس برنامه
ریزی . مناطق به انواع تقسیم می شوند :
+ منطقه کلان : عبارت از مجموع فضاهای جغرافیلیی است که دارای وجه تشلبه زیاد می باشند و بخشی
از فضای ملی کشور را تشکیل می دهند مثلا تعدادی از استان ها يا یک استان .
~ منطقه میلنه : از لحاظ مقیاس کوچکتر از کلان و بزرگتر از منطقه خرد است مثلا منطقه شهري
صفحه 42:
+ منطقه خرد : عبارت از مکان همگن .با عملکرد اقتصادی مشخص در قللب میک منطقه است که در آن
برنامه ریزی ناحیه ای انجام می گیرد مثلا شهرستان .
+ منطقه محلی : که سطح آن از منطقه خرد کوچکتر است و در برنلمه ریزی محلی انجام می شود مثل یک
شهر کوچک يا گروهی از روستاها .
هر یک از انواع فوق از لحاظ محتوی یک کیفیت از کیفیت های زیر را دارا می باشند :
* _ یامناطق شهری هستند (مناطق متروپل ) .
پا مناطق دره . رودخانه ( حوزه آبریز ) هستند .
یا مناطق توسعه محوری ( امتداد خطوط حمل و نقل یا کانال آبیاری ,4 هستند .
یا مناطق محروم و در حال تحول ( مهاجر فرست ) می باشند .
منطقه رسمی یا واحد ( )و8( : منطقه ای است که نواحی مختلف ن از چند جنبه
خاص و وبیّه و همگن و در متغیرهلیی که نقش سازی برای منطقه موئیند و منطقه بر اساس آنها
صفحه 43:
منطقه ای است که نواحی مختلف تشکیل دهنده تن با یکدیگر
ط و کنش و واکنش فراوان دارند و با نواحی خارج از منطقه کمتر مرتبط هستند .
JSS خاصی از منطقه عملکردی است که دارای یک نقطه کانینی است و در
آن نقطه یک برتری منطقه ای و نوعی رهبری توسعه منطقه ای وجود دراد . بعبارت دیگر اگر ارتباط و
کنش و واکنش بین نواحی مختلف یک منطقه وجود داشته باشد و عملکردهای رهبری توسعه منطقه در
یک ناحیه متمرکز باشد . آن منطقه کانونی نامیده می شود . در درون نواحی کانینی ممکن است مرکزیت
در سطح متفاوت وجود داشته باشد که در اینجا سطح بندی مراکزیا رشد مطرح می گردد و نیز در یک
منطقه کانونی . نواحی مختلف ممکن استبه علل گوناگینی هر یک . مرکزیت یک نقطه جداگانه را
برگزینند و از لین رو منظومه های مختلف در داخلیک منطقه کانونیبه وجود آید . لگر بین چند منطقه
کانینی مجزابا یکدیگر ارتباط . کنش و واکنش وجود داشته باشد . مجموعه های از مناطق را می توان
یک منطقه عملکردی دانست . حتی Sy منطقه کانونیبه علت ارتباط و کنشهای درون منطقه ای می
تواند یک منطقه عملکردی
صفحه 44:
* _ منطقه سازمانی,یا ارگانیک : منطقه ای است که مردم آّن ربا وابستگی های متقلبل که از منافع
مشترک بر می خیزد به یکدیگر پیوند می دهد .
“* منطقه ژئوفیزیک : منطقه ای است که خصوصیات فیزیکی و فیزولوژیک نواحی متشکله آن مشابه
باشند .
|* _ منطقه قطبی ( له۳0)) : مناطقی هستند که در آن یک شهربه عنوان قطب . ایجاد میدان
مغناطیسی و حیطه نفوذ و تمام فعالیت های منطقه را به خود جذب و در خود قطبی می کند .
| محدوده نفوذ شهرهای قطبی : دو عامل بر محدوده نفوذ شهرهای قطبی تاثیر :
۱- گذشت زمان : محدوده نفوذی شهرهای قطبیبا گذشت زمانبه علت تاثیر فعالیت ها و رقابت دو
قطب مشابه و یا غلبه یکی بر دیگری تغییر می کند .
۲-برد خدماتی فعالبتها : بر اساس نوع فعالیت ها و بردی که سرویس دهی این فعالیتها در آن قطب دارد
. محدوده نفوذ قطب مشخص می شود . هر قطب برای هر فعالیت خود محدوده ای خاص دارد .
صفحه 45:
۸-۲- نحوه
برای مشخص کردن یک منطقه . از روش های مختلفی استفاده می شود . انتخاب روش در لین خصوص
بستگی دارد به:
۱- هدف منطقه بندی
- منطقه بندی برای مطالعه .
- منطقه بندی برای برنامه ریزی .
۲- چارچوب مورد نظر منطقه بندی .
- وابستگی و ارتباطات نقاط و نواحی منطقه .
- تشابه و تجانس نقاط و نواحی منطقه .
۳- اطلاعات لازم برای منطقه بندی .
صفحه 46:
صفحه 47:
۸-۳- نگاهی
منطقه در واقع همان
به تعریف منطقه :
با مرزها و حدهای مشخص در داخل یک کشور است . مفهوم منطقه . عاملهاى
کالبدی . اقتصادی . اجتماعی . سیاسی و تهادی را در محیطیبا یکدیگر پیوند می دهد که در آن
قابلیت های رشد محلی به بهترین شکل می توانندبه حرکت در آیند . توزیع فضلیی منابع طبیعی +
ناحیه دارای مناسبترین شرلیط بهره برداری در منطقه , تعداد کارکردهای میتنی بر منلبع و نیز
درجه تمرکز در جریان تصمیم گیری . عاملهای مهثر در ساختار فضلیی و شکل گیری سازمان
فضلیی منطقه محسوب می شوند .به شرطی که ویژگی های لین عامل ها معین باشد یعنی توزیع
متمرکز محشوب شوند . بشرطی که ویژگی های لین عامل ها معین باشد یعنی توزیع متمرکز یا
پراکنده منلبع طبیعی . اندازه نسبی ناحیه مستعد .تک عملکردیبا گرلیش به تمرکز در ناحیه
مستعد ویا چند عملکردی بودن منطقه.به صورت وجود قطب ها و کانونهای توسعه مستعد و نیز
شدت و ضعف عدم تمرکز در تصمیم گیری و اجرا در سطح منطقه . مورد شناسایی قرار گیرد .
دا
صفحه 48:
ل
در شكل كيرى نظام برنامه ريزى منطقه اى . منطقه بايد داراى مفهوم سازمائم
مشخص باشد تا موضوع برنامه ریزی را شكل بخشد . واقعيت برنامه ريزى
منطقه ای بستگی به این دارد که سازماندهی منطقه به عنوان موضوعی قانونی در
قلمروی سیاست عمومی درک گردد .
سازمان منطقه ای برنامه ریزی باید قدرت به کارگیری ساير نهادها را
برای اجرای برنامه های منطقه دارا باشد .
صفحه 49:
منطقه را با دو جنبه ( وجه ) می توان سازماندهی کرد
للف - جهان بیرون : در لین جنبه ( وجه ) منطقه در رقلبت با دیگر منطقه ها برای جذب منابع و
فعالیتهای توسعه ای قرار دارد .
ب- امور داخل : در لین جنبه (وجه) . منطقه براساس کارآیی اقتصاد و عدالت میان ناحیه ها مد نظر قرار
می گیرد .
زمینه و محتوی دو جنبه ( وجه ) فوق خود دارای سه اصل بنیادی است :
. منطقه ای باید گسترده . موثر و کار باشند glo alls
الأمنطقه بليد از مزيت دسترسى .به صرفه جهبی مقیاس بهره مند باشد ؛ و موقعیت ها و مسئولیت ها
بايد به شكل برابر میان نواحی آن توزیع گردد (0960سهیسه)
لأمفهوم سازمانی فوق . چارچوبی را فراهم می سازد که منطقه رلبه عنوان بخشی از قلمروی کشور و با
تاکید بر ویژگی های کاربردی اش تعریف نماییم . شناخت کاربری منطقه در چارچوب برنامه ریزی
صفحه 50:
عامل های ارائه عملکردی منطقه عبار تند از :
الف- اصل همگنی قلمرو .
بر پلیه لین اصل . منطقه گروهی از نواحی همگن است که ویژگیهای جغرافیلیی . اقتصادی . و اجتماعی مشابه
دارند . منطقه همگن . قلمروی جغرافیلیی دارای نواحی با ویژگیهای واحد است (۷:۰۸106). تجانس در
توپوگرلفی . اقلیم . منلبع طبیعی و ...۰ همسانی نسبی ساختار تولید . الگوی مصرف . در آمد سرانه . ساختار
اشتغال و ...۰ و اشتراک در هویت قومی . مذهب . زبان . پیشینه سیاسی و .
تشکیل می دهند
ب- اصل یکهارچگی عملکرد .
براساس مفیهوم اصل یکپارچگی عملکردی . تمام نواحی که از لحاظ عملکردیبه یک کانون مرکزی متحد سازنده
مرتبط هستندیک منطقه را تشکیل می دهند . لین اصل بر مبنای تعلمل فضلیی کانونها و مرلکز جمعیتی موجود
در منطقه اتفاق می افتد . ر 6۷۵6
یژگیهای سیمای منطقه همگن را
ج- رویکرد اجرایی .
بر مبنای رویکرد اجرایی . منطقه با هدف تدوین و اجرای برنامه های توسعه زا و عمرانی تعریف می شود .
صفحه 51:
. منطقه کارکردی بر حسب بازار کار
شهر و حوزه نفوذ آن تعریف می شود . در سطح میانی . منطقه کانونی . شکل خاصی از منطقه
عملکردی است که در نیک نقطه کانونی وجود دارد که نسبتبه دیگر نقطه های جمعیتی
دارای برتری است و مرکز ثقل ارتباطهای درون منطقه محسوب ی شود . در سطح کلان .
منطقه قطبی با پیوندگاهی است که در نیک شهربه عنوان مرکز قطب رشد . میدان نفوذ
ایجاد نموده و تمام فعالیتهای منطقه را به خود جذب و در خود قطبی می کند .
در یک فرآیند برنامه ریزی منطقه ای . تعیین منطقه مورد عمل . تلفیقی از منطقه های
همگن و در سطحهای مختلف منطقه عملکردی ( برحسب شرلیط ) حی باشد وحی توان آن را
به عنوان یک "منطقه برنامه ریزی" بکار گرفت
صفحه 52:
ل
. منطقه كلان : بخشى از فضاى ملى را تشكيل مى دهد -١
۲- منطقه میلنی : کوچک تر از منطقه کلان است و واحد فرعی اقتصادی
بشمار می آید .
۳- منطقه خرد : ناحیه همگن با عملکرد های مشخص اقتصادی است .
۴- منطقه محلی : که کوچک تر از منطقه خرد می باشد .
صفحه 53:
۳
eles!
اجتماعى وسياسى
موضوع قانونى هر لمرو
ae
موجچه با جهان یرون
از مطته
قلسروی مجزا و Ebates سوزمین
أكاهى از نيز به بنامه ريزى مستقل
Sas oe Sie
*ستقلل ار
قدرت به كاركيري
مفهوم سازمانی le مه
مواجهه با لمر داخل
رقلیت ] see ale منطته Jol) ناحیه ال
منطقه
ofa alle galt
صفحه 54:
۹-۱- تعریف
برنامه ریزی منطقه ای فرآیندی است در جهت تنظیم و هماهنگ کردن برنامه های مختلف اقتصادی - اجتماعی با
نیازها و امکانات محلی .به عبارت دیگر برنامه ریزی منطقه ای فرآیندی است در جهت مشارکت مردم و مناطق
در برنامه ریزی و فراهم آوردن موجبات برنامه ریزی از پایینبه بالابه منظور انطباق,با سیاست توسعه منطقه ای
در سطح ملی است و آمیختهبا روند تصمیم گیری و طراحی در سرمایه گذاری روی پروژّه های در سطح منطقه و
روی برنامه های توسعه اقتصادی برای مناطق مختلف یک کشور می باشد .
برنامه ریزی منطفه ای از لحاظ عامل جغرافیا و فضا وجه مشترک فراولنیبا آملیش سرزمین دارد لين دو برنامه
ريزى بايد در كنار هم باشند در ضمن برنامه ریزی منطقه ای باید در چهار چوب آمایش سرزمین انجام پذیرد .
برنامه ریزی منطقه ای یک نظم آکادمیک است که توسط طبقه بندی اهداف اجتماعی برای فعالیت های در سطوح
بزرك تراز مرها مشقي می شود 9 aa هام لیا لخن eh یذ > يي
صفحه 55:
۹-۲- رویه ها(شقوق) و حدود برنامه ریزی منطقه ای :
برنلمه عمران منطقه ای محدوده و رویه های متفایتی حی تولند داشته باشد مهمترین آنهابه شرح زیر
است:
الف - جلب و تمرکز سرمایه در نقاط عقب افتاده و کم رشد دارای پتانسیل های اقتصادی و اجتماعی .
ب - منطقه کردن برنامه های ییک بخش اقتصادی به منظور ایجاد قطب های تولیدی کشاورزی یا
صنعتی و توربستی و .۰
پ - تهیه و اجرای طرح های تفصیلی بخش های اقتصادی در مناطق مختلف کشور . بدیین معنی که
برنلمه ملی و بخشی خط مشی های کلی رشد را تعیین می نمایند و در سطح منطقه سبا رعلیت اولویت
ها و خط مشی های کلی نسبت به انتخاب و اجرای طرح ها و پروزه ها اقدام می شود .
ت - تهیه و تنظیم و اجرای برنامه جامع منطقه ای که کلمل تریین و مناسب شکل برنامه ریزی
منطقه ای تلقی می شود . زیرا هماهنگی بین پرویه ها و طرح ها را تضمین کرده و رشد متعادل
صفحه 56:
ل
۹-۳- نظریه رشد منطقه ای :
دانشمندان اقتصادی رویبیک نظربه مشخص رشد منطقه ای چه در سطح بين الملل
و چه در محدوده مرزهای کشور متفق الرلٌی نیستند . بطور کلی در زمینه عمران
منطقه ای چهار عامل . ارکان اصلی نظریه رشد را تشکیل می دهند که از آنهابه
عنوان ضولبط اساسی در تحلیل ها و قضاوت ها و تصمیم گیری ها استفاده می شود .
جان فرید من و وبلیام آلنسو اين جهار عامل را اینچنین عنوان می نمایند :
أمنابع طبيعى . نیروی انسانی و نقل و انتقال آن . شهر نشینی ۰ و واکنش
f 0
fi, ast aay تفن ککتاورزژی (زوستا )از
i
صفحه 57:
از لين نظر تشخیص چگونگی توزیع فعالیت های مختلف اقتصادی شامل جنبه های تولیدی و خدماتی و
همچنین سایر فعالیت های اجتماعی در سطح منطقه . نقش جمعیت و نحوه توزیع و پراکندگی آن ها .
موقعیت مشاغل و منلبع شغلی جمعیت فعال در منطقه بيدا نمودن و تعبین قطب ها و مراکز توسعه یافته
در هر منطقه . تعیین فعالیتهای تولیدی و خدملتی در قطبها و مراکز . دریلفت علمل يا عولمل مرکزیت قطب
ها نسبت به سایر نواحی منطقه . كه از لين قطبها و مراكز خدمات مى كيرند . مطالعه بافتها و شبكه هاى
حوزه ها و نواحى مختلف موجود در منطقه و شناخت فضاى فيزيكى آن ها و موقعیت آنها نسبتبه یکدیگر
و در رابطه با مراکز توسعه و قطب ها و درک چگونگی روابطشان . مطالعه چگونگی بافت و شبکه های
ارتباطی موجود در منطقه . رابطه منطقه مورد مطالعهبا مناطق همجوار و حتی دوردست و در انتها بر پایه
مطالعات فوق . درک تصویر سلسله مراتبی نواحی مختلف موجود در منطقه در چارچوب مطالعات منطقه ای
mt
صفحه 58:
مطالعه بنيادهاى bed le
اجتماعی ير بنايى
صفحه 59:
۹-۵- فرآبند برنامه ریزی منطقه ای :
در مطالعات منطقه ای . گذشته و حال مورد مطالعه قرارعی گیرد بدین شکل که وضعیت کنونی چرا و
چگونه به وجود آمده است . و از لين اطلاعات برای پیش بینی و آینده نگری و ساختن هرچه بهتر
آینده استفاده می شود . به طور کلی روند برنامه ریزی منطقه ای دارای مراحل زیر است :
الف- بررسی و گردآوری اطلاعات و داده ها .
آب- طبقه بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها .
پ- تعیین اهداف برنامه ریزی و راه های دست یافتن به هدف ها .
ت- انتخاب گزینه های مختلف از سیاستهای اجرایی و راهکارهای کاربردی نمودن هدف ها و راهبردها
و مطالعات برای انطباق آنها با وضع منطقه مورد برنامه ریزی .
خاب بهترين گزینه ها در رابطه با اهداف و انطباق آنها با اهداف برنامه ( ارزیابی گزینه ها) .
تهیه طرح ها و اقداما
صفحه 60:
چ - تصویب برنامه منطقه ای .
ح - اجرای برنامه .
خ - نظارت بر اجرای برنامه .
نظریه ای تحت عنوان "تم - استراتژی - پرویه " برای برنامه ریزی وجود دارد که در برنامه ريزى
توسعه منطقه ای نیز استفاده می شود و دارای سه مرحل زیر است :
۱- اطلاعات کلفی از منطقه و محیط مورد مطالعه و برنامه ریزی جمع آوری عی شود ( تهیه تم برنامه
ريزى ٠)
۲- مطالعات فراولنی از جنبه های مختلف اقتصادی اجتماعی - فرهنگی و غیره ... انجام می گیرد
(تعیین استراتژی برنامه ریزی) .
۳- پروژه های مختلف عمران و توسعه منطقه تهیه می شود ( تهیه پروژه های برنامه ریزی )
لین روش برنلمه ریزی علاوه بر برنامه ریزی منطقه ای در برنامه ریزی اقتصادی بلند مدت ۰ ميان و
SS
صفحه 61:
ترسیم چشم انداز ارزیابی سناریو تشخیص وضعیت.
سم بر io 1 ups LY ترسیم چشم انداز
وك" | بای cae راهبردی ملق ۰ |۳۵ شتاخت قبلیته, نها ۳ ۳
مسائل . تهديدهاو فرستها
صفحه 62:
۲- تجزیه و تحلیل منطقه ای
۳- تجزیه و تحلیل هدف
۴- تجزیه و تحلیل پروژه و بخش
۵- تهیه طرح توسعه منطقه ای
۶- اجرای طرح های توسعه منطقه ای
اتامات isa asl GT
1 ری مت a Ga
۳-۲ امکانت باقوه توسعه
a gin gee VV
۳-۵- پیشرفت مجموعه پروژه ها در تيل Maal as
۱-۶- رویههای مختلف اجرایپروژه
۲-۶- تشکیلاتمورد نیز بای اجرا
۳-۶- مشارکت مردم
ورودى ها ابه اقدامات برقامه ريزى)
١ ورودى
ورودی ۲
ورودی ۲
صفحه 63:
۹-۶- انواع برنامه ریزی منطقه ای :
۹-۶-۱- برنامه ریزی منطقه ای به مثابه فر آیندی برای تهیه طرح های جامع عمران منطقه ای :
هدف از این نوع برنلمه ریزی منطقه ای . تمرکز سرمایه کذاری در مناطق مستعد توسعه لما عقب افتاده می
باشد که از طرییق ایجاد قطب های رشد و مراکز توسعه موجبات حرکت عمومی را در منطقه مورد نظر در
جهت پیشرفت امکان پذیر خواهد نمود .
: منطقه ای کردن برنامه های توسعه ملی -۶-۲ -٩
در لین الگو . برنلمه ریزی منطقه ای درونیک نظام جلمع و متمرکز برنلمه ریزی جای دارد . در این نظام دو
حرکت کلی برنامه ریزی از بالا به پایین و از پایین به بالا مشاهده می شود :
الف - حرکت از پایین به بالا به منظور تعیین امکانات و نیازهای منطقه ای .
ب - حرکت از بالابه پایین.به منظور تعیین هدف ها و راهبردهای توسعه ملی و در مرحله نهایی تهیه برنامه
های ملی و توزیع منابع .
مطابق این الگو هدف برنامه ریزی. منطقه ای کردن
بق | نامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور با بخش !۱
صفحه 64:
۹-۶-۳- روشه برنامه ریزی جامع منطقهای ( بخشی - منطقه ای ) :
در لین فراگرد . برنلمه ریزی . غیر متمرکز است و نظام کلی برنلمه ریزی یکپارچه و جامع حی باشد . برنامه
ریزی قادر استبا مکانیزم های گوناگون . هماهنگی بین برنلمه کلان بخش ها و مناطق را برقرار سازد و در
ولقع باییک فر آیند یکپارچه برنلمه ریزی عمودی و افقی قادربه لین کار استتا علاوه برتهیه برنامه بخشی
کلان . برنلمه های جلمع مناطق نیز تهیه شود . برنلمه ریزی منطقه ای یک برنامه ریزی اقتصادی-کالبدی
است و لین علی رغم برنامه ریزی ملی که بیشتر جنبه اقتصادی دارد و برنلمه ریزی شهری که دارای جنبه
کالبدی است . می باشد .
بعد تقتصادی برنامه ریزی منطقه ای غالباً با ساخت اقتصادی بیک منطقه مانند بخش های تولیدی .
خدملتی . نیروی کار و سطح در آمد و ... سر و کار دارد و بعد فیزیکی آن بیشتر روی ساخت کالبدی . مانند
تاکید دارد .
کاربری زمین . ارتباطات . توسعه شهری و .
صفحه 65:
برنامه ریزی منطقه ای می تواند دارای ماهیت های زیر باشد :
۱- برنامه ریزی اصلاحی ( تخصیصی ) ( سرهحط2)) :فقط جنبه نوسازی و اصلاح وضع موجود را دارد .
۲- برتامع ابداعی ( مهم ؟») :جنبه ايجاد تغيير و دگرگونی دارد.
۳- برنامه ریزی ارشادی «قل»1) :شامل خطوط و رهنمودهای کلی و عمومی است
۴- برنامه ریزی آمرانه ( جرهجیم»1) :خطوط ویژه و لازم الاجرا را نشان می دهد .
۹-۷-نقش برنامه ریزی منطقه ای :
از طرفی ایجاد تحرک در جمعیت و توزیع موقعیت های اشتغال . ارتباطات تنگاتنگ اقتصادی - اجتماعی اوقات
فراغت و شبکه های ارتباطی بین منطقه ای و از طرف دیگر هدلیت جریانهای جمعیتی و اشتغال در منطقه با
قابلیت بهره گیری از متلبع در بلند از طرییق ایجاد تعادل بینیک منطقه و سایر مناطق کشور بر اساس تصمیم
گیری های دولت می باشد . بخش مهمی از برنامه ریزی منطقه ای شامل برنامه ریزی بر روی کاربری زمین است که
محل انجام فعالیتهای مختلف درییک منطقه رابا تخصیص زمین و مکان مناسب برای آنها نشان عی دهد . برنامه
ریزی بین مناطق نیز جنبه اقتصادی داشته و تفسیم فعالیتها را بین مناطق مختلف یک کشور را نشان می دهد .
صفحه 66:
۹-۸- تعادل منطقه ای :
در سطح منطقه . ایجاد تعادل منطقی بین مردم . اشتغال و محیط زیست یکی از آرمانهای پسندیده می
باشد . منظور از رشد منطقه بدان معنا نیست که منطقه فقیرتر تندتر از مناطق توسعه یافته رشد نمایند تا
سطوح در آمدی متعادل شود . گذشته از تعادل در آمدبی . ایجاد برابری در موقعیتهای اقتصادی . اجتماعی .
محیطی و شرلیط زیست جمعیت وبخ کارگیری تمام ظرفیتها و بالا بردن کیفیت زندگی نیزبه تعادل منطقه
ای کمک می کند .
: رویکرد نوین توسعه منطقه ای -۹-٩
وجود تفاوتهای ناحیه ای و در مقیاس بزرگ_تر عدم تعادلهای منطقه ای در سطح کشورها . نخستین
نظری رویکردهای توسعه منطقه ایبه شمار می رود و زملنی عنوان می شد که داشتن میک واحد تصمیم
گیری یکپارچه برای درینی کردن کلیه عاملهای موثر خارجی ضرورت دارد و تسهیل تبادل اطلاعات و
انطباق میان نهادها . حمایت از هدف کلی توزیع در آمد ۰ توان کاهش تفاوتهای محلی و شکل گیری سیاست
| توسعه . منطقه ۰
بشمار مي رفت ,و سس
گذاری قانوني از مقوله های بسیار مهم در ب
صفحه 67:
در دیدگاه منطقه وابستگی سه دسته بندی نظری در مورد توسعه منطقه ای مطرح شده است :
للف - ویژگی های نظری : باز بودن اقتصادهای منطقه ای و نقش عامل های خارجی در توسعه منطقه
ای و سپس انتقال رشدبه کل ساختار منطقه ای اقتصادی) . انطباق مدیریت محلیبا تغییرات ناشی
از عاملهای خارجی (مدیریتی) و مکان یلبی فعالیتها و نقش تعادل بخشی جابه جایی نیروی کار در
منطقه (فضایی) جنبه های مختلف را تشکیل می دهد .
ب- ویژگی های اصول نظری : بر پلیه توسعه شهری و ایجاد نظام شهری استقرار بافته و وجود منابع و
پایه ای بودن فعالیت های مرتبط با آن منابع می باشد .
پ- ویژگی های ارکان اصلی : توسعه منطقه ای را شکل می بخشد .
لین قلبل تردید نیست كه رشد منطقه ای در جلیی بلید افزلیش بلبد کسبه منطقه و کشور کمک کند و
در جلیی بلید متوقف شود که برای انسان و طبیعت ضرر داشته باشد از لین مفهوم سه ویژگی برای
صفحه 68:
. فرآيند توسعه یک منطقه حاصل نظام پیچیده ای از فعالیتهای توسعه زای دولتی با غیر دولتی است -١
رویکرد منطقه ای در توسعه . فعالیت های توسعه زا را بر اساس قابلیت های منطقه ای هدایت می نماید. -۲
۳- گرلیش برنامه ریزی توسعه منطقه ای . حرکت از نگرش بخشیبه سوی توزیع میان بخشی سرمایه در
بيك منطقه است »۰۱:۵0 .در همین راستا دارلیی های اقتصادی . ساختار سازمانی . نهادها و مناسبات
خارجی . عنصرهای نقش ساز در توسعه منطقه ای معرفی شده اند (0سسسه
با نگرشی دیگر مبنای توسعه منطقه ای بر سه اصل :
7 حقیقت«وقوع توسعه»
- نیکی «نامین عدالت و رفاه»
7 زیبایی «اعتلای ارزش های انسانی و زیست محیطی»
استوار می باشد وهرگهنه نهاد سازی بلید در راستای اراده مردم وبه منظور نیلبه لین سه هدف صورت
گیرد (0000.
صفحه 69:
بعدهای توسعه منطقه ای در چهار سطح مطرح است و بلید ار تباط عمودی و نظام مند میان این چهار
سطح برقرار باشد به گونه ای که :
۱- سطح جهانی ( منطقه بین المللی ): هماهنگی و همکاری در امر توسعه .
۲- سطح ملی ( بین منطقه ای ) : تقلیل تفاوت های منطقه ای .
۳- سطح منطقه ای : توسعه ناحیه ای .
۴- سطح محلی : توسعه منابع و توسعه اجتماعی اهمیت می یابد .
(6©69 سمه
جون خارج نمودن توسعه ملى از ويزكى تمركز و توجهبه جنبه هاى مكلنى (فضليى) دكركونى هاى
اقتصادی و اجتماعی و نیزمنا برابری توزیع منلبع مللی در سطح کشور دارای جنبه مدیریتی حی باشد
توسعه منطقه ای برای معنادار شدن بلید بعنوان بخشی از مدیریت ۰ رهبری و هدلیت جامعه در نظر
گرفته شود مس
صفحه 70:
برنامه ریزی توسعه منطقه ای در آینده . نقش پهیا برای شناخت قابلیتها و محرکهای توسعه زا .
هدلیت توسعه متوازن,با هدفهای اجرلیی در سطح ملی و نیز در انطباقبامنلبع و مهارتهای انسانی و
در چارچوب جهلنی شدن اقتصاد و رابطه میان کشورها دارا خواهد بود . در واقع بیک گزینه در
تعریف توسعه منطقه ای اینک تغییر شکل از اقتصاد بسته . دولتی و متمرکزبه یک اقتصاد باز .
بازاری و غیر متمرکز است. در این مورد سه ایده اصلی مطرح شده :
الف - آگاهی از محیط جدید در بر گرفته پدیده منطقه .
ب- آگاهی از عامل های جدید رشد و توسعه منطقه ای که در این محیط جدید مطرح هستند .
پ- لزوم طراحی روش های جدید دخللت در فر آیند توسعه منطقه ای و تشهیق و تحریک رشد و
توسعه منطقه ای با توجه به شرایط جهانی شدن اقتصاد (0۵00مسسم .
محیط جدید برای توسعه منطقه ای بر سه گزینه استوار است .
صفحه 71:
الف - باز بودن محيط از نظر خارجی . بر لثر جهانی شدن و توسعه ارتباطات و باز بودن محيط از لحاظ داخلی و در
نتیجه برقرار نمودن عدم تمرکز . لین دو علمل باز بودن (خارجی و داخلی ) تحت تاثیر چهار موقعیت رقلبت (بین
منطقه ها) . نوسازی (با توجهبه بازارگلنی بین المللی) . عدللت (ایجاد برابری میان منطقه ها) و مشارکت (تحرک
نهادهای مردمی ) قرارداد .
ب- وجود پیوند سرزمین در محیط میان منطقه ای محوری (مرکزی) و شییک و حاشیه (پیرامونی) . یعنی منطقه
به عنوانیک قلمرو سیاسی و اعمال مدیریت سرزمینی برآن سبه لین منهوم که در دیدگاه مدیریت توسعه منطقه
به عنوان سرزمین قلمروی انجام فعالیتهای توسعه زا می باشد .
پ - نوگرایی در مفهوم ملت - دولت و شکل گیری عملکردهای جدید در ساختار حکومتی مانند ایجاد دولت های
محلى (زير ملى) :6040 تسم
منطقه هابه عنوان بسترى براى رقلبت در اقتصاد در اقتصاد جهلنى .به ويقِه از لحاظ استقرار بنگاه ها و شركتهاى
توليدى و خدملتى حليز اهميت مى باشد . همجنين منطقه ها ساختار جغرافيليى تسهيل تبادل دانش ٠ نوآورى ٠
غن آوری و دیگر عامل های خارجی قلبل مبادله میان کشورها هستند و نیز آموزش نهادی و سازمانی برای انجام
فعالیتهای نوین در منطقه شکل می گیرد . نمودار اسلاید بعدی شرایط نوین توسعه منطقه ای را نشان می دهد
صفحه 72:
aye
557 تا ide.
عدم تمركق ۱ لت
ise seh
اد دنت های ی اس واي لوطيو الس م وهلي
Ses ند ود
صفحه 73:
در لین رهگذر .با توجهبه نقش و اهمیت برنامه ریزی توسعه منطقه ای در فرآیند
جهلنی شدن اقتصاد .یک سامانه سلسله مراتبی برای نظام برنلمه ریزی منطقه ای
می توان در نظر داشت که شامل سطح بندی برنامه ریزی منطقه ای در سطوح
جهلتى.. ملى.. پایینقر از سطع علی و,سطح مخلى خواهد بوة. نموتان اسلايد بعد
نظام برنامه ريزى منطقه اى را با سطح بندى فوق نشان مى دهد .
صفحه 74:
رشد اقتصادى , جريان منليع . كيفيت زندگی
Gd ale . توسعه متلبع . كشاورزى : صنعت ۰ زیر با و
idea ely ral ge ee بين كشورها وتاي
متافع اقتصادی. بوم شتاختی و منفع دیگر نش از همکاری
و هماهنگی منطقه ای
برنامه ریزی و برنامه گذاری به منظور
توسعه متایح هر منطقه به منظور اعتلا و بهبود کیفیت زندگی
عردم :اين أمر: توسبعه مخيط زینیت.
مطالعات فراكشورى به منظور همکاری
/ هماهنگی منطقه ای
تجزیه و تحلیل ساختار منطقه ای و
برنامه ریزی بين منطقه أى
صفحه 75:
Vv)
|نواع طرحهای برنامه ریزی شهری و منطقه ای در ایران
ظرح جامع سرزمین : طرحی است که شامل استفاده از سرزمین در قللب هدفها و خط مشیهای ملی و
اقتصادی از طریق بررسی امکانات و منلبع و مراکز جمعیت شهری و روستایی کشور و حدود و توسعه و
گسترش شهرها و شهرکهای فعلی و آینده و قطبهای صنعتی و کشاورزی و مراکز جهانگردی و خدماتی
بوده و در اجرای برنامه های عمرانی بخشهای عمومی و خصوصی ایجاد نظم و هماهنگی نماید.
بلرح کالبدی ملی و طرح کالبدی منطقهای : با هدف مکانیلبی برای گسترش آینده شهرهای موجود و
ایجاد شهرها و شهرکهای جدید.پیشنهاد شبکه شهری آینده کشور یعنی اندازه شهرها. چگونگی
استقرار آنها در پهنه کشور و سلسله مرلتب میان شهرهابه منظور تسهیل و مدیریت سرزمین و امر
خدمت رسانیبه مردم و پیشنهاد چارچوب مقررات ساخت و ساز در کاربریهای مجاز زمینهای سراسر
کشور . ><
i
صفحه 76:
طرح توسعه و عمران (جلمع) ناحیهای : لین طرح در اجرای وظلیف محول شده در قانون تغییر نام وزارت
آبادلنی و مسکنبه وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظلیف آن - مصوی ۱۳۵۳- و تصویبنامه شماره
۷۱ ات ۴۰۷ ۰ مورخ ۱۳۷۳/۱۱۰۵هیات وزیرانبه منظور تدیین سیاستها و ارلئه راهبردها در زمینه
هدایت و کنترل توسعه و استقرار مطلوب مراکز فعالیت. مناطق حفاظتی و همچنین توزیع
متناسب خدمات برای ساکنان شهرها و روستاها درییک یا چند شهرستان که از نظر ویژگیهای طبیعی و
جغرافیلیی همگن بوده و از نظر اقتصادی. اجتماعی و کالبدی دارای ارتباطات فعال متقلبل باشند. تهیه
بمیشود. این طرح بر اساس مصوبه شماره ۹۸۶۰ت ۰/۱۵۳۱۱ مورخ ۱۳۷۴/۰۸/۱۳هیات وزیران برای
شهرهای بزرگ و شهرهای اطراف آنها تهیه میشود.
صفحه 77:
7
ظرح جامع شهر : طرح جامع شهر عبارت از طرح بلند مدتی است که در ّن نحوه استفاده از اراضی و
منطقهبندی مربوط به حوزههای مسکونی. صنعتی, بازرگلنی, اداری و کشاورزی و تأسیسات و تجهیزات و
سهیلات شهری و نیازمندیهای عمومی شهری. خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهلیی خط (ترمینال) و
فرودگاهها و بنادر و سطح لازم برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی, بهسازی و
اولویتهای مربوطبه آنها تعیین میشود و ضولبط و مقررات مربوطبه کلیه موارد فوق و همچنین ضولبط مربوط به
حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی. تهیه و تنظیم میگردد. طرح جامع شهر بر حسب ضرورت قابل
تجدیدنظر خواهد بود.
الرح تفصیلی : طرح تفصیلی عبارت از طرحی است که بر اساس معیارها و ضولبط کلی طرح جامع شهر نحوه
استفاده از زمینهای شهری در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آنها و
و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری وا
ولویتهای مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی و توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عولمل مختلفم
شهری در آن تعیین میشود و نقشهها و مشخصات مربوط به مالکیت بر اساس مدارک ثبتی تهیه و تنظیم
وضع دا
صفحه 78:
طرحهای بهسازی, نوسازی. بازسازی و مرمت بافتها:طرحهای بهسازی, نوسازی. بازسازی و مرمت
بافتها طرحهلیی هستند که برای بهسازی. نوسازی و بازسازی محلات شهر اعم از قدیم. جدید و یا
مسالهدار به عنوان طرح تفصیلی بخشی از بافت موجود شهر تهیه میشوند.
طرح آمادهسازی توسعههای جدید در شهرها :لين طرحها شامل مجموعه عملیات لازم برای مهیا
نمودن زمین جهت احداث ممکن و تأسیسات لازم مربوط مطلبق قانون زمین شهری و آیین نامههای
اجرایی آن است و به عنوان طرح تفصیلی توسعههای جدید شهری تهیه میگردد. ۱
طراحی شهری : طراحی شهری دانشی است که ارتقای کیفیت محیط را بر اساس ادراک و رفتار مردم
کارشناسان و مدیران ملحوظ دارد.
ماخذ: بیانیه پایانی همایش سیما و منظر شهری تجارب جهانی و چشم انداز آینده ۱۳۸۲/۱۱/۲۸
صفحه 79:
طرح تفصیلی موضوعی : طرح موضوعی نیز طرحی است که برای احیاء برخی از مکانهای متروک و با
عملکردهای قبلی خاص و ناحیه هلیی وسیع (مثل معادن) یبا حفاظت چند ناحیه با ارزش معماری در
محورها حومه ها و سواحل وا برای فعالیتیهای تفریعی و گردش و نیز فضای سبزیا کمربند سبز تهیه
ی شود و همانطوریکه از معنای لغوی آن برمی آید معطوفبه موضوعات خاص برنلمه ریزی و در واقع
برای تکمیل طرحهای تفصیلی پلیه و موضعی ی باشد و مشخصات عمومی چنین طرحی عبارت است
از زمان محدود تغییر در موضوع خاص محدوده هلیی خاص در بخشی از شهر یا در سطح تمام شهر و
همرامبا ویژگیهای قلبل تغیبر یا اصلاح بودن از نظر مشخصات اجرلیی نیز لین طرح می تولند توسط
بخش عمومی یا خصوصی یا ترکیبی از هر دوی آنها صورت گرفته وبا همکاری نهادهای مرتبط با
موضوع اجرا شود. وظلیف خاص طرح ساماندهی جنبه های خاص تقوبت سایر طرحهای شهری و
تعیین وظلیف نهادهای ذیربط بوده و اسناد آن نیز شامل نقشه پیشنهادات گزارش مکتوب برای
ضرورتها و سیاستهای اجرایی و سایر مطالب توضیحی و تشریحی می باشد
صفحه 80:
طرح تفصیلی موضعی : طرح موضعی طرحی است که هم از نظر زملنی و هم از نظر مکلنی.با محدودیت
همراه بوده و شامل طراحی توسعه جدید شهربا تجدید نظر در طرحهای توسعه قبلی ویا بهسازی
مناطقی از شهر ویا ترکیبی از اینها خواهد بود. از نظر مشخصات عمومی لین طرح برا یحداکثر مدت
ده سال و همراهبا قابلیت تغییرات عمیق در محدوده نسبتا کوچکتر تهیه شده و قلبل تغییر و اصلاح
می باشد.
اجرای آنها توسط بخش عمومی یا خصوصی پا ترکیبی از هر دوی آنها صورت گرفته و با همکاری
نهادهای مختلفبه ویژُه بخشهای مرکزیا نواحی بزرگ جدید انجام خواهد شد. وظلیف خاص چنین
طرح ساماندهی مراکز شهری ساماندهی نواحی مسکونی قدیم وبا جدید و ساماندهی نواحی صنعتی
تجاری تفریعی گردشگری و غیره بوده اسناد آن نیز شامل نقشه پیشنهادات سند پيشنهادات و
سیاستهای اجرایی و سایر مطالب توضیحی و تشریحی همراه با برآوردهای مالی می باشد.
صفحه 81:
طرح هادی شهری : طرح هادی شهری عبارت از طرحی است که در ن جهت گسترش آتی شهر و نحوه استفاده
از زمینهای شهری برای عملکردهای مختلف.به منظور حل مشکلات حاد و فوری شهر و ارایه رامحلهای کوتاه
مدت و مناسب برای شهرهایی که دارای طرح جامع نمیباشند. تهیه می شود
طرح شهرهای جدید : عبارت است از طرحهلیی که برای ایجاد شهرهای جدید طبق تعریف ماده (۱) تصویب نامه
شماره ۲۷۶|۲۳۴۰ه- مورخ ۱۳۷۱/۰۶/۲۵ در قللب طرح های کالبدی ملی و منطقه ای و جامع ناحیهای
ضرورت و مکان ایجاد آنها با سقف جمعیتی و نوع فعالیت معین به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران
خواهد رسید و متعاقب آن و مانند سایر شهرها بایستی برای آنها طرح جامع و تفصیلی تهیه شود.
طرح شهرکهای مسکونی : طرح شهرکهای مسکونی طرحی که برای ایجاد یک مرکز جمعیتی جدید در خارج از
محدوده قانونی و حریم شهرها -مصوب ۱۳۵۵ - تهیه می شود.
طرح هادی روستا : عبارت از طرحی است که ضمن ساماندهی و اصلاح بلفت موجود میزان و مکان گسترش آتی و
نحوه استفاده از زمین برای عملکردهای مختلف از قبیل مسکونی. تولیدی. تجاری و کشاورزی و تأسیسات و
تجهیزات و نیازمندیهای عمومی روستایی را حسب مورد در قللب مصوبات طرحهای ساماندهی فضا و
سکونتگاههای روستایی با طرحهای جامع ناحیه ای تعیین می نماید.
صفحه 82:
۲(
ایران با سابقه نزدیک به ۵۰ سال برنامهریزی تا کنون دو بار تهیه برنامههای بلندمدت آمایشی را تجربه
اکرده است تجربه اول مربوطبه مطالعات ستیران بود که در دهه ۵۰ بصورت تفصیلی تهیه و تدوین شده و
با وقوع انقلاب اسلامی ایران مسکوت ماند و تجربه دوم مربوط به سال ۶۱ بود که به عنوان اولین طرح
آمایش جمهوری اسلامی ایران به دلیل برخوردبه جنگ و افزلیش مسائل ومشکلات اقتصادی کشور به؛
مرحله اجرا نرسید. تفکر برنامهریزی بلندمدت آمایشی در طول دهههای اخیر همواره فکر برنامهریزان و
متخصصان برنامهریزی و توسعه کشور رابه خود مشغول کرده و اخیراً از سال ۷۶ مرحله جدید مطالعات
آملیش ملی در یک چارچوب جدید و در یک تعامل ملی - منطقهای شروع شده و در حال تهیه و تدوین,
میباشد.
توجه به آمایش سرزمین در دور اخیر در واقع مولود وجود نوعی احساس نیاز به دیدگاههای جامعنگر؛
دورنگر و راهبردی بود کهنه تنهابه رولبط غیربخشی منطقهای نظر داشته باشد بلکه رولبط بخشی
منطقهای را نیزسبا خود داشته باشد. لین تفکر را میتوان نوعی تحول در مختصات فکری نظام برنامهریزی و
|جراینی کشور دانست هرچند اهداف و نسپاستهای برنامه بزی على از جایی به جای دیگر و در زمانهای
یا
صفحه 83:
4
بیشک غلیت اصلی تمام برنامهربزیها رسیدنبه توسعه پایدار. تعادل منطقهای. توزییع مناسب فعالیتها و
استفاده حداکثر از قابلیتهای محیطی در فرایند توسعه مناطق میباشد. تمرکز شدید جمعیت و فعالیتها
درییک یا چند نقطه جغرافیلیی از مشخصههای بارز اکثر کشورهای جهان سوم بخصوص ایران است pas
نوجه به برنامههای بلندمدت و تکیه سیاستگذاران به برنامههای توسعه سطحی جهت تحقق شعارهای
خود از موانع اصلی توسعه ناموزون کشور است. بررسی برنامهریزی توسعه در دوران سی ساله قبل از
انقلاب نشان میدهد کهبه رغم دستیابی.به رشد اقتصادی در چند بخش و حتی افزلیش چشمگیر در آمد
لسرانه. ریم گذشته در پیشبرد اهداف توسعهبا مشکلاتی مواجه شد. ريشه لین مشكلات عمدتاً ناشی از
تنظیم برنامهریزی توسعهبا نگرش صرف اقتصادی و بدون توجهبه بازتابهای اجتماعی و منطقهای لُن بود
که به نابرابربهای اجتماعی, اقتصادی و منطقهای به شدت داسن زد و مانع از برخورداری متعادل همه
مناطق از مواهب توسعه گردید. (زالی. ۸۳).
لین نوع نگرش به برنامهریزی و توسعه را میتوان مطلبقبا دید گاههای نظریهپردازان توسعه در دهه ۵۰ و
۶4 دانست که توسعه راابه مفهوم رشد تلقی کرده و تنها رشد اقتصادی و افزلیش درآمد سرانه را عین
آتوسعه میدانستند. در اولیل دهه ۵۰ شمسی جهت رفع نابرابربها و ایجاد تعادل منطقهای در صدد استفاده؛
از روش برنامهریزی فضای ملی همگامبا برنامههای اقتصادی گردید که بعد از انقلاب نیز در مراحل مختلفم
پیگیری شد و در حال حاضر نیز یکی از ضرورتهای توسعه متعادل فضلیی در سطح ملی میباشد. در لین
خصوص اصول جدید برنامهریزی بر چهار اصل استوار است .
صفحه 84:
+ ویژگی فضایی که نیازمندیها و ویژگیهای مکانها در آن مدنظر قرار میگیرد
+ ویژگی پایداری که بحث پایداری در مقیاس کوتاه مدت. میان مدت و دراز مدت مورد توجه قرار میگیرد
بژگی یکپارچگی که لزوم هماهنگی اهداف و اقدامات را مورد توجه قرار میدهد
7 ویژگی جامعیت که لزوم توجه به تمام بخشها در یک نگرش سیستمی و جامع را بیان میکند
در لین چارچوب بعد فضا دارای اهمیت فراوان است و اصول برنامهریزی فضلیی در برگیرنده اصول پایداری. یکپارچگی
و جامعیت است. در لین میان رسالت برنامه آملیش سرزمین رسیدنبه عدللت اجتماعی از دیدگاه دسترسی عادللنه و
أنوزيع فضايى دستاوردهاى توسعه. کارایی ناشی از برقراری و تقویت پیوندها و ایجاد یکپارچگی فضایی. تعادل
اکولوژیکی و ارتقاء کیفیت زندگی و حفظ و اعتلای هویت منطقهای است
بنابراین میتوان تهیه طرحهای آمایش و اجرا کردن آنرا به دلایل زیر ضروری دانست.
-۱ جهت بهرهبرداری مناسب از امکانات و قابلیتهای مناطق
۲ جهت ایجاد تعادل فضایی در پهنه سرزمین
۷ جهت تلفیق ویژگیهای فرهنگی مناطق در فرایند ملی -منطقهای
-۴ جهت ایجاد هماهنگی بین بخشهای مختلف اقتصادی
-۵ جهت لحاظ مناسبات جهانی و منطقهای در برنامهریزی
0-8 جهت تخصصی کردن و دادن نقشهای محوری به مناطق
و در نهلیت جهت ایجاد زمینه برای رشد و توسعه کشوربه مفهوم واقعی و استفاده از قابلیتهای طبیعی. اجتماعی وا
قتصادی در تسریع فرایند توسعه و هدایت صحیح چارچوب توسعه میباشد.
صفحه 85:
از مشکلات عمدهای که در نظام برنامهریزی وجود دارد. تفسیرپذیری قوانین مربوط به ّن است که موجب تلقیهای)
مختلف از قوانین میشود وبه دنبال ن در اجرا نیز ناهماهنگیهلیی به وجود میآورد. لین امر ایجاب میکند تلقیهام
تون و منابع قانونی ناظر بر این حوزه و حدود اختیارات عوامل موثر دقیقا بررسی شود. این بررسیها میتواند به منزله
چارچوبی برای اصلاحات مورد نیاز در نظام برنامهریزی باشد و تغییر ییا اصلاح ساختار برنامهریزی دارای محمل قانونی
پاشد.
در ماده ۷۲ دولت مکلف شدهبه منظور توزییع مناسب جمعیت و فعالیتها در پهنه سرزمینبا هدف استفاده کار آمد از
قابلیتها و مزیتهای کشور با استفاده از مطالعات انجام شده سند ملی آمایش سرزمین را به اجرا در آورد.
در بند للف ماده ۷۴ قرار دادن اسناد ملی آمایش سرزمین و کاربری ملی به عنوان مرجع اصلی هماهنگیهای بین
بخشی, بین منطقهای و بخشی - منطقهای در تصمیمگیریهای اجرایی بیان شده است.
در بند ب ماده ۷۴ نیز: هبه هنگام نمودن سند آملیش سرزمین. متناسببا تحولات جهلنی و منطقهای, علمی و فنیبا
بهرهگیری از اطلاعات پایهای و مکلنی و تعامل سطوح خرد و کلان منطقهای و بخشی,به گونهای که برنامه پنجم توسعه/
|قتصادی, اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سازگاری با سند ملی آملیش سرزمین تنظیم گردد.» موردا
آشاره قرار گرفته است.
همچنین در ماده ۱۱ ضولبط ملی آمایش سرزمین اشاره شده که: «سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور موظف است؛
ژمینه استمرار و پویلیی مطالعات آملیش سرزمینبا سه رویکرد «تاثیر تحولات جهلتی, منطقهای و داخلی». «تعمیق
لگرش بلندمدت و پایدار در راهبردهای توسعهای کشور». «تهیه طرحهای ویژه از نظر موضوعی با محدوده جغرافیایی»
قراهم نموده و سازماندهی مطالعات آملیش سرزمین به گونهای صورت پذیرد که برنامه پنجم و برنامههای بعدی میان!
مدت توسعه کشور به طور کامل بر مبنای سند آمایش سرزمین تهیه شود.»
صفحه 86:
BLY a. مفهوم آملیش سرزمین ایجاد تعادل بین سه عنصر انسان. فضا و فعاليت تعریف شده و مقوله آملیش, تلفیقی|
از سه علم اقتصاد - جغرافیا و جامعهشناسی است. ظهور رویکرد آملیش سرزمین در نظام برنامهریزی کشور ماحصل|
شرورتهایی بود که از دیرباز در نظام برنامهریزی احساس میشد. اکنون که بیش از ۳۰ سال از پیدایش این ایده درا
نظام برنامهريزى م ىكذرد فرصت مناسبی است.تا سه بار تجیبه مطالعات آملیش در کشوربه بهته نقد سپرده شودتا از
لین طریق بررسی جايكاه آمليش سرزمين در نظام برنامه ريزى با توجمبه الزامات عملیلتی و قانونی موجود واقعبينانه ترا
ضورت پذیرفته و زمینه تنظیم هرچه منطقیتر رولبط ميان سطوح مختلف برنامه و تعيين جایگاه مناسب برای آملیش
لسرزمین بوجود آید.
آملیش سرزمینبه عنوان بالادستترین سند توسعه کشور از جایگاه خاصی در نظام برنامهریزی کشور برخوردار است)
آگر ابعاد مختلف برنامهریزی و توسعه را در سطوح مختلف بررسی کنیم جایگاه آملیش سرزمین در نظام برنامهریزی
ایران به روشنی قابل تشخیص خواهد بود.
علاوه بر رولبط افقی که در ارتباط میان نظام برنامهریزی و نظام اجرایی کشور در قللب سطوح مختلف برنامه (اعم از
بلندمدت / ميان مدت / كوتاه مدت) وجود دارد. وجود ارتباطاتی عمودی در درون نظام برنامهریزی که جایگاه هریک
از سطوح برنامه راتبیین نموده و چگونگی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری لین سطوح را از یکدیگر تشریح مینملید ضروری
است. بدون شناخت این نوع از روابط درک کافی از نحوه عملکرد و وظایف مورد انتظار نظام برنامهریزی نمیتوان|
داشت.
پراساس تقسیمبندی چهار سطح برنامهریزی را میتوان از هم تفکیک کرد:
۱- خرد۲- کلان ۳- توسعه ۴- آمایش
کدامل مشخصات اانسا تفکک مکند
صفحه 87:
مقایسه رویکرد آمایش با سایر رویکردهای برنامهریزی از نظر اهداف
هدف برنامهریزی
مطلوبیت مصرفکننده - سود بنگاه - تابع رفاه اجتماعی
دستیابی به سطوح و نرخهای مورد نظر متغیرهای کلان اقتصاد که این سطوح و
شاخصهای بهینه به تناسب تابع هدف توسعه اقتصادی - اجتماعی سیاسی در سازگاری با
عملکرد اقتصاد خرد انتخاب میگردند.
تبیین تابع هدف منسجم اجتماعی که استراتژی توسعه بلندمدت / میانمدت / و کوتاه
تعیین نموده شاخصهای توسعه و سطوح بهینه آنها را تبیین میکند.
ادی. لجتماعی و محیطی سرز
منبع: مطالعات آمایش سرزمین, سازمان مدیریت و برنامهریزی, ۸۳
بهرهوری از منابع و
ea
خرد
اهداف
صفحه 88:
2
اهداف تعيين شده در برنامه ريزيهاى سطوح مختلف حاكى از جايكاه بالاى آمايش بعنوان جارجوب توسعما
بلندمدت كشور و در واقع راهنماى تدوين ساير سطوح برنامهريزى است. بهردورى از منلبع و ظرفيتهاى اقتصادى وا
أجتماعى و محيطى سرزمين هدف اصلى آمليش سرزمين است كه ساير اهداف سطوح توسعه. كلان و خرد را نيز درا
برمیگیرد در ولقع رسیدنبه هدف آملیش دریک لفق بلندمدت ۲۰ ساله مستلزم رسیدنبه اهداف برنامههای ۵ ساله,
اسالانه. بخشی و منطقهای است و ضروری است جهتگیری این برنامهها در راستای اهداف آمایش صورت گیرد.
از طرف دیگر مطالعه پیامدهای فضایی هرکدام از سطوح فوق درتبیین بهتر جایگاه آملیش در نظام برنامهریزی و
در بین سطوح برنامه ریزی کمک شایانی خواهد نمود.
مقایسه رویکرد آمایش با سایررویکردهای برنامهریزی از نظر پیآمدهای فضایی
پیامدهای فضایی سطوح
تعامل فعالیت و فضا -مکانیابی جهت حداکثر کردن سود بنگاه خرد
براكنش غير هماهنك فعاليت در فضا كلان | ييامد
رابطه انسان - فعالیت. پراکنش غیر هماهنگ فعالیت در فضا توسعه | فضايى
تعامل بین انسان و فعالیتهای انسان در فضا و چیدمان منطقی از استقرار جمعیت و فعالیت آمایش
در پهنه سرزمین
صفحه 89:
سازماندهی مناسب فعالیت و آنسان در پهنه سرزمین غلیت اصلی تمام برنامهریزیها در سطوح مختلف است.
اگرچه در سطح خرد مکانیابی جهت حداکثر نمودن سود بنگاه و در واقع جا نمایی بهتر فعالیتها پیلمد فضایی این نوع)
برنامهریزی میباشد ولی لین جانملیی در راستای هدف بالاتر یعنی چیدمان منطقی فعالیتها در پهنه سرزمین ایفای
لقش میکند به عبارت دیگر فرایند برنامهریزی صحیح و سلسله مراتبی از سطح آمایش ملی شروع وبا تدوین
أرنامههاى ميان مدت توسعهای و برنامهریزی کلان اقتصادی به سطح برنامهریزی خرد منتهمی میشود. اتکا به این|
اسلسله مراتب نه تنها به اجرایی شدن مطالعات کلان و بلندمدت کمک شایلنی میکند ASL روند توسعه کشور را
بمنطقی. هماهنگ و پویا میسازد و عناصر توسعه یک کشور همانند اجزاء یک سیستم یا اندامهای یک بدن دارای
عملکردی تخصصی بوده و چارچوبهای توسعه مناطق و اهداف بلندمدت آنها متأثر از اهداف بلندمدت ملی بوده و
برنامه ریزیهای محلی نیز از چارچوبهای توسعه منطقهای پیروی خواهند کرد.
ل در نكاه خرد نگاه برنامهریز فرایند تصمیمسازی کارگزاران منفرد اقتصادی است.
ل نكاه كلان ماحصل تعامل تصمیمات کارگزاران اقتصادی در سطح کل فعالیت اقتصادی است.
+ در نگاه توسعه تعریف اثربخش شاخصهای توسعهیافتگی و رسیدن به آن در فرایند پایدار مدنظر میباشد.
و در نگاه آمایش مهندسی ترتیبات بهرهوری بهینه از ظرفیتهای اجتماعی و طبیعی مدنظر میباشد.
سته به آنکه چه حدی از تاثیرگذاری آمایش را بر نظام برتامهریزی کشور مى بذيريم نحوه استفاده از اسناد آمايشى درا
تنظیم رولبط سرزمینی بخشها تفاوت میکند. دربیک تعبیر نسبتاً محدود میتوان آملیش را صرفّبه منظور شناسایی
ثاثیرات فضلیی و جغرافیلیی جهت گیریهای برنامهبه کار گرفت وی نتظاراتبرنمهریزان در زمینه تلفیق دیدگاههای
بسوزمینی یا بخشی و ایجاد هماهنگیهای بینبخشی, بینمنطقهای و بخشی س منطهای را با استفاده از رویکر
آمایشی برآورده ساخت. گونهبندی و شناسایی مجموعه رویکردهای ممکن در ایسن زمینه به تعدییل انتظارات!
برنامهریزان از آمایش سرزمین و به طور متقابل آمایشگران از نظام برنامهریزی کمک میکند.
صفحه 90:
برنامهریزی توسعه اجتماعی و اقتصادی در قالب يك فرايند سلسله مراتبى و منطقی
لرنامهریزی, متأثر از مطالعات توسعه فضلیی و آملیش ملی است در ولقع میتوان گفت هدف نهلیی|
رنامهریزی توسعه فضایی و آمایش سرزمین برنامهریزی توسعه اجتماعی است. در سلسله مراتبا
قوق بعد از تهیه طرح آمایش ملی و تعیین نقش مناطق. طرح پایه آمایش استان و شهرستان
تدوین و با تحلیل مراکز زیست و فعالیت تدوین برنامهریزی توسعه اقتصادی محلی, منطقهای و
أملى نيز شروع مىكردد. ۱ ۱
طراحى نظام برنامهريزى مبتنى بر آمايش سرزمين و ارتقاء جايكاه آمايش سرزمين به عنوان
پالادستترین توسعه بلندمدت کشور در راستای اعتلای نظام برنامریزی کشور از طریسق
لهادینهسازی رویکرد آمایشی در بدنه نظام برنامهریزی به منظور تنظیم رابطه دیدگاههای درازمدتا
و میانمدت و تنظیم روابط بین برنامهریزی بخشی و منطقهای و تعیین نقش و جایگاه بخشهای
مختلف و عرصههای مختلف جغرافیایی در چارچوب مبانی آمایش سرزمین صورت میگیرد.
در واقع آمایش و اسناد آن در سطح ملی یک سند بالادست در افق بلندمدت ۲۰ ساله ا
که اصولاً جهت تحقق امداف و آرمانهای آن باید تمام برنامهریزیهای سطح پایین آن با استناد به
این اسناد تهیه و نهایتا به مرحله اجرا پرسد.
صفحه 91:
(22
اين نوع برنامه ريزى دربركيرنده جبهت كيرى هاى كلى و اساسى نظرى است:
۱- متمرکز یا اجباری (شوروی سابق) ۲- نیمه متمرکز (اروپای شرقی سابق) ۳- مختلط (فرانسه و
انگلستان4 ۴- ارشادی (ژاپن) ۵- موضعی و موردی (آمریکا).
۱- کلان ۲- اقتصادی ۳- بخشی ۴- بین بخشی ۵- جامع ۶- اجتماعی ۷- نیروی انسانی ۸-
۹- آمایش سرزمین ۱۰- بخشی - منطقه ای
به نوعی از برنلمه ریزی می گویند که در ّن بعد از تعیین یک لفق زملنی (۵ا ۱۰ ساله) ۲تا ۳ سال
پس از شروع. میک بازنگری در کل برنامه صورت گرفته و براساس مقدار پیشرفت انجام شده و منابع
مللی کاهش یا ا يافته. دوباره برنامه بر طبق همان لفق زملنی قبلیبا توچه به آمار و اطلاعات
جدید طراحی می شود و لین عمل هر ۲تا ۲سال یک بار صورت حی گیرد. اخیرا از سوی رئیس سابق
سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور - دکتر رهبر - پیشنهاد شده بود که برنامه ریزی غلتان برای
کشور ما مناسب است. او پیشنهاد داده بود که برنامه ریزان از این الگو بهره ببرند.
صفحه 92:
ey
LR CE eh ay cell a ل ا ل ا
یور سس
و یت مت ماس دا
اسیدجواد سیدپور روزنامه ایران, شمار ۳۷۶۹ به تاریخ ۸۶/۰۸/۰۲ صفحه ۸ (اقتصا
أوبلاك آرمانشهر
ررين بور - مير يور -