تعامل اجتماعی و فضاهای باز شهری

تعامل اجتماعی و فضاهای باز شهری

اسلاید 1: تعامل اجتماعی و فضاهای باز شهریفضاهای عمومی از اهمیت ویژه‌ای در حیات تعاملات جمعی شهروندان برخوردارند که اغلب از بیشترین امکانات به‌صورت بالفعل و بالقوه برای حضور شهروندان بوده و نیز محدودیت‌های زمانی، اندازه و کنترل ندارند(پاکزاد،1384). فضاهای باز عمومی امکان انگیزش و انتخاب آزاد میان رفتارها، حرکت‌ها و اکتشافات بعدی را برای تعداد معنی‌داری از مردم و شهروندان فراهم می‌آورد(Lynch, 1972) به عبارتی فضای منظمی که خود را به‌راحتی با گوناگونی رفتارها تطبیق داده و زمینه خنثی و القاء کننده را برای کنش‌های خودانگیخته فراهم می‌آورد(Ibid, 110)

اسلاید 2: در فضاهای عمومی فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شده و برخوردهای از پیش تدوین نیافته به وقوع پیوسته و افراد در یک محیط اجتماعی جدید باهم اختلاط پیدا کنند(Ibid: 109) تعاملات متقابل ر و در رو شالوده اصلی همه شکل‌های کنش متقابل اجتماعی1 است. کنش متقابل روزمره به روابط و مناسبات ظریف میان آنچه در قالب کلمات بیان می‌کنیم و آنچه از طریق صور پرشمار ارتباط غیرکلامی به دیگران انتقال می‌دهیم، بستگی دارد. بنابراین به‌طورکلی انواع مختلف کنش‌های متقابل اجتماعی را می‌توان به دودسته ارتباطات کلامی و ارتباطات غیرکلامی)یا زبان بدن 4( تقسیم نمود )گیدنز، 1390)

اسلاید 3: گافمن در دسته‌بندی متفاوت دیگری دو نوع کنش اجتماعی را شناسایی می‌نماید. عیارهای دسته‌بندی وی سطح توجه افراد دخیل درکنش اجتماعی به رفتار و حالات یکدیگر است. دسته نخست،کنش متقابل غیر کانونی زمانی رخ می‌دهد که افراد، اطلاع از حضور یکدیگر را به نمایش می‌گذارند. در این حالت مردم پیوسته در حال برقراری ارتباطات غیرکلامی از طریق اداها و حالات چهره‌شان هستند. اما کنش متقابل کانونی 6 هنگامی رخ می‌دهد که افراد مستقیماً به آنچه دیگران میگویند یا انجام می‌دهند، توجه داشته باشند. گافمن هر نوع کنش متقابل کانونی را یک مراوده می‌داند که حاکی از کنار گذاشتن بی‌اعتنایی مدنی 8 است و بخش بزرگی از زندگی روزانه ما را تشکیل می‌دهند)گیدنز، 1390) مراد ما از تعامل اجتماعی در این نوشتار، کنش متقابل کانونی است. تحقیقات سامر نشان داد که فرم محیط اکولوژیک بر تأمل و تعامل بسیار تأثیرگذار است و حس مکان مکث یا حرکت را به‌خوبی القا می‌نمایند فرم‌های مقعر پذیراترین فرم‌ها بوده و با ایجاد حریم حس تعلق و مالکیت را افزایش می‌دهد به‌عنوان فضاهای مکث بلندمدت به کار می‌روند و تعامل در آن‌ها به دلیل چیدمان رو به افزایش است(Sommer, 1967).

اسلاید 4:  نکته بسیار مهم و اساسی درکنش های متقابل اجتماعی، وضعیت مند بودن آن‌هاست. کنش‌ها در مکانی خاص رخ می‌دهند و مدت‌زمان مشخصی دارند. بنابراین واجد نوعی همسویی زمان_ مکان هستند. مفهوم منطق‌های شدن به ما کمک می‌کند که بدانیم زندگی اجتماعی چگونه ناحیه بندی زمانی_ مکانی می‌شود. تعامل تجربه های اجتماعی و ویژگی قرارگاه‌های رفتاری، موضوع مهمی در بحث تعامل اجتماعی است. به‌طور کلی همجواری، تجانس، تراکم، موقعیت و هدف،عوامل اولیه واصلی در ایجاد تعامل میان افراد هستند (مان،1363) یکی دیگر از عوامل محیطی مؤثر بر تعامل اجتماعی،تعداد افراد موجود برای تماس در یک محدوده فضایی است.

اسلاید 5: مجاورت فضایی از مهم‌ترین تعیین‌کننده‌های روابط آنی افراداست، ولی حضور عده‌ای زیاد در فضایی بسیار کوچک می‌تواند منجر به ادراک روان‌شناختی ازدحام شود )آلتمن، 1382) ازاین‌رو فضاهای باز شهری به‌عنوان یک قرارگاه رفتاری، نقشی مهم در تأمین نیاز اجتماعی افراد، تعامل مردم با یکدیگر و توسعه روابط فردی و اجتماعی دارند. وجود فضاهای دنج و خصوصی برای ملاقات‌ها و صحبت‌های چهره به چهره افراد با یکدیگر با توجه به شرایط سنی، جنسی و اجتماعی و ایجاد فضاهایی برای ارائه مهارت‌های فردی و گروهی می‌توانند به‌عنوان قرارگاه‌های رفتاری مؤثر در ایجاد ارتباطات اجتماعی باشند )فلاحت و کلامی، 1387)

اسلاید 6: عناصر لينچ و ونچوري در رابطه با حس مکانيلينچ و ونچوري هر دومتغیره‌ای ادراکي را به نمايش می‌گذارند، لينچ با عناصري سروکار دارد که در منظر شهري مؤثرند به نحوي با پنج متغيري که بيان می‌کند ماهيت کيفي را در شهر به مناظره می‌کشد. او شهر را يک پورتره که می‌تواند (واقعي باشد و يا ذهني و تجربي) می‌بیند و يا تصوري که مثلاً شخص از لبه دارد (لبه ممکن است ذهني باشد و می‌تواند هر عنصري باشد و می‌توانیم هر بازه مکاني را براي آن داشته باشيم).او می‌خواهد ما تصور قابل‌شناسایی از شهر داشته باشيم که اين تصور می‌تواند فيزيکي (کمي) و يا مصنوعي و ذهني و آنچه را که در حيطه ذهن و خيال و به‌صورت انتزاعي است را داشته باشيم. لينچ تصوري را به وجود می‌آورد که می‌توانیم شهر را بررسي کنيم او شناسايي کمي پنج متغير خويش را (راه، گره، لبه، نشانه، محله) در شهر را با عوامل کيفي بيان می‌کند. و براي هر يک از متغيرهاي خويش تعريفي به ميان می‌آورد. در بررسي عوامل یادشده عواملي را قوي می‌داند که براي اکثريت مردم قابل‌درک باشد.

اسلاید 7: ونچوري به عواملي می‌پردازد که حتماً وجود دارد. عناصري که ونچوري موردبحث قرار می‌دهد (نشانه، مقياس، سرعت، فضا) هستند. ونچوري اين عوامل را به‌صورت کمي در شهر می‌بیند او به مقياس نشانه‌ها در فضا براي شناسايي محيط اهميت قائل می‌شود. مقياس را درگير کالبد فضايي می‌کند و رابطه عناصر با محيط را می‌سنجد. عواملي که او به دنبال آن‌ها می‌رود واقعي هستند. مانند: يک تابلو راهنما که به‌عنواني براي شناسايي جهت راه و يا يک تابلويي که جهت هتل را معلوم می‌دارد و در جاده نصب‌شده خبر از وجود هتلي را می‌دهد که در چند کيلومتري نشانه‌ای (همان تابلوي جهت) که قبلاً خبر از آن می‌داده، باشد.

اسلاید 8: ونچوري براي معرفي نشانه آن را با پارامترهاي قابل‌اندازه‌گیری و به‌صورت کمي مطرح می‌کند. ونچوري نشانه‌ها را به‌صورت (کلمه، تصوير، مجسمه) که در شهر لاس‌وگاس استفاده‌شده و آگاهی‌دهنده براي افراد است، می‌بیند. عاملي که ونچوري براي نشانه‌ها بکار می‌برد مقياس است؛ براي نشانه‌های او مقياس و سرعت نيز مطرح می‌شود به‌گونه‌ای که مقياس را حيطه اعتبار اطلاعات می‌داند، که در اهميت بصري آن نشانه تأثیرگذار است. مقياس در نشانه‌ها عامل مهمي براي شناسايي محيط است زيرا از مقياس نشانه‌ها براي پر کردن ديد در فواصل دور استفاده می‌شود. عامل ديگري که وي در استفاده از سمبل و نشانه در شهر بکار می‌گیرد استفاده از فرم براي بازگويي خود نشانه است. سمبليزم در فرم، نشانه و عاملي که باعث تقويت زبان محتوا می‌شود و بهتر می‌توان با آن رابطه برقرار کرد و اين برقراري از طريق ظاهر فرم قابل‌درک است. يعني به معماري ارتباطي اهميت می‌دهد و از فرم می‌خواهد به‌گونه‌ای باشد تا نشانه را بيان کند، به‌گونه‌ای ديگر نشانه در فرم باعث تقويت زبان محتوا می‌شود و بهتر می‌تواند با آن رابطه برقرار کرد و اين برقراري از طريق ظاهر فرم قابل‌درک است.( مانند: رستوراني که شبيه اردک طراحی‌شده و به مخاطب نويد گوشت اردک را می‌دهد).

اسلاید 9: محتوای تصویر ذهنی تصاویر ذهنی شهر در سه زمینه ساختار و معنا قابل‌تحلیل و تبیین‌اند هویت به اشیایی از محیط اطلاق می‌شود که در رابطه شکل زمینه را ایفا می‌کنند ساختار به رابطه ویژه اشیا و عناصر محیط گفته می‌شود و معنا و سودمندی احساس یا عملی عناصر محیط است . (لنگ، 1381).تصویر ذهنی یک مکان با استفاده مداوم آن غنی و تصحیح می‌شود اگر ساختار کالبدی یک مکان عوض شود و فرد به استفاده از آن ادامه دهد تصویر ذهنی او از مکان تغییر می‌کند اگر شخص از دگرگونی محیط مطلع شده باشد .تصور او از محیط نیز عوض می‌شود ولی نه به‌شدت قبل در بسیاری از موارد بین تغییر محیط و تغییر تصویر ذهن تأخیر زمان قابل‌توجهی وجود دارد درنتیجه در بحث‌ها ممکن است به‌جای شرایط کنونی به وضعیت گذشته اشاره شود (لنگ، 1383).

اسلاید 10: مقاصد ابزاری و نمادین نیز نیازهای گوناگونی را برآورده می‌سازند حلقه‌های رفتاری بسیار پیچیده‌اند و داستان نویسان و هنرمندان قبلاً به آن علاقه‌مند بوده‌اند در سال‌های اخیر با توسعه علوم رفتاری حلقه‌های رفتاری موردتحقیق سازمان‌یافته نیز قرارگرفته‌اند . (لنگ، 1381).فضاهای عمومی از اهمیت ویژه‌ای در حیات تعاملات جمعی شهروندان برخوردارند که اغلب از بیشترین امکانات به‌صورت بالفعل و بالقوه برای حضور شهروندان بوده و نیز محدودیت‌های زمانی، اندازه و کنترل ندارند(پاکزاد،1384). فضاهای باز عمومی امکان انگیزش و انتخاب آزاد میان رفتارها، حرکت‌ها و اکتشافات بعدی را برای تعداد معنی‌داری از مردم و شهروندان فراهم می‌آورد(Lynch, 1972)

اسلاید 11: به عبارتی فضای منظمی که خود را به‌راحتی با گوناگونی رفتارها تطبیق داده و زمینه خنثی و القاء کننده را برای کنش‌های خودانگیخته فراهم می‌آورد(Ibid, 110) در فضاهای عمومی فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شده و برخوردهای از پیش تدوین نیافته به وقوع پیوسته و افراد در یک محیط اجتماعی جدید باهم اختلاط پیدا کنند(Ibid: 109) بنابراین شرط اساسی برای اینکه یک فضای عمومی، فضای شهری تلقی شود این است که در آن تعامل و تقابل اجتماعی صورت گیرد، پس آن دسته از نرم فضاها و سخت فضاها که بستر تعامل اجتماعی نیستند، فضاهای شهری نامیده نمی‌شوند (پاکزاد، 1389)

اسلاید 12: - فضاهای مرد گرافضای مردم‌گرا با ایجاد خاطرات خوب افراد را مجدداً به فضا می‌کشاند. فضاهایی که بی‌خبری در آن‌ها نهفته فرد را تشویق به عبور سریع و کشف آن می‌نماید بنابراین تعامل پایین می‌آید و تمام توجه صرف کشف محیط نمی‌شود پارکز در تحقیق خود به این نتیجه رسید که نوع پوشش گیاهی خاص و بومی نیز می‌تواند بسیار خاطره‌انگیز بوده و حس مکان ویژه‌ای در فرد ایجاد نماید. نور و سایه‌ها در فضا می‌تواند بر حرکت و مکث تأثیرگذارند. ریتم موجود در کشش به سمت رفتن به یک هدف خاص را افزایش می‌دهد محیط خوانا حس کنترل بر محیط را زیاد کرده و عزت و وجدان اجتماعی را افزایش می‌دهد. ون داینر با به کار بردن مفهوم رفتار فرا نقشی بر رابطه محیط شهری و رفتار شهروندی تأکید دارد (نصرآبادی، 1390)

اسلاید 13: دسته‌بندی فعالیت‌های جمعی در فضاهای عمومی فعالیت‌های انسان معلول نیازهای اوست فضاهای عمومی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که پاسخگوی نیازهای متنوع گروه‌های مختلف اجتماعی در همه رده‌های سنی باشند. برقراری رابطه‌ی اجتماعی از ملزومات زندگی جمعی است که یکی از همین نیازها محسوب می‌شود ارتباط اجتماعی از طریق فعالت های متنوعی در محیط صورت می‌پذیرد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:گفت‌وشنود: یکی از علایق اساسی افراد توجه به افراد در محیط است. آن‌ها گاهی اوقات دوست دارند دیدار گفت‌وشنود مراسم عمومی و بازی جمعی داشته باشند مکان‌های بدون مردم افراد را به وحشت می‌اندازد(نوذری، 1383)

اسلاید 14: دیدار یکی از فعالیت‌های اجتماعی تماس و دیدار بین افراد و گفتگو و تبادل افکار بین آن‌هاست در اینجا دیدار به مفهوم ملاقاتی است که از قبل برای آن برنامه‌ریزی‌شده و پس از انتظار در فضای خاصی صورت می‌گیرد(نسبی، 1385)آمدوشد: وجود دسترسی‌های ساده به فضاهای عمومی در محیط مسکونی موجب جذب افراد و فعالت ها به محیط می‌شود پیاده‌روی عمده‌ترین آمدوشد در محیط‌های مسکونی است که ضمن به ارمغان آوردن سلامتی و نشاط برای افراد به فضاهای عمومی یا جمعی در محیط مسکونی جنب‌وجوش و حرکت می‌بخشد و فعالیت‌هایی از قبیل دیدار و گفت‌وشنود را در این فضاها خوشایندتر کرده و مورد استقبال ساکنان قرار می‌گیرد (نسبی، 1385)

اسلاید 15: مراسم عمومی: بعضی از مراسم و آداب اجتماعی و مذهبی می‌تواند در فضاهای عمومی صورت گیرند مثل جلسات مشترک ساکنان جشن‌ها و مراسم مذهبی. (نسبی، 1385)بازی: یکی از فعالت های متداول برای اغلب گروهای سنی بازی است این فعالیت از بازی کودکان زیر نظر خانواده در محیط مسکونی آغازشده و تا بازی افراد بزرگ‌سال در مکان عمومی‌تر گسترش می‌یابد(نسبی، 1385)ورزشی: نوعی فعالت فیزیکی که بستگی به تمایل فرد وضعیت جسمانی و هدف نهایی وی از ورزش دارد طراحی فضاها و امکانات ورزشی باید متناسب با محیط و شرایط آن باشد تا حرکات ساده نرمشی پیاده‌روی، شطرنج و غیره در آن صورت گیرد(Barton, 2003)

اسلاید 16: تفریح : هرگونه فعالیتی را که با قصد برطرف کردن نیاز اوقات فراغت صورت می‌گیرد هر تفریحی در این زمان انجام می‌گیرد ولی همه‌ی اوقات فراغت صرف تفریح نمی‌شود(نوذری، 1383) برخی از این فعالت ها در عین ساده بودن خاص‌تر هستند مانند راه رفتن ایستادن و نشستن و همچون دیدن و گفتگو کردن این فعالت های پایه به‌عنوان نقطه شروع در نظر گرفته می‌شوند و در ادامه برای طیف وسیعی از دیگر فعالت ها مانند بازی ورزش و فعالیت‌های اجتماعی و غیره بستر رشد و گسترش فراهم می‌کنند(یان گل، 1387) انجام شدن این فعالت ها در فضاهای عمومی درگرو قابلیت محیط در جذب افراد و افزایش تمایل آن‌ها به حضور در این فضاهاست.

اسلاید 17:  پاکزاد ، جهانشاه.1381. هويت و اين هماني با فضا ، مجله صفه ، شماره 21-22 ، تهران پاکزاد، جهانشاه. 1385. راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران، تهران، انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی.پاکزاد، جهانشاه.1386. مباني نظري وفرايند طراحي شهري، انتشارات دانشگاه بهشتي، چاپ دوم.پاکزاد، جهانشاه.1386. مقالاتي درباب طراحي شهري، انتشارات شهيدي، چاپ اول.گیدنز، آنتونی .1390. گزیده جامعه شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، چاپ اول، نشر نیگيدنز، آ.1379. جهان رها شد ، ه ترجمه علي اصغر سعيدي و يوسف حاجي عبدالوهاب، انتشارا ت علم وادب.لنگ، ج.۱۳۸۱. عليرضا عيني فر، آفرينش نظريه معماري: نقش علوم رفتاري در طراحي محيط ، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول. -Lynch, Kevin. (1958) Environmental Adaptability, Journal of the American institute ofLynch,K,(1972),The Image of the City, Cambridge, Ma:The MIT PressMarcus CC, Sarkissian W (1986). Housing as if People Mattered, Berkeley, University of California Pre