جلسه نهم تفسیر سوره نور

جلسه نهم تفسیر سوره نور

اسلاید 1: تفسیر سوره ی نور (9)

اسلاید 2: اعوذ باللّه من الشیطان الرجیمأَ لَمْ تَرَ أَنَّ اَللّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِی اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اَلطَّیْرُ صَافّاتٍ كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ وَ اَللّهُ عَلِیمٌ بِما یَفْعَلُونَمخاطب، رسول اكرم است. می فرماید: آیا مشاهده نمی كنی- یعنی مشاهده می كنی و می بینی- كه هركه در آسمانهاست و هر كه در زمین است و هم مرغان در حالی كه در آسمان بال گشاده و صف كشیده اند، همه تسبیح گوی او هستند. كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبیحَهُ وَ اللّهُ عَلیمٌ بِما یَفْعَلونَ و هركدام از اینها به نماز خود (یا به خواندن و دعای خود) و به تسبیح خود آگاه است و خدا هم به آنچه آنها می كنند آگاه است. آیاتی كه در این چند جلسه تفسیر كردیم، از اول آیه ی نور تا اینجا، می بینیم همه ارائه ی صحنه های مختلف نور و ظلمت است، انسان مكلف و موظف است كه از پرتو نور وحی و نبوت، به كمك نور فطرت خودش بهره گیری كنداَللّهُ نورُ السَّمواتِ وَ الْاَرْضِ . سراسر هستی روشن به نور خداست و سراسر هستی آگاه از وجود خداوند است مطالب قرآن مجید همیشه از بشر جلوتر است، طبعاً این طور است، یعنی بشر باید كوشش كند خودش را به این حقایق برساند

اسلاید 3: تسبیح و تحمید موجودات یكی از حرفهایی كه قرآن روی آن تكیه كرده است مسئله ی تسبیح و تحمید موجودات- هر دو- است. قرآن در بعضی از بیانات خودش می گوید تمام ذرات وجود، خدا را تسبیح می كنند و حمد می كنندما دو مرحله داریم: یكی این كه آیا قرآن چنین مطلبی را بیان كرده یا نكرده است. دوم این كه بشر در تلاش و تكاپوی خودش چقدر خود را به این حقیقت نزدیك كرده است. در سوره ی بنی اسرائیل است كه شاید از همه جا عام تر و صریح تر بیان فرموده است؛ می فرماید: وَ اِنْ مِنْ شَیْ ءٍ اِلّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهونَ تَسْبیحَهُمْ هیچ چیزی نیست اِنْ مِنْ شَیْ ءٍ یعنی ما مِنْ شَیْ ءٍ مگر آن كه خدا را تسبیح مقرون به حمد می كند، ولی شما تسبیح آنها را نمی فهمید؛ یعنی نگو من گوشم را كه پای این چوب یا سیمان یا درخت و همین طور ذرات بدن خودم می گذارم نمی شنوم كه او خدا را تسبیح می كند. طبق گفته ی قرآن هر سلول از سلولهای پوست و گوشت و استخوان و خون من و هر مویی از موهای بدن من دائماً در تسبیح حق تعالی است، در حالی كه من نمی شنوم. قرآن می گوید بله، شما نمی شنوید؛ و بلكه «نمی فهمید» تعبیر می كند؛ نمی گوید «لا تَسْمَعونَ» ، می گوید: «وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ» و میان ایندو فرق است. اگر «لاتَسْمَعونَ» باشد [یعنی ] ممكن است ما بفهمیم چنین چیزی هست ولی نمی شنویم

اسلاید 4: فرق تسبیح و تحمیدمی فرماید: اِلّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ. چون تسبیح و حمد كار ماست، اقلاً بفهمیم وقتی در نماز می گوییم: سُبْحانَ رَبِّیَ الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ كه خلاصه اش این است: «تسبیح پروردگار عظیم می كنم و حمد پروردگار عظیم» یا می گوییم: سُبْحانَ رَبِّیَ الْاَعْلی وَ بِحَمْدِهِ یعنی تسبیح می كنم پروردگار برتر را و حمد می كنم او را؛ «تسبیح می كنم» یعنی چه؟ و «حمد می كنم» یعنی چه؟ ثنای خدا به دو شكل است: یكی تسبیح و دیگری تحمید. تسبیح یعنی تنزیه، یعنی خدا را از آنچه كه ذات او مبرّاست منزّه كردن، و برتر دانستن او از آنچه كه شأن مخلوقین است و حاكی از نوعی نقص و ناتوانی و نارسایی است. اصلاً كلمه ی سُبْحان» معنایش این است كه من او را تسبیح و تنزیه می كنم از این كه به چشم دیده شود، با دست لمس شود، او را جسم بدانم و بگویم در جایی قرار گرفته است، او را محتاج و نیازمند بدانم به هر چیزی از جمله به عبادت خودم؛ خیر، او منزّه است از نیاز و احتیاج؛ تنزیه می كنم او را از این كه به او نسبت ظلم و ستم بدهم، برای او شریكی قائل باشم، او را مركّب و دارای اجزاء بدانم، بگویم از چه درست شده و از كجا آمده است. پس تسبیح یعنی یك سلسله چیزهایی را كه من می فهمم كه خدا از اینها برتر و بالاتر است، با كلمه ی «سبحان» از او نفی می كنم. ثنای الهی نظیر اقرار به توحید است كه مجموع نفی و اثبات است. وقتی می گوییم «لا اِلهَ اِلَّا اللّه» نفی می كنیم معبودیت غیر را و اثبات می كنیم ذات او را. ثنای الهی هم همیشه نفی است و اثبات. نفی اش همین است: منزّه است از. . . ، ولی «حمد» توصیف پروردگار است به صفات اثباتی: او را ستایش می كنم كه همه ی نعمتها از اوست، همه ی كمالات از اوست و به او برمی گردد، او به هر چیزی داناست: بِكُلِّ شَیْ ءٍ عَلیمٌ، بر هر چیزی تواناست: وَ هُوَ عَلی كُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ، او سمیع است، او بصیر است، او حیّ است، او قیّوم است، او ملِك است، او مؤمن است، مهیمن است، عزیز است، جبّار است، متكبّر است پس ما با یك «سُبْحانَ رَبِّیَ الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ» یا یك «سُبْحانَ رَبِّیَ الْاَعْلی وَ بِحَمْدِهِ» یك دنیا نقص را به نظر می آوریم و می گوییم خدای ما از اینها منزّه است، و یك سلسله كمالات را [به نظر می آوریم و می گوییم ] خدای ما دارای چنین صفاتی است. در نماز وقتی سوره ی توحید را می خوانیم، می گوییم: قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ. اَللّهُ الصَّمَدُ. لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یولَدْ. وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً اَحَدٌ. هم صفات اثباتی در آن است و هم صفات سلبی. بعد می گوییم: «كَذلِكَ اللّهُ رَبِّی» چنان است پروردگار من، آن صفات كمالی اثباتی را دارد و من او را به آن صفات ستایش و حمد می كنم؛ نقصی نیز در او نیست، این كه فرزند داشته باشد، فرزند چیزی باشد، مثل و مانند داشته باشد.

اسلاید 5: مسبّحات در قرآن همچنین ما در قرآن پنج سوره داریم- بلكه با سوره ی «سَبِّحِ اسْمَ» (به اعتباری شش سوره)كه با تسبیح شروع می شوند و اینها را «مسبّحات» می گویند. سوره ی حدید: سَبَّحَ لِلّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ الْاَرْضِ هرچه در آسمانها و زمین است خدا را تسبیح می كند. سوره ی حشر و سوره ی صف :سَبَّحَ لِلّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الْاَرْضِ. در اینجا كلمه ی «ما» تكرار شده است. باز مفاد همان است: هرچه در آسمانهاست و هرچه- نه هركه- در زمین است خدا را تسبیح كرده است. سوره ی جمعه و سوره ی تغابن: یُسَبِّحُ لِلّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الْاَرْضِ. «سَبِّحِ اسْمَ» نیز امر به تسبیح است. در این پنج سوره [فعل تسبیح را] در سه مورد به صورت ماضی و در دو مورد به صورت مضارع ذكر می كند ولی با كلمه ی «ما» : «هرچه» در آسمانها و زمین است خدا را تسبیح می كند. قرآن می گوید ما كه سجود می كنیم عمل ما نمایشگر خضوع ماست.