درآمدی بر اصول اساسی طب اسلامی

درآمدی بر اصول اساسی طب اسلامی

اسلاید 1: www.tabaye.ir

اسلاید 2: درآمدی بر اصول اساسی طب اسلامی بسم الله الرحمن الرحیم

اسلاید 3: اثبات وجود

اسلاید 4: بیان ماهیتطب اسلامی- طب مسلمانان

اسلاید 5: بین طب اسلامی و آنچه امروزه طب سنتی،طب عربی یا... گفته می شود که شاخص آن کتب رازی و اهوازی و ابن سیناست تفاوتهای عمده ای وجود دارد این خطای بزرگی است که ما قانون،الحاوی و کامل الصناعة،و یا حتی خلاصةالحکمه را طب اسلامی بدانیم.

اسلاید 6: دستاوردهای اطبای مسلمان را نباید با طب اسلامی اشتباه گرفت

اسلاید 7: زمانی می توان دانشی را اسلامی نامید که اصول و مبانی آن از مبادی اسلام یعنی از قرآن و سنت و حدیث معصومین استخراج شده باشد

اسلاید 8: منبع طب کنونی و متدولوژی پژوهش در آن بر اساس روش تجربه گرایی و اصالت تجربه است. در طب سنتی منبع اصلی قیاسات عقلی و سپس تجربه قرار دارد و از این جهت به عقل توجه ویژه ای شده است و از طب جدید جلوتر است. اما در طب اسلامی دایره وسیع تر است و منبع اصلی وحی است و عقل و تجربه در خدمت وحی قرار می گیرد. در متدولوژی هم طب را علمی و صرفاً تجربی نمی دانیم و چه بسیار مسائل طبی که قابل تجربه کردن نیستند.

اسلاید 9: متد ما در طب اسلامی در وجه اول اجتهاد اصولی فقهی-طبی برای فهم متون آیات و روایات است و تجربه را در مرحله بعد مورد استفاده قرار می دهیم. بنابراین تجربه و مطالعات تجری معیار درستی و غلطی گفتار وحیانی قرار نمی گیرد بلکه در خدمت فهم بهتر آنها قرار دارد.

اسلاید 10: الف- ضرورت تدوین اصول طب اسلامی:

اسلاید 11: برای آنکه طب اسلامی مختصات درست خود را داشته باشد و با سایر مکاتب طبی مخلوط نگردد، بایستی اصول آنرا مطرح کنیم و فصل مشترک و اختلافات آنرا با سایر مکاتب طبی دقیقاً شرح دهیم.

اسلاید 12: ب- اساسی ترین اصل از اصول طب اسلامی:

اسلاید 13: الامام علی علیه السلام- وسئل فقیل: انّ فی القران کلِّ علمٍ الا الطب؟-: اما انّ فی القران لایة تجمع الطبِّ کلِّه: وکلوا واشربوا ولاتسرفوا (اعراف/31)امام علی علیه السلام در پاسخ به این پرسش که: در قرآن، همه دانش ها بجز دانش طب هست؟

اسلاید 14: در قرآن آیه ای هست که همه طب را یکجا در خود گرد آورده است:بخورید و بیاشامید ولی زیاده روی نکنید این آیه درواقع فونداسیون و اساس و پایه بنای طب اسلامی را تشکیل می دهد

اسلاید 15: هل الدین الا الحب و البغض آیا دین جز حب و بغض است

اسلاید 16: شاخصه اصلی طب اسلامی که آنرا از سایر مکاتب جدا می کند«رعایت قوانین اکل و شرب و پرهیز از اسراف»است بنابراین مبنای طب اسلامی مثلاً ژنتیک نیست یا ایمونولوژی نیست گرچه همه اینها مهم است اما اکل و شرب است که بر آناتومی و فیزیولوژی،جنین شناسی و ژنتیک و ایمونولوژی و فیزیوپاتولوژی و حوزه های مختلف سلامت و بیماری مؤثر است.

اسلاید 17: قاعده اول تشویق به استفاده از نعم الهی: یا بنی ادم خذوا زینتکم عند کل مسجد و کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لایحب المسرفین قل من حرم زینة الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق قل هی للذین امنوا فی الحیوة الدنیا خالصة یوم القیمه... قل انما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن...

اسلاید 18: در طب اسلامی تشویق به استفاده از نعمتهای گوناگون الهی وجود دارد

اسلاید 19: الف- در قرآن کریمقرآن در شرح حال میهمان شدن ملائکه در صورت انسانی بر حضرت ابراهیم ذکر می کند که ابراهیم علیه السلام گوساله ای را بریان کرده و به نزد ایشان آورد. «فراغ الی اهله فجاء بعجل سمین» «سپس پنهانی به سوی خانواده خود رفت و گوساله فربه(و بریان شده ای را برای آنها) آورد

اسلاید 20: شماره 2:قرآن در شرح حال بنی اسرائیل فرستادن من و سلوی را ذکر می کند «وانزلنا علیکم المنّ و السلوی» ومن[=شیره مخصوص و لذیذ درختان] وسلوی[=مرغان مخصوص شبیه کبوتر] را بر شما فرستادیم

اسلاید 21: شماره 3: در ذکر نعم بهشت می گوید: «ولحم طیر مما یشتهون» «وگوشت پرنده از هر نوع که انتخاب کنند»

اسلاید 22: شماره 4: در ذکر نعمتهای دریایی که برای بشر آفریده شده است می فرماید «وهوالذی سخر البحر لتأکلوا منه لحما طریا» «او کسی است که دریا را مسخر(شما) ساخت تا از آن گوشت تازه بخورید»

اسلاید 23: شماره 5: در ذکر نعمت شیر می فرماید:«وان لکم فی الانعام لعبرة نسقیکم مما فی بطونه من بین فرث و دم لبنا خالصاً سائغا للشاربین» «در وجود چهارپایان برای شما (درسهای)عبرتی است از درون شکم آنها از میان غذاهای هضم شده و خون،شیر خالص و گوارا به شما می نوشانیم»

اسلاید 24: شماره 6: در باب نعمتهای بهشتی سه نوع نهر از آب و شیر و شراب را ذکر می کند: «... و انهار من لبن لم یتغیر طعمه...» «نهرهایی از شیر که طعم آن دگرگون نگشته»

اسلاید 25: ب- در روایات معصومین علیهم السلام:- رسول الله(ص): اللحم سید الطعام فی الدنیا و الاخرة. گوشت بهتر غذاها در دنیا و آخرت است

اسلاید 26: شماره 2: رسول الله (ص): اللحم و اللبن ینبتان اللحم و یشدّان العظام و اللحم یزید فی السمع و البصر و اللحم بالبیض یزید فی الباهگوشت و شیر گوشت می رویانند و استخوان ها را استحکام می بخشند و گوشت، شنوایی و بینایی را افزون می کند و گوشت همراه با تخم مرغ بر نیروی جنسی می افزاید

اسلاید 27: شماره 3: الامام علی(ع): اذا ضعف المسلم فلیأ کل اللحم باللبن. مسلمان اگر ضعیف شد گوشت با شیر بخورد

اسلاید 28: شماره 4:امام صادق(ع): پیامبری از پیامبران از ضعف به درگاه خداوند شکایت برد. پس به او گفته شد:گوشت را در شیر بپزد چراکه این دو جسم را استحکام می دهند

اسلاید 29: شماره 5:راوی می گوید: همراه با امام صادق(ع) شام،گوشت و شیر خوردم پس فرمود«این خورش پیامبران است»

اسلاید 30: شماره 6: نهی از خوردن گوشت خام هشام بن سالم می گوید :از امام صادق(ع) درباره خوردن گوشت خام پرسیدم: فقال هذا طعام السباع(این خوراک درندگان است)

اسلاید 31: شماره 7:پرهیز از زیاد خوردن گوشت: امام علی (ع): لا تجعلوا بطونکم مقابر الحیوانرسول الله(ص): «من اکل اللحم اربعین صباحاً قسا قلبه» هرکس چهل روز گوشت بخورد سنگدل می شود

اسلاید 32: شماره 8:دفعات گوشت خوردن: امام صادق(ع): در هر هفته یکبار گوشت بخورید و خود و فرزندانتان را به آن عادت ندهید زیرا موجب اعتیادی همچون اعتیاد به شراب می شود نیز آنان را بیش از چهل روز از آن محروم مدارید چراکه آنان را بدخوی می کنددر روایتی دیگر راوی می گوید نزد امام صادق(ع) بودم از گوشت سخن به میان آورد و فرمود [غذا را] یک روز با گوشت بخور،یک روز با شیر و یک روز با چیزی دیگر

اسلاید 33: نتیجه:دستور شارع مقدس رعایت اعتدال و میانه روی است نه خام خواری و گیاه خواری و نه زیاده روی در مصرف گوشت چنین است که «وجعلناکم امة وسطا»

اسلاید 34: قاعده دوم پرهیز از زیاده روی در خوردن و آشامیدن اول - پرهیز از اسراف اکل و شرب در پیشگیری از بیماری(حفظ الصحة):- امام علی(ع): قلة الاکل یمنع کثیرا من اعلال الجسم(کم خوری مانع بسیاری از بیماریهای جسم می شود)

اسلاید 35: شماره 2: عنه: اقلل طعاما تقلل سقاما (خوراک را کم کن تا بیماریها را کم کنی)

اسلاید 36: شماره 3:عنه: انّ صحة الجسم من قله الطعام و قله الماء (سلامت تن،از کمی غذا و کمی آب است)

اسلاید 37: شماره 4: امام رضا(ع): بدن به سان زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آبدهی بدان مراقبت شود به گونه ای که آب،نه فراوان تر از نیاز بدان برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به تشنگی گرفتار سازد،آبادانی اش استمرار می یابد و خرمی اش فزونی می گیرد و کشتش بالندگی و برکت می یابد،اما اگر از آن غفلت شود،به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید

اسلاید 38: نتیجه:مهمترین اصلی که یک فرد سالم برای حفظ سلامتی خود می تواند رعایت کند پرهیز از اسراف در اکل و شرب است

اسلاید 39: دوم- کم خوری در درمان بیماری:رسول الله (ص): ام جمیع الادویه قلة الاکل (مادر همه داروها،کم خوری است)

اسلاید 40: شماره 2: رسول الله(ص): التجوع انفع الدواء (گرسنگی کشیدن،سودمندترین درمان است)

اسلاید 41: شماره 3:رسول الله(ص): لا یجتمع الجوع والمرض (گرسنگی و بیماری با هم گرد نمی آیند)

اسلاید 42: قاعده سوم رعایت قواعد اکل و شرب: اول - قاعده استفاده از غذای طیب و پرهیز از محرمات:«قل من حرم زینة الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق...»

اسلاید 43: شماره 1:وانزلنا علیکم المن السوی کلوا من طیبات ما رزقناکم (بقره/57) به عنوان نمونه طیبات در این آیه من و سلوی ذکر شده است

اسلاید 44: شماره 2:یا ایها الذین امنو کلوا من طیبات مارزقناکم... انّما حرّم علیکم المیتة و الدم و لحم الخنذیر و ما اهل به لغیرالله (بقره/171و172) در این آیه غذاهای غیرطیب را در تقابل با غذای طیب را بیان می کند و چند نمونه مانند گوشت مرده و خون و گوشت خوک و گوشتی که به غیر نام خدا ذبح شده است بیان می کند

اسلاید 45: شماره 3:ویحلل لهم الطیبات و یحرم علیهم الخبائث(اعراف/157) طیبات حلال و در مقابل خبائث حرام گردیده است

اسلاید 46: شماره 4: یا ایها الرسل کلوا من طیبات و اعملوا صالحا (مؤمنون/51) در این آیه مصرف غذای طیب مقدم بر عمل صالح آمده است و در واقع مصرف غذای طیب است که زمینه را فراهم می کند تا قوت جسم فراهم شود و شرایط روحی آماده شود برای انجام عمل صالح

اسلاید 47: دوم - رعایت آداب و قواعد خوردن: شستن دستها قبل و بعد غذا، درآوردن کفشها موقع غذا خوردن، بر زبان آوردن نام خدا، با دست راست غذا خوردن، آغاز کردن غذا با نمک و به پایان بردن آن با نمک یا سرکه، آغاز غذا با غذای سبک تر، برداشتن لقمه کوچک، خوب جویدن، خوردن به هنگام گرسنگی و اشتهای صادق و دست کشیدن از غذا پیش از سیری، پرهیز از دمیدن در غذا، پرهیز از غذای داغ، اجتناب از خواب بعد از غذا، توصیه به دراز کشیدن پس از غذا، پرهیز از خوردن در حال جنابت

اسلاید 48: سوم - رعایت آداب و قواعد آشامیدن:1. آب را در سه نفس و جرعه جرعه نوشیدن2. در روز ایستاده آب بیاشامد و در شب نشسته3. توصیه به مصرف آب جوشیده(ماءالفعلی) و ماء فاتر(آب ولرم)4. پرهیز از دمیدن در آب و نوشیدنی5. منع نوشیدن آب داغ6. پرهیز از آب خوردن روی غذا خاصه گوشت و چربی7. پرهیز از آشامیدن آب از مجاور دسته ظرف یا لبه شکسته آن8. منع نوشیدن آب در ظرف مسی9. منع از نوشیدن آب سرد بعد از غذای گرم و شیرینی10. منع از نوشیدن آب ناشتا11. منع از نوشیدن آب فراوان12. منع از نوشیدن آب سرد در حمام

اسلاید 49: مضرات پرنوشی و اسراف در آشامیدن:امام صادق(ع): لا تکثر من شرب الماء فانّه مادة لکل داء(آب بسیار منوش چراکه سرچشمه هر دردی است)امام صادق(ع): لو ان الناس اقلّوا من شرب الماء، لاستقامت ابدانهم (اگر مردم کمتر آب می نوشیدند بدنهایشان به سامان بود)

اسلاید 50: چهارم - برخی از قواعد اکل و شرب بر اساس رساله ذهبیه امام رضا(ع): الف. انتخاب غذا با قواعد زیر:موافقت غذا با فردموافقت غذا با معده فردانتخاب غذایی که مقوی بدن باشدانتخاب غذایی که خوب گوارش یابد و هضم شودمیانه روی در خوراکخوردن سردیها در تابستان و گرمیها در زمستان و غذای معتدل در بهار و پاییزشروع با غذای سبک ترتغذیه بر اساس عادات غذاییمقدار غذایی به اندازه طاقت و توان و حفظ نشاطدفعات غذا خوردن:3 بار در دو روز یا روزی ا بارشراب حلال تنها نوشابه مجاز برای مصرف پس از غذا تطبیق تغذیه با تغییر فصول و ماههامنع مصرف برخی غذاها با یکدیگر مانند تخم مرغ با ماهیمنع مصرف برخی غذاها مثل قلوه گوسفند پرهیز از حمام رفتن با شکم پرپرهیز از زیاد خوردن گوشت گاو و وحوشپرهیز از آب خوردن میان غذا......

اسلاید 51: ب - مهمترین اصل در فیزیوپاتولوژی بیماریها: رسول گرامی اسلام(ص) :«المعدة بیت کل داء»

اسلاید 52: انواع بیماری و اسباب آنها از نگاه طب سنتی انواع بیماری: 1. سوءمزاج 2. مرض ترکیب 3. تفرق اتصال

اسلاید 53: سوءمزاج می تواند ساده یا مادی باشد در سوءمزاج ساده هریک از کیفیات چهارگانه (گرمی،سردی،تری و خشکی) می تواند باعث بیماریزایی شود بدون اینکه ماده ای درکار باشد در سوءمزاج مادی یک یا چند تا از اخلاط چهارگانه (صفرا،سودا،بلغم و خون) دچار اختلالی در کمیت یا کیفیت می شوند

اسلاید 54: مرض ترکیب به چهار بخش بیماری خلقت،مقدار،عدد و وضع تقسیم می شود

اسلاید 55: اسباب بیماریها اول- اسباب امراض مزاجیه:

اسلاید 56:

اسلاید 57:

اسلاید 58:

اسلاید 59: دوم- اسباب امراض ترکیب:

اسلاید 60:

اسلاید 61:

اسلاید 62:

اسلاید 63:

اسلاید 64:

اسلاید 65: سوم- اسباب امراض اتصال:

اسلاید 66: «امراض امتلائیه امراضی هستند که سبب عروض و حد و ثش پری اجزای بدن باشد »

اسلاید 67: برای تقریب به ذهن:کتاب تسهیل العلاج حاجی بابا شیرازی

اسلاید 68: امتلای معده سبب الاسباب جمیع امراض امتلائیه است

اسلاید 69: نکته: از دیگر علل حمیات نائبه و دائره، آن است که عفونت آن فضول، از اخلاط اربعه متولده در کبد که در افضیه گوناگون بدن چون کبد، طحال، کیسه صفرا، مفاصل، دماغ و سایر اوعیه و افضیه می باشند، حاصل شده باشد.

اسلاید 70: امتلای دماغیه حاصل از امتلای معده، سبب فرعی بسیاری از امراض امتلائیه است

اسلاید 71: امتلای دماغ، از امراضی است که گاهی مستقیمتاً- در اثرصعود ابخره از معده به دماغ- ایجاد می شود و گاهی در اثر اخلاط و فضولات ردیّه و ابخره کثیفه موجود در خون که خود از امتلای معده حاصل شده اند و به دماغ می رسند، ایجاد می شوند.

اسلاید 72: بعنوان شاهد مثال از متون طب جدید به یک موضوع در علل برخی بیماریهای مهم اشاره می کنیم. سندرم متابولیک یا سندرم x اختلالی متابولیک است که ریسک بیماریهای قلب و عروق و دیابت را افزایش می دهد. این سندرم بر اساس پنج معیار چاقی مرکزی، تری گلیسیرید بالای 150، HDL کمتر از 40 فشار خون بالا، قند خون بالای 100 تعریف می شود

اسلاید 73: تاثیر تغذیه را بر بیماریهای مختلف از دیدگاه طب جدید (هاریسون)1. بیماریهای عفونی: در بیماریهای عفونی اولین بخش به مبحث host- pathogen interaction اختصاص داده است. آن چیزی که باعث ایجاد بیماری می شود غلبه عامل پاتوژن بر سیستم ایمنی بر بدن است. حال اگر سیستم ایمنی قوی باشد ریسک ابتلا به بیماری عفونی کاهش می یابد و تردیدی نیست که قوت سیستم ایمنی تحت تاثیر تغذیه قرار دارد

اسلاید 74: تاثیر تغذیه را بر بیماریهای مختلف از دیدگاه طب جدید2. بیماریهای قلبی عروقی: سندرم متابولیک که به شدت تحت تاثیر تغذیه است ریسک بیماریهای قلب و عروق را افزایش می دهد3. بیماریهای کلیه و مجاری ادرار: به عنوان نمونه شایع ترین عامل نارسایی کلیه در جهان دیابت است که باز خود تحت تاثیر جدی تغذیه قرار دارد

اسلاید 75: تاثیر تغذیه را بر بیماریهای مختلف از دیدگاه طب جدید4. بیماریهای گوارشی: نیاز به توضیح ندارد5. بیماریهای سیستم ایمنی: جای تردید نیست که تغذیه سالم بر تنظیم سیستم ایمنی موثر است6. بیماریهای غدد داخلی: به عنوان نمونه در این بخش به بیماریهای استخوان توجه بفرمایید که شامل استئوپنی و استئوپورز و... می شود که آنچه امروزه بر آن تاکید فراوان هست باز نقش تغذیه در این نوع بیماریهاست

اسلاید 76: تاثیر تغذیه را بر بیماریهای مختلف از دیدگاه طب جدید7. بیماریهای مغز و اعصاب: در این بیماریها آنگونه که در هاریسون آمده نقش میلین و نوروترانسمیترها بسیار مهم است. طبیعی است که این مواد چیزی نیست جز آنچه که از تغذیه ما حاصل می شود.

اسلاید 77: د- اصول طب اسلامی در درمان:

اسلاید 78: اصل اول تایید سردی و گرمی، تری و خشکی، در درمان: روزی منصور داونیقی مجلسی ترتیب داد با حضور طبیبی هندی و امام صادق(ع) را به آن مجلس دعوت کرد. طبیب هندی مشغول خواندن کتابهای طبی خود برای اهل مجلس بود و پس از فراغت از قرائت به امام صادق(ع) گفت: ای ابوعبدالله آیا از آنچه همراه دارم چیزی می خواهی؟ فرمود: «نه، برتر از آنچه تو همراه داری، به همراه دارم» پرسید آن چیست؟ فرمود: اداوی الحارّ باالبارد و البارد بالحار و الرطب بالیابس و الیابس بالرطب و ارد الامر کلّه ال الله و استعمل ما قاله رسول الله (ص) و اعلم انّ المعده بیت الداء و ان الحمیة هی الدواء و اعود البدن مااعتادگرم را به سرد و سرد را به گرم ، خشک را به تر و تر را به خشک درمان می کنم و کار را یکسره به خداوند بازمی گردانم وآنچه را پیامبر خدا فرموده است به کار می گیرم و می دانم که معده خانه همه دردها و پرهیز یگانه درمان است و بدن را بر همانچه بدان خو گرفته وامی دارم»

اسلاید 79: اصل دوم رعایت پرهیز: پیامبر اکرم می فرمایند الحمیه رأس کل دواء همین روایت از امیر مومنان هم نقل شده است

اسلاید 80: پرهیز در لسان روایات دارای حدود صغور خاصی است 1. پرهیز به معنای ترک کامل آن ماده خوراکی نیست بلکه به معنای کم کردن آن است دلیل: - امام کاظم (ع): لیس الحمیه ان تدع الشیء اصلاً لا تأکلوا ولکن الحمیة ان تاکل من الشی وتخففامام رضا(ع): لیس الحمیة من الشیء ترک، انّما الحمیة من الشیء الا قلال منه2. دوران پرهیز دوران محدودی است.در برخی روایات زمانهای خاصی مثل 7، 10 و11 روز برای آن بیان شده که یشتر به نظر می رسد بیان مصداق باشد نه قاعده کلی.

اسلاید 81: نتیجه گیری نهایی در باب پرهیز آن است که « رأس الحمیة الرفق بالبدن»

اسلاید 82: اصل سوم گرسنگی کشیدن: امام علی (ع): التجوع انفع الدواء گرسنگی کشیدن سودمندترین داروست لا یجتمع الجوع و المرض گرسنگی و بیماری باهم جمع نمی شوند

اسلاید 83: اصل چهارم پرهیز از شتاب در درمان و زیاده روی در مصرف دارو: . امام کاظم (ع): لیس من دواء الا وهو یهیج داء هیچ دارویی نیست که دردی را برنینگیزد

اسلاید 84: اصل پنجم اصلاح یا پاکسازی ماده بیماری زا پیامبر اکرم(ص): الداء ثلاث و الدواء ثلاث فالداء: المرة والبلغم و الدم، فدواءالدم الحجامة و دواءالمرة المشی و دواء البلغم الحمامامام رضا(ع): ومن اراد ان یذهب البلغم من بدنه و ینقصه و فلیاکل کل یوم بکرة شیئا من الجوارش الحریف و یکسر دخول الحمام و مضاجعة النساء و الجلوس فی الشمس ویجتنب کل بارد من الاغذیه فانه یذهب البلغم ویحرقه ومن اراد ان یطفیء الصفراء فالیاکل کل یوم شیئا رطبا باردا و... و من اراد ان یحرق السوداء فعلیه بکثره القی و فصد العروق و مداومة النوره

اسلاید 85: بحث و نتیجه گیری نهایی یک آیه یا حتی بخشی از یک آیه و یک روایت یا بخشی از آن می تواند زمینه ای برای ساعتها فکر کردن، نوشتن و تحقیق نمودن فراهم سازد تا از گذر آن اصول متعددی برای طب اسلامی تدوین نماییم تا روایات و آیات طبی فقط یک مجموعه دستورالعملهای پراکنده تلقی نگردد بلکه با کنار هم قرار دادن درست این اصول بتوان مکتبی بی نظیر در طب طراحی کنیم که اصول و قواعد آنرا از متن دین استخراج کرده ایم و حدود و صغور آن کاملاً روشن است. نقاط اشتراک و افتراق با سایر مکاتب طبی معلوم است و به هیچ وجه مخلوطی از چند مکتب طبی نیست

اسلاید 86: و من الله التوفیق