روش امحاء ضایعات فرآورده های بیولوژیک

روش امحاء ضایعات فرآورده های بیولوژیک

اسلاید 1: بنام خالق زیبائیها

اسلاید 2: روش امحاءضایعات فرآوردههای بیولوژیکتعریف فرآوردههای بیولوژیک:مطابق تبصره چهار ماده سیزده قانون مربوط به امور پزشکی مصوب 29/3/1343 مجلس شورای اسلامی فرآورده بیولوژیک به موادی اطلاق می شوذ که دارای منشاء انسانی یا حیوانی بوده و برای تشخیص٬ پیشگیری ویا درمان بیماریها بکار می رود شامل٬ واکسنها سرمهای درمانی ٬فرآوردههای خونی ٬ مشتقات پلاسمایی و فرآوردههای حاصل از تکنولوژی نوترکیب می باشد.

اسلاید 3: ضایعات: به هرچه که دور انداختی است گفته می شود.امحاء (دفع زباله ها): به کلیه روشهای از بین بردن و یا کاهش خطرات ناشی از پسماندها از قبیل بازیافت، دفن بهداشتی و یا زباله سوزی را گویند.پردازش: به کلیه فرآیندهای مکانیکی ٬ شیمیایی و بیولوژیکی که منجر به تسهیل در عملیات امحاء گردد گفته می شود.پسماند: به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می شود که بطور مستقیم حاصل از فعالیت انسان است و از نظر تولید کننده زائد محسوب می شود.

اسلاید 4: انواع پسماندها:1) عادی: به کلیه پسماندهایی که بصورت معمول از فعالیت روزمره انسانها تولید می شود2- پزشکی (بیمارستانی): به کلیه پسماندهای عفونی و زیان آور ناشی از بیمارستانها و مراکزبهداشتی گفته میشود. 3- ویژه: پسماندهایی که بدلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمیت بیمار یزایی و قابلیت انفجار و یا سایر عوامل نیاز به مراقبت ویژه داشته باشد.

اسلاید 5: 4 - کشاورزی: پسماندهای ناشی از فعالیتهای تولید در بخشهای کشاورزی را گویند. (شامل فضولات، لاشه حیوانات و محصولات فاسد).5- صنعتی: کلیه پسماندهایی که از فعالیتهای صنعتی و معدنی (صنایع گاز، نفت، پتروشیمی)تولید می شود.بدلیل قرابت زباله های بیولوژیک با زباله های دارویی و عدم دسترسی به یک راهنمای اختصاصی برای فرآورده های بیولوژیک لذا اطلاعات موجود از منابع راهنمای امحائ زباله های داروئی گرفته شده اند که در طبقه بنذی مذکور در گروه پسماندهای ویژه قرار می گیرد .

اسلاید 6: یکی از راههای ایجاد زباله های دارویی یا بیولوژیک اهدای فرآوردها بصورتی کورکورانه و بدون ارزیابی نیاز و با ارسال به مراکزی که ناخواسته تحت بحران قرار گرفته اند ایجاد می گردد در حال حاضر براساس قوانین فرآورده هایی دارویی را می توان اهداءنمود که حداقل مدت یکسال تاریخ مصرف داشته باشند و با این روش میزان زباله های دارویی کاهش یافته است در موارد استثناء براساس اعلام نیاز و مصرف اضطراری ارسال داروی با تاریخ مصرف کمتر از یکسال هم امکانپذیر است.

اسلاید 7: در بسیاری از کشورها مدیریت زباله دارویی با مدیریت سایر زباله ها یکی است ولی در واقع مدیریت زباله های دارویی یک مدیریت تخصصی است که بایستی تحت نظرمستقیم ادارات وزارت بهداشت باشدو با آگاهی کامل و وجود امکانات و تجهیزات مناسب این نوع زباله ها را به صورتی بهداشتی امحاء نمود. کمیته تخصصی مذکور بایستی شامل کارشناسان اداره دارویی وزارت بهداشت،کارشناس وزارت محیط زیست، بازرس وزارت بهداشت و یکنفراز استاتید دارو سازی دانشگاه باشد و مسئولیت انجام کار می تواند بعهده یکنفر مهندس بهداشت، کارشناس محیط زیست و با شیمیت باشد.

اسلاید 8: جنبه های اجرایی دفع زباله های دارویی: تعداد بسیار کمی از کشورها دارای قوانین اجرایی نحوه برخورد با زباله های دارویی و بیولوژیک هستندبطور کلی داروها جزء اموال دولتی بوده و دستور العملهای سفت و سختی برای مصرف و تحت کنترل آوردن آنها وجود دارد که بدلیل پیچیدگی، برای حذف زباله های دارویی زمان بسیار زیادی صرف خواهد شد تا راهکارهای مناسب قانونی برای حذف بهداشتی این فرآورده ها پیدا شود، شاید بهترین راه حل ساده تر کردن این قوانین دست و پاگیر باشد. مثلاً این موضوع که داروهای اهدایی را وارد جریانات دولتی نکنیم و هرگونه دارویی ازاین گروه که مورد تأیید نباشد براحتی قابل حذف باشد و نیازی به تأیید مراکز دولتی نداشته نباشد.

اسلاید 9: بهترین روش رفع زباله های دارویی استفاده از زباله سوزهای با درجه حرارت بالای 1200 درجه سانتیگرد است که این نوع دفع زباله ها بایستی تحت مدیریت قوی و با تجهیزات کامل و فنی انجام شود. که بطور انحصاری در کشور های صنعتی یافت می شود بر اساس بر آورد انجام شده امحائ هر کیلو گیرم زباله دارویی به این روش بین 4 -2 دلار هزینه دارد .

اسلاید 10: مراحل اجرایی برای حذف زباله های دارویی1) تصمیم گیری: مسئولان برای حذف زباله های دارویی براساس مقدار داروهای غیر قابل مصرف برای انسان بایستی تصمیم گیری نموده و زمان مناسبی را تعیین کنند.2) تأیید: موضوع تأیید داروهای ناخواسته و غیر قابل مصرف نیاز به تأیید افرادی قدرتمند و متخصص دارد که این اختیار در کشورهای مختلف متفاوت است و بطور معمول بخشی از وزارت بهداشت، اداره دارو، اداره سلامت و در بعضی از کشورها وزارت محیط زیست هم درگیر موضوع است.

اسلاید 11: 3) -طراحی: افراد متخصص، زمان مناسب، فضای کافی، تجهیزات مناسب و مواد و راههای دفع زباله های دارویی غیر قابل مصرف و آماده امحاء بر اساس نوع و مقدار آن تمهیدات لازم دیده شود.4- گروه کاری: کاربایستی بوسیله یک گروه کاری انجام گیرد یکنفر ناظر متخصص، کارگران آشنا به کار پزشکی که بهتر است تکنسین های دارو سازی باشند. تعداد متخصیصین و کارگران براساس حجم زباله ها و شرایط کاری تعیین می گردد. کلیه کارگران بایستی دارای پوشش ایمنی مناسب شامل چکمه لباس سرهم ، دستکش، ماسک و کلاه باشند.

اسلاید 12: 5- دسته بندی: داروهای غیر قابل مصرف به طرق مختلفی دسته بندی می شوند که برای برخورد با آنها هم روشهای متفاوتی وجود دارد و بطور کلی تقسیم بندی بایستی بشکلی باشد که داروهایی که قابل برگشت به سیستم دارویی هستند با اطمینان مورد مصرف قرار گیرند و داروهایی که بایستی معدوم شوند با روش مناسب امحاءگردند. مثلاً داروهای ضد سرطان بایستی تحت مدیریت ویژه امحاء شوند.6- امحاء: شرایط دفع زباله های دارویی براساس موقعیت و شرایط متفاوت است و بایستی آسانترین ، مطمئن ترین ارزانترین و عملی ترین روش انتخاب شود.

اسلاید 13: نکته مهم: امنیت: داروهای تحت کنترل شامل داروهای مخدر و روان گردان بایستی بطور جدی تحت نظارت باشند .یکی از مشکلات اساسی بعضی از کشورها ورود فرآوردههای امحاء شده توسط حفارها است که این فراورده ها را از زیر خاک در آورده و وارد بازار نموده و مجدداً بدست مصرف کنندگان میرسددر صورتیکه داروهای غیرقابل مصرف و تاریخ گذشته بدلیل بی اثر شدن و یا کم اثرشدن امحاء می شوند. و چنانچه اینگونه فرآوردها مجدداً وارد بازار شوند ممکن است اثرات سوء جانبی بهمراه داشته باشند بنابراین امحاء این نوع فرآورده ها بایستی در شرایط خاصی انجام شود بایدها و نبایدها:

اسلاید 14: - فرآورده های که تجزیه ناپذیر هستند و ضد عفونی کننده ها نباید بطور مستقیم وارد سیستم فاضلاب شوند که ممکن است فلورمیکربی مورد نیاز برای عمل آوری فاضلاب را از بین ببرند ضد عفونی کننده ها چنانچه با رقت کافی و با فواصل زمانی و مقدار کم وارد فاضلاب شوندمشکلی ایجاد نمی کنند البته این عمل بایستی تحت نظر یکنفر متخصص انجام گیرد.سوزاندن فرآورده هاي دارويي و بيولوژيك با درجه حرارت پايين و در هواي ازادممنوع است و باعث ازاد سازي آلوده كننده هاي سمي به هوا می شوند .

اسلاید 15: عدم دقت در دسته بندي ، و عدم توجه به ايمني در زمان امحاء فرآورده هاي دارويي مي تواند اين نوع فراورده ها رامجددا توسط حفارها وارد جامعه نمايد.عدم وجود يك مركز مناسب براي دفع زباله هاي بيولوژيك و دارويي و عدم نظارت دقيق یا انجام ناقص این عمل توسط افراد غير متخصص ممکن است باعث آسیب جدی برای جامعه و محیط زیست شود. چنانچه اين نوع فرآورده ها بسته بندي مي شوند نبايد در بسته بندي اصلي خود باشند چون ممکن است اشتباها مصرف شوند.

اسلاید 16: اطلاعات عمومي :1-عامه مردم بايستي از مشكلات دفع بهداشتي زباله هاي دارويي كه بصورت اهدا دريافت می شونداطلاع داشته باشند نكات كليدي كه بايستي به جرايد عمومي داده شوند عبارتند از :2-اكثريت داروهاي اهدايي جهت كمك ارسال مي شوند ودر موارد استثنايي بعضی از شركتها جهت فرار از ماليات داروهايي كه تاريخ انقضاء آنها نزديك است را اهدا مي كنند.

اسلاید 17: 3-زمانيكه شركتها داروهاي ناخواسته خود را اهدا مي كنند ممکن است اين نوع داروها شديدا خطرناك نباشند .شاید كم اثر و يا بي اثر شده باشند .4-خطر دفع زباله هاي دارويي زياد نيست مگر اينكه بطور مناسبي با آن برخورد نشود.5-اكثر داروها براي جامعه و محيط خطرناك نيستند مگر اينكه درزمان جابجايي کم توجهي شود.6-دفع فرآوردهاي دارويي بايستي با حداقل هزينه و حداقل ريسك ( خطر پذيري) براي سلامت عمومي و محيط انجام شود.

اسلاید 18: 7-دفع فرآورده هاي دارويي بايستي تحت نظر مسئولين محلي و يا ملي انجام گيرد كسانيكه بتوانند اين فرآورده ها را طبقه بندي كنند و نبايد بصورت انفرادي انجام پذيرد . اطلاعات مربوط به فراورده هاي دارويي و بيولوژيك بايستي كاملا دقيق و واضح باشد در غير اين صورت ممكن است سياسي و جنجال برانگيز شود . چنانچه عامه مردم اطلاع كافي از دفع بهداشتي چنين فرآروردهاي نداشته باشند ممكن است این عمل توسط روزنامه نگاران كم اطلاع وسيساسیون بي اطلاع باعث ايجاد شايعات جدي شود و جامعه را به آشوب بكشاند آنچه كه مهم است انجام دفع بهداشتي اين نوع فرآوردهااست.

اسلاید 19: طبقه بندي : طبقه بندي بايستي در يك فضاي باز و يا جائيكه كه تهويه خوبي داشته باشد انجام گيرد . عمل طبقه بندي بايستي هر چه نزديكتر به محل جمع آوري باشد و كليه زباله ها ليبل خورده و جدا شوند . كارگران بايسي لباس سرهم و چكمه و ماسك و دستكش پوشيده باشند و بطور مستقيم زير نظر يك كارشناس كاركنند و آموزش لاذم را ديده باشند . پس از طبقه بندي اين نوع زباله ها آن را داخل بشكه هاي استيل و يا جعبه هاي محكم و مقاوم قرار داده و حجم و مقدار آنها كاملا مشخص و روی بشكه نوشته شود . و بصورت جداگانه در هواي خشك نگهداري نموده تا زمان دفع بهداشتي آنها فرا رسد.

اسلاید 20: داروها و مواديكه هنوز قابل استفاده هستند :1- فرآورده هاي دارويي قابل استفاده : فرآورده هاي دارويي را بايد بر اساس تاريخ انقضاء دسته بندي كرد وچنانچه تاريخ مصرف داشته باشند بر حسب نياز تحت نظر مركز بهداشت و سلامت مورد استفاده قرار گيرند و ليستي از كليه اين داروها با مشخصات کامل تهيه كرده و به مراكز مختلف ارسال گردد چنانچه موردنیاز باشند ارسال گردند .البته اين عمل بايستي قانوني وداراي مجوز باشد . تجربه نشان داده است اين عمل موثر و مفيد نيست .2- فرآورده هاي غير دارويي قابل استفاده : وسايل پزشكي ، تختها ، چرخها ،لباسها و دستكشهاي آزمايشگاهي ممكن است به طور كامل مورد استفاده قرار گیرند ٬ بازيافت شوند و يا به عنوان قطعات يدكي از آنها استفاده می گردد.

اسلاید 21: 3 - مواد شيميايي : اسيدها ، قليا ها ، معرفها ، مواد شيميايي با پايه فنل كه براي تميز كردن سطوح بكار مي روند قابل استفاده هستند كه بايستي بعضي لیستی از اين مواد تهيه كرد و به مصرف كنندگان پيشنهاد داد مثل بيمارستانها و دانشگاهها ، آزمايشگاه ومدارس وغيره 4-فرآورده هاي دارويي وبيولوژيك تاريخ گذشته و سایر فرآوردههای که تحت هیچ شرایطی نباید استفاده شوند.شامل:الف) -تمام شربتها و قطره هاي چشمي كه درب آنها seal نباشد( تاريخ گذشته يا تاريخ دار)ب)- تمام فرآورده هایی كه بايستي در زنجيره سرد حمل و نگهداري شوند و اين شرايط را نداشته اند .ج)- تمام بالكها ، قرصها كه به طور كامل در بليستر قرار نگرفته اند و یا كپسولهاي كه پوشش انها شل باشد د-) تمام كرمها ، پماد هاي كه تيوب انها seal نباشد

اسلاید 22: - روشهاي دفع فرآورده هاي دارويي و بيولوژ‍يك:عامل محدود كننده براي دفع بهداشتي چنين فرآورده هاي ضرورت وجود روشهاي مناسب و اقتصادي بودن آن است نكته اصلي اينجانب كه اين نوع فرآوردها را بايستي طبقه بندي نمود تا مقدار فرآورده هاي كه ضرورت دارد تحت مديريت وي‍ژه وبا تجهيزات پچيده دفع شوند كاهش يابد.روشهاي دفع:1) عودت به مركز سازنده: هرجا كه امكان عودت اين نوع فرآورده ها به مركز توليد كننده باشد براي دفع بهداشتي مناسب است عودت داده شوند به ويژه فراورده هايي كه خطرزا هستند و دستكاري آنها ممكن است باعث به مخاطره انداختن سلامتي از طريق جهش وسرطانزائئ ویا آلوده کنندگی باشد .

اسلاید 23: 2- دفن زباله هاي دارويي و بيولوژيك :منظور از دفن زباله هاي دارويي و بيولوژيك يعني ريختن اين نوع زباله ها به محل دفن زباله بدون انجام هرگونه عمل غير فعال سازي يا آماده سازي ٬ اين روش قديمي ترين روشهاي دفن زباله است كه به سه شكل انجام مي گيرد .الف : روش باز و بدون كنترل : اين روش دفع زباله هاي دارويي و بيولوژيك شايد عمومي ترين روش در كشورهاي درحال توسعه است كه اين زباله هاي دارويي به مكانهايي كه مهندسي ساز نبوده و تحت كنترل نيستند و بصورتي باز اين فرآورده ها در آنجا تخليه مي شوند . تخليه اين نوع فرآورده ها با چنين روشي توصيه نمي شود. و حداقل بايستي تا حد ممكن كاری كرد كه از سوء استفاده آنها پيشگيري شود. و چنانچه اين موضوع امكان پذير نباشد پس از تخليه توسط مقدار زيادي از سایر زباله ها پوشانده شود

اسلاید 24: ب) دفن در مراكز مهندسي ساز:تخليه اين نوع ضايعات در جايگاه هايی كه مواد شيميايي وارد منابع آبي نمي شوند . تخليه مستقيم اين نوع فرآورده ها شكل غير تحت كنترل بهتر است در اين جايگاهها شود و عمل غير فعال سازي یا آماده سازي روي فرآورده انجام شده باشد.ج) دفن بهداشتي در مراكز جايگا هها ي مهندسي ساز : جايگا ههاي اختصاصي مهندسي ساز كه به طور نسبي حداقل شرايط دفع بهداشتي زباله ها ي جامد شامل فرآورد ه هاي دارويي و بيولوژيك را فرآهم مي كنند. مهمترين موضوع حفاظت از منابع آبي است . زباله هاي جامد بطور روزانه در داخل گودالهاي مخصوص متراكم شده وروي آن خاك ريخته مي شود. تاشرايط بهداشتي حفظ شود عنوان دفن بهداشتي به جايگاههاي بر مي گردد كه طراحي٬ ساخته شده وتحت مديريت باشد .

اسلاید 25: 3- غير قابل دسترسي نمودن زباله هاي دارويي بيولو.ژيك به روش encapsulation:قرار دادن ضايعات دارويي و بيولوژيك در داخل گودالهاي كه لايه داخل ان پلاستيك کشیده شده ویا قرار دادن در داخل بشكه های استيل . بشكه ها بايستي قبل از استفاده تميز شوند و تا 4/3 حجم ان را با زباله هاي دارويي و بيولوژيكپد کرده و 4/1 باقيمانده را با موادي مثل سيمان و يا قير وسنگ ريزه پر میکنند٬ براي راحتي كار بايستي درب شبكه را كامل باز كرد و پس از پر كردن درب بشكه بايستي Seal شود . سپس در داخل گودال گذاشته شود و با ساير ضايعات جامد تازه روي آن پوشانده شود. براي راحتي كارو حمل ونقل بهتر است بشكه ها روي پالت قرار گیرند .

اسلاید 26: 4- غير قابل دسترسي نمودن زباله های داروئی و بیولوژیک به روش Interization :در اين روش كارتن هاي مواد دارويي و بيولوژيك و بروشورها برداشته مي شوند٬ قرصها را از داخل بليستر درآورده خورد كرده و با آب مخلوط مي كنند ومقداری سيمان به تركيب فوق مي افزايم كارگرها در اين زمان بايستي پوشش مناسب و ماسك داشته باشد. (گرد و غبار حاصله سمي است (تركيب فوق بو سيله بونكره هاي سيمان بر به محل دفن ضايعات منتقل برده شده و درجايگاه مناسب خالي گردد . اين نوع دفع زباله ها دارويي ارزان قيمت است و نياز به تجهيزات پيچيده ندارد . نسبت تركيبي: 65درصد ضایعات٬ 15 درصد سیمان٬ 15درصد آهک٬ 5در صد آب

اسلاید 27: 5 -فرآورده هاي دارويي و بيولوژيك مایع : بعضي از فرآورده هاي دارويي و يا بيو لو ژيك مايع غير عفوني مثل شربتها و آمپولها ي تزريقي داخل ورودي را میتوان با آب به مقدار كافي رقيق نموده و با فاصله زماني در مقادير كم وارد فاضلاب نمود نظر خواهي از مهندس بهداشت و هيدروژئولوزيست در اين مرحله موثر و مفيد است . 6-سوزاندن در فضاي سرباز : فراورده هاي دارويي و بيولوژيك نبايد با حرارت كم و در فضاي باز سوزانده شوند چون ممكن است ذرات سمي وارد هوا نمايند . كارتن و بروشور هاي آنها چنانچه مجددا قابل استفاده نيستند . بهتر است سوزانده شوند . سوزاندن فرآورده ها دارويي و بيو لوژيك در ظروف PVC توصيه نمي شود كلا مقدار بسيار كمي از فراورده هاي دارويي و بيولوژيك با اين روش دفع مي گردند .

اسلاید 28: 7- سوزاندن فرآورده هاي دارويي و بيولوژيك در لاشه سوزهاي با حرارت متوسط :در بعضي از كشورها لاشه سوزهاي دو جداره با استاندارد بالا که با حرارت بالا كار ميكند وجود ندارد . فقط لاشه سوزهایي كه با حرارت متوشط كارمي كند وجود دارند در مواقع اضطراري بعضي از فرآورده هاي دارويي و بيولوژيك تاريخ گذشته با اين روش غير فعال مي شوند . البته در اين شرايط مقادير بسيار كم از اين نوع فرآورده ها را با يستي با حجم زيادي از ساير ضايعات مخلوط نمود وسوزاند چون تراكم زياد اين فرآورده ها مانع غير فعال شدن آنها مي گردد . و ترکیباتی در داخل اين فرآورده ها وجود دارد كه با تراكم زياد غير فعال نمي شوند .

اسلاید 29: 8-سوزاندن فرآورده هاي دارويي و بيولوژيك در لاشه سوزهاي با حرارت بالا:در مراكزي كه از روش سوزاندن با درجه حرارت بالا استفاده مي كنند درجه حرارت به راحتي به 850 درجه سانتيگراد مي رسد .و گازهاي حاصل توسط دودكشهاي بلند به ارتفاع بالا يي منتقل مي شوند این روش از نظر اقتصادي نسبتا گران مي باشد و از تجهيزات پيچيده تري استفاده مي گردد .كوره هاي سيماني براي دفع بسياري از فر آوردههاي دارويي و بيولوژيك مناسب هستند. در زمان سوختن درجه حرار ت كوره به 1450 درجه مي رسد و درجه حرارت گازهاي توليدی تا 2000 درجه مي رسند و چند ثانيه در این درجه حرارت متراكم مي شوند كه در اين شرايط تمامي اجزا فعال تركيبات٬ غير فعال مي شوند براي سوزاندن اين فرآورده ها در كوره هاي سيماني توصيه مي شود باشركتها و يا آژانسهايی كه در زمينه ها ي زيست محيطي فعال هستند مشورت گردد . كوره هاي سيماني روزانه 8000- 1500کیلوگرم ضايعات را مي توانند بسوزانند لذا حجم زيادي از فرآورده هاي دارويي يا بيولوژيك را مي توان با اين روش سوزاند .

اسلاید 30: تجزيه تركيبات شيميايي : چنانچه روش سوزاندن مناسب در دسترس نباشد عمل غير فعال سازي تركيبات شيميايي بايستي بر اساس توصيه هاي كارخانه سازنده انجام گيرد . و سپس دفن شوند . اين روش زماني توصيه مي شود كه متخصصين علوم شيمي همكاري نمايند . غير فعال سازي تركيبات شيميايي عملي خسته كننده و زمانبر است و ساير مواد شيميايي مورد استفاده براي غير فعال سازي بايستي در دسترس باشند . دفع حجم كم داروههاي ضد سرطان با روش امكان پذير است . و براي حجمهاي بالاي 50 كيلوگرم اين روش مناسب نيست .