روش های بودجه ریزی از گذشته تا حال

روش های بودجه ریزی از گذشته تا حال

اسلاید 1: خیر مقدم به شرکت کنندگاندکتر ابراهیم عباسیعضو هیات علمی دانشگاه الزهرا1

اسلاید 2: روشهاي بودجه‌ريزي از گذشته تا حالبودجه‌ريزي سنتي (ردیف – اقلام)بودجه‌ريزي افزايشي (تفاضلي)بودجه‌ريزي برنامه‌اينظام طرح‌ريزي، برنامه‌ريزي و بودجه‌ريزيبودجه‌ريزي بر مبناي صفر (ZBB)2

اسلاید 3: بودجه‌ريزي سنتي (ردیف – اقلام) در اوايل قرن 20 بر اساس تئوري دولت بوروكراتيك و در راستاي واكنش به مسائل بي‌نظمي‌ مالي دولت بودجه‌ريزي رديف – اقلام توسعه يافت (world Bank 2005 p: 37 ). تا قبل از قرن 19 بودجه‌ريزي در اغلب كشورها ضعيف بود و كنترل‌ها وفرآيندهاي مركزي كمی بر آن نظارت مي‌كرد بودجه‌ريزي رديف - اقلام خود نتيجه اصلاحاتي بود كه در آن زمان اساسا كنترل‌هاي مركزي ضعيف بود. تولد بودجه‌ريزي رديف - اقلام در اين زمان به افزايش كنترل‌هاي مركزي و جلوگيري از فساد اداري كمك كرد. 3

اسلاید 4: به اين دليل از اوايل قرن 20 تأكيد نظام بودجه‌ريزي بر پاسخگويي در نحوه استفاده از منابع بود. كنترل‌هاي بودجه‌اي در اين زمان محدود به حساب‌هاي بودجه‌اي، رعايت صرفه‌جويي و تا حدودي كارايي بود. و حسابداري نقدي به اين رويكرد كمك كرد (Diamond 2002 b p: 8). در واقع صرفه‌جويي دستگاه‌هاي اجرايي در مخارج يك ارزش در بودجه‌ريزي تلقي مي‌شد. 4

اسلاید 5: در اين نظام مخارج سال آينده بر حسب رديف اقلام فهرست مي‌شد. اين رديف‌ها تفصيلي بود. برنامه‌ريزي مي‌شد كه چقدر پول را كدام دستگاه اجرايي مجاز است صرف پرسنل كند، چقدر صرف حقوق و مزايا و يا خريد تجهيزات و غيره. تأكيد روي سقف رديف - اقلام در تخصيص بودجه بود. وزارت ماليه با طراحي رويه‌هائي جلوي مخارج زياد را مي‌گرفت. نقاط قوت اين روش بودجه‌ريزي سادگي آن، فقدان ابهام، امكان كنترل مخارج با مقايسه بودجه سال‌هاي قبل و تفصيلي بودن منابع بود. اين رويكرد مناسب براي تقاضاي بزرگ شدن اندازه دولت بود. 5

اسلاید 6: تا سال 1343 بودجه كل كشور به صورت سنتي تهيه مي‌شد. صرفاً نام دستگاههاي اجرايي و مواد هزينه به تصويب مجلس مي‌رسيد و پس از تصويب كليات آن در مجلس شوراي ملي هر دستگاه اجرايي بودجه تفصيلي خود را به تصويب كميسيون بودجه مجلس مي‌رساند. تا قبل از شهريور 1343وظيفه تهيه بودجه‌هاي جاري به عهده وزارت دارايي و بودجه‌هاي زيربنايي و عمراني به عهده سازمان برنامه و بودجه بود. اما از اين تاريخ به بعد همه بودجه‌هاي جاري و عمراني توسط سازمان برنامه و بودجه تدوين گرديد. 6

اسلاید 7: تا سال 1343 روش بودجه‌ريزي كشور سنتي بود. در اين روش اعتبارات در قالب مواد هزينه و فصول براي هر دستگاه اجرايي به تصويب مي‌رسد. ارقام سال ما قبل آخر در ستون قطعي، ارقام اعتبارات سال جاري در ستون برآورد و ارقام پيشنهادي سال آينده در ستون پيش‌بيني منظور مي‌شود. توزيع اعتبارات منحصراً بر اساس ، دستگاه و مواد هزينه است. توجه اصلي اين روش به داده‌ها و منابع مالي است تا ستاده‌ها و نتايج كار. در اين روش تاكيد بر صرفه‌جويي و كنترل در مصرف اعتبارات است. اعتبارات براساس هزينه‌هاي قطعي سال ماقبل آخر و نيمه اول سال جاري برآورد مي‌شود. 7

اسلاید 8: اعتبارات برآورد شده ارتباطي با حجم كار و عمليات دستگاه اجرايي، نوع برنامه‌ها و نتايج عملكردها ندارد. اعتبارات برحسب تنوع برنامه و عمليات طبقه‌بندي نمي‌شود.در اين شيوه بودجه‌ها بر مبناي عملكرد گذشته دستگاههاي اجرايي تدوين مي‌شود و در برآورد اعتبارات تمركز بر ارقام و اعتبارات گذشته دستگاههاي اجرايي است. روش سنتي بودجه‌ريزي گذشته‌نگر است تا آينده‌نگر. زيرا بودجه سالهاي گذشته مبناي تصويب اعتبارات قرار مي‌گيرد. در اين روش اعتبارات براساس عرض و طول دستگاههاي اجرايي تخصيص مي‌يابد. 8

اسلاید 9: در نتيجه مديران دولتي براي جذب اعتبارات بيشتر به دنبال بزرگ كردن دستگاه اجرايي و انجام وظايف غيرضرور، نا مربوط و فرعي هستند و براي جذب بوجه بيشتر به دولت فشار مي‌آورند.در بودجه‌ريزي سنتي مجلس در بررسي بودجه فقط تاكيد بر كنترل مخارج دولت و رعايت چارچوب اعتبارات مصوب دارد. به طوري كه هيچ هزينه‌اي از اعتبارات مصوب تجاوز نكند و هر هزينه‌اي در محل و موضوع خود به مصرف برسد. در اين روش بودجه‌ريزي، قانونگذاري بر نظارت بر اعتبارات رجحان دارد. در نتيجه نظارت بر عملكرد بودجه ناديده گرفته مي‌شود.9

اسلاید 10: يعني معلوم نيست دستگاه اجرايي تا چه حدي در اجراي برنامه‌هاي اصلي خود موفق بوده‌است. مشخص نيست كه هر هزينه‌اي براي رسيدن به كدام اهداف يا اجراي كدام برنامه به مصرف مي‌رسد. معلوم نيست كه اعتبارات تخصيص يافته چند درصد از برنامه‌ها را از نظر كيفي و كمي پيش برده‌است. بودجه ردیف – اقلام اطلاعاتی درباره پاسخگویی ازبخش فراهم نمی .کند10

اسلاید 11: بودجه‌ريزي افزايشي (تفاضلي) در اين روش بودجه سالهاي گذشته هر دستگاه اجرايي مبنايي است كه بودجه سال آینده براساس شاخصهاي تعديل نامشخص، افزايش فعاليت‌ها، پرسنل جديد و بدون توجه به محصول توليد شده دستگاه اجرايي تدوين مي‌شود. بودجه افزايشي يا تفاضلي عبارتست از افزايش بودجه يك دستگاه اجرايي نسبت به سال قبل با درصدي خاص. در اين روش قدرت چانه‌زني دستگاه اجرايي اساس تصويب و تخصيص بودجه است. 11

اسلاید 12: در اين روش اگر بودجه پيشنهادي دستگاه اجرايي با سقف تعيين شده مطابقت نداشته‌باشد درصدي از بودجه دستگاه كاهش مي‌يابد و بدين ترتيب اجراي همه فعاليت‌هاي دستگاه با مشكل مواجه مي‌شود. ضمناً امكان نظارت بر اجراي بوجه دستگاه اجرايي ميسر نخواهد بود.بودجه مبنا به نرخ تورم سال آينده بستگي دارد. اگر تورم دليل افزايش مخارج نباشد آن‌گاه مخارج جاري هر سازماني به عنوان بودجه مبنا در نظر گرفته مي‌شود. 12

اسلاید 13: وقتي كه هزينه كالاها و خدمات در سطح جاري به دليل تورم يا به دليل افزايش تعداد ذينفعان افزايش مي‌يابد آن‌گاه بودجه مبنا به عنوان هزينه آينده برنامه جاري كالاها و خدمات تعريف مي‌شود.يك دليل براي مرگ بودجه‌ريزي سنتي به رشد اقتصادي كه از پايان جنگ دوم جهاني شروع و تا نيمه دهه 1970 ادامه داشت برمي‌گردد. بودجه‌ريزي افزايشي به قول شيك (schick 1982 ) مبتني بر انتظار فراواني منابع به طور مستمر بود. اما از آن‌جايي كه منابع اكنون كاهش يافته است از اين رو انديشه افزايش گرايي در بودجه ديگر طرفداري ندارد. 13

اسلاید 14: دلايل افزايش بودجهالف- نگه‌داشت سطح فعاليت‌هاي موجود:نگه‌داشت سطح فعاليتها در جهت افزايش يا كاهش قميت‌ها و مزد عمل مي‌كند و حجم عمليات دستگاه اجرايي ثابت فرض مي‌شود. با توجه به افزايش سالانه حقوق و دستمزد كاركنان و يا افزايش قيمت سوخت و ساير خدمات عام‌المنفعه اگر دستگاه اجرايي بخواهد وضع موجود خود را براي سال آينده ادامه دهد بايد اعتباراتش افزايش يابد. 14

اسلاید 15: به عنوان مثال اگر دستگاه اجرايي 10 دستگاه اتومبيل سواري دارد كه هر يك در سال 20000 كيلومتر كار مي‌كنند و بنزين هر ليتر در سال جاري 80 تومان باشد و بخواهيم اين اتومبيل‌ها با همان حجم فعاليت در سال آينده به فعاليت خود ادامه دهند. اگر فرض شود هر 100 كيلومتر 10 ليتر بنزين مصرف شود و قيمت بنزين در سال آينده 90 تومان باشد آنگاه بودجه سوخت وسائط نقليه از رقم 160000=80×10×200 به 180000=90×10×200 ريال افزايش خواهد يافت.15

اسلاید 16: ب- تعديلات:اگر تعدادي از نيروي انساني دستگاه اجرايي طي سال به مدارك تحصيلي بالاتري دست يابند و يا نيروي جديدي طي سال استخدام شود از آن‌جايي كه اين عوامل باعث افزايش هزينه حقوق دستگاه اجرايي مي‌شود لذا يك دليل براي افزايش بودجه دستگاه تعديلات نيروي انساني و استخدامي است.16

اسلاید 17: ج- توسعه عمليات:توسعه عمليات يك دستگاه اجرايي مي‌تواند كمَي باشد و يا كيفي. به عنوان مثال براي يك بيمارستان افزايش تعداد پزشكان عمومي و تعداد كاركنان و پرستاران يك توسعه كمَي است. اما اگر بخش‌هاي جراحي فوق تخصصي و يا پيوند كليه راه‌اندازي ‌شود يك توسعه كيفي است. در هر حال توسعه از نوع كمي يا كيفي مستلزم افزايش اعتبارات است. 17

اسلاید 18: د- واگذاري كار و وظايف جديد:اگر طبق قانون وظايف جديدي به عهده يك دستگاه اجرايي واگذار شود يا بخشي از وظايف يك دستگاه اجرايي به دستگاه ديگري واگذار شود بايستي اعتبار لازم براي انجام آن وظايف به رديف بودجه آن دستگاه اضافه شود. 18

اسلاید 19: بودجه‌ريزي برنامه‌اي دولت آمريكا در سال 1947 در زمان رياست جمهوري ترومن كميسيوني را بنام هوور مأمور تحقيق و بازنگري از عمليات اقتصادي دولت كرد. اين كميسيون در سال 1949 به دولت فدرال پيشنهاد بودجه‌ريزي را داد كه در آن وظايف، طرح‌ها و فعاليت‌هاي دولت مشخص شود و به آن بودجه‌ريزي برنامه‌اي نام نهادند که اولین بودجه ریزی منطقی در آمریکا محسوب می شود. در اين بودجه‌ريزي دستگاه اجرايي براساس انواع برنامه‌‌هاي مورد نياز و ضروري خود و براساس سياستهاي دولت ارقام درآمد و هزينه‌هاي خود را پيش‌بيني مي‌كند. 19

اسلاید 20: در اين صورت اهداف، امور و عمليات اصلي دولت در قالب برنامه‌ها بوسيله دستگاه اجرايي عملي مي‌شود. وظايف اساسي دولت بين برنامه‌ها و هر برنامه به چند فعاليت و طرح طبقه‌بندي مي‌شود.بدين ترتيب براي برنامه‌ريزان، قانونگذار و دولت معلوم مي‌شود در سال بودجه‌اي اولاً چه اهداف و سياست‌هايي مورد نظر است. ثانياً براي تحقق اين اهداف و سياست‌ها چه برنامه‌ها، عمليات و فعاليت‌هايي انجام خواهد گرفت. ثالثاً هر يك از برنامه‌ها نياز به چه ميزان اعتبارات دارند و اين اعتبارات از كدام منابع مالي (بودجه‌ عمومي يا اختصاصي) بايد تامين شود. 20

اسلاید 21: رابعاً هر برنامه‌اي توسط كدام يك از دستگاههاي اجرايي بايد به اجرا درآيد.21

اسلاید 22: بودجه‌ريزي بر مبناي صفر (ZBB)ZBB با اين فرض آغاز مي‌شود كه هر يك از فعاليت‌هاي سازمان مستلزم صفر ريال اعتبار است. بنابراين اعتبارات فعلي مبنا و دليلي براي تصويب اعتبار سال آينده نيست و هزينه‌هاي سال جاري نقطه شروع و پايه‌اي براي تصويب اعتبارات سال بعد نيست. در اين بودجه‌ريزي عملكرد سال گذشته ناشي از مصرف منابع مورد توجه قرار نمي‌گيرد و برنامه‌ها و فعاليت‌ها مجدداً براي اجرا در سال آينده مورد بررسي، ارزيابي و توجيه قرار مي‌گيرد. 22

اسلاید 23: گروهي ZBB را بودجه‌ريزي مجدد تمام فعاليت‌هاي سازمان مي‌دانند. ZBBبه عبارت ديگر در ZBB برنامه‌ريزي از صفر آغاز می شود. در اين شرايط براي مديران اين سئوال مطرح مي‌شود كه دليل كاري كه انجام مي‌دهيم چيست؟ آيا نبايد از منابع خود براي انجام كار ديگري استفاده كنيم. فرض ZBB آن است که آنچه که در حال انجام است قابل توقف است و به جاي آن كار ديگري را می توان شروع كرد.تجزیه و تحليل و ارزشيابي تمام برنامه‌ها و فعاليت‌هاي سازمان است. هرگاه در اين ارزشيابي فعاليتي بي‌ثمر تشخيص داده شود كنار گذاشته مي‌شود. 23

اسلاید 24: اين بدان معني نيست كه در ZBB تمام فعاليت‌هاي گذشته كنار گذاشته شود و همه چيز از ابتدا شروع شود. بلكه فعاليت‌هاي گذشته مي‌تواند ادامه يابد و تنها تغييرات و اصلاحات لازم در آنها بعمل مي‌آيد. گاهي برخي از فعاليت‌ها حذف مي‌شوند. بدين ترتيب همه فعاليت‌هاي سازمان همه ساله مورد ارزشيابي ‌قرار مي‌گيرد و اگر فعاليتي در سال گذشته مفيد بود لزوماً در سال آينده ادامه نخواهد يافت مگر آنكه ثمربخشي آن در سال جديد نيز اثبات شود.بودجه‌ريزي بر مبناي صفر نوعي بودجه‌ريزي است كه به «چه مي‌شود اگر» معروف است. 24

اسلاید 25: يعني چه مي‌شود اگر يك برنامه حذف شود ؟ چه مي‌شود اگر يك برنامه براي سال بعد نيز ادامه يابد ؟ در سطح ملي لازم است به اين سؤالات پاسخ داده شود كه چي مي‌شد اگر ما نيروي زميني يا نيروي هوايي نداشته باشيم ؟ چي مي‌شد اگر تأمين اجتماعي نداشته باشيم ؟ چي مي‌شد اگر وزارت دفاع فقط 90% بودجه مصوب خود را امسال دريافت مي‌كرد ؟ بنابراين در بودجه‌ريزي سال بعد هر برنامه‌اي با اين گونه سؤالات درگير است تا برنامه‌هايي كه ضروري هستند براي آن‌ها بودجه‌ريزي شود.25

اسلاید 26: مراحل اجرايي ZBB 1- شناخت فعاليت‌هاي هر دستگاه اجرايي2- تجزيه و تحليل هر فعاليت در قالب يك برنامه 3- ارزشيابي و اولويت‌بندي فعاليت‌ها4- انتخاب و تدوين فعاليت‌هاي اثربخش و اولويت‌دار 26

اسلاید 27: 1- شناخت فعاليت‌هاي هر دستگاه اجرايي در زمان تخصيص منابع در هر دستگاه اجرايي عملكرد گذشته برنامه‌ها مورد بررسي و ارزيابي قرار مي‌گيرد. در اين مرحله فعاليت‌هاي هر برنامه شناسايي مي‌شود. فعاليت‌هاي هر برنامه ارزشيابي شده و فعاليت‌هاي مفيد انتخاب مي‌شود. اگر سازماني داراي برنامه عملياتي تفصيلي باشد به پايين‌ترين سطح عمليات در هر برنامه فعاليت گفته مي‌شود. شناخت فعاليت‌هاي هر برنامه از مهمترين مراحل بودجه‌ريزي ZBB است. زيرا اگر فعاليت‌ها به درستي شناخته نشوند نمي‌توان نسبت به جرح و تعديل و حذف و ادغام آنها تصميم‌گيري كرد.27

اسلاید 28: 2- تجزيه و تحليل هر فعاليت در قالب يك برنامهفعاليت‌هاي هر دستگاه اجرايي به واحدهاي تصميم‌گيري تبديل مي‌شود. در اين مرحله هر فعاليت در قالب يك برنامه تجزيه و تحليل مي‌شود. اولاً ارزش و اهميت هر فعاليت در مقايسه با ساير فعاليت‌ها و ميزان ارتباط آنها با هر برنامه بررسي مي‌شود. ثانياً هدف هر فعاليت، اجزاي هر فعاليت، نحوه اجراء آن، منافع و هزينه‌ حاصل از اجراي آن، حجم عمليات لازم براي هر فعاليت و معيارهاي اندازه‌گيري عملكرد هر فعاليت در اين مرحله شناسايي مي‌شود.28

اسلاید 29: 3- ارزشيابي و اولويت‌بندي فعاليت‌هادرباره هر فعاليتي اينكه در سطح جاري (يعني سطحي كه قبلاً اجراء مي‌شد) اجرا شود يا اينكه در سطحي پايين‌تر يا بالاتر بايد به اجرا درآيد تصميم‌گيري مي‌شود. هزينه اجراء هر فعاليت در هر سطحي در اين مرحله تعيين مي‌شود. ضمناً مديران فقط در باره اجراء يا عدم اجراء يك فعاليت تصميم‌گيري نمي‌كنند بلكه مي‌توانند درباره سطوح مختلف اجراء يك فعاليت نيز تصميم‌گيري كنند. در اين مرحله پس از ارزشيابي، همه فعاليت‌ها اولويت‌بندي مي‌شوند. 29

اسلاید 30: ماهيت فعاليت و ضرورت انجام آنها ارتباط هر فعاليت با ماموريت اصلي هر دستگاه اجرايي و ميزان اثربخشي هر فعاليت از معيارهاي تعيين اولويت هر فعاليت است.30

اسلاید 31: 4- انتخاب و تدوين فعاليت‌هاي اثربخش و اولويت‌دار تصميم‌گيري در اين مرحله در مورد هر فعاليت به يكي از نتايج زير منجر مي‌شود:الف- حذف فعاليت:ممكن است فعاليتي پس از تجزيه و تحليل و ارزشيابي توسط دستگاه اجرايي حذف ‌شود. به عنوان مثال صدور كارت بازرگاني از فعاليت‌هاي اطاق بازرگاني حذف و به وظايف سازمان بازرگاني افزوده مي‌شود و يا بالعكس يا فعاليت‌ آموزش‌هاي بلندمدت مديران از برنامه‌هاي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي استانها حذف مي‌شود.31

اسلاید 32: ب- تقليل سطح فعاليت:اگر فعاليتي در گذشته در سطح وسيعي انجام مي‌شد ممكن است در اين مرحله در سطح و حجم كمتري انجام شود. به عنوان مثال آموزشهاي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي محدود به آموزشهاي كوتاه‌مدت و يا پودماني در برخي از مراكز استانها و براي كاركنان محدودتري انجام ‌گيرد.32

اسلاید 33: ج- اجراي فعاليت‌:برخي از فعاليت‌ها ممكن است در سطح فعلي و مانند گذشته به اجراء در‌آيند. به عنوان مثال كارت بازرگاني توسط سازمان بازرگاني استانها مانند گذشته صادر شود. البته يكي از اهداف ZBB كاهش هزينه‌هاست. مديران بايد تلاش كنند با افزايش بهره‌وري و اثربخشي هر فعاليت از هزينه‌هاي اجراي آن كم كنند.33

اسلاید 34: د- گسترش سطح فعاليت:ممكن است پس از تجزيه و تحليل و ارزشيابي فعاليت‌ها تصميم‌ به گسترش حجم فعاليت گرفته شود. به عنوان مثال تصميم‌ گرفته شود آموزشهاي پودماني در سراسر استانها و شهرهاي بزرگ و براي همه سطوح كاركنان و مديران در سال آينده به اجرا درآيد.34

اسلاید 35: بودجه‌ريزي عملياتي بودجه عملياتي شبيه به يك قرارداد پيمانكاري است. يك پيمانكار ابتدا شرح عمليات و خدمات خود را ارايه مي‌دهد و براساس صورت وضعيت و شرح هزينه‌ها و نتايج كار خود، مبلغ قرارداد را دريافت مي‌كند. يعني در قبال عمليات انجام شده به پيمانكار وجه پرداخت مي‌شود. در بودجه‌ريزي عملياتي رابطه دولت با دستگاههاي اجرايي شبيه به رابطه كارفرما با پيمانكار است. 35

اسلاید 36: اعتبارات در قبال عمليات و نتايج كار مورد انتظار به دستگاههاي اجراي تخصيص مي‌يابد. دستگاه اجرايي در قبال دريافت بودجه پاسخگو خواهد بود. بنابراين در بودجه عملياتي اعتبارات نه بر مبناي بزرگي و كوچكي دستگاه اجرايي بلكه برحسب بهاي تمام شده حجم عمليات مورد انتظار تخصيص مي‌يابد. 36

اسلاید 37: به عنوان مثال در تخصيص اعتبار براي وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي بايد معلوم شود هدف از اعتبارات تخصيصي آموزش چه تعداد دانشجوي پزشكي عمومي و يا تخصصي است، در چه رشته‌ها، با چه كيفيتي و چه ميزان مهارت و توانايي پزشكي و در راستاي اجراي كدام برنامه يا نياز دولت و براي چه مدتي مورد نظر است. دانشگاههاي علوم پزشكي به عنوان پيمانكار و مجري برنامه‌هاي آموزشي پزشكي بايستي بتوانند نتايج مورد انتظار را در قبال دريافت اعتبارات به جامعه تحويل دهند.37

اسلاید 38: تعريف و روش كار بودجه عملياتيبودجه‌ريزي عملياتي يك برنامه سالانه است كه در آن رابطه بين منابع مالي تخصيص يافته و نتايج حاصل از اجراي هر برنامه با شاخص‌هاي كميت‌پذير نشان داده مي‌شود. از نظر فيلدينگ اسميت بودجه عملياتي منابع را بر مبناي نيل به نتايج مشخص و قابل سنجش تخصيص مي‌دهد. 38

اسلاید 39: كنفرانس مجالس ايالتي بودجه‌ريزي عملياتي را چنين تعريف مي‌كند: تخصيص منابع براي نيل به اهداف خاصي و نتايح قابل اندازه‌گيري هر برنامه (NCSL 1994 P: 2). كميسيون هوور معتقد بود كه بودجه‌هاي عملياتي بايد توجه خود را روي ويژگي عملكرد نسبي كاري كه بايد انجام شود يا خدماتي كه بايد ارايه شود متمركز كند نه روي چيزهايي كه بايد خريداري شود. زيرا اشياء خريداري شده ابزارهائي براي نيل به يك نتيجه هستند نه خود نتايج. 39

اسلاید 40: در بودجه‌ريزي عملياتي كارايي و اثربخشي مورد نظر است. در كارايي استفاده بهينه از منابع و امكانات مادي وانساني مورد توجه است. اما اثربخشي نشان مي‌دهد كه تا چه حدي عمليات منجر به نتايج مورد انتظار شده‌است. يعني عملكرد حاصل از به كارگيري منابع چقدر است و چگونه حاصل شده‌است. در اين روش به هر دستگاهي بودجه‌اي متناسب با حجم عملياتي كه انجام مي‌دهد تخصيص مي‌يابد. دستگاههاي مجري بايد پاسخگوي اين سوال باشند كه با اعتبارات تخصيصي چه كاري را انجام داده‌اند و آيا نتايج و منافع حاصله حداقل معادل با هزينه‌هاي انجام شده است يا خير؟ 40

اسلاید 41: بودجه عملياتي بين برنامه‌هاي راهبردي، اهداف بلندمدت و تخصيص منابع براي رسيدن به نتايج مورد نظر رابطه برقرار مي‌كند. بودجه از حاصل‌ضرب هزينه هر واحد خروجي در تعداد محصولات و خدمات مورد نياز در سال آينده به دست مي‌آيد. تأكيد روي گستردگي و بزرگي بودجه و اندازه دولت نيست بلكه به اندازه‌گيري حجم كار دستگاه اجرايي توجه مي‌شود. بودجه‌ريزي عملیاتی فرآيند بودجه‌اي دولت گستر نبود بلكه أكيد روي انسجام اطلاعات فعاليت‌ها و بودجه‌ريزي است. 41

اسلاید 42: بودجه‌ريزي عملياتي چرايي انجام هزينه‌هاست. زيرا بر نتايج به دست آمده تمركز دارد و نه بر پول خرج شده. يعني بر آنچه كه با پول هزينه شده به دست آمده است تاكيد دارد نه صرفاً به مقدار پولي كه براي آن فعاليت هزينه شده است. به عنوان مثال مي‌توان بين مخارجي كه صرف بهداشت عمومي مي‌شود با اهداف كلي دولت در برنامه‌هاي پيشگيري و مراقبت بهداشتي ارتباط برقرار كرد. به طوري كه اعتبارات به عمليات بي‌هدف بهداشت عمومي تخصيص داده نمي‌شود بلكه به عمليات هدفمند و نتايج مورد توقع پرداخت مي‌شود. 42

اسلاید 43: خلاصه آنكه اساس نظام بودجه‌ريزي سنتي (يا هزينه‌اي) آن است كه اعتبارات كجا و چگونه هزينه شده‌است. اما اساس نظام بودجه‌ريزي عملياتي آن است كه اعتبارات براي چه اهداف و نتايجي هزينه خواهد شد. بنابراين در بودجه عملياتي اعتبارات به نتيجه تخصيص داده مي‌شوند نه به هزينه.43

اسلاید 44: اهداف بودجه‌ريزي عملياتيبا اجراي بودجه‌ريزي عملياتي دو هدف زير تحقق مي‌يابد.الف- بهبود تصميم‌گيري مديريت بخش عموميب- بهبود ارائه خدمات و محصولات هدف غايي از بودجه‌ريزي عملياتي كمك به تصميم‌گيرندگان براي اتخاذ تصميمات عقلايي جهت تخصيص بهينه منابع است. 44

اسلاید 45: از طرف ديگر نيروهاي اجرايي با رويكردهاي مديريت كيفيت در سازمان مي‌توانند عمليات و خدمات را بهبود دهند. بنابراين انتظار مي‌رود اجراي بودجه‌ريزي عملياتي باعث اصلاح مديريت بخش عمومي و افزايش اثربخشي مخارج دولت شود. شفاف‌سازي، افزايش‌ كارايي و افزايش اثربخشي بودجه از ويژگيهاي اساسي بودجه‌ريزي عملياتي است.45

اسلاید 46: مزاياي بودجه‌ريزي عملياتيبودجه ريزي عملياتي داراي منافع و دستاوردهاي زير است:1- افزايش پاسخگوئي عمومي درقبال استفاده از منابع و اعتبارات كشور2- تاكيد مديران و دستگاه هاي اجرايي براي نيل به نتايج مورد نظر3- مديريت بر مبناي عملكرد بهتر(بودجه ريزي ستانده محور)46

اسلاید 47: 4- بهبود نحوه تخصيص منابع هدف گرا5- تقويت پاسخگوئي مديران دستگاه ها به سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور طبق مفاد موافقت‌نامه‌هاي امضاء شده.6- ايجاد يك فرآيند منطقي تصميم گيري كه مستقيماً با فرآيند برنامه ريزي، اجرا،كنترل ارزيابي و گزارش عملكرد در ارتباط باشد.47

اسلاید 48: 7- بين برنامه ها و اهداف بلندمدت سازمان رابطه برقرار مي شود.8- بهاي تمام شده هر واحد خدمات و فعاليت محاسبه مي شود.9- نظارت براجراء و عملكرد بودجه توسط دستگاه هاي نظارتي و مجلس تسهيل مي شود.48

اسلاید 49: فرآيند بودجه‌ريزي عملياتيفرآيند بودجه‌ريزي عملياتي از سه مرحله تشكيل شده‌است:الف- تعيين اهداف و نتايج مورد انتظار.ب- برآورد هزينه‌ها،اعتبارات برنامه‌ها و فعاليت‌هاي لازم براي تحقق اهداف .ج- تعيين شاخص‌هاي كمي براي برآورد عملكرد هر برنامه يا فعاليت.49

اسلاید 50: مهمترين عامل نظام بودجه‌ريزي عملياتي ”برنامه“ است. برنامه مجموعه‌اي از فعاليت‌ها يا پروژه‌هاي يك دستگاه اجرايي است كه با استفاده از منابع موجود به نيل اهداف عملياتي كمك مي‌كند. 50

اسلاید 51: سه مشخصه نظام بودجه‌ريزي عملياتيالف- ساختار برنامه در يك چارچوب برنامه‌ريزي راهبردي تعريف شود. به عنوان مثال: هدف راهبردي: كمك به سازمان حمل و نقل جاده‌اي براي كاهش تصادفات و مرگ و مير جاده‌ايهدف عملياتي: - اصلاح 50% نقاط حادثه‌خيز جاده‌ها تا سال 1390 - تعريض 50% از جاده‌هاي باريك تا سال 1390هدف عملياتي سالانه: اصلاح نقاط حادثه‌خيزي كه در سال بيش از 30 مورد تصادف بوجود مي‌آورد.51

اسلاید 52: ب- چارچوب بودجه بگونه‌اي باشد كه امكان تصميم‌گيري و اولويت‌بندي را تسهيل كند.ج- ساختار نظام بودجه‌ريزي امكان پاسخگويي را تقويت کند.52

اسلاید 53: 53

اسلاید 54: مفاهیمی در بودجه ریزی عملیاتیماموریت:وظیفه اصلی و فلسفه وجودی یک سازمان ،یک دستگاه اجرایی یا یک برنامه است.برنامه: عمليات سازمان يافته با اهداف كميت‌پذير يك دستگاه اجرايي است كه داراي وظيفه، بودجه، پرسنل و هدف مشخصي است.فعاليت: اقدامات كميت‌پذير با هدف مشخص كه براي تحقق اهداف هر برنامه اجرا مي‌شوند. يك فعاليت مجموعه وظايفي است كه ورودي‌ها را به يك محصول يا خروجي تبديل مي‌كند.54

اسلاید 55: عملكرد: اقدامات انجام شده توسط يك دستگاه اجرايي براي تبديل داده (منابع) به ستاده (نتايج) از طريق فرآيند خاصي است. داده‌ها، فرآيند، ستاده‌ها و نتايج را مجموعاً زنجيره عملكرد گويند.اهداف عملكرد : ميزان اهداف كمي مورد نظر است كه مبنائي براي مقايسه با عملكرد واقعي است. اهداف بايد در هر برنامه و براي هر شاخص و در زمان گزارش به صورت روشن بيان شود. بنابراين هدف عملكردي نتايج مورد انتظار كمي در چارچوب زمان و با هزينه اي معين است . به عنوان مثال 5%‌ از مشتريان در سال آينده مورد تشويق مادي قرار مي گيرند در صورتي كه مبلغ اين تشويق ها از X ريال افزايش نيابد.55

اسلاید 56: ارزشيابي عملكرد (برنامه) : يعني آزمون آماري و دقيق هر برنامه مبني بر اينكه آثار اجراي آن برنامه در كسب نتايج چگونه بوده است.شاخص‌هاي عملكرد: موضوع مورد اندازه‌گيري ابعاد مختلف عملكرد است. مانند تعداد ارباب رجوع ناراضي در صدور گذرنامه. 56

اسلاید 57: شاخصهاي قابل اندازه‌گيري در زنجيره عملكرددادهستادهنتیجه(پیامد)کاراییاثربخشیصرفه جوییبهروری57

اسلاید 58: داده‌هامنابع مورد استفاده براي توليد محصول و يا ارائه خدمات است. منابع بكار رفته مي‌تواند به صورت مبلغ هزينه يا ساعات كاركرد باشد.58

اسلاید 59: ستاده‌هاكالاي توليد شده يا خدمات ارائه شده توسط يك برنامه يا فعاليت مي‌باشد. ستاده مطلوب دارای ویژگیهای زیراست:1.كالاها و خدمات براي افراد و سازمانهاي خارج از دستگاه اجرايي تهيه و ارايه شوند.2.كالاها و خدمات براي مصارف نهايي و در فرايند داخلي يا ستاده واسطه‌اي بكار نمي‌روند.3.رسيدن به نتايج برنامه‌ريزي شده كمك مي‌كند.4.تحت كنترل مستقيم و غيرمستقيم دستگاه اجرايي است.59

اسلاید 60: 5.ستاده‌ها حاوي اطلاعاتي درباره عملكرد، قيمت، كيفيت و كميت هستند.6.ستاده‌ها حاوي اطلاعاتي است كه مي‌تواند مبناي مقايسه عملكرد در طول زمان يا ساير توليدكنندگان بالقوه و واقعي باشد. (Diamond 2006 P: 34).مثال: ستاده: ارايه خدمات مشاوره در خط مشي‌گذاريمعيار عملكرد: قضاوت و اظهار نظراتكميت: تعداد خدمات مشاوره‌ايكيفيت: رضايت رئيس دستگاه اجرايي و كاركنان60

اسلاید 61: نتيجه (پيامد)وضعيتي است كه ميزان نيل به اهداف برنامه يا فعاليت را نشان مي‌دهد. يك پيامد هر اثر ايجاد شده توسط سازمان است كه بر روي اشخاصي كه در آن سازمان كار نمي‌كنند تاثير مي‌گذارد. نتايج بر حسب درصد تحقق هدف يا مقدار رسيدن به هدف اندازه‌گيري مي‌شود. شاخص نتايج ابعاد مختلف خدمات و كالا مي‌تواند باشد مانند درجه كيفيت كالا و خدمات ارايه شده، ميزان رضايت ارباب رجوع، درصد محصولات سالم يا معيوب61

اسلاید 62: انواع نتایج:1-نتایج نهایی2-نتایج میانی3-کیفیت4-رضایت مشتری62

اسلاید 63: 1- نتايج نهائي : نتايج حاصل از فعاليت هاي يك برنامه كه قصد رسيدن به آن وجود دارد و يا مورد انتظار است.اين نتايج رابطه مستقيمي با وظيفه دستگاه اجرايي دارد مانند جامعه فقرزدايي، محيط زيست سالم، بيماران معالجه شده، فارغ التحصيلان شاغل، كسب مدال طلا در جام جهاني، درصد فروش و سود مورد نظر.63

اسلاید 64: 2- نتايج مياني: وضعيت ها ورفتارهايي است كه حاصل كار دستگاه اجرايي بوده و انتظار مي‌رود به نتيجه نهايي منجر شود اما خود به تنهايي نتيجه نهايي نيستند.نتايج مياني غالباً قبل از نتايج نهايي حاصل مي‌شود.به عنوان مثال وقتي كه تيم ورزشي يك باشگاهي به دنبال تمرينات سخت و كافي نسبت به تيم باشگاه ديگري برنده مي‌شود به نتيجه مياني رسيده است .اما نتيجه نهايي آن است كه در بازي هاي بين‌المللي يا جام جهاني بتواند برنده شود. دراين صورت اين يك نتيجه نهايي است .64

اسلاید 65: همچنين برخورداري كالا و خدمات از كيفيت مورد نظر ورضايت مشتري از نتايج مياني هستند. زيرا نيل به اين دونتيجه مياني به افزايش سود و فروش شركت كمك مي‌كند.65

اسلاید 66: کاراییبه استفاده بهينه از منابع و امكانات مادي و انساني كارايي گويند.كارايي نشان مي‌دهد كه از منابع تا چه حدي استفاده مفيد و بيشتري بعمل آمده است.كارايي با بهره برداري صحيح از منابع مرتبط است و جنبه كمي دارد.كارايي را به طرق مختلف مي توان اندازه‌گيري كرد:1-نسبت ستاده به داده2-نسبت داده به ستاده3- نسبت بازده واقعي به بازده استاندارد (مورد انتظار)66

اسلاید 67: نسبت ستاده به دادهاين نسبت نشان مي‌دهد كه به ازاء هر واحد منابع بكار رفته چه مقدار ستاده حاصل شده است.منابع مي‌تواند تعداد كاركنان، ساعات كار، نفر- ساعت، منابع مالي و زمان صرف شده باشد. مانند تعداد اتومبيل هاي توليد شده به ازاء هر نفر- ساعت كاركرد كارگران در سال. هر قدر اين نسبت افزايش يابد كارايي كارگران بالاتر مي رود. همچنين تعداد گذرنامه‌هاي صادره به ازاء هر نفركارمند درسال هر قدر بالا باشد كارايي كاركنان اداره گذرنامه افزايش مي‌يابد.67

اسلاید 68: نسبت داده به ستادهاين نسبت معكوس نسبت بالاست كه به آن هزينه هر واحد نيز گويند. در اين نسبت اگر داده ها را مجموع مخارج منظور كنيم آنگاه هزينه هر واحد ستاده به دست مي‌آيد. به عنوان مثال اگر ده ميليون ريال هزينه بابت اياب و ذهاب 20 نفر كارمند يك اداره اي در ماه پرداخت شود آنگاه هزينه اياب وذهاب هر نفر 500،000 ريال در ماه خواهد بود. در مثال ديگر اگر در سال صد ميليون ريال صرف صدور20،000 گذرنامه شود هزينه صدور هر گذرنامه 5000 ريال خواهد بود.68

اسلاید 69: همچنين هزينه تعميرات اتومبيل يك سازمان به ازاء هر كيلومتر كاركرد در جاده كمتر باشد كارايي بالاست.تعداد روزهاي كاركرد هر مكانيك در تعميرات و باز و بستن گيربكس كمتر باشد كارايي بالاست.69

اسلاید 70: نسبت بازده واقعي به بازده استاندارد (مورد انتظار)اين نسبت مقدار كار انجام شده را به مقدار كاري كه بايد انجام گيرد اندازه‌گيري مي كند كه به آن راندمان نيز گويند. براي مثال اگر يك كارخانه قطعه سازي دريك شيفت كاري روزانه 120 قطعه توليد كند اما ميزان توليد استاندارد آن بر اساس مطالعات فني، مهندسي، كارسنجي و زمان سنجي 150 قطعه باشد در اين صورت كارايي كاركنان اين كارخانه برابر است با ، بر اساس اين مفهوم از كارايي مي توان راندمان كارخانه را از نسبت ظرفيت فعلي (عملي ) به ظرفيت اسمي (استاندارد) به دست آورد.70

اسلاید 71: اثر بخشينشان مي‌دهد كه تا چه حدي عمليات منجر به نتايج مورد انتظار شده است. به عبارت ديگر به ميزان و درصد تحقق اهداف مورد نظر اثر بخشي گويند. اثر بخشي به عملكرد و تامين رضايت كاركنان و ارباب رجوع نيز مربوط مي شود و جنبه كيفي دارد.به عنوان مثال يك مدير كارخانه ممكن است با توليد محصول زياد آمار ستاده (توليد) خود را بالا ببرد. حتي اين آمار زياد را در سطح كارايي بالايي حفظ نمايد اما اگر اين كار با تهديد و فشار بيش از حد به كارگران انجام شود در اين صورت اثربخش نخواهد بود. 71

اسلاید 72: همچنين اگر تيم پزشكي يك بيمارستاني از تمام امكانات انساني و تجهيزاتي براي معالجه و جراحي بيماري استفاده نمايد اما بيمار فوت كند در اين صورت فعاليت تيم پزشكي اين بيمارستان اگر چه كارايي داشته اما اثربخش نبوده است. زيرا به هدف كه همانا بازيافت سلامتي بيمار و زنده ماندن اوست نرسيده است.72

اسلاید 73: صرفه جوييتدابيري براي استفاده از منابع و داده ها به اندازه مورد نياز و معقول (مناسب) كه در فرآيند توليد ستاده مصرف مي‌شود و مانع از اتلاف و تضييع منابع شود. هدف از صرفه جويي كنترل هزينه ها و منابع مورد استفاده براي حصول نتيجه معين و مورد نظر است. صرفه‌جويي كم مصرف كردن نيست بلكه درست مصرف كردن است. يعني مصرف به موقع، به جا و مناسب و به اندازه نياز. به عنوان مثال توليد لامپ هاي روشنايي كم مصرف در مقايسه با لامپ هاي پر مصرف اقدامي براي صرفه جويي در مصرف برق است. 73

اسلاید 74: همچنين اتخاذ روشهاي فني در توليد اتومبيل هايي با سوخت كم نسبت به اتومبيلهايي با سوخت بالاتر اقدامي براي صرفه‌جويي در مصرف بنزين است. 74

اسلاید 75: بهره وريطبق تعريف آژانس بهره وري اروپا بهره وري درجه استفاده موثر از هريك از عوامل توليد است (ابطحی و کاظمی 1383، ص 6-4). بنابراين بهره وري خارج قسمت بازده به يكي از عوامل توليد (زمين،سرمايه،كار و سازماندهي) است (ابطحی و کاظمی 1383، ص 6-4). زماني يك دستگاه اجرايي از بهره وري برخوردار است كه از هريك از عوامل توليدش به طور موثر استفاده نمايد. بنابراين يك سازمان زماني از بهره وري برخوردار است كه كارايي، اثربخشي و صرفه جويي داشته باشد.75

اسلاید 76: پس: بهروری = کارایی+ اثربخشی + صرفه جویی 76

اسلاید 77: 4گروه سازمان ها بر اساس بودجه ریزی عملیاتیگروه اول: سازمانهايي هستند كه ستاده‌ها و نتايج آنها قابل اندازه‌گيري و قابل مشاهده است. آنها را سازمانهاي توليدي گويند. گروه دوم: سازمانهايي هستند كه ستاده‌هاي آنها قابل مشاهده و اندازه‌گيري است اما نتايج آنها قابل اندازه‌گيري و مشاهده نيست. آنها را سازمانهاي رويه‌اي گويند. گروه سوم: سازمانهايي هستند كه ستاده‌هاي آنها بسهولت قابل مشاهده يا قابل اندازه‌گيري نيست اما نتايج آنها قابل اندازه‌گيري است. آنها را سازمانهاي هنري گويند. 77

اسلاید 78: گروه چهارم: سازمانهايي هستند كه نتايج و ستاده‌هاي آنها به سختي قابل مشاهده يا قابل اندازه‌گيري است آنها را سازمانهاي كتيبه‌اي گويند. 78

اسلاید 79: 79

اسلاید 80: خروجي و نتايجنتايج بيانگر تأثير خروجي است. بودجه‌ريزي عملياتي هم مبتني بر خروجي است و هم مبتني بر نتايج است. بسياري از نتايج را به سختي مي‌توان مستقيما اندازه‌گيري كرد به عنوان مثال امنيت اجتماعي بيشتر و يا اندازه‌گيري آن پيچيده است مانند ميزان كاهش فساد اداري. خروجي تحت كنترل دستگاه اجرايي است اما نتايج نهايي توسط عوامل خارجي غير قابل پيش‌بيني تعيين مي‌شود. نتايج مي‌تواند قابل تفسير باشد. نتايج مي‌تواند اثرات جانبي داشته باشد كه خواه مورد نظر دولت باشد و يا نباشد.(Diamond 2006 P: 34). دفتر مديريت بودجه(OMB ) در آمريكا روي نتايج مورد نظر تأكيد و تمركز دارد.80

اسلاید 81: شاخص هاي عملياتيويژگي شاخص‌هاي عملياتي:- شاخص ها بايد بين اهداف عملياتي، ماموريت و رسالت سازمان رابطه برقرار نمايد.- شاخص ها بايد جامعيت داشته باشند و بتوان براي انواع فعاليت هاي مشابه سازمانهاي مختلف استفاده كرد تا عملكرد سازمانها قابل مقايسه شود.- شاخص ها بايد گروههاي عمده هزينه‌اي يك سازمان را در برگيرند.81

اسلاید 82: - شاخص ها بايد دستاوردهاي اصلي يك برنامه را آشكار كنند.- شاخص ها بايد براي تصميم گيران و مديران وسيله اندازه گيري معتبر و براي قانون گذاران قابل ارزيابي و پيگيري و براي عموم مردم قابل درك باشد.- شاخص عمليات بايد قابل شمارش و كمي باشد.- با گذشت زمان واحد اندازه گيري، مقدار و ارزش خود را از دست ندهد.82

اسلاید 83: - در انتخاب شاخص از واحد اندازه‌گيري حجم كار مرتبط با آن عمليات فني استفاده كرد.- شاخص عمليات بتواند حجم واقعي عمليات انجام شده را بيان كند.- بهاي تمام شده هر واحد حجم كار را بتوان محاسبه كرد .- شاخص‌ بايد اثرات سازمان را آشكار كند.شاخص بايد موفقيت سازمان را به نمايش بگذارد.- شاخص بايد قادر به پاسخ به پرسشهاي قانونگذاران باشد. زيرا شاخص ملاك تصميم‌گيري آنها محسوب مي‌شود.83

اسلاید 84: - مناسب و روايي داشته باشد. آيا شاخص با توجه به اهداف دولت در انجام خدمات خاصي واقعاً نشان مي‌دهد كه نياز يا خواسته مشتريان تأمين شده است.- منحصر بفرد باشد: آيا شاخص مشخصات اثربخشي را كه ساير شاخصها ندارند در بردارد.كامليت: آيا فهرست همه شاخصها امكان سنجش همه اهداف را ميسر مي‌سازند.- قابليت فهم: آيا شاخص قابل درك است.84

اسلاید 85: - هزينه: آيا شاخص از نظر هزينه جمع‌آوري اطلاعات، معقول و مقرون به صرفه است.- به موقع بودن: آيا داده‌ها را مي‌توان سريع به دست آورد تا مديران و كارشناسان بتوانند قبل از آنكه آنها قديمي و منسوخ شوند به كار گرفته شوند.85

اسلاید 86: شاخص‌ها مي‌توانند عناوين كلي و كمي داشته باشند. مثال‌هايي از شاخص‌هاي كلي و كمي و واحد سنجش آنها در مورد امور فرهنگي، پژوهشي و سينمايي به شرح جدول زير است. 86واحد سنجشعناوين شاخص‌هاي كميشاخص‌هاي كليذتعداد مراسم بزرگداشت مفاخرامور فرهنگی وپژوهشیموردتعداد پژوهش‌هاي فرهنگي و هنري انجام شدهامور فرهنگی وپژوهشیموردتعداد طرح‌هاي تحقيقاتي در حوزه علوم قرآني و ديني انجام شدهامور فرهنگی وپژوهشیعنوان/ صد هزار نفرنسبت تعداد عناوين كتابهاي منتشر شده به جمعيت كشورامور فرهنگی وپژوهشیتعدادتعداد نمايشگاههاي فرهنگي برگزار شدهامور فرهنگی وپژوهشی

اسلاید 87: 87

اسلاید 88: 88

اسلاید 89: انواع شاخص1- شاخص هاي ورودي 2- شاخص هاي خروجي 3- شاخص هاي نتايج4- شاخص اثر بخشي5- شاخص‌هاي اثر بخشي هزينه‌6- شاخص هاي توضيحي89

اسلاید 90: شاخص هاي ورودياين شاخص‌ها ميزان منابعي كه براي اجراي برنامه هاي سازمان ورسيدن به نتايج لازم است را نشان مي دهد.از اين شاخص ها براي نشان دادن هزينه هاي كل، تركيب منابع، ميزان منابع تخصيصي در مقايسه با ساير برنامه ها به كار مي رود. مانند: - تعداد اساتيد تمام وقت دانشگاه آزاد و دولتي.- تعداد ساعات كار انجام شده براي فعاليت معين.- هزينه هاي عملياتي مصرف شده.- ميزان سوخت و برق مصرفي.- تعداد نفر - ساعت بكاررفته.90

اسلاید 91: شاخص هاي خروجياين شاخص ها بيانگر تعداد محصولات، خدمات و مقدار كار انجام شده است.اين شاخص ها نشان مي دهد كه خروجي يك فرايند كاري چيست و تا چه حدي انجام شده است .اين شاخص ها درباره اهداف، كيفيت خدمات و محصول،اثربخشي خدمات ومحصول اطلاعاتي را نشان نمي دهد.بامقايسه شاخص هاي خروجي سال جاري با سالهاي گذشته مي توان به ميزان بهبود خروجي و يا عدم رشد عملكرد سازمان پي برد.مانند:- تعداد مجوزهاي صادرشده براي داروخانه‌ها.- تعداد كارت بازرگاني صادرشده.91

اسلاید 92: - تعداد كيلومترجاده هاي تعميرشده.- تعداد پزشكان فارغ التحصيل شده.- تعداد بازرسي هاي انجام شده.92

اسلاید 93: شاخص هاي نتايجاين شاخص ها ميزان تحقق اهداف برنامه يا تاثير اقدامات سازمان برمشتريان و مردم را نشان مي‌دهد.اين شاخص ها ثمرات واقعي برنامه هاي هستند مانند:- درصد افرادي كه از هواي پاك استفاده مي كنند.- درصد كاهش تصادفات مرگبار در بزرگراه ها.- درصد كارآموزاني كه به كار گمارده شده اند.- درصد كاهش بيمه بيكاري به دليل اشتغال افراد بيكار.- درصد كاهش تكدي گري درخيابانها.93

اسلاید 94: شاخص اثر بخشياين شاخص‌ها ميزان كار انجام شده با استفاده از مقدار منابع مصرف شده را نشان مي‌دهد. غالباًبه صورت درصد اطلاعات درباره هزينه واحد بيان مي شود.اين شاخص ها بهره وري را اندازه‌گيري مي‌كنند مانند: - تعداد اتومبيل سواري توليد شده درهرساعت كاري.- تعداد مشترياني كه هر كارمند به آنها خدمات ارايه مي دهد.- تعداد تن برداشت گندم از هر هكتار.- ميانگين زمان انتظار هر بيمار براي جراحي در يك بيمارستان.94

اسلاید 95: - ميانگين تعداد روزهاي رسيدگي به درخواست شكايات.- تعداد بيماراني كه بعد از عمل جراحي سلامتي خود بازيافتند.95

اسلاید 96: شاخص‌هاي اثر بخشي هزينه‌اين شاخص‌ها عناصر اثر بخش و نتيجه را بايك شاخص واحد مي سنجد و نشان مي‌دهد كه هزينه هر واحد بهبودي در نتايج چقدر است. مانند:- هزينه هر دانش آموزي كه فارغ التحصيل مي شود.- هزينه هر درصد كاهش درتصادفات جاده‌اي.- هزينه هر متر مربع از ساختمان به ازاء تقويت ساختمان در برابر هر ريشتر افزايش زلزله.- هزينه مرمت هر مترمربع از بناها و آثار باستاني.- هزينه هر كيلومتر آسفالت خيابان96

اسلاید 97: شاخص هاي توضيحياين شاخص ها براي تامين اطلاعاتي بكار مي رود كه براي درك عملكرد سازمان به كاربران كمك مي كند.اين شاخص ها عناصري خارج از كنترل سازمان مي باشند. اين شاخص ها اطلاعات مورد نياز تصميم گيران را براي بررسي شاخص هاي ديگر فراهم مي كنند. مانند:- تعداد افراد بي بضاعت تحت پوشش كميته امداد امام خميني.- تعداد درخواست هاي استخدام كه توسط شركت نفت دريافت شده است.97

اسلاید 98: - تعداد مقالات رسيده به سمينار.- تعداد جمعيت مناطقي كه در آنها حمل ونقل عمومي فراهم شده است . 98

اسلاید 99: مفهوم و دلايل اندازه‌گيري عملكرداندازه‌گيري عملكرد عبارت از: فرآيند ارزيابي پيشرفت برنامه‌ها در راستاي نيل به اهداف با توجه به كارايي استفاده از منابع در تهيه كالا و خدمات (ستاده‌ها)، كيفيت ستاده (نحوه تحويل به مشتريان و ميزان رضايت آنها) و پيامدها (نتايج هر برنامه در مقايسه با هداف مورد انتظار). هدف از اندازه‌گيري عملكرد در دهه 1950 كمك به مديران براي ارزيابي كار واحدهاي اجرايي براي تعيين هزينه هر واحد محصول و يا خروجي است. 99

اسلاید 100: اما امروزه نه تنها ارزيابي كارايي در اجراي بوجه مطرح است بلكه مبنايي براي تهيه بودجه و واگذاري اختيارات و حسابرسي نيز به حساب مي‌آيد. همچنين ارزيابي پيشرفت سازمان به سمت نتايج برنامه استراتژيك است.100

اسلاید 101: اهداف سازمانها و يا دستگاههاي اجرايي از سنجش عملكردافزايش پاسخگويي: شاخص‌هاي عملكرد به تصميم‌گيران و شهروندان اجازه مي‌دهند اثربخشي برنامه‌هاي سازمانها و دستگاههاي اجرايي را كاملاً اندازه‌گيري كنند.بهبود ارائه خدمات: اطلاعات عملكرد اطلاعاتي درباره اينكه آيا برنامه‌ها، طرح‌ها و سياستهاي عمومي كارايي دارند يا خير ارائه مي‌دهد.101

اسلاید 102: ارائه سطح فعاليت سازمان يا دستگاه اجرايي با توجه به بودجه دريافتي:شاخص‌هاي عملكرد، ارزيابي ميزان كالاها و خدماتي را كه ميتوان با منابع تخصيص يافته ارائه داد مشخص مي‌كند.اطلاع‌رساني به شهروندان: شاخص‌هاي عملكرد براي عموم توضيح مي‌دهند كه به عنوان مثال درآمدهاي مالياتي صرف چه كارهايي مي‌شوند. 102

اسلاید 103: معايب شاخص‌هاي عملكردالف- تاكيد بيش از حد بر آن دسته از هدف‌هاي سازمان كه قابل محاسبه و كمي شدن هستند، و غفلت از اهدافي كه كمي كردن آنها دشوار است.ب- تاكيد بيش از حد بر دستيابي به اهداف عملكردي كوتاه مدت، به بهاي بي‌توجهي به اهداف بلندمدت و سرمايه‌گذاري در سازمان.103

اسلاید 104: ج- گرفتار شدن در تله شاخص‌هاي عملكردي. اگر شاخص‌هاي عملكرد نشان‌دهندة تمامي ابعاد اهداف مورد نظر سازمان نباشد. ممكن است مديران تشويق به پيروي از استراتژيهايي شوند كه صرفاً شاخص‌هاي مزبور را تحت تاثير قرار مي‌دهد، نه دسترسي به اهداف و مقاصد. به عنوان مثال اگر عملكرد بازرسان گمرك توسط شاخص‌ تعداد محموله‌هاي بازرسي شده در ماه، سنجيده شود، آنها ممكن است كيفيت بازرسي‌هاي خود را فداي كميت آن كنند.104

اسلاید 105: د- دستكاري داده‌ها: هر مديري انگيزة آن را دارد كه آمار و اطلاعات تحت كنترل خود را به گونه‌اي دستكاري نمايد كه عملكرد سازمان تحت امر خود را بهتر از آنچه واقعاً هست نشان دهد.ه – مديران همواره انگیزه آن را دارند كه در صورت امكان اهداف سهل‌الوصولي را براي سازمان خود تعريف كنند، تا رسيدن به آن اهداف براي ايشان بدون تلاش چنداني مقدور باشد. به علاوه مديران معمولاً انگيزه‌اي براي دستيابي به سطح عملكردي بالاتر از اهداف تعيين شده ندارند، زيرا اين سطح عملكرد موجب ترقي سطح توقع مافوق شده و مبناي هدف‌گذاري براي سال بعد خواهد شد.105

اسلاید 106: بسترهای پياده‌سازي بودجه‌ريزي عملياتيبسترسازي جهت مشاركت بخش خصوصي در انجام امورمتناسب نمودن حجم و مقياس دولتايجاد ارتباط منطقي و بهنگام بين بودجه و عملكردفراهم سازي فضاي رقابت در انجام امورمتناسب نمودن نظام پرداخت با عملكرد كاركنان و حركت به سمت سيستم كارمزدي به جاي سيستم وقت مزدي106

اسلاید 107: ايجاد تعامل و ارتباط منطقي بين مهارتها و مدارك تحصيلي با مشاغل مورد تصدي كاركنانحذف روشها و رويه‌هاي منسوخ و سنتي در بودجه‌ريزيشفاف‌سازي، ساده نمودن و بازنويسي قوانین و مقررات مالي و استخدامي107

اسلاید 108: الزامات بودجه‌ريزي عملياتيپيش طرحها و زمينه های زير بايستي تحقق يابد تا بودجه كشور را بتوان ‌عملياتي تهيه و تدوين كرد:1- تدوين برنامه هاي راهبردي كشور2- تدوين چارچوب راهبردي سه ساله كه به اهداف سالانه منجر مي‌شود. اهداف عملكردي سالانه لازم است به شكل گزارش سالانه در اختيار عموم مردم قرار گيرد.108

اسلاید 109: 3- تحليل ورودي: براي هر هدف كمي سالانه لازم است منابع و داده‌هاي ورودي لازم بودجه‌ريزي‌شود.4- نظام كدگذاري ساختارمند: در اين نظام هزينه‌ها براي هر يك از اهداف سالانه رديابي و رتبه‌بندي مي‌شوند.5- بررسي عملكرد براي تعيين ميزان پيشرفت طي سال، عملكرد خروجي در پايان سال و اندازه‌گيري پيامدها در سال سوم به تدوين چارچوب راهبردي جديدي منجر مي‌شود.109

اسلاید 110: 6- تعيين اهداف و سياست‌ها به طور شفاف و كمي7- تعيين برنامه ها و فعاليت‌هاي اعم از مستقيم و غيرمستقيم8- اولويت بندي برنامه ها و فعاليت ها9- تجديد نظر دربرنامه ها و فعاليت ها10- تعيين نتايج مورد انتظار از اجراي فعاليت ها و برنامه ها 11- طراحي منابع مالي جديد12- طراحي شاخص هاي اندازه گيري عمليات به طوري كه نتايج قابل اندازه گيري باشد110

اسلاید 111:  13- امكان ارزيابي توانايي و عملكرد مديران در نيل به نتايج و اهداف14- استقرار سيستم اطلاعاتي مديريت و سيستم اطلاعات حسابداري15- استقرار نظام حسابداري بهاي تمام شده، و هزينه يابي بر مبناي فعاليت16- اصلاح قانون محاسبات عمومي، قانون برنامه و بودجه، قانون استخدامي و اصلاح روشهاي حسابداري دولتي از جمله گرايش به سمت حسابداري تعهدي111

اسلاید 112: 17- آموزش نيروي انساني و نيروهاي بودجه ريزي در دستگاه هاي اجرايي18- انعطاف پذيري عمليات مديران و ميزان اختيارات آنها بايد افزايش يابد.19- همسوئي بودجه سالانه بابرنامه هاي راهبردي كشور(از جمله سند چشم انداز 20 ساله و برنامه 5 ساله توسعه)20- عزم جدي در مسئولين كشور و وفاق ملي و افزايش پاسخگوئي مديريت21- كوچك سازي بدنه دولت 22- هماهنگي بين قواي سه گانه112

اسلاید 113:  23- تدوين نظام محاسبه بهاي تمام شده و هماهنگي و تناسب بين اين روشها24- حذف مقررات متناقض مانند تناقض ماده 138 قانون برنامه چهارم با نحوه تخصيص و مصرف اعتبارات دانشگاه ها و موسسات آموزش عالي كه به صورت كلي پرداخت مي شود.25- تدوين قوانين و مقررات جدي و الزام آور كه در آن تلاش مديران براي پياده سازي بودجه عملياتي پيگيري شود و مديران موفق معرفي و تشويق شوند.113

اسلاید 114:  26-طراحي نظام نظارتي: بودجه‌ريزي عملياتي مستلزم طراحي نظام نظارتي جديدي است تا بتواند اطلاعات را براي تصميم‌گيري در اختيار مسئولين سياسي كشور قرار دهد.27- اصلاح و بازنگري نظام فني، اجرايي و پيمانكاري: قيمت تمام شده در شرايط قرارداد پيماني و اماني متفاوت است. قيمت تمام شده محاسبه شده در شرايط اماني را نمي‌توان به قرارداد پيمانكاري تحميل كرد.114

اسلاید 115: 28- اصلاح در رديف‌هاي متفرقه بودجه: وجود رديف‌هاي متفرقه مغاير با بودجه‌ريزي عملياتي است. زيرا نمي‌توان هزينه هر واحد كار را حساب كرد. به عنوان مثال يكي از موارد مصرف رديف‌هاي متفرقه پرداخت وام براي ازدواج جوانان است كه فقط به صورت يك رقم كلي در بودجه منظور مي‌شود و بودجه اين نوع پرداخت‌ها عملياتي نشده است.115

اسلاید 116: 29- اصلاح طبقه‌بندي منابع و درآمدهاي دولت: به عنوان مثال فروش و صادرات نفت و گاز وقتي كه مستقيماَ به خزانه واريز مي‌شود واگذاري دارايي‌ سرمايه‌اي تلقي مي‌شود. اما اگر اين عايدات به حساب ذخيره ارزي واريز شود و سپس از آن برداشت شود واگذاري دارايي‌هاي مالي محسوب مي‌شود. اگر از عايدات نفتي، ماليات گرفته شود درآمد مالياتي به حساب مي‌آيد. بازنگري در اينگونه منابع دولت به شفاف شدن منابع و دريافتهاي بودجه كمك مي‌كند. 116

اسلاید 117: 30- اصلاح قانون اساسي مبني بر اينكه همه مسئولين استاني و محلي در قبال مجلس شوراي اسلامي نسبت به عملكرد مديريت و دستگاه اجرايي پاسخگو هستند. در حالي كه طبق قانون اساسي فقط وزير در برابر مجلس پاسخگو است.31- برقراري رابطه بين فعاليت‌هاي يك دستگاه اجرايي با مجموعه وظايف آنها. لازم است رابطه بين وظايف و برنامه‌هاي دستگاه اجرايي تعريف شود. سهم هر وظيفه در انجام يك فعاليت مشخص شود. زيرا انجام برخي فعاليت‌ها همزمان در انجام چند وظيفه موثر هستند. بنابراين لازم است اعتبارات هر وظيفه‌اي براساس سهم آن وظيفه در انجام يك فعاليت پرداخت شود.117

اسلاید 118: چالش‌هاي عمده در پياده‌سازي بودجه‌ريزي عملياتيپياده‌سازي بودجه عملياتي به دليل فراهم نبودن بسترهاي لازم با محدوديت‌ها و موانع زير مواجه است:1- حاكميت نظام پرداخت وقت‌مزدي به جاي نظام كارمزدي2- حاكميت نظام‌هاي پرداخت متفاوت در نظام اداري3- عدم اجراي صحيح نظام GFS در طبقه‌بندي اقتصادي هزينه‌ها و برنامه‌ها4- عدم انطباق چارچوب حسابداري متعارف (روش نقدي تعديل شده) با نظام حسابداري (روش تعهدي) كه لازمه بودجه عملياتي است.118

اسلاید 119:  5- تاثيرپذيري اجراي بودجه از تصميمات خارج از فرايند بودجه‌ريزي عملياتي.6- توجيه نبودن مديران ستادي و كارشناسان با نحوه اجراي بودجه‌ريزي عملياتي.7- فقدان تمهيدات لازم از سوي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور و وزارت امور اقتصادي و دارايي براي فراهم نمودن بسترهاي مناسب براي پياده‌سازي بودجه عملياتي8- فقدان امكانات نرم افزاي و سخت‌افزاري، توام با نيروي انساني متخصص در بخشهاي بودجه و امور مالي119

اسلاید 120: 9- فقدان وحدت رويه در نحوه و فرايندهاي مربوط به تهيه بودجه پيشنهادي در دستگاههاي اجرايي كشور10- متناسب با تغيير سطح عمومي قيمتها و دستمزدها هزينه هر واحد كار بايد بطور مستمر بازنگري و محاسبه شود.11- اصلاح ساختار اداري بدليل وجود برنامه‌ها و فعاليتهاي موازي در چند دستگاه اجرايي و همچنين افزايش يا كاهش ماموريتها و وظايف.12- ارائه چارچوبي براي گزارش عملكرد و ارزيابي پيامدها و نتايج عملكردي دستگاه اجرايي. 120

اسلاید 121: ايرادات وارد به بودجه عملياتي مسائل زير در بودجه‌ريزي عملياتي مشاهده مي‌شود كه لازم است با رهنمودهايي اين مشكلات رفع شوند :1- قابل دستكاري بودن شاخص‌ها2- وجود اهداف بسيار زياد و يا بسيار كم3- ناديده گرفتن پيچيدگي‌هاي خدمات بخش عمومي4- نياز به انطباق داشتن با خواسته‌هاي استفاده‌كنندگان5- مسائل برقراري ارتباط بين منابع و مصارف6- ناهماهنگي بين بودجه با تصميم‌گيريها121

اسلاید 122: پيشنهادها براي رفع مشكلات بودجه ریزی عملیاتی 1- درگير كردن مديران در امور حسابرسي و نظارتها و پيگيري امور2- درگير كردن مديران در طراحي‌ها3- انطباق‌پذيري بصورت تدريجي و آهسته4- تاثيرگذاري روي نيازها و خواسته‌هاي استفاده‌كنندگان5- يكپارچه كردن برنامه‌ريزي و بودجه‌ريزي 122

اسلاید 123: انواع بودجه‌ريزي عملياتي بر حسب اين‌كه چگونه از اطلاعات عملكردي در فرآيند بودجه‌ريزي عملياتي استفاده مي‌شود بودجه‌ريزي عملياتي را مي‌توان به چهار نوع زير تقسيم كرد‌:1-بودجه‌ريزي مبتني بر گزارش عملكرد: در اين روش اطلاعات عملكردي به صورت جزيي از سند بودجه معرفي مي‌شود اما فعالان بودجه‌ از اين اطلاعات براي تخصيص منابع استفاده نمي‌كنند. 2-بودجه‌ريزي مبتني بر اطلاع از عملكرد: در فرآيند بودجه‌ريزي عملكرد برنامه منعكس مي‌شود اما از اطلاعات فقط به صورت جزئي در تصميم‌گيري استفاده مي‌شود. 123

اسلاید 124: 3-بودجه‌ريزي مبتني بر عملكرد: در اين روش اطلاعات عملكردي نقش مهمي را به همراه ساير عوامل در تخصيص منابع بازي مي‌كند اما الزاما تعيين كننده مقدار منابع تخصيصي نيست. 4-بودجه‌ريزي مبتني برتعیین عملكرد: در اين روش تخصيص منابع به طور مستقيم و آشكارا با واحدهاي عملكردي ارتباط دارد.124

اسلاید 125: تجربه اصلاحات در بودجه‌ریزی برخی از کشورها125

اسلاید 126: 126

اسلاید 127: عناصر بودجه‌‌ريزي عملياتي127

اسلاید 128: ابزار برآورد اعتبارات در بودجه ريزي عملياتي 1- نظام حسابداري قيمت تمام شده2-اندازه گیری حجم کار با فعالیت3-نورم4-استاندارد128

اسلاید 129: نظام حسابداري قيمت تمام شدهدر دستگاه هاي اجرايي دولتي بايستي بهاي تمام شده هر يك از خدمات دولتي محاسبه شود.منابع و عوامل مادي وانساني كه در ارايه خدمات و فعاليت هاي دولتي (مانند صدور كارت بازرگاني، گذرنامه،شناسنامه،خدمات آموزشي و خدمات بهداشتي و درماني) به كار گرفته مي شوندشناسايي و اندازه‌گيري شوند. در بخش اداري و دولتي ايران از آنجايي كه استهلاك دارايي‌هاي ثابت محاسبه نمي‌شود لذا محاسبه بهاي تمام شده خدمات نياز به دقت بيشتري دارد.129

اسلاید 130: البته دربخش تجاري دولتي مانند شركت هاي دولتي استهلاك محاسبه شده و يا بهاي تمام شده كالا و محصولات محاسبه مي‌شود. براي محاسبه بهاي تمام شده خدمات بايد از واحد اندازه گيري مناسبي استفاده شود.واحد اندازه‌گيري عمليات مي‌تواند كيلومتر (براي جاده سازي)مترمربع (براي ساختمان)نفر (براي آموزش)، تير برق (براي نصب چراغ برق) صفحه(براي نامه هاي تايپ شده)و غيره باشد.130

اسلاید 131: هدف ازتعيين شاخص اندازه‌گيري فعاليت آن است كه بهاي تمام‌شده هرفعاليت برحسب واحد اندازه‌گيري به دست آيد. به عنوان مثال هزينه هركيلومتر جاده سازي، هزينه هر مترمربع ساخت بنا، هزينه هر نفرآموزش دانشجو يا دانش‌آموز، هزينه نصب هر تيربرق و هزينه تايپ هر ورق A4 چقدر است. شاخص اندازه گيري عمليات بايد كميت پذير و قابل شمارش باشد، همچنين قابل اجراء بوده و با گذشت زمان ارزش خود را حفظ كند.هرواحد اندازه گيري معرف توليد مقدار معيني محصول و يابيانگر مقدار معيني ارايه خدمات باشد.131

اسلاید 132: براي محاسبه قيمت تمام شده بايد كليه هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم(سربار) و هزينه‌هاي عملياتي و غير عملياتي را شناسايي كرده و ازتقسيم كل هزينه ها بر تعداد خدمات ومحصولات، بهاي تمام شده هر واحد خدمت يا محصول بدست مي آيد. به عنوان مثال براي آموزش 100 نفر دانشجوي پزشكي عمومي تمام هزينه هاي مستقيم و غيرمستقيم را بايد شناسايي كرد و از تقسيم كل هزينه ها بر 100 نفردانشجو بهاي تمام شده آموزش هر نفر دانشجو به دست مي آيد.132

اسلاید 133: قيمت تمام شده در واحدهاي توليديبودجه‌ريزي عملياتي با استفاده از روش قيمت تمام شده نياز به استقرار نظام كامل حسابداري قيمت تمام شده در كنار نظام حسابداري مالي و بودجه‌اي در سازمانهاي دولتي است. براي اين منظور در واحدهاي توليدي لازم است:133

اسلاید 134: الف- طبقه‌بندي عمليات سازمان:عمليات دستگاه اجرايي بايد با توجه به اصول طبقه‌بندي عمليات مشخص شود. عمليات هر دستگاه به چند برنامه و هر برنامه به چندين فعاليت و طرح تقسيم مي‌شود. در صورت نياز، هر يك از فعاليتها و طرحها را مي توان به اجزاي فرعي‌تري تقسيم كرد. هدف از اين كار سهولت در تعيين واحد اندازه‌گيري مناسب براي حجم كار است.134

اسلاید 135: ب- انتخاب واحد اندازه‌گيري حجم كار:عمليات دستگاه اجرايي را مي‌توان به دو گروه قابل سنجش و غير قابل سنجش تقسيم كرد.گروه اول عملياتي هستند كه واحد اندازه‌گيري براي آنها بسهولت انتخاب مي‌شود مانند عمليات جاده‌سازي و ساختماني كه واحد مناسب آن متر مربع يا كيلومتر است. گروه دوم عملياتي است كه نمي‌توان بسهولت واحد اندازه‌گيري مناسب و معقولي را انتخاب كرد. مانند فعاليتهاي پژوهشي كه نتيجه قابل پيش‌بيني ندارد. در اين حالت برآورد هزينه‌ها در قالب مواد هزينه و براساس كاركنان ثابت اداري (مانند كاركنان مالي، فني، آموزشي و پژوهشي و غيره) انجام مي‌گيرد.135

اسلاید 136: ج- برآورد هزينه هر واحد كار:پس از انتخاب واحد اندازه‌گيري مناسب لازم است برآورد دقيقي از كل هزينه‌هاي انجام يك فعاليت داشت. به عنوان مثال در ساخت جاده هزينه مطالعات اوليه، نقشه‌كشي، مواد، مصالح مورد نياز، دستمزد كارگران و سرپرستان و استهلاك دارايي‌هاي ثابت، هزينه حمل و نقل و هزينه‌هاي سربار را محاسبه كرد.136

اسلاید 137: اين فرآيند به ترتيب زير است:1-هزينه انواع مواد و مصالح به كاررفته بر حسب هر كيلومتر جاده2-هزينه مطالعات فني و اوليه در ساخت جاده بر حسب هر كيلومتر جاده3-هزينه‌هاي تسطيح و زيرسازي جاده برحسب كيلومتر 4-هزينه‌هاي جنبي مانند حمل و نقل، سوخت، انرژي، آب و برق و انبارداري و نگهداري مواد و مصالح به ازاء هر كيلومتر137

اسلاید 138: 5-برآورد هزينه‌هاي سربار مانند هزينه‌هاي حقوق سرپرستان و سركارگران و هزينه استهلاك ماشين‌آلات و تجهيزات، هزينه لوازم و قطعات فرعي، هزينه‌هاي بيمه و رفاهي كارگران.6-متوسط زمان استاندارد لازم براي انجام هر واحد كار7-متوسط نرخ دستمزد قانوني هر كارگر برحسب زمان138

اسلاید 139: د- پيش‌بيني حجم عملياتپس از محاسبه هزينه هر واحد كار لازم است حجم كار در سال بودجه‌اي پيش‌بيني شود. اين پيش‌بيني براساس تجارب سالهاي گذشته يا طرحهاي مشابه و ويژگيهاي طرح در زمان و مكان مورد نظر صورت مي‌گيرد. به عنوان مثال ممكن است پيش‌بيني شود 100 كيلومتر جاده ساخته شود و يا 5 نفر دانشجو در رشته برق در مقطع دكتري گزينش شود.139

اسلاید 140: ه- محاسبه كل هزينه عمليات:در اين مرحله هزينه هر واحد كار در حجم عمليات قابل سنجش ضرب شده تا معادل ريالي هزينه عمليات قابل سنجش بدست آيد. با افزودن هزينه عمليات قابل سنجش كل هزينه‌هاي عمليات بدست می آید. کل هزینه عملیات=هزینه عملیات سنجش پذیر+هزینه عملیات سنجش ناپذیرهزینه عملیات هر واحد کار= کل هزینه عملیات تعداد واحد کار140

اسلاید 141: قيمت تمام شده در مشاغل خدماتيتركيب بهاي تمام شده فعاليتها در واحدهاي توليدي و ياخدماتي (اداري) يكسان نيست. در واحدهاي خدماتي و اداري غالباً هزينه نيروي كار و در نتيجه ساعات كار، حقوق و دستمزد كاركنان سهم بيشتري از بهاي تمام شده را در بر مي‌گيرد و ممكن است هزينه‌هاي مواد، مصالح، تجهيزات و لوازم سهم كمتري را داشته باشد. بنابراين توصيه مي‌شود در بخش خدماتي و اداري از روش كارسنجي استفاده شود. واحدهايي مانند نگهباني، دبيرخانه، كارگزيني، واحدهاي صرفاً خدماتي هستند.141

اسلاید 142: اما واحدهايي مانند چاپ و تكثير، تايپ، رستوران واحدهايي هستند كه بايد بهاي تمام شده هر واحد محصول محاسبه شود. در روش كارسنجي مقدار زمان صرف شده براي تكميل و انجام يك واحد كار خاص محاسبه مي‌شود. در اين روش رابطه معقولي بين حجم كار و زمان لازم براي انجام آن برقرار مي‌شود. زمان لازم از طريق استاندارد و يا نورم بدست مي‌آيد.142

اسلاید 143: براي اندازه‌گيري حجم كار از دو روش استفاده مي‌شود:الف- بررسيهاي زماني: عبارت است از محاسبه دقيق مدت زمان لازم براي انجام دادن يك فعاليت معين از طريق بررسي حركات، ابزار و وسايل و روشهاي خاصي كه در انجام دادن آن عمل بكار مي‌رود. اين مقدار زمان برحسب ساعت – نفر كه براي تكميل يك واحدكار مصرف مي‌شود تعيين مي‌گردد و آن را استاندارد زماني مي‌نامند.143

اسلاید 144: ب- تجزيه و تحليل آماري: در اين روش براساس بررسي تجربي مقدار كار انجام شده براي تكميل و مدت زماني كه براي آن كارمورد نياز است برآورد هزينه مي‌شود. در اين روش لازم است اطلاعات مورد نياز و مربوط به كار معين جمع‌آوري و تجزيه و تحليل شود تا واحد اندازه‌گيري مناسب انتخاب و سپس مدت زمان لازم براي اجراي آن براساس واقعيات موجود محاسبه شود. مدت زماني كه براي تكميل يك واحد كار به اين روش محاسبه مي‌شود نورم گويند. بنابراين نورم (هنجار) براساس بررسي‌ها و تجزيه و تحليل‌هاي آماري زمان واقعي انجام دادن يك كار در عمل و هزينه آن را به طور تجربي تعيين مي‌كند.144

اسلاید 145: اندازه گيري حجم كار يا فعاليتبراي اندازه گيري حجم عمليات و فعاليت هاي بايد از روشهاي كار سنجي،زمان سنجي وحركت سنجي استفاده كرد.به عنوان مثال اگر مطالعات آماري و نمونه گيري تصادفي نشان مي دهد كه ثبت يك نامه وارده و يا صادره و ارجاع و طبقه بندي آن 10 دقيقه وقت نيروي كار را مي گيرد در صورتي كه ساعات كار مفيد روزانه كارمند 6 ساعت يا 360 دقيقه باشد و اين سازمان روزانه 250 نامه وارده و صادره داشته باشد در اين صورت تعداد كارمند لازم در دبيرخانه از رابطه زير به دست مي آيد: نفر 2 = 9 × (95/420) 145

اسلاید 146: نورمنورم يك معيار سنجش عملكرد است كه بر اساس تجربيات گذشته به دست مي آيد و يا ريشه در عرف دارد.به عنوان مثال يك كشاورز به طور سنتي و براساس تجربه خود در سال دور بار كود مي‌دهد و 3 بار به زمين خود آب مي‌دهد. همچنين براساس تجربه مكانيك اتومبيل ها معتقدند روغن موتور از نوع خاصي را بايستي به ازاء هر 4هزاركيلومتر تعويض كرد. بنابراين تعويض روغن موتور در هر 4هزاركيلومتر نورم است.146

اسلاید 147: حال اگر يك دستگاه دولتي 10 اتومبيل سواري داشته باشد كه هريك درسال 24هزاركيلومتركاركند و هزينه هر بار تعويض روغن با دستمزد 10،000 تومان باشد آنگاه هزينه تعويض روغن اتومبيل هاي اين دستگاه اجرايي درسال عبارتست از: 5 بار تعويض روغن در سال 5=4000÷20000تومان هزينه سالانه تعويض روغن ده دستگاه اتومبيل 500000=10000×10×5147

اسلاید 148: استاندارداستاندارد نيز يك معيار سنجش عملكرد است كه براساس تحقيقات علمي و روشهاي نمونه گيري آماري به دست مي آيد. به طوري كه با اطمينان بالايي مي توان نتيجه نمونه گيريها را به كل جامعه تعميم داد.استاندارد مبناي دقيق تر و مطمئن تري براي محاسبه حجم عمليات است.به عنوان مثال تحقيقات علمي كشاورزي نشان مي دهد كه براي برداشت بيشتر محصول خاص و بهره وري بالا بايستي در سال 3 بار با فواصل 2 ماه يكبار به ميزان معيني آب داد و سالي يك بار به زمين كود داد. 148

اسلاید 149: همچنين ممكن است استاندارد موسسه تحقيقات صنعتي و سازنده روغن موتور خاصي نشان دهد كه روغن موتور مزبور درشرايط آب وهوايي متفاوت كشور و در اتومبيل هاي سواري متفاوت به طور متوسط قابليت كاركرد 6 هزار كيلومتر را دارد.در اين صورت هزينه تعويض روغن اتومبيل هاي آن دستگاه دولتي در سال عبارتست از:بار تعويض روغن در سال 4=6000÷24000تومان هزينه سالانه تعويض روغن ده دستگاه اتومبيل 400000=10000×10×4 149

اسلاید 150: بنابراين ملاحظه مي شود كه استفاده از نورم و يا استاندارد درمحاسبه هزينه نگهداري و تعويض روغن موتور اتومبيل متفاوت است .در نتيجه بودجه تعويض روغن اتومبيل ها را مي توان متفاوت برآورد كرد.150

اسلاید 151: استانداردها براي قضاوت درباره كيفيت منابع و محصولات بكار مي رود.از آنجايي كه براي عمليات زيادي استانداردهايي تدوين نشده است لذا دو راه كارديگر به جاي استاندارد وجود دارد: الف: برآورد شاخص عملكرد بر اساس عملكرد گذشتهب- روش مبناي مقايسه (محک)151

اسلاید 152:  الف: برآورد شاخص عملكرد بر اساس عملكرد گذشته: يعني از متوسط عمليات گذشته مي‌توان انتظارات از عملكرد آينده را تحت شرايط خاصي تعريف كرد. با استفاده از سريهاي زماني و روندهاي گذشته مي‌توان عملكرد بهتري از روند گذشته براي عمليات آينده دستگاه مجري انتظار داشت.152

اسلاید 153: ب- روش مبناي مقايسه (محک):در اين روش عملكرد برنامه‌هاي مشابه يا دستگاههاي اجرايي همانند، به عنوان سطح عملكرد رقبا و يا از متوسط صنعت مي‌توان به جاي استاندارد استفاده كرد. از اين روش در بخش خصوصي استفاده مي‌شود. اما از تجربه دستگاههاي اجرايي موفق يا برنامه‌هاي اجراء شده در داخل يا خارج كشور در بخش دولتي نيز مي‌توان به عنوان مبناي مقايسه به كار گرفت. در استفاده از مبناي مقايسه به جاي استاندارد بايد به تفاوت‌هاي اقتصادي، اجتماعي و شرايط محيطي نيز توجه كرد .-153

اسلاید 154: اصول بودجه‌ريزي عملياتي1- تدوين چارچوب راهبردي (برنامه‌ريزي استراتژيك)2- تدوين گزارش عملكرد سالانه3- تخصيص بودجه بر مبناي عملكرد4- آزمونهاي عملكرد؛4نوع: الف-آزمون شناخت ورودی ب-آزمون خروجی ها ج-آزمون کارایی منابع د-آزمون نتایج(پیامدها)154

اسلاید 155: 1- تدوين چارچوب راهبردي (برنامه‌ريزي استراتژيك)بودجه‌ريزي عملياتي بدون داشتن يك چارچوب راهبردي هدفمند بي‌فايده است. زيرا تخصيص منابع بدون عملكرد مورد نظر منجر به اتلاف منابع خواهد شد.2- تدوين گزارش عملكرد سالانه:اين گزارش اهداف برنامه راهبردي و نتايج (پيامدها) حاصل از عملكرد را نشان مي‌دهد. در اين گزارش عملكرد برحسب پيامدها و نتايج (اثرات اجتماعي عمومي) و خروجي هر سازمان تعيين مي‌شود. حالت ايده‌آل در بودجه‌ريزي عملياتي آن است كه رابطه علت و معلولي بين خروجي‌هاي هر سازمان و آثار اجتماعي اين خروجي‌ها برقرار شود.155

اسلاید 156: 3- تخصيص بودجه بر مبناي عملكرد:تخصيص بودجه براساس عملكرد سازمانها منوط به آزمونهاي عملكرد دستگاههاي اجرايي است. آزمون واقعي چالش ميان تخصيص منابع و اهداف آتي برنامه‌هاست. ميزان تحقق اهداف آتي برنامه را مي‌توان از عملكرد فعلي دستگاههاي اجرايي تشخيص داد.156

اسلاید 157:  4- آزمونهاي عملكرد:در بودجه‌ريزي عملياتي چهار نوع آزمون عملكرد به شرح زير ضروري است:الف- آزمون شناخت ورودي‌ها:براي هر هدف، فعاليتهايي بايد انجام شود. اين فعاليتها اقدامات و عملياتي هستند كه لازمه رسيدن به آن هدف مي‌باشند. انجام هر فعاليت مستلزم منابع يا ورودي‌هاست. ورودي‌ها منابع قابل اندازه‌گيري هستند كه براي اجراي يك فعاليت لازم است. 157

اسلاید 158: در آزمون ورودي‌ها بايد محاسبه و استانداردسازي شود كه چقدر ورودي يعني منابع براي توليد محصول يا ارايه خدمات معين مورد نياز است و بايد تخصيص يابد و اين ورودي‌ها چه باشند و چه زماني تخصيص يابند. آيا همه اعتبارات به سازمان تخصيص داده شده‌است؟ آيا ميزان تخصيص اعتبارات با بودجه مصوب انطباق دارد؟ خلاصه اينكه اين آزمون و سؤالات مربوط به آن لازم است تجزيه و تحليل واريانس شود. يعني ميزان انحرافات تعيين شود. به عنوان مثال در تانزانيا آزمون ورودي، شامل تجزيه و تحليل واريانس منابع سازمانهاست.158

اسلاید 159: ب- آزمون خروجي‌ها:آزمون خروجي براي شناخت اينكه آيا اهداف سالانه كميت‌پذير تحقق يافته است يا خير انجام مي‌شود. خروجي مي‌تواند تعداد واكسن‌هاي زده شده توسط يك درمانگاه، تعداد بيماران ويزيت شده، تعداد دانشجويان فارغ‌التحصيل ، كيلومتر جاده ساخته شده يا تعمير شده، تعداد متر مربع مسكن ساخته شده و غيره باشد. خروجي‌ها دستاوردهاي خاص هر سازمان است كه از نظر علي قابل رديابي و كميت‌پذير هستند. دراين آزمون اطلاعات عملكرد دستگاه اجرايي استخراج مي‌شود. در تجزيه و تحليل عملكرد بودجه اين سؤالات مطرح است كه آيا بودجه آنگونه كه برنامه‌ريزي شده، هزينه شده است؟159

اسلاید 160: ج- آزمون كارايي منابع:در اين مرحله بايد اندازه‌گيري شود كه منابع به صورت كارآمد به مصرف رسيده‌است؟ آزمون كارايي برحسب هزينه هر واحد محاسبه مي‌شود. آيا با مصرف مخارج به خروجي‌هاي مورد نظر دست يافته‌آيم؟ اين سوال به اهداف كمي سالانه مربوط مي‌شود و با پروژه يا خدمات معيني ارتباط پيدا مي‌كند. آيا مي‌توان خروجي‌ها را بر حسب هزينه واحد كار اندازه‌گيري كرد. به عنوان مثال هزينه آموزش هر نفر دانشجو در سال چقدر است. هزينه ساخت و نگهداري هر كيلومتر جاده چقدر است.160

اسلاید 161: د- آزمون نتايج (پيامدها):پيامدها نتايج مورد انتظار از اثرات اجتماعي خروجي‌هايي هر برنامه اجراء شده است. لازم است پيامدهاي هر برنامه اندازه‌گيري و تجزيه و تحليل شود. به عنوان مثال ساخت جاده نوعي خروجي برنامه ساخت و نگهداري بزرگراههاست. اما پيامدهاي مورد نظر آن ممكن است كاهش تصادفات مرگ‌بار، كاهش ترافيك شهري، سرعت دسترسي به ساير معابر شهري، كاهش آلودگي و كاهش مصرف سوخت باشد. همچنين توزيع كالا برگ مي‌تواند خروجي وزارت بازرگاني و ستاد بسيج اقتصادي باشد اما ممكن است باعث كاهش فقر و كاهش فاصله طبقاتي نشود.161

اسلاید 162: پرداخت تسهيلات تكليفي توسط بانكها يا وامهاي خود اشتغالي توسط وزارت كار يك خروجي است اما ممكن است منجر به افزايش نرخ اشتغال يا افزايش ظرفيت توليدي كشور يا منطقه نشود. فارغ‌التحصيلان هنرستانهاي فني و صنعتي خروجي محسوب مي‌شوند اما اين خروجي ممكن است از مهارتهاي كافي براي اشتغال به كارهاي فني مانند برقكاري، سيم پيچي و غيره برخوردار نباشند. بنابراين درآزمون نتايج اين سوال مطرح است كه آيا خروجي‌ها از ديدگاه توسعه پايدار پيامدهاي اجتماعي را به دنبال داشته است؟162

اسلاید 163:   ويژگي نتايج مطلوب براي آزمون اثربخشي بودجه‌ريزي عملياتي بايد نتايج اندازه‌گيري شوند. اندازه‌گيري نتايج كار پيچيده‌اي است. زيرا تعدادي عوامل خارج از كنترل دستگاه اجرايي در توليد نتايج موثرند. اندازه‌گيري نقش مستقيم دستگاه اجرايي و نقش غير مستقيم ساير دستگاههاي اجرايي در توليد نتايج مسأله‌اي است كه اندازه‌گيري دقيق نتايج عملكرد را دشوار ساخته‌است. در هر حال نتايج مطلوب داراي ويژگيهاي زير است:1-اهداف و اولويت‌هاي دولت را به وضوح منعكس نمايد.163

اسلاید 164: 2-ميزان تأثير آن بر جامعه قابل اندازه‌گيري باشد3-از استراتژيهاي دستگاه اجرايي متفاوت باشد.4-گروههاي هدف براي هر يك از نتايج، قابل شناسايي و تفكيك باشد.5-در چارچوب زماني معين قابل دستيابي باشد.6-براي نظارت و ارزيابي پيشرفت كار مناسب باشد164

اسلاید 165: 7-نتايج با ستاده دستگاه اجرايي رابطه علي داشته باشد.8-قابل تعريف باشد به طوري كه امكان گزارش‌دهي برون سازماني را داشته باشد.مثال: نتايج: اطمينان از اينكه جوانان فاقد مسكن دسترسي به منزل مناسب را داشته باشند. هدف عملكردي: 90% از جوانان فاقد مسكن منزل مناسب در طول شبانه روز داشته باشند.عملياتي كردن مفاهيم: شناسايي گروه هدف و تعريف مسكن مناسب در ايجاد رابطه علي بين عمليات دستگاه اجرايي مانند كمك كردن از طريق يارانه‌ها 165

اسلاید 166: انواع شكست‌‌هاي عملياتي  1- عدم كارايي فني: بدان معني است كه منابع به بهترين روش فني جهت توليد كالا و خدمات بكار گرفته نمي‌شوند. زماني مي‌توان به كارايي فني رسيد كه بتوان بدون كاهش در ستاده‌ها و خروجي‌ها ميزان داده‌ها و منابع را كاهش داد. مسأله ناتواني در حداكثر كردن ستاده‌ها با منابع معين توسط ليبنستين تحت عنوان عدم كارايي x مطرح شده است. عدم كارايي فني از طريق بهبود سازماني و اصلاحات در وظايف سازمانها و واحدهاي تابعه آنها بايد برطرف شود.166

اسلاید 167: 2- عدم كارايي اقتصادي: بدان معني است كه منابع به بهترين روش اقتصادي جهت توليد كالا و خدمات بكار گرفته نمي‌شود. زماني مي‌توان به كارايي اقتصادي رسيد كه بتوان بازده بالاتري (كالا و خدمات بهتر) بدست آورد بدون آنكه هزينه‌هاي منابع را افزايش داد. از ديدگاه كارايي اقتصادي جانشيني يكي از منابع به جاي منابع ديگر بدون افزايش هزينه‌هاي كل ستاده معين غير ممكن است.167

اسلاید 168: 3- عدم اثربخشي فني: اين بدان معني است كه مخارج دولت اثربخش نيستند. يعني اگر چه ممكن است منابع از لحاظ فني و اقتصادي به طور كارا تخصيص داده شوند تا ستاده معيني توليد شود اما اين ستاده به تنهايي اهداف مورد نظر را تامين نمي‌كنند.4- عدم اثربخشي اقتصادي: مخارج دولت مي تواند كارايي (يعني تخصيص منابع با حداقل هزينه براي نيل به حداكثر ستاده) و اثربخشي (يعني ستاده‌هايي با نتايج مورد نظر) داشته باشند اما زماني اثربخشي كلي در استفاده از منابع افزايش مي‌يابد كه برخي از مخارج غير ضرور حذف شده و منابع تخصيص مجدد يابند..168

اسلاید 169: تكامل روشها و نظام‌هاي بودجه‌ريزي در مسير تكاملي‌ نظام‌هاي بودجه‌ريزي هر روش بودجه‌اي پاسخگوي برخي از نيازهاي زير در اداره امور كشور بوده‌است. بنابراين در ارزيابي نظام‌ها و روشهاي بودجه‌ريزي بايد ديد هر روش كداميك از نيازهاي زير را پاسخگو خواهد بود.الف- كنترل و نظارت بر اموال عمومي و وصول ماليات‌هاب- مديريت بهينه‌ منابع مالي و كاهش هزينه‌هاي دولت (صرفه‌جويي)169

اسلاید 170: ج- ايجاد ضمانت اجرايي براي برنامه‌هاي توسعه 5 ساله كشورد- افزايش كارايي و اثربخشي مديريت بخش عموميهـ- اولويت‌بندي برنامه‌ها براي كسب بازدهي و ارزش افزوده اقتصاديو- مديريت عملكرد فعاليت‌ها و خدمات بخش عمومي170

اسلاید 171: سه روش بودجه‌ريزي در مسير تكاملي روشهاي بودجه‌ريزي1- بودجه‌ريزي مبتني بر كنترل داده‌ها (منابع)2- بودجه‌ريزي مبتني بر كنترل فرآيند3- بودجه‌ريزي مبتني بر كنترل ستاده‌ها (نتايج)171

اسلاید 172: بودجه‌ريزي مبتني بر كنترل داده‌ها (منابع) نقش بودجه در اين روش عبارتند از:وظيفه اصلي بودجه‌ريزي نقش كنترل كنندگي بودجه است.در سند بودجه سالانه تعيين مي‌شود كه اعتبارات در چه محل‌هايي و به چه ميزاني هزينه‌ شود.محور كنترل آن است كه ميزان اعتبارات هزينه شده از اعتبارات مصوب تجاوز نكند و هر اعتباري در محل و موضوع مصوب خودش هزينه شود.172

اسلاید 173: دولت از دستگاه اجرايي سوال مي‌كند چقدر پول مي‌خواهيد.نظام بودجه‌ريزي بر طبقه‌بندي اقلام هزينه (اعم از مواد هزينه اصلي و فرعي) متمركز است.در اين نظام بودجه دولت سندي است كه در آن نام دستگاه دولتي اصلي و دستگاههاي فرعي وابسته به آن و ريز هر يك از هزينه‌هاي آن دستگاهها برحسب انواع مواد هزينه ذكر مي‌شود.173

اسلاید 174: هدف دستگاههاي اجرايي آن است كه با بزرگ كردن وظايف و اهميت سازمان خود و بيان مشكلات و كمبودها، اعتبارات خود را افزايش دهند.هدف سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، دولت و مجلس آن است كه با چانه‌زني و يا روشهاي دستوري اعتبارات دستگاه اجرايي را كاهش دهد.174

اسلاید 175: دستگاههاي نظارتي (ذيحسابيها، ديوان محاسبات و سازمان مديريت و برنامه‌ريزي و سازمان بازرسي كل كشور) بر روي مواد هزينه در قالب سقف اعتبار مصوب رسيدگي مي‌كند و مجوزهاي هزينه كرد و وصول درآمدها را بررسي مي‌كنند. در اين نظام رسيدگي به ميزان تحقق اهداف و مأموريت‌هاي دستگاه اجرايي و كيفيت خدمات و زمان هزينه كرد و يا وصول درآمد و كم و كيفيت نتايج مورد نظر از وظايف دستگاههاي نظارتي نيست.175

اسلاید 176: مبناي تخصيص اعتبارات پرداخت درصدي از اقلام هزينه‌اي در فواصل زماني معين است.در اين نظام متولي تخصيص بودجه وزارت اقتصاد و دارايي و خزانه‌داري است.در اين روش تاكيد بر صرفه‌جويي در مصرف اعتبارات و نظارت بر حفظ اموال دولتي است.طبقه‌بندي هزينه‌ها براي تسهيل در نظام حسابداري دولتي است. اين طبقه‌بندي نشان نمي‌دهد اثرات هزينه‌هاي دولتي بر سياستهاي كلي كشور چقدر است.176

اسلاید 177: بودجه‌ريزي مبتني بر كنترل فرآيندنقش بودجه‌ در اين روش عبارتست از:بودجه وسيله‌اي براي بهبود مديريت سازمانهاست.دولت از دستگاه اجرايي مي‌پرسد پول را براي اجراي كدام برنامه‌ها مي‌خواهيد.با افزايش وظايف دولت و دخالت دولت‌ها در اقتصاد نحوه انجام فعاليت‌ها و فرآيندهاي كاري مورد توجه دولت‌ها قرار مي‌گيرد.افزايش ماموريت دولت باعث مي‌شود به جاي تاكيد بر مواد هزينه به برنامه‌هاي دستگاههاي اجرايي و ميزان خروجي فرآيندها توجه شود.177

اسلاید 178: وظيفه بودجه در اين نظام نحوه تجهيز منابع مالي براي اجراي برنامه‌ها و فرآيندهاي كاري است تا وظايف و ماموريت دولت به اجرا درآيد.در اين نظام با اندازه‌گيري كارايي فرآيند و نحوه استفاده از منابع تلاش مي‌شود مديريت و سازمان بهبود يابد.سازمان متولي تخصيص اعتبارات زير نظر رئيس جمهور عمل مي‌كند. (سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور).مبناي تخصيص بودجه درصدي از اقلام هزينه در هر برنامه در فواصل زماني معين است.178

اسلاید 179: بودجه‌ريزي مبتني بر كنترل ستاده‌ها (نتايج)نقش بودجه در اين روش عبارتست از:بودجه وسيله‌اي براي برنامه‌ريزي اقتصادي و اجراي برنامه‌ها و اندازه‌گيري عملكرد دولت است.دولت از تخصيص اعتبارات به دستگاههاي اجرايي مي‌پرسد مصرف اين بودجه چه نتايجي را عايد كشور مي‌كند.در اين نظام بين خروجي فعاليت‌ها و ماموريت‌ها و وظايف دولت رابطه روشني وجود دارد.179

اسلاید 180: پيامد فعاليت‌ها و خدمات دولت و اثرات آن بر اقتصاد عمومي قابل محاسبه و اندازه‌گيري است.خروجي هر فرآيند در قالب شاخص‌هاي اندازه‌گيري و ارزيابي كيفيت كالاها و خدمات با بخش خصوصي قابل مقايسه است.بودجه‌ريزي مبتني بر شاخص‌هاي كمي و نظام ارزيابي عملكرد است.مديران بخش عمومي در قبال ماموريت و عملكرد خود پاسخگو هستند و ارزيابي عملكرد آن به همراه پاداش و ابزارهاي انگيزشي است.180

اسلاید 181: هر يك از خروجي‌هاي سازمان داراي هدف كمي است.به جاي طبقه‌بندي هزينه‌ها از روش قيمت تمام شده استفاده مي‌شود.مديريت فرآيندهاي كاري به مديران واگذار مي‌شود و با افزايش اختيارات پاسخگويي و مسئوليت مديران نيز در قبال كم و كيف خروجي‌ها افزيش مي‌يابد.وظيفه دستگاههاي نظارتي به جاي رسيدگي به داده‌ها، منابع و فرآيندها (بررسي اقلام هزينه) به اندازه‌گيري خروجي‌ها، پيامدها و نتايج معطوف است.181

اسلاید 182: معيارهاي تخصيص منابع در بوجه‌ريزي مبتني بر كنترل ستاده تخصيص منابع در نظام بودجه‌ريزي مبتني بر كنترل ستاده و نتايج مي‌تواند مبتني بر سه شكل زير باشد:1- بودجه نمايشي:در اين شكل اگر چه شاخصهاي عملكرد سازمان در بودجه منظور مي‌شود اما اين شاخص‌ها و اطلاعات عملكردي در عمل مبناي تخصيص بودجه قرار نمي‌گيرد.182

اسلاید 183: 2- بودجه غيرمستقيم:در اين شكل در كنار شاخصهاي عملكردي سازمان معيارهاي ديگري مانند سياستهاي مالي و پولي، اولويت‌هاي دولت، تعامل قدرت‌ها و ملاحظات يا مصحلت‌هاي سياسي گروههاي ذينفوذ مي‌تواند مبناي تخصيص بودجه قرار گيرد. در اغلب كشورها از اين شيوه تخصيص منابع استفاده مي‌كنند.183

اسلاید 184: 3- بودجه مستقيم:در اين شكل شاخصهاي عملكردي تنها معيار تخصيص بودجه است. در اين روش اعتبارات تخصيصي رابطه مستقيمي با كميت و كيفيت خروجي‌هاي سازمان دارد. اگرچه اين شيوه تخصيص منابع در بخش‌هايي مانند آموزش و پرورش، آموزش عالي و بهداشت و درمان از قابليت اجرايي بيشتري برخوردار است اما ممكن است در همه بخش‌ها به سهولت اجرايي نباشد.184

اسلاید 185: رابطه بين سه نظام بودجه‌ريزي 185

اسلاید 186: مقايسه بودجه‌ريزي داده‌اي و بودجه‌ريزي ستاده‌اي سند بودجه مي‌تواند روي داده‌ها و منابع يعني درآمدها، پرسنل و تجهيزات تأكيد داشته باشد و يا روي ستاده‌ها يعني محصولات و خدمات قابل ارائه و يا نتايج مورد نظر مانند كاهش فقر توجه كند. اما سند بودجه به ندرت هم‌زمان روي هر دو بعد نظر دارد. مقايسه زير دلايل اين پديده را نشان مي‌دهد:186

اسلاید 187: 187

اسلاید 188: 188

اسلاید 189: زنجيره نتايج در بودجه‌ريزي عملياتي نظام بودجه‌ريزي عملياتي جامع داراي زنجيره مبتني بر نتايج به شرح زير است: داده‌ها و داده‌هاي واسطه‌اي يعني منابع لازم براي توليد ستاده‌ها ستاده‌ها – يعني كميت و كيفيت كالاها و خدمات توليد شده نتايج – يعني ميزان تحقق و نيل به اهداف برنامه اثر – يعني اهداف برنامهرسيدن – يعني افرادي كه از برنامه ذينفع شده‌اند و يا خسارت ديده‌اند. 189

اسلاید 190: 190

اسلاید 191: بودجه‌ریزی عملیاتی آبشاریمدل آبشاری در همه سطوح سلسله مراتب اداری و در همه سطوح برنامه‌ها بین منابع (ریال مخارج و ساعات کار کارکنان) با نتایج حاصله رابطه برقرار می‌کند. به طوری که این رابطه را در همه سطوح سازمان می‌توان مشاهده کرد. در بودجه‌ریزی آبشاری بودجه هر واحد اداری به یک نتیجه معینی ربط داده می‌شود. بین همه فعالیت‌ها و خروجی‌ هر برنامه با نتایج ارتباط برقرار می‌شوند. مدل آبشاری از یک طرف فرآیندی بالا به پائین است191

اسلاید 192: . بودجه‌ریزی با تدوین آرمانها و اهداف شروع شده و از طریق نتایج میانی و شاخصهای هر برنامه به نتایج و هزینه فعالیت‌ها منجر می‌شود. از طرف دیگر فرآیندی از پایین به بالا است. یعنی به دنبال پاسخ این سؤال است که دستیابی به نتايج مورد نظر مستلزم چه هزینه‌هایی است و چرایی انجام هزینه‌ها چیست؟در مدل آبشاری بین برنامه‌های راهبردی با دو سند رابطه وجود دارد. یکی بودجه عملیاتی هر دستگاه اجرایی و دیگری طرحهای راهبردی در سطح ادارات. 192

اسلاید 193: این دو سند با بودجه عملیاتی هر اداره و بودجه هر اداره با بودجه هر دفتر رابطه دارد.اهداف اصلی هر دستگاه اجرایی بر حسب شاخصهایی تعریف شده و وظایف هر یک از ادارات و دفاتر در رابطه با هر یک از اهداف مزبور تعیین می‌شود. هزینه تحقق هر یک از اهداف با تفکیک برنامه‌ها و فعالیت‌ها و تعیین شاخص هزینه هر یک از فعالیت‌ها قابل محاسبه است.193

اسلاید 194: فرآیند بودجه‌ریزی عملیاتی آبشاری194

اسلاید 195: مراحل بودجه‌ریزی عملیاتی آبشاریتجدید ساختار بودجه بر اساس برنامه‌های راهبردی دستگاه اجراییایجاد ارتباط بین فعالیت‌های هر برنامه با اعتبارات و بودجه عملیاتیمحاسبه بهای تمام شده کامل هر فعالیت195

اسلاید 196: تجدید ساختار بودجه بر اساس برنامه‌های راهبردی دستگاه اجرایی: اولین مرحله ساختار بودجه عملیاتی بر اساس برنامه‌های راهبردی سازمان تدوین می‌شود. ساختار بودجه باید بین منابع و نتایج رابطه برقرار نماید. اگر سازمانی چند هدف راهبردی دارد که اهداف بر اساس نتایج مورد انتظار از اجرای برنامه‌های راهبردی شکل گرفته است لازم است هر یک از این اهداف راهبردی با نتایج هر برنامه پیوند داشته باشند. در این مرحله اهداف، آرمانهای راهبردی و شاخصهای عملکردی برای هر برنامه و فعالیت به صورت سلسله مراتبی تدوین می‌شوند.196

اسلاید 197: 2.ایجاد ارتباط بین فعالیت‌های هر برنامه با اعتبارات و بودجه عملیاتی: در این مرحله همه فعالیت‌های سازمان که در نیل به نتایج مورد نظر مؤثرند شناسایی می‌شوند. بنابراین خروجی هر برنامه که مستقیماً از اجرای فعالیت‌ها حاصل می‌شود باید تعریف شوند. بودجه هر یک از فعالیت‌ها و برنامه‌ها محاسبه ‌شده و بین بودجه و برنامه رابطه برقرار می‌شود. 197

اسلاید 198: 3.محاسبه بهای تمام شده کامل هر فعالیت: در بودجه عملیاتی هر ریال اعتبار به فعالیت تخصیص می‌یابد. این رابطه بین همه سطوح سلسله مراتب برقرار می‌شود و هزینه کامل رسیدن به هر آرمان و نتایج تعیین می‌شود. نه تنها هر ریال اعتبار با یک وظیفه یا فعالیت مرتبط است بلکه هزینه‌های هر فعالیت اعم از هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم محاسبه می‌شود تا بهای تمام شده کامل یا جامع به دست آید.198

اسلاید 199: مثالی از ساختار بودجه ریزی عملیاتی آبشاری199

اسلاید 200: آرمان راهبردی شماره 4: تضمین سلامت جامعه در برابر فعالیتـهای مخرب زیست‌محیطی- هدف راهبردی 1-4: تضمین سلامت مردم منطقه در برابر حمل مواد شیمیایی سمی خطرناک- هدف راهبردی 1-1-4: کاهش تعداد حوادث نامطلوب در حمل و نقل و انبار کردن مواد شیمیایی سمی به میزان 25% تا 5 سال آینده - آرمان عملیاتی سالانه 1-1-1-4: کاهش تعداد حوادث در حمل و نقل و انبار کردن مواد شیمیایی سمی از نوع A به میزان 4% نسبت به 2 سال قبل200

اسلاید 201: - شاخص عملکرد در مورد مواد شیمیایی A-1-1-1-4: حداکثر تعداد فوت در اثر حوادث نامطلوب ناشی از مواد شیمیایی سمی 3 مورد در سال باشد. - شاخص عملکرد در مورد مواد شیمیایی B-1-1-1-4: حداکثر تعداد افراد مسموم شده و بستری در بیمارستان در اثر حوادث ناشی از مواد شیمیایی سمی 28 مورد در سال باشد. - شاخص عملکرد در مورد مواد شیمیایی C-1-1-1-4: حداکثر مدت بستری 80% از مسمومین ناشی از مواد شیمیایی سمی 3 روز باشد.201

اسلاید 202: برنامه محموله‌های خطرناک شاخص برنامه A: کاهش تعداد موارد نشتی در حمل مواد شیمیایی به میزان 3% نسبت به سال قبل - برنامه انبار مواد سمی: شاخص برنامه B: کاهش تعداد حوادث نشتی در انبار مواد شیمیایی سمی از نوع A و B به میزان 5% نسبت به سال قبل شاخص برنامه C: ایجاد رضایت حداقل در 10% مردم فعالیت‌ها3-1-1-1-4: اجراء 4500 بازرسی4-1-1-1-4: تکمیل 2000 مورد تحقیقات 5-1-1-1-4: صدور 4100 مجوز202

اسلاید 203: تاريخچه بودجه‌ريزي عملياتياصلاحات در نظام بودجه‌ريزي در دنيا از دهه 1950 شروع شد كه داراي دو وجه متمايز بود: در كشورهاي در حال توسعه بودجه عاملي براي توسعه اقتصادي و اجتماعي به شمار مي‌رفت و دولت مي‌توانستند با بودجه‌ريزي فاصله بين دستگاهها و نهادهاي مالي سنتي و نهادهاي مالي جديد و سازمان يافته را كاهش دهند. اما در كشورهاي صنعتي تاكيد روي كاهش كنترل‌هاي قانوني و بودجه‌اي بود. فقدان اطلاعات مديريتي در بودجه‌ريزي سنتي منجر به انجام اصلاحات در نظام بودجه‌ريزي در دهه‌هاي 1950 و 1940 دركشور آمريكا شد. 203

اسلاید 204: با رشد سريع دولت فدرال و افزايش نفوذ و دخالتهاي اقتصادي آن در دهه 1930 تاكيد بر كنترل‌هاي قانوني و بودجه‌اي كافي نبود. لذا مديران ارشد دولت فدرال به تدريج متوجه شدند كه علاوه بر كنترل‌هاي بودجه‌اي نياز به ابزارهايي براي ارزيابي و سنجش عملكرد سازمانهاي‌خود دارند. تلاش‌براي كاهش كنترل‌هاي قانوني منجر به ايجاد نظام بودجه‌ريزي عملياتي شد. .نظام بودجه‌ريزي عملياتي براي اولين‌بار در آمريكا در دهه 1950 مورد استفاده قرار گرفت. در اين دهه در جهت توسعه اطلاعات عملكردي براي بودجه و تغيير جهت فرآيند بودجه‌ريزي از داده‌محوري به محصول و نتيجه محوری تلاش شد.204

اسلاید 205: در قانون روشهاي بودجه و حسابداري به سال 1959 از دستگاههاي اجرايي خواسته شد، نيازهاي بودجه‌اي را به همراه اطلاعات عملكردي و مخارج برنامه‌هاي خود را ارسال نمايند بدين ترتيب بودجه سال مالي51-1950 آمريكا براساس‌عمليات مورد‌ انتظار تهيه شد.205

اسلاید 206: تجربه كشورها در بودجه‌ريزي عملياتي يكي از مطالعات تطبيقي بين‌المللي در خصوص بودجه‌ريزي عملياتي توسط سازمان توسعه همكاري‌هاي اقتصادي (OECD) در سال 1997 انجام شده است. براي اصلاحات بودجه‌اي در كشورهاي OECD ابتدا يك طرح اصلاحي تدوين شد. سپس يك استراتژي اجرايي مورد توافق قرار گرفت و فرايند اجرا نيز از نزديك مديريت شد تا اهداف حاصل شده و اصلاحات تداوم يابد. طرح اصلاحات بودجه‌اي بايد مورد پذيرش ذينفعان نظام بودجه قرار گيرد. براي اجراي اصلاحات يك تيم اصلاحات تشكيل شد و از ختيارات لازم براي پيشبرد برنامه اصلاحي برخوردار گشت. 206

اسلاید 207: طبق اين مطالعه در فنلاند از بودجه‌ريزي برمبناي نتايج استفاده مي‌شود. در سوئد فرآيند بودجه‌ريزي عملياتي به اصلاح گزارش‌هاي سالانه كه دستاوردها و ميزان عملكرد را نشان مي‌دهد كمك كرده‌است. در نيوزيلند پيوند نزديكي بين تخصيص منابع و عملكرد برقرار شده‌است. اما محور بودجه‌ريزي در اين كشور تاكيد بر خروجي است نه نتايج. تاكيد بر خروجي‌ها ممكن است باعث توليد ناكارآمد محصول يا ارايه نامناسب خدمات شود.توجه توأم به دو موضوع يكي تحليل خروجي - پيامد و ديگري ارايه گزارش عملكرد سالانه توسط سازمانها در سال 1984 توسط رونالد مك گيل مطرح شد. 207

اسلاید 208: گزارش سالانه از عملكرد دستگاههاي اجرايي ابزاري براي پيوند بودجه و اطلاعات عملكردي است. به طوري كه كشورهاي استراليا، سوئد، فنلاند و كانادا در راستاي بودجه‌ريزي عملياتي تاكيد بر تهيه گزارش‌هاي سالانه عملكردي داشته‌اند. در چارچوب برنامه‌هاي استراتژيك تهيه گزارش‌هاي سالانه امكان تجزيه و تحليل و بررسي عملكرد و توصيف بودجه براساس عملكرد را ميسر مي‌سازد. بنابراين داشتن چارچوب راهبردي يكي از شرايط اصلي تحقق بودجه‌ريزي عملياتي است .208

اسلاید 209: در تحقيقي از اصلاحات در بودجه‌ريزي عملياتي به عنوان نوآوري ياد شده است و تأثير اين اصلاحات روي پاسخگويي دولت در قبال مجلس بررسي شده است. نوآوري در بودجه‌ريزي عملياتي دو هدف را دارد: يكي بهبود تصميمات تخصيص منابع و ديگري افزايش كارايي عملياتي. در اغلب كشورهاي عضو توسعه همكاري‌هاي اقتصادي (OECD) مجلس لايحه بودجه دولت را بدون تغييرات عمده (كمتر از 3%) به تصويب مي‌رساند. تعداد تبصره‌هاي بودجه در همه اين كشورها كاهش يافته است. 209

اسلاید 210: اگرچه اطلاعات گزارش شده به مجلس درباره بودجه سالانه افزايش يافته اما نتيجه‌گرا شده است. نوآوريها و ابداعات در بودجه‌ريزي عملياتي اگرچه در بهبود پاسخگويي دولت به مجلس و تغييرات در ساختار بودجه تأثير داشته اما در تغيير وظايف بودجه خيلي مؤثر نبوده است. نوآوري‌هاي بودجه‌ريزي عملياتي اگر چه مورد قبول قرار گرفته اما كاملاً اجرا نمي‌شوند. تغيير در رويه‌ها و شكل بودجه تأثيري در استفاده از اطلاعات عملياتي ندارد. 210

اسلاید 211: در هر حال نوآوري در بودجه‌ريزي عملياتي براي تأمين اهداف زير طراحي مي‌شود :بهبود مديريتبهتر شدن تصميماتتخصيص منابعپاسخگويي بهتر در قبال مجلس.211

اسلاید 212: تجربه آمريكاآمريكا در آگوست 1993 قانوني بنام قانون عملكرد و نتايج دولت به منظور افزايش اعتماد عمومي به عمليات دولت از طريق پاسخگو كردن دستگاههاي اجرايي در قبال مصرف اعتبارات به تصويب رساند. اين قانون بر نتايج حاصل از اجراي برنامه‌ها، افزايش كيفيت خدمات بخش دولتي افزايش رضايت مردم از دريافت خدمات دولتي تاكيد دارد. طبق اين قانون مديران ملزم به بهبود ارايه خدمات، تحقق اهداف برنامه‌هاي دولت بوده و با ارايه بازخورد به مديران عملكرد آنها در جهت رسيدن به نتايج مورد نظر هدايت مي‌شود. در 48 ايالت اجراي نظام اندازه‌گيري عملكرد الزام قانوني است.212

اسلاید 213: در آمريكا هر دستگاه اجرايي موظف است برنامه استراتژيك 5 ساله خود را تدوين و هر سه ماه يكبار آن را تجديدنظر نمايد. همچنين برنامه‌هاي عملياتي سالانه را تدوين و رابطه آن را با برنامه استراتژيك تعيين كنند. همه دستگاههاي اجرايي موظفند گزارش عملكرد سالانه خود را ارايه داده و ميزان موفقيت خود و انحرافات از برنامه‌هاي عملياتي را تعيين كنند . طي دهه 1950 تعدادي از دولتهاي ايالتي و محلي آمريكا بودجه‌ريزي عملياتي را تجربه كردند. اما در اغلب ايالتها اين تجربه نا موفق بود. 213

اسلاید 214: در نتيجه بودجه عملياتي دهه 1960 عملاً كنار گذاشته شد. با اين حال در اغلب ايالتها از شاخصهاي سنجش عملكرد در بودجه‌ريزي استفاده كردند. برخي از دلايل عدم موفقيت بودجه‌ريزي عملياتي در آمريكا كه از سوي دفتر بودجه كنگره و دفتر حسابداري كل (دفتر مركزي بودجه) مطرح شده عبارتند از:214

اسلاید 215: 1- مديران ارشد دولتي در استفاده از شاخصهايي عملكردي بودجه بي‌تفاوت بودند. زيرا اين شاخصها براي مديران اجرايي طراحي شده بود نه براي مديران ارشد و نمايندگان مجلس.كنگره در آن زمان از بودجه‌ريزي عملياتي حمايت نكرد. طبق گزارش دفتر حسابداري كل مقامات دولتي نمايندگان كنگره و كاركنان دولتي با كاربرد شاخصهاي عملكرد كنوني موافق نيستند و اين شاخص‌ها را معتبر نمي‌دانند و آنها را فاقد تاثير مثبت بر نحوه تخصيص منابع مي‌دانند.215

اسلاید 216: 2- بودجه‌ريزي عملياتي سازمانها را در معرض نظارت و بازرسي كنگره قرار مي‌داد و تحليل‌گران بودجه اطلاعات بيشتري را براي ارزيابي عملكرد سازمانها در اختيار داشتند. در نتيجه بودجه دستگاهها كاهش مي‌يافت. مديران دولتي مايل بودند شاخصهاي عملكرد را خود طراحي كنند و معتقد بودند كه هدف از طراحي شاخص‌هاي عملكرد بهبود فرآيندهاي مديريت درون سازماني است و نه اصلاح نظام بودجه‌ريزي.3- كمي كردن نتايج و عمليات سازمان و اندازه‌گيري اثربخشي آنها كار دشواري بود. شاخصهاي ضعيفي براي سنجش كم و كيف خدمات از سوي مديران دولتي طراحي شده بود. لذا دفتر بودجه نسبت به صحت و دقت بسياري از اين شاخصها ترديد داشت.216

اسلاید 217: اقدامات زير براي عملياتي كردن بودجه در آمريكا صورت گرفت1- تصويب قانون مديران ارشد مالي مصوب 1990: اين قانون مديران ارشد مالي دولت را ملزم به تدوين معيارهاي سنجش عملكرد مي‌كند كه بايد در صورت‌هاي مالي منعكس شود.2- تصويب طرح S.20توسط كنگره در اوت 1993 كه در آن سازمانهاي دولتي بايد برنامه‌هاي راهبردي 5 ساله خود را تا سال 1997 به دفتر مديريت و بودجه ارايه دهند. همچنين سازمانهاي دولتي بايد برنامه‌هاي ارزيابي عملكرد خود را تا سال 1997 به كنگره ارايه دهند. بودجه عملياتي بايد به صورت پروژه آزمايشي عملي مي‌شد.217

اسلاید 218: 3- تصويب قانون عملكرد و نتايج دولت در سال 1993: اين قانون چارچوب بودجه‌ريزي عملياتي سازمانهاي دولتي بود. از سازمانهاي فدرال انتظار مي‌رود تا دستاوردها و نتايج عمليات خود را گزارش دهند و نشان دهند كه چگونه فعاليت‌هايشان به آنها در نيل به اهداف سازمان كمك كرده است.طبق اين قانون دستگاههاي اجرايي ملزم‌اند بين عملكرد و منابع ارتباط برقرار نمايند. دفتر مديريت و بودجه در گزارش خود از سازمانهاي دولتي مي‌خواهد تا به برنامه‌ريزي راهبردي، كنترل، ارزشيابي عملكرد و انعطاف‌پذيري و پاسخگويي توجه نمايند.218

اسلاید 219: 4- برنامه ابداع و بازآفريني دولت كلينتون: اين برنامه شامل توصيه‌هايي در زمينه تدوين برنامه‌هاي راهبردي و استفاده از معيارهاي سنجش عملكرد است. 5- برنامه سازمان مبتني بر عملكرد: آل‌گور معاون كلينتون نيز گامي ديگر در راستاي عملياتي‌تر كردن بودجه‌ريزي برداشت. طبق اين برنامه قراردادهاي عملكردي بين سازمانهاي دولتي با سازمان مديريت و بودجه آمريكا منعقد مي‌شد تا سازمانها طبق تعهدات خود به سطح عملكردي مورد انتظار تا سال آينده دست يابند. همچنين برنامه آل‌گور تحت عنوان ”بررسي عملكرد ملي“ كه آن مورد حمايت دفتر حسابداري كل و دفتر بودجه كنگره قرار گرفت اقدامي براي بودجه‌ريزي برمبناي نتايج در سطح ملي است.219

اسلاید 220:  6- نظام انتخاب مديران طي يك فرايند رقابتي براساس عملكرد مديران انجام مي‌شود. در اين نظام به مديران آزادي عمل در انتخاب نيرو، امكانات و تصميمات بودجه‌اي داده مي‌شود. حقوق و پاداش مديران براساس عملكرد پرداخت مي‌شود.220

اسلاید 221: 7- اقدامات دولت بوش در بودجه 2002 از طريق تلفيق عملكرد با تصميمات بودجه‌اي با تعيين اهداف عملكردي براي سازمانهاي دولتي، تهيه لوايح قانوني به منظور افزايش پاسخگويي مديران در قبال هزينه‌هاي اداري و پشتيباني، دارايي‌هاي سرمايه‌اي و حقوق و مزاياي كاركنان انجام گرفت. تهيه بودجه و برنامه براي هر سازمان تا اهداف عملكردي مورد نظر در قالب اهداف كمي، خروجي مورد نظر، منابع مورد نياز و برمبناي نتايج اخذ شده در گذشته تعيين مي‌شود.221

اسلاید 222: 8- يكي از دستورات كار بوش به سازمان مديريت و بودجه (OMB) آن بود كه وزارتخانه‌ها هزينه‌ كل فعاليت‌ها، هزينه نتايج اخذ شده، هزينه برنامه‌ها را به همراه نتايج عملكردي در بودجه پيشنهادي محاسبه كنند. لازم است هر سازمان دولتي اثربخشي فعاليت‌هاي خود را به همراه مستندات براي اثبات اثربخشي كل برنامه و اثرات اعمال سياست‌ها بر نتايج را گزارش نمايد.9- استانداردهاي حسابداري قيمت‌ تمام شده توسط هيئت مشورتي استانداردهاي حسابداري فدرال تهيه شده‌است.222

اسلاید 223: 10- تصويب قانون ارتقاي مديريت مالي فدرال. يكي از اركان اين قانون محاسبه هزينه برنامه‌هاست تا مديران بتوانند از آن در مديريت برنامه‌هاي خود استفاده كنند.223

اسلاید 224:  11- تدوين برنامه استراتژيك به طوري كه در آن وظايف و ماموريت سازمانها و اهداف بلندمدت آنها تعيين شده است. اگر چه در دهه 1990 تعدادي از سازمانها فاقد برنامه‌ريزي استراتژيك بودند. اما اكنون همه سازمانها و دفاتر اداري و اجرايي داراي برنامه راهبردي هستند. همه سازمانها بودجه سالانه خود را به همراه برنامه‌هاي عملكردي به دفتر مديريت و بودجه (OMB) پيشنهاد مي‌دهند و پس از رسيدگي به بودجه در اين دفتر به كنگره ارسال مي‌شود. در هر حال تلفيق بودجه دستگاههاي اجرايي با عملكرد سالانه آنها يكي از تدابير و نوآوريهاي دولت است كه در سالهاي 2005 و 2004 به آن تاكيد شده‌است.224

اسلاید 225: 12- در دهه گذشته ايالات آمريكا تجربيات زيادي در بودجه‌ريزي عملياتي كسب كرده‌اند. از 50 ايالت 47 ايالت ادعا مي‌كنند به دليل الزامات اداري يا قانوني بودجه‌ريزي عملياتي را بكار مي‌گيرند. اما هيچ مدركي وجود ندارد كه نشان دهد اين ايالات نظام بودجه‌ريزي عملياتي را به طور كامل پياده كرده‌اند. در ايالت ويرجينيا سازمانها برنامه‌ريزي راهبردي دارند. اين ايالت داراي نظام مديريت عملكرد است كه از چهار فرآيند برنامه‌ريزي راهبردي سنجش عملكرد، ارزيابي برنامه و بودجه‌ريزي عملياتي تشكيل شده‌است. در تهيه بودجه‌ريزي استراتژيك اين ايالت همه سازمانها مشاركت مي‌كنند. اين برنامه هر 4 سال يكبار تدوين مي‌شود.225

اسلاید 226: موانع بودجه‌ريزي عملياتي 1- ارزشيابي برنامه و بودجه عملياتي ضعيف انجام مي‌شود.2- هزينه‌يابي فعاليت‌ها و برنامه‌هاي اجرايي به طور دقيق انجام نمي‌شود.3- گزارشگري عملكرد و نظام اطلاعات هزينه ضعيف است.226

اسلاید 227: درس‌هاي حاصل از اين نظام 1- از تجربه ساير كشورها بايد استفاده شود. به طوري كه در پياده‌سازي بودجه‌ريزي عملياتي در آمريكا از تجربيات كشورهاي انگليس، كانادا، استراليا و نيوزيلند استفاده شده‌است.2- بودجه‌ريزي عملياتي بايد با ساير برنامه‌هاي توسعه كشور هماهنگ باشد.3- بودجه‌ريزي عملياتي مستلزم برقراري ارتباط بين منابع و نتايج است.227

اسلاید 228: تجربه انگليسبعد از انتخابات 1997 دولت برنامه بررسي جامع مخارج دولتي را در سال 1998 به منظور انجام اصلاحات در نظام مخارج دولتي تهيه كرد. اين مجموعه يك برنامه 3 سالانه مديريت مخارج براي مديريت خدمات عمومي، بودجه‌هاي جاري و مخارج سرمايه‌گذاري بود. براي اين كار استقرار يك نظام حسابداري براي كنترل مخارج ضروري است. در اين برنامه جديد 600 هدف عملكردي در 35 موضوع مختلف پيش‌بيني شده‌است. اين اهداف غالباً در مورد داده‌ها و فرآيندهاست. 228

اسلاید 229: اين برنامه اهداف 18 دستگاه اجرايي را تحت پوشش قرار داده و رويكرد اين اهداف به عملكرد و نتايج معطوف مي‌باشد. دستگاههاي اجرايي سالانه موظفند دوبار گزارش عملكرد اهداف خود را ارايه دهند. عملكرد دوره گذشته دستگاههاي اجرايي ملاك تخصيص اعتبارات خواهد بود. هيچگونه تنبيهي براي مديراني كه اهداف مورد نظر را تحقق نساختند وجود ندارد.در انگليس واحدهاي اجرايي دولتي طبق ”منشور شهروندي“ موظف به رعايت استانداردهاي عملكردي مشخص هستند. در صورت عدم موفقيت مجازات‌هايي براي دستگاههاي اجرايي در نظر گرفته شده‌است. 229

اسلاید 230: اجراي برنامه بررسي جامع مخارج دولت باعث شده‌است پاسخگويي دولت و مجلس بهتر شود. روساي سازمانها در مقابل وظايف خود پاسخگو شدند. كيفيت و كميت گزارش‌هاي عملكرد بهتر شده و در چارچوب برنامه ميان‌مدت مخارج، تخصيص اعتبارات اثربخش‌تر شده‌است. ارزشيابي‌ها حاكي از بهبود ارتباط بين دولت مركزي با دولتهاي محلي بوده‌است. بين وزراء و مديران واحدهاي تابعه موافقت‌نامه عملكرد مبادله مي‌شود. 230

اسلاید 231: يكي از مشخصات نوآوريهاي مديريت مالي (FMI) در انگليس طراحي معيارهاي سنجش عملكرد در سال 1982 بود. FMI براي ارزيابي آنكه بودجه‌ريزي باعث ايجاد ارزش افزوده مي‌شود يا خير ارزيابي كمي از عملكرد طراحي شد. FMI در زماني معرفي شد كه هزينه‌هاي اداري دولت و نرخ بيكاري بالا بود. لذا دولت به دنبال اصلاحات و بازسازي در نظام مديريت مالي كشور بود.231

اسلاید 232: FMI نوآوریهای مدیریت مالی،بودجه‌ريزي را قراردادي براي انجام كار تعريف كرد. طبق اين تعريف همه افراد با توجه به منابع موجود براي نيل به اهداف تلاش مي‌كنند. خزانه‌داري در گزارش خود در سال 1986 بودجه‌ريزي را ابزاري براي ايجاد ارزش افزوده از پول با توجه به اهداف تعريف كرد.232

اسلاید 233: موانع بودجه‌ريزي عملياتي 1- مخالفت‌هاي حزب مخالف دولت از برنامه اصلاحات.2- نظام حسابداري برنامه جامع مخارج نياز به بازنگري دارد.233

اسلاید 234: درس‌هاي حاصل از اجراي اين نظام 1- قبل از تعيين اهداف بايد مشورت‌هاي لازم بعمل آيد.2- براي دوره‌هاي بلندمدت و ميان‌مدت هدف‌گذاري شود. استراتژيهاي بلندمدت و كوتاه‌مدت به سازمانها كمك مي‌كنند تا بر نتايج عملكرد متمركز شوند و از واكنش‌هاي كوتاه‌مدت خودداري كنند3- اندازه‌گيري نتايج كاري مشكل است. از محاسبه محصولات واسطه‌اي بايد خودداري شود.4- شاخص‌هاي عملكردي را تا حد امكان محدود كرد234

اسلاید 235: تجربه كانادابودجه‌ريزي عملياتي در دهه 1960 در اين كشور آغاز شد. تاكيد بر برقراري ارتباط بين مخارج و نتايج بود. در دهه 1970 دولت ارزيابي برنامه‌ها و ميزان اثربخشي آنها را در دستور كار خود قرارداد. تلاش شده‌است با نظام مديريت هزينه كسري بودجه كاهش يابد. سازمانها از نتايج و عملكردهاي خود گزارش مي‌دهند. به كيفيت ارايه خدمات، تعيين استانداردهاي خدمات و گزارشگري نتايج توجه شده‌است. براي هماهنگي با اصلاحات در بودجه‌ريزي نظام حسابداري در حال اصلاح است. 235

اسلاید 236: روش گزارش‌دهي به مجلس اصلاح شده‌است تا اطلاعات مناسبي درباره طرحها، برنامه‌هاي دولت، عملكرد و نتايج سازمانهاي دولتي ارايه شود. دستورالعمل ارزيابي نتايج و تعهدات سازمانها شامل اندازه‌گيري عملكرد، گزارش‌دهي عمليات و تعهدات دولت و ارزيابي عملكرد ابلاغ شده‌است.از اوايل دهه 1970 دستگاههاي دولتي مجبور شدند تا عملكرد خود را گزارش كنند. اين كار با معرفي طرح افزايش اختيارات اداري و پاسخگويي در دولت كانادا توسعه يافت.236

اسلاید 237: به دنبال اين طرح دولت اختيارات زيادي را كه قبل از اجراي طرح مستلزم موافقت دستگاه مركزي بود به سازمانهاي تابعه دستگاه اجرايي واگذار كرد. اين سازمانها حق انتقال بودجه مصرف نشده به سال بعد را پيدا كردند. در كانادا با طراحي تفاهم‌نامه‌اي كه يك دوره سه ساله را در بر مي‌گيرد اعتبارات تخصيص مي‌يابد. طبق آن هر بخش بايد گزارش عملكرد سالانه خود را تهيه و با توجه به تحقق اهداف مورد انتظار عملكردشان مورد ارزيابي مقامات بلندپايه خزانه‌داري و دستگاه اجرايي قرار مي‌گيرد. تفاهم‌نامه فرم استانداردي ندارد و هر دستگاه اجرايي با توجه به شرايط كاري خود آن را تنظيم مي‌كند.237

اسلاید 238: اما بسياري از سازمانها در كانادا هنوز در قالب تفاهم‌نامه عمل نمي‌كنند.با توجه به اينكه شاخصهاي كارايي بايد معيار تخصيص منابع، باشد جامعه حسابرسان كانادا معتقدند كه در بسياري از مواقع تصميم‌گيرندگان اطلاعات كافي درباره آنكه آيا منابع اثربخش و كارا تخصيص داده مي‌شود يا خير ندارند.238

اسلاید 239: طرح افزايش اختيارات اداري و پاسخگويي به دنبال يكپارچه كردن تلاشها براي برقراري ارتباط منابع با نتايج است و ابزار اين طرح چارچوب برنامه عملياتي است كه در اوايل دهه 1980 معرفي شدند كه امكان برقراري رابطه بين اهداف در طول سلسله مراتب اداري و گزارش‌گيري بر مبناي نتايج را فراهم كرد. چارچوب برنامه عملياتي يك توافق‌نامه درباره نتايج محسوب مي‌شود. چارچوب برنامه عملياتي مبتني بر آن است كه اهداف و همچنين نتايج مورد انتظار قابل پيش‌بيني بوده و قابل اندازه‌گيري است. 239

اسلاید 240: با اين حال به قول جامعه حسابرسان كانادا مديران خزانه‌داري معتقدند كه اين انتظار كه همه نتايج با شاخصهاي قابل اندازه‌گيري بيان شود و بتوان بين همه اهداف و منابع رابطه برقرار كرد درست نيست. رويكرد طرح افزايش اختيارات اداري و پاسخگويي آن است كه هميشه بيان نتايج كمي و دقيق امكان‌پذير نيست. لذا در برخي مواقع بايد از معيارهاي كيفي استفاده شود. از سال 1998 نظام تشويق و تنبيه برقرار شده‌است. مديراني كه به نتايج مورد انتظار برسند مورد تشويق قرار مي‌گيرند.240

اسلاید 241: . آن دسته از مديران برنامه‌ها كه اهداف و نتايج مورد انتظار را تحقق سازند معادل 25-10 درصد حقوق را پاداش و تشويقي دريافت مي‌كنند. خزانه‌داري ضوابطي را براي مديران مالي ابلاغ كرده‌است. مدرسه خدمات عمومي كانادا دوره‌هاي آموزشي بودجه‌ريزي عملياتي را برگزار مي‌كند.241

اسلاید 242: موانع بودجه‌ريزي عملياتي- مشكل اندازه‌گيري نتايج براساس شاخص واحد.- مشكل برقراري ارتباط ميان اجراي سياست‌ها و نتايج- نتايج عمليات ممكن است بيش از يكسال حاصل شود در حاليكه بودجه سالانه نوشته مي‌شود.- نتايج ممكن از چند فعاليت حاصل شود و به عبارت ديگر چند فعاليت منجر به يك نتيجه واحد گردد.- دستگاههاي اجرايي تمايل به ارايه گزارش‌هاي مطلوب دارند و مشكلات را گزارش نمي‌دهند.242

اسلاید 243: درس‌هاي حاصل از اين نظام1- بايد كار بودجه‌ريزي عملياتي را حتي به شكل ابتدايي شروع كرد. زيرا تا زماني كه كار بودجه‌ريزي شروع نشود دستگاههاي اجرايي تعهدي به تحقق برنامه‌هاي دولت نخواهند داشت.2- اين توقع كه نظام بودجه‌ريزي عملياتي از همان ابتدا به صورت كامل و بدون نقص پياده شود انتظار بلند پروازانه‌اي است. زيرا تجربه نشان مي‌دهد 6-5 سال تلاش مستمر دولت لازم است تا به عملياتي شدن بودجه‌ريزي اميدوار بود.243

اسلاید 244: تجربه سوئددر سوئد با توجه به چارچوب بودجه سالانه شاخصهاي عملكرد در بخش اداري تعريف شدند. بودجه ابزاري براي تخصيص منابع و ارزيابي عملكرد است. كاهش هزينه‌هاي اداري سالانه 2% اجباري شده است. دستگاههاي اجرايي در طي يك دوره 3 ساله بايد حداقل 5% صرفه‌جويي ايجاد كنند. طي 2 سال اول از دوره 3 ساله بخش‌ها بايد بودجه خود را اظهار كنند و هر بخش گزارش سالانه‌اي از هزينه‌ها، عملكردها، تغييرات اثر بخش و نتايج عملكرد سالهاي قبل را منتشر كند. بعد از هر دوره يك چارچوب بودجه سه ساله ديگري تنظيم مي‌شود. 244

اسلاید 245: روند نزولي بهره‌وري باعث شد دولت سوئد مطالعاتي براي بهبود بهره‌وري انجام دهد. مطالعات اخير نشان مي‌دهد وقتي كه منابع خيلي زياد است اثربخشي كاهش مي‌يابد و وقتي كه منابع كاهش مي‌يابد اثربخشي نيز افزايش مي‌يابد. اين پديده حاكي از آن است كه حفظ سطح معيني از ستاده‌ها عليرغم كاهش منابع آسان‌تر از آن است كه منابع و ستاده‌ها به يك ميزان افزايش يابند.245

اسلاید 246: تجربه اردندولت اردن در سال 1999 از سازمان كمك‌هاي فني آلمان و با مشاوره ساير كارشناسان بين‌المللي بودجه‌ريزي عملياتي را شروع كرد. اين گروه از كارشناسان پيشنهاد تهيه يك برنامه جامع كه در آن فرآيند بودجه‌ريزي عملياتي برنامه‌ريزي شود ارايه داد. آنها پيشنهاد دادند گام‌هاي زير براي عملياتي كردن بودجه بايد برداشته شود:جهت‌گيري سياسي راهبردي متمركز.تعيين اهداف عملياتي.تعيين شاخص‌هاي عملكرد.246

اسلاید 247: ايجاد سيستم‌هاي اطلاعاتي مديريت.ايجاد ضوابطي براي گزارش‌دهي كارآمد.تفويض اختيارات به مديران در قبال مسئوليت‌پذيري و پاسخگوئي آنها.اصلاح و بازنگري درنظام‌هاي كنترل ماليايجاد الزمات قانوني براي اجراي بودجه‌ريزي عملياتيارايه دوره‌هاي آموزش فني در بودجه‌ريزي براي كارشناسان و مديران247

اسلاید 248: گروه كارشناسان خارجي پيش‌نيازهاي هر يك از گام‌هاي مزبور را تعيين كرده و زماني بين 4 الي 5 سال را براي عملياتي كردن بودجه تعيين كردند. ضمناً كميته‌اي از سازمان بودجه، سازمان حسابرسي، وزارت دارايي و شوراي خدمات كشور مسئوليت فرآيند اجرا و تحقق بودجه‌ريزي را عهده‌دار شود.248

اسلاید 249: دلايل شكست بودجه‌ريزي عملياتي در اردن1- عدم انضباط مالي به دليل:بودجه از جامعيت برخوردار نبود.بودجه دولت بشدت به كمك‌هاي خارجي وابسته بود.عدم حمايت و تاثيرگذاري مجلس و قوه مقننهتمركزگراييكسري بودجه زياد دولت2- عدم اثربخشي تخصيص منابع به دليل:توجه به بحرانهاي زودگذر /حجم بالاي اعتبارات هزينه‌اي249

اسلاید 250: 3- عدم كارايي فني به دليل:حاكميت بودجه‌ريزي افزايشي عدم /وجود نظام پاسخگوييمشاركت محدود نهادها و سازمانها /مخالفت با عملكردهاي بودجه 250

اسلاید 251: تجربه مصردر سال 2001 وزارت دارايي كشور مصر برنامه‌ اصلاح نظام بودجه كشور را به دولت پيشنهاد داد و به تصويب دولت و مجلس رسيد. بودجه‌ريزي عملياتي ابتدا به طور آزمايشي در وزارتخانه‌هاي ارتباطات و فناوري اطلاعات، وزارت نيرو، وزارت بهداشت، وزارت آموزش عالي، وزارت آموزش به اجرا درآمد. دولت مصر در اين راستا از خدمات مشاوره‌اي بانك جهاني استفاده كرد. نتايج اجراي بودجه‌ريزي عملياتي در وزارتخانه‌هاي مزبور مورد ارزشيابي قرار گرفته‌است.251

اسلاید 252: موانع بودجه‌ريزي عملياتي 1- تهيه شاخص‌هاي عملكردي كه جامعيت داشته و قابل كاربرد در وزارتخانه‌ها با فعاليت‌هاي مشابه باشد.2- عدم تعميم‌پذيري و عدم تسري اقدامات انجام شده در ساير وزارتخانه‌ها و سازمانها 252

اسلاید 253: درس‌هاي حاصل از اين نظام 1- تجربيات حاصل از وزارتخانه‌هاي نمونه براي مديران ثابت كرد كه مي‌توان از بودجه‌ريزي داده محور به ستاده محور حركت كرد.2- اگر سيستم اطلاعاتي مديريت، نظام گزارشگري و ارزشيابي كارآمدي نباشد بودجه‌ريزي عملياتي موفق نخواهد بود.3- مقامات عالي كشور بايد عزم، تعهد و اراده جدي بر پياده كردن بودجه عملياتي داشته باشند. همچنين مديران مياني نسبت به مزاياي آن توجيه شوند. 253

اسلاید 254: 4- متقاعد كردن مخالفان بودجه‌ريزي عملياتي و تدوين قوانين و مقررات براي اجرايي‌ كردن بودجه‌ريزي عملياتي254

اسلاید 255: نظام بودجه‌ريزي كشورهاي منتخب 255

اسلاید 256: 256

اسلاید 257: 257

اسلاید 258: بودجه‌ريزي عملياتي در ايران از سال 1378 رويكرد اصلاحات در نظام بودجه‌ريزي كشور در سازمان مديريت و برنامه‌ريزي مورد توجه قرار گرفت. در اين راستا طرحي دو مرحله‌اي به تصويب ستاد اقتصادي دولت رسيد تا بودجه‌ريزي عملياتي به عنوان يك هدف ميان‌مدت، اجرايي شود. همچنين طبق مصوبه هيئت دولت در آبان 1380 و به استناد ماده 96 قانون محاسبات عمومي (مصوب 1366) همه دستگاههاي اجرايي كه به نحوي از انحاء از بودجه كل كشور استفاده مي‌كنند مكلف شدند گزارش عمليات انجام شده هر سال خود را، 258

اسلاید 259: براساس اهداف پيش‌بيني شده در بودجه مصوب حداكثر تا پايان شهريور سال 1381 تهيه و به ديوان محاسبات، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي و وزارت اموراقتصادي و دارايي ارسال كنند. سازمان مديريت و برنامه‌ريزي و وزارت امور اقتصادي و دارايي به موجب اين مصوبه مسئول تنظيم دستورالعمل نحوه تهيه گزارش عمليات انجام شده دستگاههاي اجرايي شدند. اين مصوبه حركت و اقدام اوليه دولت در راستاي عملياتي كردن بودجه بود. 259

اسلاید 260: از سال 1381 در بخش‌نامه بودجه از طريق دستورالعمل و فرم‌هاي خاصي از دستگاههاي اجرايي خواسته شد تا اعتبارات هزينه‌اي خود را برحسب هزينه كل و هزينه هر فعاليت مربوط به برنامه‌هاي يك دستگاه اجرايي پيشنهاد دهند. اولاً اين امر از طرف دستگاههاي اجرايي جدي گرفته نشد. ثانياً دفاتر بخشي و ساير واحدهاي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور پي‌گيري و نظارت لازم را در اجراي اين امر به عمل نياوردند. لذا اين كار حتي به صورت آزمايشي انجام نشد.اجراي اين مصوبه با توجه به نظام حسابداري دولتي كشور مشكل بود. 260

اسلاید 261: در نظام حسابداري دولتي ايران عمليات اجرايي هر دستگاه دولتي در ارتباط با ميزان تحقق وظايف محوله كنترل نمي‌شود بلكه انطباق پرداخت‌ها با مقررات مالي مورد نظارت و حسابرسي قرار مي‌گيرد. مقررات مالي كشور تاكيد بر ارزيابي و انطباق هزينه‌هاي انجام شده با اعتبارات مصوب و تخصيص يافته دارد. براي ارزيابي نتايج عمليات و كيفيت مخارج مربوط به تملك دارايي‌هاي سرمايه‌اي و اعتبارات هزينه‌اي مقرراتي وجود ندارد. 261

اسلاید 262: نظام حسابداري دولتي ايران و دستگاههاي نظارتي، نهاده‌ها و منابع (اعتبارات تخصيص يافته و پرداخت‌هاي هزينه‌اي و تملك‌دارايي‌هاي سرمايه‌اي) را ثبت كرده و نظارت مي‌كند و روي ستاده‌ها و عملكردها (يعني نتايج حاصل از مصرف اعتبارات و كيفيت مصارف و پرداخت‌ها) اعمال نظارت نمي‌شود. براي عملياتي كردن بودجه بايد در زمان حسابرسي، عملكردها از ابعاد كارايي و اثربخشي قابل اندازه‌گيري و ارزيابي باشد. در بودجه‌ريزي عملياتي با اطلاعات حسابداري بودجه‌اي بايد ميزان تحقق اهداف بودجه‌اي قابل اندازه‌گيري شود. 262

اسلاید 263: ديوان محاسبات كشور بايد با رعايت استانداردها و روشهاي گزارشگري مناسب عمليات بخش عمومي را حسابرسي كرده و ميزان تحقق اهداف عملياتي و نتايج عملكردها را به همراه رعايت انضباط مالي و حسابداري به مردم و مجلس گزارش نمايد.263

اسلاید 264: اگر چه سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور در بودجه سال 85 تلاش كرده است تا اعتبارات دستگاههاي اجرايي را براساس شاخصهايي مانند واحد ، مقدار كمي يا هزينه هر واحد در لايحه بودجه ارايه دهد اما عملياتي كردن بودجه مستلزم تهيه برنامه زماني مشخص، تنظيم چارچوب قانوني، استفاده از اطلاعات و شاخصهاي معتبر، ايجاد نظام حسابداري قيمت تمام شده، نظام اطلاعاتي مديريتي، پيش‌بيني امكان انعطاف‌پذيري ساختارهاي سازماني و آموزشهاي فني و فرهنگ‌سازي است كه اين موارد در لايحه بودجه 85 ديده نشده است.264

اسلاید 265: مدل جامع بودجه­ريزي عملياتي « مدل الماس » 265

اسلاید 266: مدل طراحی بودجه ریزی عملیاتی 266

اسلاید 267: 267

اسلاید 268: ماده 138 قانون برنامه چهارمطبق ماده 138 قانون برنامه چهارم سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور موظف است با همكاري دستگاههاي ذيربط به منظور اصلاح نظام بودجه‌ريزي از روش موجود به روش هدفمند و عملياتي و به صورت قيمت تمام شده خدمات اقدامات زير را حداكثر تا پايان سال دوم برنامه چهارم انجام دهد:الف- شناسايي و احصاي فعاليت‌ها و خدماتي كه دستگاههاي اجرايي ارايه مي‌نمايند.268

اسلاید 269: ب- تعيين قيمت تمام شده فعاليت‌ها و خدمات متناسب با كيفيت و محل جغرافيايي مشخصج- تنظيم لايحه بودجه سالانه براساس حجم فعاليت‌ها، خدمات و قيمت تمام شده آن.د- تخصيص اعتبارات براساس عملكرد و نتايج حاصل از فعاليت‌ها و متناسب با قيمت تمام شده آن.269

اسلاید 270: تبصره هاتبصره 1: به منظور تحقق رويكرد فوق و همچنين تسريع در تغيير نظام بودجه‌ريزي كشور و تقويت نظام برنامه‌ريزي و نظارت، سازمان مذكور موظف است ضمن اصلاح ساختار سازمان، مديريت نيروي انساني، روشها و فناوري اداري خود، ترتيبي اتخاذ نمايد تا با سازماني كوچك، منعطف، كارا و اثربخش و به‌كارگيري نخبگان و انديشمندان امكان انجام وظايف محوله به طور مطلوب و بهينه فراهم گردد.270

اسلاید 271: تبصره 2: سازمان فوق‌الذكر و وزارت امور اقتصادي و دارايي نسبت به تهيه لوايح لازم براي اصلاح قوانين و مقررات مالي، اداري و استخدامي و بودجه ريزي كشور اقدام نمايد و به نحوي كه نظام موجود تبديل به نظام كنترل نتيجه و محصول گردد.271

اسلاید 272: نکاتی در اجراي اين ماده قانوني 1- برنامه‌ها و فعاليت‌هاي هر سازمان در چارچوب برنامه‌ريزي استراتژيك و برنامه‌هاي عملياتي تدوين و احصاء شوند.2- برنامه‌ها، مورد قبول دولت و مجلس باشد. به عبارت ديگر رابطه شفافي ميان برنامه‌ها و اولويت‌هاي سياسي وجود داشته باشد.272

اسلاید 273: 3- در تدوين و تصويب برنامه‌ها و فعاليت‌ها مديران سازمان مشاركت كرده و موافق باشند تا مديران در قبال عملكردهاي هر برنامه پاسخگو باشند. تدوين و تصويب يكجانبه برنامه‌ها و فعاليت‌ها توسط سازمان مديريت و برنامه‌ريزي تعهد به نتايج را از مديران سازمانها سلب مي‌كند.4- محل اعتبارات هر يك از برنامه‌ها معلوم شود و رابطه روشني بين بودجه دستگاهها و خروجي‌ها برقرار گردد.273

اسلاید 274: 5- اهداف و نتايج كمي مورد نظر بايد در چارچوب اهداف بلندمدت و برنامه‌استراتژيك باشد.6- اهداف سالانه بايد قابل اندازه‌گيري، كمي و واقع‌بينانه باشد.7- روش اندازه‌گيري برنامه‌ها و فعاليت‌ها بايد مشخص شود و با مديران سازمان به تفاهم رسيد. 8- اهداف هر يك از فعاليت‌ها با اهداف هر برنامه هماهنگ باشد.274

اسلاید 275: 9- سازمانها بايد از نظام حسابداري قيمت تمام شده خدمات استفاده كنند. قيمت تمام شده برحسب كيفيت خدمات و محصولات و محل ارائه متفاوت خواهد بود.10- مبناي تخصيص اعتبارات قيمت‌ تمام شده خدمات و براساس نتايج كمي مورد انتظار خواهد بود.11- براي استقرار بودجه‌ريزي عملياتي لازم است نظام گزارشگري عمليات، نظام انگيزشي و پاداشي كاركنان، مديران، نظام انتخاب مديران بازنگري و اصلاح شود.275

اسلاید 276: مشخصات برنامه  1- برنامه‌ها تك وظيفه‌اي هستند. بنابراين هر برنامه فقط به يك وظيفه دستگاه اجرايي مربوط مي‌شود.2- هر برنامه شامل تعدادي فعاليت يا طرح است. هر فعاليت يا طرح فقط به يك برنامه ارتباط پيدا مي‌كند.3- هر برنامه به منظور مديريت كارا، بايد از حجم و اندازه مناسب و معقولي برخوردار باشد. اندازه مناسب براي كشورهاي مختلف تفاوت دارد. سطح پاسخگويي عملكرد بايد در سطح پايين‌تر از برنامه‌ باشد.276

اسلاید 277: 4- برنامه‌ها، فعاليت‌ها و طرح‌ها بايد با تصميمات و اولويت‌هاي دولت همخواني داشته باشد. بنابراين بايد ارتباط مستقيمي بين منابع و اهداف مربوط به محصولات يا خدمات برقرار باشد.5- برنامه‌ها بايد تمامي فعاليت‌ها و طرحهايي كه اهداف آن برنامه را تحقق مي‌سازند دربر گيرد. به عبارت ديگر اعتبارات هزينه‌اي و تملك دارايي‌هاي سرمايه‌اي توأماً هر دو هدف برنامه‌را محقق سازند.277

اسلاید 278: 6- پاسخگويي در برابر طرحها و فعاليت‌ها بايد جزء مسئوليت مديران دستگاههاي اجرايي باشد.7- مسئوليت اجراي هر برنامه خاص بايد در قالب يكي از فصول در چارچوب طبقه‌بندي عملياتي مشخص شود. در غير اينصورت مسئوليت، تحقق اهداف برنامه بر عهده فصل خواهد بود 278

اسلاید 279: نظام قيمت تمام شده در ماده 144 قانون برنامه چهارمقيمت تمام شده آن دسته از فعاليت‌ها و خدماتي كه قابليت تعيين قيمت تمام شده را دارند (از قبيل واحدهاي آموزشي، پژوهشي و بهداشتي، درماني، خدماتي و اداري) براساس كميت و كيفيت محل جغرافيايي مشخص و پس‌ از تاكيد سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور يا استان و با اعطاي اختيارات لازم به مديران ذیربط اجرا نمايند.279

اسلاید 280: به دستگاههايي كه براساس ضوابط اين ماده خدمات خود را ارائه مي‌نمايند اجازه داده مي‌شود حسب‌نياز نسبت به جابجايي فصول و برنامه‌هاي اعتبارات هزينه اقدام و مابه‌التفاوت هزينه‌هاي قبلي فعاليت با قيمت تمام شده را صرف ارتقاي كيفي خدمات، تجهيز سازمان و پرداخت پاداش به كاركنان و مديران واحدهاي ذيربط نمايند.280

اسلاید 281: دستورالعمل اجرايي ماده 144 قانون برنامه چهارمماده 2 اين دستورالعمل در خصوص احصاء فعاليت‌ها و خدمات است. طبق بند الف اين ماده دستگاههاي اجرايي موظفند در طول سالهاي برنامه چهارم توسعه سالانه حداقل 20% از فعاليت‌ها و خدمات خود را با توجه به موارد زير احصاء كرده و به روش قيمت تمام شده انجام دهند. به نحوي كه تا پايان برنامه آن دسته از فعاليت‌ها و خدماتي كه قابليت تعيين قيمت تمام شده را دارند به روش مزبور انجام گيرند:281

اسلاید 282: 1- سال اول و دوم برنامه چهارم توسعه اولويت‌ با فعاليت‌ها و خدمات كمي‌پذير، قابل واگذاري به مردم و كليدي است. در طول 2 سال اول برنامه هزينه‌هاي سربار و غير مستقيم در محاسبه قيمت تمام شده فعاليت‌ها و خدمات بحساب نمي‌آيد. 2- در سال سوم برنامه چهارم توسعه هزينه‌هاي سربار و غير مستقيم براي محاسبه بهاي تمام شده خدمات واحد مجري منظور مي‌شود. واحد مجري اداره، دايره يا دستگاه اجرايي است كه تمام فعاليت‌ها و خدمات آن به روش قيمت تمام شده انجام مي‌گيرد.282

اسلاید 283: 3- سال چهارم و پنجم از برنامه چهارم توسعه هزينه‌هاي سربار و هزينه‌هاي غير مستقيم براي هر يك از فعاليت‌ها و خدمات محاسبه مي‌شود.در ماده 6 آمده است: مبناي محاسبه قيمت تمام شده احكام قانوني و موارد زير است: الف- سال اول و دوم برنامه توسعه:1- هزينه‌هاي پرسنلي (حقوق و دستمزد مستقيم)2- هزينه‌هاي مصرفي (مواد مستقيم)3- هزينه‌هاي تعمير و نگهداري283

اسلاید 284: لازم به توضيح است كه :1- پس از امضاي توافقنامه مدير واحد مجري نمي‌تواند نيروهاي توافق شده را اخراج يا در اختيار دستگاه قرار دهد.2- ميزان هزينه‌هاي مصرفي، لوازم اداري، آب، برق، سوخت و غيره، حداكثر به ميزان هزينه انجام شده در سال قبل بعلاوه نرخ تورم خواهد بود.3- براي واحدهايي كه در يك ساختمان مشترك مستقر هستند آب، برق، سوخت و غيره در محاسبه قيمت تمام شده منظور نمي‌گردد.284

اسلاید 285: 4- هزينه‌هاي تعمير و نگهداري ساختمان، تاسيسات، تجهيزات و ماشين‌آلات واحدي كه خدمات و فعاليت‌ها در آن انجام مي‌شود براساس توافق طرفين توافقنامه و در حد متعارف پيش‌بيني مي‌شود.5- در محاسبه قيمت تمام شده فعاليت‌ها در سالهاي اول و دوم برنامه چهارم توسعه هزينه‌هاي بالاسري سرمايه‌اي (اموال و دارايي)، پرسنل (حقوق و دستمزد) غير مستقيم، هزينه‌هاي مصرفي (مواد) غيرمستقيم منظور نمي‌شوند.285

اسلاید 286: 6- كليه امكانات، تجهيزات، ساختمانها، تاسيسات و ماشين‌الات (كالاهاي سرمايه‌اي با دوام) مانند سالهاي قبل در طول سالهاي اول و دوم برنامه در اختيار مدير واحد مجري قرار مي‌گيرد و به ازاي آن هزينه‌اي محاسبه نمي‌گردد.7- هزينه‌هاي محاسبه شده براي فعاليت‌هايي كه در يك واحد انجام مي‌گيرد بر تعداد خدمات ارايه شده تقسيم مي‌شود تا قيمت تمام شده هر واحد فعاليت تعيين شود. به عنوان مثال مجموع هزينه يك مدرسه به تعداد دانش‌آموزان همان مدرسه تقسيم مي‌گردد تا هزينه سرانه به دست آيد.286

اسلاید 287: 8- واحدهايي كه هزينه آنها از متوسط هزينه واحدهاي مشابه مستقر در يك منطقه بيشتر باشد متوسط هزينه‌هاي منطقه‌اي ملاك عمل قرار مي‌گيرد.9- كليه محاسبات نبايد از مجموعه اعتبارات هزينه‌اي دستگاه كه در بودجه مصوب سالانه پيش‌بيني شده تجاوز كند.10- قيمت تمام شده يك فعاليت يا خدمت در صورتي مي‌تواند از ساير موارد مشابه بيشتر باشد كه افزايش كيفيت آن در توافقنامه منظور شده باشد.287

اسلاید 288: 11- دستگاه اجرايي مي‌تواند در موافقت‌نامه انجام اقدامات غير قابل پيش‌بيني كه در طول دوره توافق نامه به واحد مجري تكليف مي‌شود را تصريح نموده و هزينه انجام آنها را محاسبه و پرداخت نمايند.12- از سال سوم برنامه چهارم به بعد حداقل 20% از واحدهاي دستگاههاي اجرايي مشمول قيمت تمام شده مي‌شوند و علاوه بر موارد قبلي ضروري است هزينه‌هاي پرسنلي (حقوق و دستمزد) غير مستقيم هزينه‌هاي مصرفي (مواد) غيرمستقيم، هزينه‌هاي بالاسري و هزينه‌هاي سرمايه‌اي حداقل براي كار واحد مجري محاسبه گردد.288

اسلاید 289: در ماده 15 نحوه تشويق مادي كاركنان و مديران واحد مجريصرفه‌جويي حاصل از تفاضل بين قيمت تمام شده مورد توافق‌در موافقت‌‌نامه مبادله شده با مدير واحد مجري (اعتبارات مصوب) و هزينه‌هاي قطعي فعاليت يا خدمات در همان سال در طول برنامه چهارم به شرح زير هزينه خواهد شد.289

اسلاید 290: طبق بند 1 ماده 15 معادل60% رقم حاصل از صرفه‌جويي به منظور ايجاد انگيزه در كاركنان واحد مجري:الف- حداقل 10 و حداكثر 20% رقم فوق به مدير واحد مجري با نظر دستگاه براساس كيفيت ارايه خدمات و رضايت خدمت گيرندگان و در صورتي كه رقم اختصاص يافته كمتر از سهم ساير كاركنان باشد رقم مذكور تا سقف پيش‌بيني شده در تبصره زير بند (15-2) قابل افزايش خواهد بود.290

اسلاید 291: ب- پرداخت انگيزشي و كارايي به كاركنان واحد مجري حداكثر معادل حقوق و مزاياي ماهانه آنان به ازاي هر ماه در طول توافق‌نامه بانظر مدير واحد مجري (پرداخت كارايي به ساير كاركنان با نظر مدير و ميزان تاثيرگذاري آنها در كيفيت انجام فعاليت و ارائه خدمات بلامانع است).طبق بند 2 ماده 15 معادل 40% رقم حاصل از صرفه‌جويي به طريق زير براي ارتقاء كيفي خدمات، تشويق كاركنان ستادي واحدهاي ذيربط هزينه مي‌گردد.291

اسلاید 292: الف- 30% رقم مذكور براي ارتقاء و بهبود كيفي خدمات نظير اصلاح نظام‌هاي مديريتي، آموزشي و بهسازي كاركنان، ارايه خدمات برتر و تجهيز و بازسازي امكانات و يا خريد تجهيزات مورد نياز براي واحد مجري.ب- 10% رقم مذكور براي تشويق كاركنان ستادي (واحد ناظر) واحدهاي ذيربط كه بر اجراي اين آئين‌نامه نظارت مي‌كنند. واحد ناظر طرف توافق با واحد مجري است كه حق نظارت بر امور احاله شده به مديريت واحد مجري را دارد.292

اسلاید 293: تنظيم توافق‌نامه در سطوح واحدهاي دولتي همانطوريكه در دستورالعمل اجرايي ماده 144 قانون برنامه چهارم آمده است بايد توافق نامه يا تفاهم نامه‌هايي بين سطوح مختلف دولت و سازمانهاي دولتي در راستاي نظام بودجه‌ريزي عملياتي تدوين و به امضاء برسد. سطوح توافق‌نامه‌ها عبارتند از:  293

اسلاید 294: 1- توافق‌نامه بين دولت (سازمان مديريت و برنامه‌ريزي) و دستگاههاي اجرايي مادر: طبق اين توافق‌نامه اعتبارات بر مبناي خريد محصولات و خدمات توافق شده از سوي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي به دستگاه اجرايي مادر (مانند وزارتخانه و موسسات دولتي مستقل) پرداخت مي‌شود. به عنوان مثال در توافق‌نامه نيوزيلند دولت به عنوان خريدار كالا و خدمات از سازمانها و وزارتخانه‌ها تلقي مي‌شود.294

اسلاید 295: 2- توافق‌نامه بين وزير و دستگاههاي اجرايي تابعهاين توافق‌نامه بين وزير با روساي سازمانهاي تابعه منعقد مي‌شود تا سازمانهاي تابعه محصول و خدمات معيني را طي سال در اختيار وزارتخانه قرار دهند. به عنوان مثال تفاهم‌نامه عملكردي سالانه در انگلستان كه بين وزير با سازمان وابسته منعقد مي‌شود. همچنين در ايران اين توافق‌نامه مي‌تواند بين وزير آموزش و پرورش با سازمان نوسازي و تجهيز مدارس در خصوص تجهيز ميز و صندلي و نوسازي مدارس منعقد شود.295

اسلاید 296: 3- توافق‌نامه بين سازمانها، وزارتخانه‌ها و سازمان مديريت و برنامه‌ريزي اين توافق‌نامه سه جانبه بين دولت، وزارتخانه‌ها و سازمانهاي اجرايي منعقد مي‌شود كه در آن سازمانها در قبال عملكرد توافق شده اعتبار دريافت مي‌كنند.4- توافق‌نامه مشاركتي بين سطوح مختلف دولت:اين توافق‌نامه مي‌تواند بين وزارتخانه‌ها، با همديگر، بين سازمانهاي اجرايي و بين وزارتخانه‌ها و دولت با شركت‌هاي دولتي منعقد شود. در اين روش دستگاههاي اجرايي مختلف مي‌توانند براي توليد محصول خاصي، با يكديگر قرارداد مشترك به صورت مديريت مشترك، سرمايه‌گذاري مشترك منعقد نمايند 296

اسلاید 297: پيشنهادهايي براي بودجه‌ريزي عملياتيبراي اجراي بودجه‌ريزي عملياتي اقدامات و عمليات زير پيشنهاد مي‌شود:1- عناوين فعاليت‌هاي هر يك از برنامه‌هاي دستگاههاي اجرايي به صورت كميت‌پذير تعريف و تعيين شوند. اين فعاليت‌ها لازم است اولويت‌بندي شوند.2- با توجه به شاخص‌هاي عملكرد مصوب شوراي عالي اداري شاخص كمي هر يك از فعاليت‌ها و برنامه‌ها تعيين شود.297

اسلاید 298: 3- اهداف كمي هر شاخص فعاليت براي هر يك از خدمات و محصولات تعيين شود. اين اهداف كمي بايد با اسناد ملي و استاني هر بخش از برنامه چهارم توسعه مطابقت داشته باشد.4- اهداف كمي هر شاخص اندازه‌گيري فعاليت‌ها و برنامه‌هاي دستگاه اجرايي تعيين شود. شاخص برنامه‌ها مي‌تواند از شاخص‌هاي فعاليت زيرمجموعه هر برنامه متفاوت باشد.5- قيمت تمام شده انجام هر فعاليت و اجراي هر يك از برنامه‌هاي دستگاه اجرايي محاسبه و برآورد شود.298

اسلاید 299: 6- هزينه هر واحد فعاليت و برنامه با توجه به اولويت‌بندي فعاليت‌ها محاسبه شود. اولويت بندي فعاليت‌هاي يك برنامه و يا رتبه‌بندي هر يك از برنامه‌هاي دستگاه اجرايي با توجه به اعلان سقف اعتبارات در تنظيم بودجه عملياتي ضروري است. اولويت‌بندي فعاليت‌ها باعث مي‌شود كه در هر سطحي از بودجه اعلان شده و يا در نظام بودجه‌ريزي انعطاف‌پذير به توان فعاليت‌هاي اولويت‌دار و ضروري را به اجراء درآورد. زماني كه اعتبارات كافي وجود ندارد از انجام فعاليت‌ها و برنامه‌هاي غير ضروري خودداري كرد.299

اسلاید 300: 7- دستگاههاي اجرايي در راستاي عملياتي كردن بودجه‌ريزي ناگزير به اصلاحات ساختاري زير مي‌باشد:الف- مهندسي مجدد فعاليت‌ها و تجديد نظر در كم و كيف فعاليت‌ها و خدمات به منظور ايجاد تعادل بين قيمت‌ تمام شده هر فعاليت و بودجه تخصيص يافته.ب- اجراء تدابيري براي كنترل بهاي تمام شده و كاهش هزينه‌هاي غير ضرور (مديريت هزينه)ج- افزايش منابع مالي و درآمدي جهت اجراء فعاليت‌هاي ضروريد- افزايش بهره‌وري نيروي انساني و مديريت سازمان300

اسلاید 301: 8- پس از تصويب بودجه اهداف كمي فعاليت‌ها و برنامه‌هاي هر دستگاه مبناي نظارت بر عملكرد و نتايج عمليات دستگاه اجرايي مي‌باشد.9- هزينه هر واحد فعاليت و يا برنامه براي سالهاي بعد براساس شاخص تورم و يا عوامل ديگر تعديل و پيش‌بيني مي‌شود.301

اسلاید 302: 10- بودجه‌ريزي عملياتي را بهتر است در چند دستگاه اجرايي به عنوان نمونه به طور آزمايشي به اجراء درآورد و به تدريج پس از رفع معايب و تدوين دستورالعمل‌هاي لازم آن را در سطح كشور اجرا كرد. زيرا در بحث تحول و اصلاحات اداري تجربه نشان داده است كه حركت تدريجي و آرام بهتر از حركت دفعي و يكباره است. همچنين در مرحله اجرا حركت نوبتي و تركيبي بهتر از حركت فراگير و جامع است.302

اسلاید 303: 11- با توجه به اينكه عنصر انساني در فرآيند تحول اداري و اصلاح نظام بودجه‌ريزي كشور عامل مهم است. لذا لازم است تيم مديريت تغيير به وجود آيد كه اهداف مشتركي با دولت داشته و اعتماد بين دولت و تيم مديريت تغيير افزايش يابد. مديران از افزايش اختيارات خود سوء استفاده نكنند. براي اين منظور لازم است تيم مديريت اصلاح نظام بودجه‌ريزي از توانايي‌هاي فني و شايستگي‌هاي تخصصي برخوردار باشند. تيم مديريت تغيير بايد فرآيند اصلاح نظام بودجه‌ريزي را مديريت كند. 303

اسلاید 304: اساساً در هر زماني بايد مشخص شود كه مسئوليت و متولي فرآيند اصلاح نظام بودجه‌ريزي به عهده چه كسي است؟ اين تيم چگونه مي‌خواهد تغيير از فرهنگ بودجه محور به فرهنگ عملكرد محور را مديريت كند.12- تجربه كشورهاي ديگر در عملياتي كردن بودجه و فقدان زمينه‌هاي اجرايي براي عملياتي كردن در ايران حالي از آن است كه بدون داشتن يك برنامه راهبردي منسجم و بدون داشتن متولي با ثبات و مقتدر در زمينه طراحي و پياده‌سازي بودجه‌ريزي عملياتي امكان تحقق كامل فرآيند عملياتي كردن بودجه‌ريزي ميسر نخواهد بود. 304

اسلاید 305: زيرا تجربه سالهاي اخير نشان مي‌دهد كه بسترهاي قانوني، مديريتي، فني و اجرايي مورد نياز به درستي تعريف و فراهم نشده است. گذار از يك نظام بودجه‌ريزي افزايشي و برنامه‌اي داده محور به يك نظام بودجه‌ريزي عملياتي نتايج محور مستلزم وجود مهارتها، ظرفيت‌هاي مديريتي و سازماني و داشتن يك مرجع متولي و مسئول است. 305

اسلاید 306: لذا مركز پژوهشهاي مجلس شوراي اسلامي براي اجراي ماده 138 قانون برنامه چهارم تشكيل كميته‌اي را تحت عنوان كميته راهبردي بودجه‌ريزي عملياتي براي بررسي و طراحي الگوي مناسب براي اصلاح ساختار بودجه، تعيين مشخصات و نحوه اجراي بودجه‌ريزي عملياتي، ارايه رهنمودها و دستورالعمل‌هاي لازم به دستگاههاي اجرايي و ارايه گزارشهاي ادواري به مجلس شوراي اسلامي توصيه مي‌كند .306

اسلاید 307: دفتر حسابداري عمومي آمريكا (GAO) توصيه مي‌كند  1- كار و دامنه بودجه‌ريزي عملياتي را از مقياس كوچك شروع كنيد. شتابزدگي، عمليات فراگير و عدم آشنايي افراد با اين نظام از موانع توفيق در پياده‌سازي است. بودجه‌عملياتي به تدريج و آزمايشي بايد پياده شود.2- مشاركت و پذيرش مديريت سازمان در بودجه‌ريزي عملياتي. هدف از بودجه‌ريزي عملياتي كمك به مديريت در بهبود كارايي و اثربخشي سازمان است. بنابراين لازم است مديران در طراحي و اجراء اين اصلاحات مشاركت فعال داشته باشند و آنها اين اصلاحات را در راستاي نيازها، منافع و اهداف خود ببينند.307

اسلاید 308: 3- پيش‌بيني واكنش‌‌هاي همه افرادي كه تحت تاثير بودجه‌ريزي عملياتي قرار مي‌گيرند. عده‌اي اصلاحات را در تضاد با منافع خود مي‌بينند. بنابراين بودجه‌ريزي عملياتي بايد بگونه‌اي طراحي و معرفي و اجرا شود كه با ساختار موجود و روابط سياسي درون سازماني مطابقت داشته باشد.4- حمايت سياسي و عزم ملي در دولت و مجلس به پياده‌سازي بودجه‌ريزي عملياتي كمك موثري خواهد كرد.308

اسلاید 309: 5- مجموعه‌اي از نهادهاي اجرايي (مانند وزارت دارايي) نهادهاي نظارتي (مانند سازمان مديريت و برنامه‌ريزي، ديوان محاسبات، سازمان بازرسي و سازمان حسابرسي) متولي اجراء و نظارت بر عملياتي كردن بودجه شوند.6- قوانين مرتبط با نظام بودجه‌ريزي و مالي دولت اصلاح شود مانند قانون برنامه و بودجه، قانون محاسبات عمومي، قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت، قانون ديوان محاسبات كشور، قانون استخدام كشوري، قانون نظام هماهنگ پرداخت و غيره7- قانون الزام‌آوري براي بودجه‌ريزي عملياتي جداگانه تدوين و تصويب شود.309

اسلاید 310: چك ليست امكان‌سنجي بودجه‌ريزي عملياتي چك ليست زير به زمينه‌يابي و امكان‌پذيري پياده‌سازي بودجه‌ريزي عملياتي كمك مي‌كند:آيا تيم مديريت اصلاح نظام بودجه‌ريزي تعيين شده است؟آيا مقررات و قوانين الزام‌آوري تدوين شده‌است؟آيا ضرورت تغيير از نظام بودجه‌ريزي سنتي به عملياتي در دولت درك شده‌است؟آيا آموزش‌هاي كافي از پياده‌سازي بودجه‌ريزي عملياتي به كارشناسان داده شده‌است؟310

اسلاید 311: آيا دستگاههاي اجرايي و مديران و كارشناسان آنها نظام بودجه‌ريزي عملياتي را قبول دارند؟تيم مديريت تغيير تا چه حدي به استمرار و تداوم بودجه‌ريزي عملياتي حساس است؟آيا دولت هزينه‌هاي مالي بودجه‌ريزي عملياتي را تقبل كرده و مي پردازد؟آيا ساختار سازمانها از ثبات سياسي و اداري برخوردار است؟آيا نظام انگيزشي و پاداشي مناسب براي حمايت از تحقق بودجه‌ريزي عملياتي وجود دارد؟311

اسلاید 312: آيا قوانين مالي كشور مانند قانون محاسبات، قانون برنامه و بودجه و ساير مقررات با بودجه‌ريزي عملياتي هماهنگ هستند؟مردم و نمايندگان تا چه حدي از دستگاههاي اجرايي عملكرد و نتايج بالايي را انتظار دارند؟آيا وظايف و برنامه‌هاي هر دستگاه اجرايي با ماموريت اصلي آن مطابقت دارد؟آيا نظام حسابداري بهاي تمام شده خدمات سازمان توانايي محاسبه هزينه هر واحد محصول يا خدمت را دارد؟آيا دستگاه اجرايي فعاليت‌ها و شاخص‌ اندازه‌گيري فعاليت‌هاي خود را معين كرده است؟312

اسلاید 313: آيا نظام گزارشگري عمليات مي‌تواند اطلاعات به موقع و مربوط به پيشرفت فعاليت‌ها را در اختيار مديريت قرار دهد؟آيا مديريت دستگاههاي اجرايي نسبت به عملكرد سازمان در قبال سازمان مديريت و برنامه‌ريزي و دستگاههاي نظارتي پاسخگو هستند؟اهداف كمي هر يك از فعاليت‌هاي سازمان تا چه حدي معقول و مناسب انتخاب شده‌است؟آيا مديران داراي اختيارات تصميم‌گيري در تخصيص منابع (مادي و انساني) در راستاي تحقق عملكرد سازمان دارند؟313

اسلاید 314: آيا ابزارهاي لازم براي اندازه‌گيري كارايي، اثربخشي و صرفه‌جويي در انجام هر فعاليت وجود دارد؟آيا بودجه سالانه سازمان در راستاي اهداف برنامه 5 ساله و سند چشم‌انداز 20 ساله كشور است؟آيا بودجه سازمان در چارچوب برنامه‌هاي راهبردي تدوين مي‌شود؟تا چه حدي زمينه پذيرش بودجه ريزي عملياتي در جو و فرهنگ اداري سازمان وجود دارد؟آيا نتيجه ارزيابي عملكرد سازمانها در برنامه‌ريزي و بودجه‌ريزي سالهاي بعد مورد توجه قرار مي‌گيرد؟314

اسلاید 315: با تشکر از توجه شما315