زمین زیستگاه ما

زمین زیستگاه ما

اسلاید 1: زمین زیستگاه مامحمد صدرا صبوری

اسلاید 2: زمین زیستگاه مازمین ساخت ورقه ایفسیلمنظومه ی شمسیسرگذشت زمینتغییر گونه ی جاندارانتحول در حیاتصورت های فلکیستارگانپدیده های حاصلجا به جایی قاره هافراتر از زمین

اسلاید 3: سرگذشت زمینمطالعه درباره ی گذشته ی زمین ، بسیار شبیه به مطالعه در تاریخ ملت هاست. کسی که می خواهد تاریخ تمدن ها و ملت ها را مطالعه کند ، باید شواهد زیادی درباره ی حوادث گذشته جمع آوری کند. در مطالعه ی تاریخچه ی زمین نیز باید نظیر همین کار را انجام داد. بیشتر این شواهد ، از لایه های سنگ های رسوبی و فسیل های درون آنهاست.سنگ های رسوبی معمولاً به صورت موازی بر روی هم انباشته می شوند و مانند ورقه های کتاب اند. در یک سری لایه از جنس سنگ های رسوبی ، اصولاً لایه های زیرین قدیمی تر از لایه های بالایی هستند. اما در صورتی که سنگ ها چین خورده باشند ، نمی توانیم اصل بالا را درست بدانیم و برای تعیین گذشته ی آنها باید دنبال شواهد دیگری برگردیم.

اسلاید 4: فسیلبه آثار و بقایای موجودات قدیمی که در بین برخی از مواد تشکیل دهنده ی پوسته ی زمین پیدا می شوند ، فسیل می گویند. از میان جانداران گذشته فقط مقدار کمی به صورت فسیل در آمدند. جاندارانی که دارای اعضای نرم و فاقد اسکلت سخت داخلی یا خراجی بوده اند ، در برابر عوامل مخرب طبیعی مقاومتی نداشته و پس از مرگ ، در مجاورت هوا یا زیر آب تجزیه گردیده یا خوراک جانداران دیگر شده و بدون آنکه از خود اثری به جای بگذارند ، از بین رفته اند. در میان جانداران گذشته ، آنهایی که دارای اعضای سخت مانند استخوان ، دندان ، صدف ، کیتین یا بافت چوبی بوده اند ، امکان فسیل شدنشان وجود داشته است. این جانداران باید بلافاصله بعد از مرگ ، در محلی قرار گیرند تا در معرض تجزیه و فساد قرار نگیرند.

اسلاید 5: برای فسیل شدن ، محیط های رسوبی مانند دریا ها و دریاچه ها مناسب تر از سایر مناطق اند. در این مناطق ، رسوب گذاری شدید است و بقایای جانداران به وسیله ی رسوبات بهتر مدفون و پوشیده می شود. همچنین این مناطق ـ نسبت به سایر نقاط ـ به علت شرایط مناسب حیات ، جانداران متنوعی دارد کع تعدادشان نیز زیاد است. به همین علت در آنجا امکان فسیل شدن بیشتر فراهم می شود. در خشکی ها نیز گاهی فسیل به وجود می آید ولی تعدادشان نسبت به فسیل هایی که در دریاها تشکیل می شوند ، بسیار ناچیز است. یخچال ، غار ، طوفان های شن و ماسه ، شیره های گیاهی ، مواد نفتی و خاکستر های آنش فشانی شرایطی را به وجود می آورند که جانوران یا گیاهان قبل از فساد و تجزیه ، همه یا قسمتی از جسد آنها سالم بماند.مکان های مناسب برای فسیل شدن

اسلاید 6: برخی از فسیل ها مانند زغال سنگ و نفت به طور مستقیم در تأمین انرژی و برخی مواد کابرد مستقیم دارند. از سایر فسیل ها نیز برای تعیین محل بعضی از مواد معدنی استفاده می کنند. فسیل ها در تشخیص آب هوای گذشته نیز قابل استفاده اند. به کمک فسیل ها می توان اطلاعاتی درباره ی خشکی ها ، دریاها ، دریاچه ها ، بیابان ها و ... به دست آورد. استفاده از فسیل ها

اسلاید 7: تحول در حیاتبا مطالعه در روی فسیل های به دست آمده از میان لایه های رسوبی مختلف ، مشخص شده است که فسیل های موجود در لایه های قدیمی تر ، با مقایسه با آنها که در لایه های بالایی پیدا می شوند ، ساختمان بدنی ساده تری را نشان می دهند. یعنی ، هرچه به زمان حاضر نزدیک می شویم ، هم ساختمان بدن جانداران پیچیده تر می شود ، هم بر تعداد انواع آنها اضافه می شود.دانشمندان ، به همین ترتیب توانسته اند اولاً با نوع تحولات و تغییرات نوع جانوران در گذشته آشنا شوند ، ثانیاٌ نوعی جدول زمانی را به کمک فسیل ها تنظیم کنند که راهنمای مناسبی برای تعیین قدمت لایه های رسوبی مجهول هم هست.ترتیب پیدایش جانوران ، از به مهره ها به مهره داران خونسرد و سپس مهره داران خونگرم ، یعنی پرنده ها و پستانداران است. گیاهان نیز در آغاز محدود به جلبک های دریایی بودند ، و در زمان های بعد سرخس ها و انواع مشابه پدید آمدند. پیدایش گیاهان گلدار ، که انوعی کامل تر و پیچیده تری از اقسام هاگدار است ، در زمانهایی نزدیک به زمان حال در روی زمین حاضر شدند.

اسلاید 8: 1)دوران سنوزوئیک (حیات جدید): فراوانی پستانداران و گیاهان گلدار (65 میلیون سال پیش)2)دوران مزوزوئیک (حیات میانی) : فراوانی خزندگان و پیدایش اولین گیاهان گلدار (250 میلیون سال پیش)3)دوران پالئوزوئیک (حیات قدیمی) : اواخر این دوره پیدایش گیاهان بی گل و نخستین مهره داران ـ اوایل این دوره فراوانی بی مهره ها (570 میلیون سال پیش)4) دوران پرکامبرین : پیدایش آغازیان و بی مهره های ساده (3 میلیارد سال پیش)سیر تکاملی حیات

اسلاید 9: تغییر گونه های جاندارانیکی از مهم ترین کاربرد های فسیل پی بردن به چگونگی تغییرات شکل ظاهری و ساختمان بدنی و در نتیجه به وجود آمدن انواع جدید جانداران است. با مطالعه ی فسیل ها متوجه می شویم هرچه از گذشته به زمان حال نزدیک می شویم بر تعداد گونه های جانداران افزوده می شود. این مطالعات هم چنین نشان می دهد که برخی از جانداران ، تنها در زمان خاصی به وجود آمده و پس از مدتی از بین رفته اند. لامارک ، دانشمند فرانسوی ، در قرن هجدهم ، استفاده یا استفاده نکردن اندام ها را عامل بروز تغییر می دانست و عقیده داشت وقتی اندام زیاد به کار برده شود قوی خواهد شد و برعکس ، اندامی که کار نکند رشد چندانی نخواهد داشت. به عقیده ی لامارک ، صفاتی که به این ترتیب کسب می شوند ، قابل به ارث رسیدن نیز خواهد بود. پس چون زرافه گردن خود را برای خوردن برگ درختان بالا کشانده ، نسل به نسل بر طول گردنش اضافه شده است.

اسلاید 10: نظریه های مختلفویسمن : وی آزمایش جالبی به یک دسته موش انجام داد. او برای آنکه به همه ی موش صفات اکتسابی بدهد ، دم آنها را قطع کرد و تا مرحله ی تولید نوزاد ، مراقب آنها شد. سپس دم نزادان را هم قطع کرد و این عمل را تا 22 نسل روی 1592 موش تکرار کرد. بر اساس نظریه ی لامارک ، باید موش های نسل بعد دم های کوتاه تری دارا می شدند ، اما چنین وضعی اتفاق نیافتاد و موش های آخرین نسل ، دم هایی به بلندی دم موشهای نسل اول داشتند. ویسمن از این آزمایش نتیجه گرفت که صفات اکتسابی هیچ گاه ارثی نمی شوند ، یعنی ، تغییرات سلول های عادی بدن را نمی توان به سلول های جنسی انتقال داد.

اسلاید 11: داروین : چارلز داروین ، زیست شناس انگلیسی ، در قرن نوزدهم ، که از اویل زندکی به مطالعه ی گیاهان و جانوران علاقه مند بود ، نظریه ی انتخاب طبیعی را در کتابی به نام «منشأ انواع» انتشار کرد. انتخاب طبیعی به این معناست که طبیعت در هر محیط افراد سازگار تر را انتخاب می کند و آنهایی را که برای زیستن در آن محیط مناسب نیستند ، از میان می برد. دووریس: در اوایل قرن بیستم یک دانشمند هلندی به نام دووریس نظریه ی جهش را ارائه دادو دووریس معتقد بود ، صفاتی به طور ناگهانی در یک فرد ظاهر می شود که این صفات قابل انتقال به نسل های بعدی نیز هستند. جاندارانی را که در آنها صفات جدید به وجود آمده اصطلاحا جهش یافته می گویند. صفات جدیدی که در یک جهش ظاهر می شود افلب مضر هستند و سبب نابودی جاندار می شوند ، گاهی به ندرت در یک جهش صفات مفید هم ظاهر می شود. جاندارانی که در آنها یک یا چند صفت مفید ظاهر می شود ، نسبت به همنوعان خود ، سازگاری بیشتری با محیط پیدا می کنند و رفته رفته تعداد آن ها در محیط افزایش می یابد.

اسلاید 12: چگونگی بروز جهشمشاهده ی دقیق کروموزوم ها نشان داده است که ماده ی اصلی سازنده ی آنها ، مولوکول های DNA است که در سلول های جانداران وجود دارد امروزه آن هارا عوامل به وجود آورنده ی صفات مختلف در همه جانداران می شناسیم. پس اگر قرار باشد تغییری در صفات جانداران پدید آید ، این تغییر باید در ساختمان DNA آن اثر بگذارد.DNA مولکولی بسیار با ثبات است و ساختمان آن کمتر دچار تغییر می شود. عواملی که سبب بروز تغییر در ساختمان چنین مولکولی می شوند ، باید بسیار قوی باشند. مواد رادیواکتیو وبعضی از مواد شیمیایی و دارویی را از جمله این عوامل می دانند.

اسلاید 13: شواهد تغییر گونه هاوجود شباهت های فراوان در میان جانداران ، حاکی از وابسته بودن آنها به همدیگر است. ، البته شباهت میان جانداران یک گروه زیاد تر از شباهت گروه های دورتر از هم است. به طور مثال ، تقریباً همه ی پستانداران در سطح بدن مو دارند و به بچه های خود شیر می دهند.بدیهی است که ساختمان اندام های داخلی مانند دستگاه تنفس ، گردش خون، کلیه ها و غیره هم در آنها بسیار شباهت دارد و همگی فعالیت های حیاتی مانند تغذیه ، تنفس و غیره را انجام می دهند. چنین شباهتی به ترتیب در میان افراد گروه های دیگر مهره داران کمتر می شود ، با این جال میان این گروه ها هم شباهت زیاد است.در مجموع مشاهدات انجام شده حاکی از آن اند که :ـ جانداران از اجداد قدیمی و مشترکی به وجود آمده اند.ـ تغییرات در جمعیت جانداران پدید می آید ، نه در افراد. زیرا یک فرد پس از مدت کم و بیش کوتاهی می میرد ولی جمعیت ثابت است.ـ زندگی از حالت ساده و ابتدایی به صورت پیچیده تحول یافته است.

اسلاید 14: جا به جایی قاره هادر سال 1912 میلادی یک دانشمند آلمانی به نام «وگنر» با شواهدی که به دست آورده بود ، اظهار داشت که حدود 200 میلیون سال پیش تمام خشکی ها به هم متصل بوده و خشکی یک تکه ای را می ساخته اند. این خشکی عظیم رفته رفته به 2 خشکی بزرگ تقسیم شد و پس از میلیون ها سال هر یک از 2 خشکی قطعه قطعه شدند و قاره های امروزی را به وجود آوردند. پس از مرگ وگنر ، تعداد کمی از زمین شناسان نظریه ی وی را تحسین برانگیز خواندند و برای اثبات آن به دنبال شواهد بهتری بودند.در فاصله ی سالهای 1950 تا 1968 ، پیشرفت شایان فناوری ، امکان مطالعه ی زمین شناسان را بر روی قسمت های ناشناخته ی زمین خصوصاً کف اقیانوس ها فراهم آورد. در سال 1968 ، با توجه به مجموعه اطلاعات و شواهد به دست آمده ، نظریه ی وگنر تبدیل به یک نظریه ی جامع تر با عنوان زمین ساخت ورقه ای شد.

اسلاید 15: بر اساس این نظریه ، سنگ کره ی زمین یک تکه نیست ، بلکه از تعدادی ورقه های کوچک و بزرگ تشکیل شده است. برخی از این ورقه ها در زیر اقیانوس ها واقع اند ، برخی در زیر قاره ها و پاره ای هم ، قسمت هایی از هر دورا در برمیگیرند. همه ی ورقه ها که تا عمق 20 تا 15 کیلومتری ادامه دارند ، می توانند آزادانه م مستقل از هم حرکت کنند. دانشمندان عقیده دارند که دما و فشار در زیر سنگ کره به اندازه ایست که سنگ ها حالتی شکل پذیر و خمیر مانند دارند. دما در همه قسمت های این بخش خمیری یکسان نیست ؛ قسمت های زیرین ، دمای بیشتر و قسمت های رویی دمای کمتری دارند. این اختلاف دما باعث می شود که قسمت های زیرین چگالی کمتری نسبت به قسمت های رویی داشته باشد. اختلاف چگالی در قسمت های خمیری گوشته سبب برقراری جریان جابه جابیی بسیار کندی می شود ؛ یعنی مواد سازنده ی نرم کره به آرامی بالا می آیند ، سپس به طرفین و سر انجام به سمت پایین کشیده می شوند.وقتی در نرم کره چنین جریانی به وجود آید ، ورقه های سنگ کره روی آن می خزند و همراه آن جابه جا به شوندو در این حالت ورقه های سنگ کره در محلی که جریان روبه بالا باشد از هم دور می شوند و سپس به زیر ورقه ها مقابل فرو می روند.

اسلاید 16: پدیده های حاصل از حرکت ورقه هاورقه ها به سه شکل مختلف می توانند نسبت به هم جا به جا شوند :1) ورقه های دور شونده : بیشتر محل هایی که ورقه ها از هم دور می شوند ، در اقیانوس ها قرار دارند. در این مناطق ، مواد مذاب از شکاف موجود در بین دو ورقه خارج شده و در همان جا سخت می شوند و پوسته ی جدیدی را به وجود می آورند. از این رو ، هرساله چند سانتی متر بر وسعت اقیانوس ها افزوده می شود. خروج مواد مذاب در این مناطق سبب بوجود آمدن رشته کوه هایی در میان اقیانوس ها می شود. ای رشته کوه ها زنجیره ی پیوسته ای را می سازد که طول آن در مجموع بیش از 60000 کیلومتر است. رشته کوه های میان اقیانوسی ، محل وقوع تعدادی از زمین برزه ها و آنش فشان هاست.

اسلاید 17: 2) ورقه های نزدیک شونده : چون ورقه های نزدیک شونده خصوصیات فیزیکی و شیمایی مختلفی دارند ، پدیده های حاصل به یکی از صورت های زیر خواهد بود.الف)برخورد ورقه ی اقیانوسی با ورقه ی قاره ای: در این محل ها ورقه ی اقیانوسی ، به زیر ورقه ی قاره ای کشیده می شود و با خم شدن لبه ی ورقه ها ، گودال عمیق اقیانوسی به موازات قاره در داخل اقیانوس به وجود می آید. ورقه ی اقیانوسی به همراه خود مقداری از رسوبات را به پایین می کشاند. وقتی این مواد به عمق حدود 100 کیلو متری می رسند ، ذوب می شوند و از شکاف های ورقه ی قاره ای ، خود را به بالا می کشانند و سبب بوجود آمدن کوه های آتشفشانی بر روی قاره ها می شوند. گودال های عمیق و اطراف آن ، محل وقوع زلزله های شدید است.ب) برخورد دو ورقه ی اقیانوسی : در این محل ها ، یکی از ورقه ها به زیر دیگری فرو می رود و با خم شدن لبه ی ورقه ها ، گودال عمیق اقیانوسی به وجود می آید. با ادامه ی فعالیت آتشفشان ها ، جزایری سر از آب بیرون می آورند که به مجموعه ی آنها جزایر قوسی گفته می شود. اطراف این گودال ها ، محل وقوع تعداد دیگری از زلزله های شدید است.پ) برخورد دو ورقه ی قاره ای : در این محل ها ، ورقه ای به زیر ورقه ی دیر فرو نمی رود ؛ زیرا جرم هر دو ، کم و مساوی است. نتیجه ی چنین برخوردی ، ایجاد کوه و زلزله های شدید است.

اسلاید 18: 3) ورقه هایی که در کنار هم می لغزند : در این محل ها نه پوسته ی جدیدی به وجود می آید و نه ورقه ای تخریب می شود ، بلکه فقط ورقه ها از کنار هم عبور می کنند. در بیشتر مواقع ممکن است این جابه جایی برای مدتی صورت نگیرد و انرژی ذخیره گردد و به هنگام آزاد شدن اترژی ، حرکت ناگهانی ورقه ها سبب زلزله های شدیدی شود.

اسلاید 19: حدود 10 میلیارد سال پیش، در قسمتی از فضا توده ی عظیم ابر مانند به وجود آمد که 80 درصد آن هیدروژن ، 15 درصد هلیوم و 5 درصد بقیه ، بیشتر ، شامل گازهایی چوناکسیژن ، نیتروژن ، کربن و مواد سنگین تری چون سیلیسیم ، آلومینیوم ، آهن ، منیزیم و کلسیم بود. بعد از مدتی بیشتر گازها در وسط این شکل جای گرفتند و خورشید را تشکیل دادند و مواد سنگین تر ، سیاراتی چون عطارد ، زهره ، زمین و مریخ به وجود آوردند. بقیه ی مواد نیز که هم مواد سنگین و هم مواد گازی داشتند سیارات دیگر یعنی مشتری ، زحل ، اورانوس و نپتون را به وجود آوردند. از این جهت ، سیارات منظومه را به دو گروه زمین مانند (سیارات داخلی) و مشتری مانند (سیارات خارجی) تقسیم می کنند. در این تقسیم بندی نهمین سیاره یعنی پلوتو جای ندارد. سیارات داخلی بیشتر از سنگ و فلز ساخته شده اند و نسبت به سیارات خراجی ، اندازه ی کوچکی دارند ولی سیارات خارجی اندازه های بزرگی دارند و بیشتر از مواد مایع و گازند.منظومه شمسی

اسلاید 20: خورشیدخورشید ستاره ایست که 73 درصد حجم آن هیدروژن و 25 درصد را هلیوم تشکیل می دهد. قطر خورشید در حدود 1/4 ملیون کیلومتر (110 برابر قطر زمین) است. خورشید ، چنان داغ است که گازهای تشکیل دهنده ی آن به حالت درخشان درآمده اند. نوری هم که از آن به اطراف پخش می شود ، به همین علت است.در سطح خورشید ، قسمت های سردتری هم وجود دارند که تیره رنگند و به نام لکه های خورشیدی معروفند. دوام لکه ها بین چند روز تا چند ماه است.منشأ گرمای خورشید ، واکنش های هسته ای است. در این واکنش های هیدروژن به هلیوم تبدیل می شود و گرمای فراوانی را حاصل می آورد.

اسلاید 21: اجزای دیگر منظومه شمسیسیارک ها : اندازه گیری های نجومی نشان می دهد که فاصله ی بین سیاره مریخ با سیاره ی مشتری بسیار زیاد است. هم چنین ، بررسی ها نشان داده که در فاصله ی بین این دو سیاره ، قطعات سنگی و فلزی بسیاری ، که قطر آنها از چند سانتی متر تا صد ها کیلو متر متفاوت است و به آن ها سیارک می گویند ، در روی یک مدار و در جهت حرکت سایر سیارات ، به دور خورشید می چرخند.شهاب: این قطعات سنگی هنگام ورود به اتمسفر بر اثر اصطکاک با هوا داغ و تبخیر می شوند.در صورتی هم که این سنگ ها بزرگ باشند می سوزند و نوری را ایجاد می کنند که قابل مشاهده است. به این نورها شهاب و به قطعه سنگ های بزرگی که از اتمسفر هم می گذرند و روی زمین می افتند ، شهابسنگ می گویند.

اسلاید 22: دنباله دار ها : این اجرام ، ای جنس غبار و یخ اند و تا حدی به «گلوله برف گل آلود » شباهت دارند. بعضی از دنباله دار ها را که به زمین نزدیک می شوند ،می توان با چشم هم دید ، اما بیشتر آنها را باید با تلسکوپ ببینیم. وقتی دنباله دار ها به خورشید نزدیک شوند ، یخ آنها بخار می شود دم درازی به طول هزار ها کیلو متر می سازد. دم همیشه در جهت مخالف خورشید قرار می گیرد.قمر ها : از اجزای دیگر منظومه ی شمسی قمر ها هستند که به دور سیارات می چرخند. به جز عطارد و زهره ، بقیه سیارات منظومه شمسی حداقل یک قمر دارند. بزرگی بعضی از قمر ها به بزرگی سیاره ای مانند عطارد است. سنگ هایی که فضانوردان به زمین آورده اند نشان می دهد که مواد سازنده ی این قمر مانند مواد سازنده ی زمین و سیارک هاست.

اسلاید 23: ستارگاننور: فاصله ی یک ستاره از زمین و جرم ستاره بر مقدار نور تأثیر دارند. پس وقتی ستاره ای پرنور تر از ستاره ی دیگر به نظر می رسد ، معنایش آن است که یا جرم بیشتری یا دارد یا فاصله ی کمتری با زمین دارد.دما: اختر شناسان از روی رنگ هر ستاره ، مقدار دمای سطحی آن را تعیین می کنند. ستاره زرد رنگی مثل خورشید ، نسبتاً داغ محسوب می شود و دما سطحی آن در حدود 6000 درجه است. ستاره ی قرمز 3000درجه. در عوض ، ستاره های آبی بسیار داغند . دمای سطحی آن ها به 20 تا 35 هزار درجه می رسد.ترکیب : تجزیه نور ستاره ، اطلاعاتی هم درباره ی ترکیب آن در اختیار می گذارد. برای این کار از دستگاهی به نام طیف نگار استفاده می شود. وجود نوار های تیره نشان می دهد که بعضی از طول های موج های نور حذف شده یا توسط گازهای موجو در اتمسفر ستاره جذب شده است.فاصله : یک روش موسوم برای تعیین فاصله ی ستاره ، مثلث بندی است.

اسلاید 24: صورت های فلکیاجداد ما بر اساس تصورات خود ، ستارگانی را که در نزدیکی هم در آسمان می دیدند ، در گروه های خاصی قرار می دادند و شکل های ویژه ای را هم برای آن ها در نظر می گرفتند. به این مجموعه ستارگان نام عمومی صورت فلکی داده شده است.معروفترین صورت فلکی دب اکبر است.امروزه 88 صورت فلکی مشخص شده است.

اسلاید 25: با تشکر فراوان از مرحوم محمدزاده دبیر علوم سوم راهنمایی