سبک‌های معماری ایران در دوره اسلامی

سبک‌های معماری ایران در دوره اسلامی

اسلاید 1: تهیه کننده: علی سعادتی عنوان پروژه: سبک های معماری اسلامیبسم الله الرّحمن الرّحیمبهار 1398

اسلاید 2: معماری چیست؟معماری به عنوان اجتماعی‌ترین هنر بشری با فضای اطراف انسان مرتبط است.اصول زیبایی‎شناسی برگرفته از هنر و ریاضیات در طراحی معماری مورد استفاده قرار می‎گیرند.این عناصر در کنار هم به معماران اجازه می‎دهند تا ساختمان‎های زیبا و مفید خلق کنند.به بیان بهتر، اصول زیبایی‎شناسی به اضافه جنبه‎های ساختاری به ساختن یک ساختمان موفق کمک می‎کند.

اسلاید 3: از نگاه استاد پیرنیا، هنر و معماری ایران دارای چند اصل است که به خوبی در نمونه های این هنر نمایان است. این اصول عبارت اند از:مردم واری:رعایت تناسب میان ساختمان با اندام های انسان. (در و پنجره، تاقچه و پستو)پرهیز از بیهودگی:در معماری ایران از کار بیهوده و اسراف در ساختمان سازی پرهیز می کردند.نیارش:نقش ایستایی، فن ساختمان و ساختمایه(مصالح) شناسی گفته می شود.خود بسندگی:معماران ایرانی تلاش می کردند مصالح مورد نیاز خود را از نزدیک ترین جاها بدست آورند.درونگرایی:یکی از باورهای مردم ایران ارزش نهادن به زندگی شخصی و حرمت که این امر در معماری ایران را درونگرا ساخته است.

اسلاید 4: سبک شناسی معماری ایرانبا توجه به نظریه های استاد پیرنیا، معماری ایران به 6 سبک تقسیم می شود. از شش شیوه معماری ایران، دو شیوه پارسی و پارتی از پیش از اسلام و چهار شیوه خراسانی، رازی، آذری و اصفهانی بعد از اسلام هستند. که در هر دوره اصول معماری با شکل و ظاهری متفاوت بکار رفته است.پارسی پارتی خراسانی رازی آذری اصفهانی

اسلاید 5: سبک خراسانیاین شیوه از معماری ایران در واقع پرداخت شده سبک پارتی است و کلیه اصول معماری ایران را داراست.

اسلاید 6: سبک خراسانیعمده ترین تحولات معماری ایران در سبک خراسانی:1) مساجد سبک خراسانی غالبا سبک یا قالب شبستانی دارند زیرا الگوی ساخت آنها مسجد پیامبر در مدینه النبی بوده است.2) از نظر نیارشی معماری شیوه خراسانی مشابه شیوه پارتی بود که اصلی ترین ویژگی های آن عبارت اند از:الف) در این شیوه نیز از چفد های مازه دار (بیز یا مرغانه ای) استفاده می شد با این تفاوت که بلندای جفد ها را کمتر می گرفتند به حدی که در گاه کمی بلندتر از قد یک انسان بودب) طاق ها غالباً طاق آهنگ با جفت های مازه دار بود. هنوز از طاق چهار بخش و یا کلنبو استفاده نمی شد.ج) ارتفاع ساختمان از هر دوره قبل و بعد آن کوتاه تر بود.3) پلان ها و نماهای این دوره بسیار ساده بودند و تمامی مصالح به کار رفته از مصالح ساده (خشت و آجر) و بوم آورد بوده است.

اسلاید 7: بناهای سبک خراسانی:مسجد شوشقرن اول هجری

اسلاید 8: مسجد شوش

اسلاید 9: مسجد جامع فهرج یزداین مسجد مربوط به سال ۵۰ تا ۶۰ (قرن اول هجری) است و به گفته استاد پیرنیا قدیمی‌ترین مسجد ایران محسوب می گرد.این مسجد شیوه شبستانی دارد و اصیل ترین مسجد سبک عربی یا خراسانی محسوب می گردد.طراحی بسیار ساده در تهرنگ و نما دارد که چفدهای آن همگی خاگی (بیضی گون) و اتاق های آن همگی آهنگ (ناوی یا کوره پوش) و به سبک معماری ساسانی است.در مسجد نمایی از یک در ساسانی با گچ بر روی یکی از دیوارها نقش بسته است که گویی هدف یادآوری شکوه معماری ساسانی بوده است به گونه‌ای که حتی سقف آن مانند بناهای ساسانی رفیع بنا شده است.مناره خشتی آن مربوط به قرن سوم هجری است.

اسلاید 10: با توجه به طرح معماری آن، مسلم است که با الگوی مساجد عربی ساخته شده است.طرح مسجد ساده و شبستانی با سه دهانه است که دهانه وسطی از دو دهانه مجاور بزرگتر است.پوشش مسجد نیم گنبدی است و گچبری های دالبری در آن دیده می شود.مناره آن در قرن 3 یا 4 به آن الحاق شده است.

اسلاید 11: مسجد جامع فهرج یزد

اسلاید 12: مسجد تاریخانه‌ دامغاناین مسجد در حدود سال ۱۵۰ هجری قرن دوم هجری ساخته شده و از نمونه های مشهور طرح شبستانی محسوب می‌گردد.برخی معتقدند این بنا بر روی یک کاخ ساسانی بنا شده است.تک مناره آجری این مسجد در قرن چهارم به آن اضافه شده است.در این مسجد چفدهای مازه دار به چفدهای تیزه دار جناغی تبدیل شده اند.

اسلاید 13: تاریخ ساخت مسجد اواخر قرن 2 و در زمان خلافت هارون الرشید بوده است.پلان مسجد یک حیاط مربعی است که در سمت قبله، شبستان و در سه طرف آن رواق قرار دارد.شبستان 3 دهانه عرضی و 7 دهانه طولی است.

اسلاید 14: .در سه سمت حیاط یک ردیف رواق قرار دارد.مناره قدیمی مسجد در داخل بنا با پلان مربعی بود که پس از خرابی، مناره جدید در جنب مسجد ساخته شده است که ارتفاع آن 26 متر و دارای 86 پله است.

اسلاید 15: اصل مسجد جامع اصفهان اولین نشانه های این مسجد مربوط به سال ۱۵۶ هجری (قرن دوم هجری) (دوره خلافت منصور عباسی) است اما شبستانهای اصلی آن مربوط به سال ۴۵۴ هجری (دوره آل بویه) است. این مسجد شامل ۱۳ قرن تغییرات هنر و معماری ایران است و گوشه هایی از چهار شیوه معماری ایرانی به خصوص رازی آذری و اصفهان را داراست و به همین خاطر است که به آن موزه هنر ایران نیز می گویند. هرچند اصل این مسجد به شیوه خراسانی (سبک شبستانی) است اما در تقسیم بندی کلی جزو بناهای شیوه رازی و سبک چهار ایوانی محسوب می شود و حتی بهتر است عنوان شود که بیشترین آثاری که هم اکنون در آن دیده می‌شود مربوط به شیوه های رازی آذری و اصفهانی است.به آن مسجد جمعه (آدینه) و همچنین مسجد عتیق نیز اطلاق می شود. کهن ترین قسمت بنا (پایه های اولیه) این مسجد مربوط به عصر ساسانی است.

اسلاید 16: مسجد جامع اصفهان

اسلاید 17:

اسلاید 18: مسجد جامع اصفهان

اسلاید 19: مسجد جامع نایین اصل این بنا متعلق به قرن چهارم هجری است. بعدها در دوران آل بویه و آل کاکویه بخش هایی به آن اضافه شده است. کمرپوش (نیم طبقه) هایی در قرن هشتم به آن اضافه شده است. این مسجد کاملاً یک مسجد شبستانی است.

اسلاید 20: مسجد جامع نایین

اسلاید 21: مسجد جامع نیریز اصل این بنا نیز متعلق به قرن چهارم هجری است. عده‌ای معتقدند بر روی یک آتشکده بنا نهاده شده است. این بنا از نوع مساجد ایوان دار منفرد محسوب می شود. به این ایوان ها یا تالارهای منفرد «گیری» می گویند. ظهور اولین تزیینات آجری و گچی در مساجد در این بنا دیده می شود که مقدمه ای بر شیوه رازی است.