علوم طبیعیه

علوم طبیعیه

اسلاید 1: علوم طبيعيهبررسي جسم از لحاظ تغييراتابن هندو مفتاح الطب:طب صناعتي است كه به بدنهاي مردم عنايت دارد و به اين بدنها صحت و سلامتي بخشدربيع بن احمد اخويني در كتاب «هدايه المتعلمين في الطب»:بجشكي پيشه اي بود كه تندرستي آدميان را نگاه دارد و چون رفته بود باز آرد از روي علم وعمل

اسلاید 2: طبنظريعملي* امور طبيعيّه*احوال بدن انسان* اسباب و علل* دلائل و علائم*حفظ الصحه* علاجتدبير ادویهاعمال یداوي

اسلاید 3: امور طبیعیّهامور طبیعیّه اموری است که تعادل بدن را از هر جهت حفظ کند. «طبیعت قوّه مدبّره ایست که بدون اراده و شعور کارهای لازم بدن را انجام می دهد

اسلاید 4: امور طبیعیّه هفت عددند: ارکان و مزاج و خلط و اعضا ارواح و قواشناس و افعال

اسلاید 5: ارکان ارکان یا عناصر جایگاه مهمی در مباحث نظری مکتب طب سنتی ایران دارند. چهار رکن یا عنصر شامل آتش، هوا، آب و خاک اجسام ساده ای هستند که تشکیل دهنده اجزای اولیه تمام موجودات عالم می باشند.

اسلاید 6: ارکان

اسلاید 7: نام کیفیتنام کیفیتافعال و اعمال مورد انتظارکیفیات تاثیرگذارگرمی(حرارت)کاهش شدت سردی، موجب حرکت، احراق و گرم کننده، جدا کننده اجزای غیر هم جنس و جمع کننده اجزای هم جنس، ذوب کننده، جذب کننده مواد، تحلیل برنده مواد و گشاینده انسدادکیفیات تاثیرگذارسردی(برودت)کاهش شدت گرمی، انجماد، موجب درهم فشردگی، غلیظ کننده و بازگردانده مواد(ضد جذب)کیفیات تاثیرپذیرتری(رطوبت)قابلیت شکل پذیری،تفرق و اتصال به آسانیکیفیات تاثیرپذیرخشکی(یبوست)ثبات و عدم شکل پذیری به راحتی،عدم تفرق و اتصال به آسانی

اسلاید 8: نام رکنکیفیت های اولیهنقش رکنآتش عنصریگرم و خشکپخته شدن هر چیزی که با آن بیامیزد شکسته شدن سردی آب و خاکعبور اجزای هوایی به کمک قوت آن در همه اجسام هوای عنصریگرم و ترجهت نفوذ، نرمی، سبکی، سهولت بلند شدن و ایجاد گشادگی و تخلخلآب عنصریسرد و ترايجاد نرمی، طرح پذیری، انعطاف پذیری، خم و راست شدن و شکل گیریخاک عنصریسرد و خشکعامل بهم پیوستگی و پایداری و نگهداری اشکال

اسلاید 9:

اسلاید 10: مزاجمزاج کلمه مصدری به معنای در هم آمیختن می باشدکه جمع آن امزجه و امزاج آورده شده است.

اسلاید 11: مزاج در حقیقت به کیفیت و حالت متشابه و یکسان حاکم بر یک جسم مرکب اطلاق می گردد. به عبارت‏ دیگر كيفيتى ‏است كه ‏از واكنش متقابل کیفیت های مختلف ‏اجزاى ريز اولیه(ارکان)در یک جسم مرکب بوجود مى‏آيد و از اين ‏آميزش‏ و فعل و انفعال كيفيت متشابهى حاصل مى شود،كه ‏آن را مزاج می نامند

اسلاید 12: مزاج معتدل معتدل حقیقی : مقادیر اجزاء در کیفیت و کمیت برابرند. معتدل فرضی : انحراف و زیادتی مقدار اجزاء در حدی نیست که آنرا منقلب خود گرداند.مزاج معتدل برای جسم به این معنا می باشد که در آن مزاج و کیفیت حاکم بر کل جسم، آن جسم مرکب در بهترین شرایط عملکردی خویش به سر می برد

اسلاید 13:

اسلاید 14: مزاج معتدل فرضی

اسلاید 15: مزاجهای مفرد1- مزاج تر : تری > خشکی گرمی = سردی2- مزاج خشک : خشکی > تری گرمی= سردی3- مزاج گرم : گرمی > سردی تری = خشک4- مزاج سرد : سردی > گرمی تری = خشکی

اسلاید 16: مزاجهای مرکب 1- گرم و خشک : گرمی > سردی خشکی > تری2- گرم و تر : گرمی > سردی تری > خشکی3- سرد و تر : سردی > گرمی تری > خشکی4- سرد و خشک : سردی > گرمی خشکی > تری

اسلاید 17:

اسلاید 18: مزاج سنی

اسلاید 19: مزاج فصول سال

اسلاید 20: مزاج امکنه اگر کوه در جانب جنوب باشد هوای منطقه سرد است. اگر دریا در جانب جنوب باشد هوای منطقه گرم است. اگر کوه در جانب شمال باشد هوای منطقه گرم است. اگر دریا در جانب شمال باشد هوای منطقه سرد است. مزاج مناطق کوهستانی سرد و خشک است.

اسلاید 21:

اسلاید 22: خلط جسم رطب سيال بالفعلي است كه غذا اولاً به آن استحاله و انقلاب يابد.خلط

اسلاید 23: مراحل هضمهضم اول: هضم معدي (هضم كيلوسي)شكسته شدن صورت نوعيه غذا در اثر تصرف طبيعت مدبره در آن به توسط حرارت غريزي و قوه هاضمه: تبديل به صورت كشكاب ثخين غليظي كه خود از آن متاثر و متغير نمي‌شود.

اسلاید 24: هضم دوم: هضم كيموسيجذب رطوبات رقيق صافي آن به واسطه عروق ماساريقا از قعر معده به كبد: تصرف حرارت كبدي در آن و طبخ و نضج دادن آن: جدا شدن اجزاي خفيف لطيف از اجزاي ثقيل كثيف و متوسط (در لطافت و كثافت)

اسلاید 25: خفيف لطيف، شبيه به رغوه و كف، و زردرنگ بر سر آمده: صفرا (زهره، تلخه) ثقيل كثيف غليظ، شبيه به عكر و دردي، سياه رنگ، و ته نشين: سودا آنچه در وسط است، و نضج و طبخ تام يافته، و معتدل‌القوام و سرخ رنگ است: دم (خون) آنچه نضج و طبخ نيافته و سفيدرنگ است: بلغم

اسلاید 26: هر يك از اخلاط به منزله يكي از اركان اربعه و به طبيعت آن هستند.صفرا به منزلة آتش، گرم‌وخشك است. دم (خون) به منزلة هوا، تر و گرم است.بلغم به منزلة آب، سرد و تر است. سودا به منزلة خاك، خشك‌وسرد است.

اسلاید 27:

اسلاید 28:

اسلاید 29:

اسلاید 30:

اسلاید 31:

اسلاید 32:

اسلاید 33: هر يك از اخلاط طبيعي يا غيرطبيعي مي باشد.طبيعي: تولديافته در كبدغيرطبيعي: تولديافته در غيركبد در اعضاي ديگر

اسلاید 34: تعريف نضج كبدي اخلاطنضج در مورد اخلاط كبدي طبيعي عبارت است از: گوارش کامل به‌نحوی که اجزای ماده متساوي و يكنواخت بوده، داراي قوام معتدل باشند. بر این اساس، هر خلطی به قوامی شایسته و نضجی خاص برای خود نیاز دارد. به بیان دیگر، نضجِ خلط یعنی: اعتدال هر خلط در کیفیت و قوام شایسته و متناسب با آن، به‌گونه‌ای که برای تندرستی فرد سودمند باشد.

اسلاید 35: اسباب اربعه اخلاطسبب مادی اخلاط، نوع غذای وارد شده به بدن است؛سبب فاعلی، میزان حرارت هاضمه؛ سبب صوری، خصوصیات (رنگ، بو، طعم و قوام) خلط؛ و سبب غایی، عملکرد اخلاط در بدن انسان می‌باشد.

اسلاید 36:

اسلاید 37: سرخ رنگ خالص به رنگ كبدبدون بوی بدبسیار شیریندارای قوام معتدلخون طبیعی

اسلاید 38: اسباب چهارگانه خون طبیعیاسباب چهارگانه خون طبیعیسبب مادي خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های معتدل، موافق مزاج و مولّد دم، مانند گوشت برّه و نان گندمسبب فاعلي حرارت معتدلسبب صوري نضج کامل و کافیسبب غایی تولید روح حیوانی تغذيه و تنمیه بدن (رشد و نموّ) گرم و تر و با نضارت و حسن و جمال و رونق و بها و فربه داشتن بدن جایگزینی مواد مصرف شده در بدن

اسلاید 39: انواع غیر طبیعی خلط خون به علت مخلوط شدن با خلط غیر طبیعی دیگر گرم تر شدن یا سردتر شدن خود خلط دم بدون مخلوط شدن با خلط دیگری

اسلاید 40: بلغم طبيعيبدون بومایل به شیرینیقوام معتدلقريب الاستحاله به خون

اسلاید 41: اسباب چهارگانه بلغم طبیعیاسباب چهارگانه بلغم طبیعیسبب مادي قسمت غليظ، لزج و سرد و تر از غذاها مانند ماهی تازهسبب فاعلي حرارت کمتر از اعتدال (نسبت به سایر اخلاط)سبب صوري نضج ناتمامسبب غایی قابليت و آمادگی برای تبديل به خون (با تأثیر حرارت به نضج کامل می‌رسد). جایگزینی رطوبت بدن که بر اثر حرکات، بیداری زیاد و اعراض نفسانی از دست می‌رود. تر نگه داشتن مفاصل و اعضایی که حرکت زیاد دارند. مخلوط شدن با خون و آماده کردن آن برای تغذیة برخی اعضا مثل مغز، نخاع، و اعصاب.

اسلاید 42: انواع غیر طبیعی خلط بلغمبر اساس طعم و مزه: شور یا مالح، ترش یا حامض، گس یا عفص، بی مزه یا تفهبر اساس قوام و شکل: مخاطی، خام، آبکی یا مائی، گچی یا جصّی 

اسلاید 43: صفراي طبيعيسرخ شکفتة مایل به زردیسبکتند و تیزتلخرقیق

اسلاید 44: اسباب چهارگانه صفرای طبیعیاسباب چهارگانه صفرای طبیعیسبب مادي قسمت لطيف و گرم، تند، شيرين و چرب از غذاهاسبب فاعلي حرارت اندك زياده از حد اعتدالسبب صوري نضج کامل (رو به افراط)سبب غایي تلطیف و ترقيق خون تا بتواند در عروق مويرگي و مجاري ظريف و تنگ نفوذ كند. تحريك امعاء (روده‌ها) برای حرکت دادن فضولات غذايي و ايجاد احساس دفع (باعث شسته شدن امعاء و احشاء و پاک شدن رسوبات و بلغم لزج چسبیده به روده‌ها مي‌شود). تغذيه بعضي اعضا که به صفرا نیاز بیشتری دارند؛ مثل ريه و کیسه صفرا (مِراره).

اسلاید 45: انواع غیر طبیعی خلط صفراء مرّه صفراصفرای محّی یا زرده تخم مرغیمحترق یا سوخته کرّاثی یا مانند تره، زنگاری یا زنجاری

اسلاید 46: تولديافته در كبد دردي و رسوبِ خون طبیعی طعم ترش با گسی بسیار سوداي طبيعي

اسلاید 47: اسباب چهارگانه سودای طبیعیاسباب چهارگانه سودای طبیعیسبب مادي قسمت غليظ و كثيف از غذاهاي كم رطوبت (چه سرد و چه گرم)، و رسوب و دردي اخلاطسبب فاعلي حرارت معتدلسبب صوري ثفل، رسوب، کمال غلظت و سیاهی رنگسبب غایي تغذية برخی اعضا مانند استخوان و طحال برانگيختن اشتها ایجاد انقباض و استحکام در الیاف و اعصاب و پرزهای معده و کاهش سستی ناشی از رطوبت غذاها

اسلاید 48: انواع غیر طبیعی خلط سوداء بر اثر احتراق و سوختن بیش از حد اخلاط دم ، صفرا، بلغم و سودا: سودای دموی، سودای صفراوی، سودای بلغمی و سودای سوداویسودای غیر طبیعی در اثر کیفیت سردی خارجی یا داخلی بیش از حد بر اخلاط و ایجاد انجماد در آنها

اسلاید 49:

اسلاید 50: اعضاءاعضا اجسام غلیظی هستند که از امتزاج و ترکیب اخلاط تولید می‌شوند، چنانکه اخلاط از مولدات ثلاثه-که نبات و حیوان باشند- تولید می‌یابند.

اسلاید 51: 1- اعضای مفرد یا متشابه الاجزاء: اعضایی که هر جزء محسوس آن با کل آن یکسان بوده، در اسم و تعریف در نوعیت خود مشترک باشند. 2- اعضای مرکب: اعضایی که هر جزء محسوس آن با کل آن یکسان نباشد؛ به این اعضا اعضای آلیه نیز می‌گویند.

اسلاید 52: اندام‌های ساده: استخوان، غضروف وتر، رباط، عصب، شريان، وريد، غشاء چربي، گوشت پوست، مو، ناخن

اسلاید 53: اندام مركب: به اعضای مختلف بدن که از اندام‌های مفرد تشکیل شده‌اند گفته می‌شود، مثل چشم، گوش، دست، کبد، قلب.

اسلاید 54: تقسیم‌بندی اعضا به حسب سلسله مراتب و موقعیت نسبت به هم1- اعضاء رئیس.2- اعضاء خادم رئیس.3- اعضاء مرئوس.4- اعضاء نه رئیس و نه مرئوس و نه خادم رئیس.

اسلاید 55: اندام‌های رئیسه: مبدا قوه فاعلی‌اند.به حسب بقای شخص: قلب، دماغ، کبدبه حسب بقای نوع: اندام‌های بالا به‌علاوة انثیان

اسلاید 56: قلب: مبدا روح و قوة حیوانی و حیات دماغ: مبدا روح و قوة نفسانی، و حس و حرکت کبد: مبدا روح و قوة طبیعی، و تغذیه و تنمیه انثیان: مبدا تولید ماده مثل

اسلاید 57: اعضای خادم رئیسمؤدی و رساننده:شرایین: رساننده قوه قلبیوریدها: رساننده قوه کبدیاعصاب: رساننده قوه دماغیاحلیل: رساننده قوای انثیانمهیّئ: ریه برای قلبمعده برای کبدآلات غذا برای کبداوعیه منی برای انثیان

اسلاید 58: اعضای مرئوسه: قابلیت فعل رئیس را دارند و از طریق شریان و ورید و عصب قوا را از اندام‌های رئیسه دریافت می‌کنند، مانند لحم، کليه، طحال.

اسلاید 59: اعضای نه رئیس و نه مرئوس و نه خادم رئیس: آثار قبول روح و قوة حیوانی و نفسانی و طبیعی در آنها از جهت کمال ضعف آنها، آشکار و ظاهر نیست:استخوان، غضروف‌ها، لحوم غیر حساسه

اسلاید 60: استخوان: عضوي سخت، غير قابل انعطاف، عنصر خاكيغضروف: از استخوان نرم‌تر و از عصب سخت‌تر، اتصال با استخوان و اعضاي نرم عصب (پي): جسم سفيد، در پيچ خوردن نرم، در كشش سختوتر: جسم شبيه عصب، منشاء از اطراف عضله، موجب حركترباط: جسم شبيه عصب، در اطراف مفاصل، ارتباط استخوان با خود و با ديگر اعضاعضله: جسم گوشتي، مرکب ازگوشت خالص، عصب، وتر، رباط و غشاء، وظیفه آن حركت اعضا، پوشش استخوان، و حفظ حرارت غريزي است.

اسلاید 61: شريان: از جنس عصب، تو خالي، جدار كلفتوريد: جسم شبيه به عصب، تو خالي، جدار نازكگوشت: از بستن خون غليظ تحت تاثير خشكي و گرمي، گرم نگاهداشتن بدن و حفاظت اعضاءچربي: جسم سفيد رنگ، بسيار نرم، مرطوب كردن اعضاء مجاورغشاء: جسم شبيه عصب، نازك، بيحركت اندكي حس دارد. پوشانيدن،حفاظتپوست: جسم از جنس عصب، حس زياد، پوشانيدن اعضاءمو: بخشي براي زيبايي، بخشي زيبايي و منفعت، بخشي منفعتناخن: جسم از جنس عصب، پوشاندن سر انگشتان، گرفتن اجسام كوچك

اسلاید 62: مزاج اعضاهر عضوی دارای مزاجی است که شایسته و متناسبِ آن عضو می‌باشد.

اسلاید 63: مزاج گرم به ترتيب: قلب، كبد، ریه، گوشت، ماهيچه، طحال، كليه، شريان‌ها، وريدها و پوست كف دست.

اسلاید 64: مزاج سرد به ترتيب:پيه، چربي، مو، استخوان، غضروف، رباط، وتر، غشاها، عصب، نخاع، مغز و پوست.

اسلاید 65: مزاج تر به ترتيب:چربي، پيه، مغز، نخاعگوشتِ پستان و بيضه‌هاشش، جگر، طحال، كليه، ماهيچه و پوست

اسلاید 66: مزاج خشك به ترتيب:مو و ناخن، استخوان، غضروف، رباط، وتر، غشا، شريان، وريد، عصب حركتي، قلب، عصب حسي و پوست

اسلاید 67: گرم، خشك قلب صفرا شريان وريد

اسلاید 68: گرم، تر جگر خون گوشت ماهيچه طحال كليه

اسلاید 69: سرد، تر مغز بلغم نخاع چربي

اسلاید 70: سرد، خشك استخوان عصب وتر، رباط و غشاء مو و ناخن غضروف

اسلاید 71:

اسلاید 72: ارواح

اسلاید 73: خلاصه الحكمه: روح عبارت از بخار دم طبيعي متين صافي حاصل از لطايف اغذيه است. مفرح القلوب: ارواح اجسامي‌اند كه حادث مي‌شوند از بخاريت خلط‌هاي سالم و لطافت آنها. کفایه منصوری: درعرف اطبا روح جسمی است لطیف بخاری که از لطافت اخلاط در دل به حسب امتزاجی مخصوص متکون شود و به‌واسطه شرائین به اعضا منتشر ‌گردد.

اسلاید 74: چگونگی ایجاد ارواح (خلاصه‌الحكمه): از كبد به‌واسطه وريد شرياني به بطن ايسر قلب رود و حرارت قلبي درآن تصرف نمايد و از آن بخار لطيفي حاصل گردد كه آن را روح حيواني و محل قوه حيواني نامند و تعلق نفس و روح شرعي و حكمي بدين است و اين ممد و معاون و مقوي و حامل و مركب آن است.

اسلاید 75: و چون قسطی از آن به دماغ آید و در آن استحاله یابد و شبیه به مزاج جوهر دماغ گردد آن را روح نفسانی و محل و مبدا حس و حرکت نامند.

اسلاید 76: و چون قسطی از آن به کبد آید و در آن استحاله به کیفیت آن یابد و محل و مبدا تغذیه و تنمیه گردد آن را روح طبیعی نامند.

اسلاید 77: نکتهتکون ارواح از لطایف اخلاط است، همچنان‌که اعضا از کثایف آنها.و ارواح حامل قوااند و مرکب آنهایندزیرا که هیچ روحی، بی‌قوه‌ای نمی‌باشد.

اسلاید 78:

اسلاید 79: قوا

اسلاید 80: تعریف قوت در خلاصه‌ الحكمه: قوه به معني امر موجود در حيوان است كه به‌واسطه آن امر از او صدور و ظهور افعال شاقه غيرمتوقعه ممكن باشد؛ و ضد آن را ضعف نامند. و قوت به اين معني را مبدا و لازمي مي‌باشد:مبدا آن قدرت بر فعل و ترك است كه اگرخواهد بكند و اگر نخواهد نكند و ضد این را عجز نامند.و لازم آن است كه به زودي و سهولت از چيزي منفعل نگردد.پس اطباء نقل نمودند اسم آن قوه را بر آن مبدا (که قدرت است) و بر آن لازم (که عدم انفعال است به‌آسانی)؛ و از قوت، قدرت و عدم انفعال خواستند.

اسلاید 81: اقسام قواقوه نفسانی: منشا و مبدا و باعث ظهور و صدور حس و حرکت جمیع بدن و ادراک صور و معانی است. قوه حیوانی: منشا و مبدا و باعث حیات کل بدن است.قوه طبیعی: مبدا و منشا تغذیه و تنمیه و تهیه و ایصال بدل مایتحلل کل اعضا است.

اسلاید 82: قواطبيعيمخدومهغاذيه - ناميه: بقاي شخصغاذيه - ناميه: بقاي شخصقواطبيعيمخدومهمولده - مصوره: بقاي نوعمولده - مصوره: بقاي نوعقواطبيعيخادمهجاذبه - ماسكه - هاضمه - دافعهجاذبه - ماسكه - هاضمه - دافعهقوانفسانيمدركهظاهريحواس پنجگانهقوانفسانيمدركهباطنيحس مشترك: درك صور محسوسقوانفسانيمدركهباطنيقوه خيال: حفظ صور محسوسقوانفسانيمدركهباطنيقوه وهم: درك معاني جزئی مربوط به محسوساتقوانفسانيمدركهباطنيقوه حافظه: حفظ معاني غير محسوسقوانفسانيمدركهباطنيقوه متصرفه: تصرف در صور محسوس و معاني آنهاقوانفسانيمحركهباعثه: انگيزه جلب منفعت يا دفع ضررباعثه: انگيزه جلب منفعت يا دفع ضررقوانفسانيمحركهفاعله: عضلات را در اجرای دستورهای قوه باعثه به کار می‌گیرد.‌فاعله: عضلات را در اجرای دستورهای قوه باعثه به کار می‌گیرد.‌قوانفسانيمدبّرهتدبير امور و معیشتتدبير امور و معیشتقواحيوانيآوردن نسيم موافق و دور كردن بخارهاي دخانيخوف و غضبآوردن نسيم موافق و دور كردن بخارهاي دخانيخوف و غضبآوردن نسيم موافق و دور كردن بخارهاي دخانيخوف و غضب

اسلاید 83:

اسلاید 84: 1- حس مشترک و خیال: محل آن بطن جلوی مغز2- مفکره و متخیله (متوهمه): محل آن بطن میانی مغز3- نیروی حافظه و مذکره: محل بطن موخر (پشتی) مغز

اسلاید 85: حس مشترک نیرویی است که همه محسوسات به آن می‌رسند و پذیرای صورت نوعی آنان است. خیال نیرویی است که همه محسوسات رسیده به حس مشترک را حفظ کرده، پس از ناپدید شدن آن (محسوس) آن را به همان شکل نگاه می‌دارد. نزد اغلب طبیبان این دو قوه یکی است و نزد فلاسفه دو قوه جداگانه می‌باشند.

اسلاید 86: قوه واهمه (متوهمه): نیرویی است در حیوان که به‌واسطه آن، حیوان در مورد چیزی محسوس حکمی نامحسوس (دادن علف تعبیر به دوستی) می‌کند. ممیز و اخذکننده و مدرک معانی جزئیه قائمه به صور مخزونه در خیال است.

اسلاید 87: نیروی متصرفه در صورت‌های مخزون محفوظ در خیال دست‌اندازی می‌کند و تصرفاتی از قبیل ترکیب و تفصیل در صورت و معانی آنها انجام می‌دهد. (مثلا انسان پرنده یا کوهی از سکه یا تخیل صداقت برای فرد معین)

اسلاید 88: نیروی حافظه مخزن و نگهدارنده معانی ادراک شده به‌توسط قوه وهم است؛ همانطور که نیروی خیال، مخزن حس مشترک می باشد. قوه حافظه خزانه متصرفه نیز هست.

اسلاید 89:

اسلاید 90: افعال

اسلاید 91: غایت و غرض و فایده ترکیب بدن و تسویه اعضا و اعطای مزاج و حرارت غریزی و ارواح و قوا و مدرکات جسمانی و نفخ روح قدسی و تعلق نفس ناطقه مجرد بدان، صدور افعالات است از آن؛ هم افعال باطنی روحانی و هم ظاهری جسمانی.

اسلاید 92: 1- افعالی که تنها توسط یک نیرو در بدن تحقق می‌یابند مانند فعل هضم، جذب، امساک 2- افعالی که توسط دو نیرو در بدن تحقق می‌یابند مانند اشتها به غذا، بلعیدن (ارادی و غیر ارادی)، عبور غذا (از اعضا و عروق)