عوامل بیرونی و درونی رکود تمدن اسلامی

عوامل بیرونی و درونی رکود تمدن اسلامی

اسلاید 1: به نام الله عوامل بیرونی ودرونی رکود تمدن اسلامی مقدمه:

اسلاید 2: شبه جزیره عربستان که اسلام در نیمه اول قرن هفتم در آن تولدیافت به لحاظ فعالیت های علمی همانقدر خشک بود که به لحاظ آب و هوا. قرن اول هجری تااواسط قرن دوم هجری ظهوراسلام رابایستی عصر پیشروی وفتوحات مسلمین دانست بنابراین مجال فعالیتهای علمی چندانی دراین قریب به یکصد و پنجاه سال اولیه اسلام به وجود نیامد . قلمرو اسلام که درزمان رحلت رسوال الله (ص) محدود به منطقه حجاز می شد درسی سال بعدیش (661- 632)به نحو حیرت انگیزی توسعه یافت . دراین سی سال قلمرو اسلام شش برابرگردیددر شرق امپراطوری اسلام تابخارا پیش رفت درشمال تمامی لوانت تا تفلیس ودرغرب ،شمال آفرقا ازمصرتاترولی جزءقلمرو اسلام گردید

اسلاید 3: به قدرت رسیدن عباسی هاازچند جهت نقطه عطفی در تاریخ اسلام میباشد : 1- بازشدن پای ایرانیان به مرکزقدرت امپراطوری اسلام 2- ثبات سیاسی عباسیان ..................................... 3- رونق اقتصادی .......................................... 4- فضای متحول فرهنگی در شهر بغداد پایتخت عباسیان (مورخ سرشناس انگلیسی رابرتز بغداد قرن نهم راشهری کاملاً کآزماپولتین (چندفرهنگی)توصیف می کند ) 5- پیدایش فضای اجتماعی جدیدیدرمرکز امپراطوری

اسلاید 4: منابع تغذیه علوم در جهان اسلام : 1- ایران : طب وکشاورزی.. 2- هند : نجوم و ستاره شناسی 3- یونان : فلسفه و ریاضیات.. 4- چین و هندوستان ........... دلایل پیدایش عصرطلایی درزمان عباسیان : 1- پیدایش نهضت ترجمه 2- ایجاد بیت الحکمه .... 3- علاقه خلفاءبه علم دوستی 4- فتح سرزمین های مختلف

اسلاید 5: نحوه پیدایش و خصوصیات عصر طلایی رونق علمی تمدن اسلامی : 1- درطی چندین قرن درجامعه اسلامی این عصر پدید نیامد بلکه ازفتوحات مسلمین این عصر طلایی به وجود آمد 2- این عصر طلایی راحکومت به وجود آورد وحکومت ازبین برد 3- تقلیدی بودن علم و دانش از سرزمین های دیگر 4- مورد توجه قرارگرفتن بیش از حدعلم پزشکی 5- فرار مغز ها به امپراطوری جهان اسلام...... 6- رونق علمی برگرفته و ترجمه تمدن های دیگر بود

اسلاید 6: دلایل فرار مغز ها به امپراطوری اسلام درزمان عباسیان : 1- حکومت اصرار چندانی برای تحمیل عقاید خاصی به دانشمندان نداشت 2- فشار کلیسا و پاپ بر مردم مسیحی در غرب ................... 3- مخالفت پادشاهان با دانشمندان.................................... زمینه های پیدایش افول عصرطلایی اسلام: 1- تمایل متوکل عباسی درجهت بازگشت به سنت 2- شکل گیری ووضعیت جریانات فکری ........ 3- بسته شدن باب اجتهاد............................. 4- تحولات در حوزه ی الهیات و فلسفه ...........

اسلاید 7: سر آغاز انحطاط وافول عصر طلایی : 1- نخستین جبهه ای که متوکل گشود برعلیه معتزله بود 2- گروه دیگری که مورد دشمنی قرارگرفتنددانشمندان غیر اسلامی بود 3- مورد اتهام قرار گرفتن علوم فلسفه و کلام .............. 4- بازگشت به روند فکری سنت گرا..........................

اسلاید 8: منبع مورد استفاده مطالب فوق : کتاب ماچگونه ماشدیم نوشته دکتر صادق زیبا کلام

اسلاید 9: عوامل بیرونی رکود تمدن اسلامی 1- جنگ های صلیبی 2- ظهورمغولان ..... 3- سقوط اندلس ......

اسلاید 10: 1- جنگ های صلیبی: دلایل شروع جنگهای صلیبی 1- انگیزه دینی و مذهبی 2- افزایش نفوذ پاپ درغرب 3-جلوگیری ازپیشرفت ترکان سلجوقی 4- جوش وخروش شوالیه ها برای دست یابی پادشاهی اورشلیم 5- ساختار اجتماعی و سیاسی کشورهای اروپایی (تاریخ جنگ های صلیبی ، رنه گروسه ،ترجمه ولی الله شادان ، تهران ،نشرفروزان ،1377،ص9-1)

اسلاید 11: ظهورمغولان : مقارن جنگ هفتم صلیبی (652-646ق-1254-1248م)مغولان از شرق آسیا به ممالک اسلامی یورش آوردند دلایل حمله مغولان به رهبری چنگیز: 1- تأمین منافع قبایل تحت امر خود 2- کاهش قدرت خاندان عباسی ..... 3- دشمنی بین خلیفه و سلطان محمد ودرخواست كمك خليفه ازمغولان 4- غارت كاروان مغولان توسط حاكم شهراترار )عباس اقبال أشتياني تاريخ مغول واوايل تيمور ىرايران تهران نشر نامك 1376)

اسلاید 12: بررسي وضع فرهنگی وتمدني اسلامي دردوره مغولان: 1- مغولان حدود200سال(سده7و8هجري)بركشورهاي اسلامي حكومت كردند 2- نابودىكتابخانه هاوازدست رفتن هزاران جلد کتاب درسقوط بغداد 3- انحطاط علمی وفقرونابسامانی اجتماعی کشورهای اسلامی 4- خرابی و ویرانی بسیاری درحیات مادی و معنوی مسلمانان اگرمغولان به ایران وسایرکشورهای اسلامی حمله ورنمی شدندواین همه لطمات راواردنمی ساختند اکنون وضعیت کشورهای اسلامی به خصوص ایران به گونه ای دیگر بود.

اسلاید 13: سقوط اندلس : مسلمانان قسمتهایی ازشبه جزیره ایبری درکنار دریای مدیترانه واقع در جنوب اسپانیاوجنوب شرقی پرتغال وگاه تاقلمرو آن شبه جزیره را آندلس نامیده اند. آندلس از نام واندالها قبیله ای ازمردم ژرمن گرفته شده است که در اوایل سده ی پنجم میلادی پس لزتجزیه امپراطوری روم غربی چندی در جنوب اسپانیا سکنی گزیدند (دایره المعارف بزرگ اسلامی ،ج10،ذیل اندلس ،عناعت الله فاتحی اژاد)

اسلاید 14: فتح اندلس به دست مسلمانان موسی بن نصیر درآن زمان حاكم افريقا ومغرب بودوقتي خبرانحطاط دولت ويزيگوتهاراشنیدتشویق شدتااندلس رافتح کند. لذابه غلام خودطارق بن زیاد دستوردادباهزادسربازدرسال92ق/711م باعبورازتنگه ای که بعدهابه نام اوجبل الطارق نامیده شد درخاک اسپانیا پیاده شود. وانجارافتح کند .وی توانست باورودبه اسپانیا پادشاه ویزیگوتها راشکست دهدوتاقلب اسپانیا پیشروی کندودرمدت یک سال ازجنوب تاشمال اندلس رافتح کند. (حسین مونس،سپیده دم اندلس ، ترجمه حمیدرضا شیخی ، مشهد، آستان قدس رضوی ،1373،ص،36-25)

اسلاید 15: تاریخ سیاسی اندلس دردوران حکومت اسلامی: 1- اندلس به منزله بخشی از خلافت اموی در دمشق 132-98ق دراین زمان اندلس بخشی از ولایت افریقیه در قلمرو خلافت بغداد بود وحاکمان انجارا والیان افریقیه که درقیروان اقامت داشتند تعیین می کردند. 2- دوران حکومت سلسله امویان براندلس 422-138ق.......... حاکمان امو یکه نزدیک سه قرن براندلس حکومت کردند 16نفربودند که نخستین انها عبدالرحمان بن معاویه بن هشام .اخرین آنها هشام بن محمد نام داشتند. 3- دوران حکومت ملوک الطوایفی در اندلس 898-422ق...... پس ازسقوط امویان وحدت سیاسی بخش اعظم اندلس ازهم پاشید وبنی حمودبربیشترشهرهاحاکم شددرعین حال خاندانهای متعدد عرب و سلسله های ملوک الطوایفی شهرهای مختلف رابه دست گرفتند. (محمد ابراهیم آیتی ، اندلس یاتاریخ حکومت مسلمین دراروپا، انتشارات دانشگاه تهران ،1363)

اسلاید 16: دلایل سقوط اندلس به دست مسیحیان : 1- عوامل درونی موثردر افول مسلمانان در اندلس : الف :حکومت رابه حکومت استبدادی موروثی تبدیل کردند ب: اصل مساوات که ازارکان مهم اسلام بود ازمیان رفت پ:درآمدحکومت صرف تجمل گرایی وخوشگذرانی میشد ت:دستگیری،حبس،شکنجه،کشتارمردم به وسیله حکومت ث:گرایش به تجمل درزندگی ،خوراک، لباس ،خانه و.... ج:می گساری ، زن بارگی ،خریداری کنیزکان آواز خوان (سیدمحمد طهطاوی ،غروب آفتاب دراندلس: علل انحطاط حکومت مسلمانان دراسپانیا، تهران ،1381،ص17-16)

اسلاید 17: 2- علل وعوامل بیرونی سقوط اندلس : 1- حمله نظامی وبازپس گیری سرزمین اسپانیا 2- هجوم فرهنگی همه جانبه به سرزمین اسپانیا 3- عوامل ژئوپلتیکی موثردرسقوط اندلس: 1- شبه جزیره ایبری به طور کامل فتح نشد 2- درشمال غربی اندلس ناحیه بزرگی دست نخورده باقی مانده بود )سيد محمد طهطا وي ، غروب افتاب دراندلس : علل انحطاط حكومت مسلمانان دراسپانیا ،تهران،1381،ص31- 30)

اسلاید 18: علل درونی رکود تمدن اسلامی

اسلاید 19: علل وعوامل درونی : 1- استبداد 2- دنیاگرایی وتحجرودورشدن ازاسلام راستین

اسلاید 20: 1- استبداد: درهردوره وعصری ازتاریخ تمدن بشری شاهد برهی هایی زمانی مختلفی هستیم که ازآنهابه عنوان دوره استبداد یاد شده است . به عقیده برخی استبداد بیشتر مختص جوامع شرقی است وبرخی این پدیده رابه تمام جوامع تعمیم می دهند ومعتقدند که هر کشوری در دورهایی ازتاریخ خودبااستبداد پادشاهان دست وپنجه نرم کرده است.

اسلاید 21: تعریف استبداد: استبداددرلغت به معنای «یکه وتنها»،«به خودی خودبه کاری پرداختن »و«خودرأی بودن »است . عبدالرحمان کواکبی اندیشمند عرب می گوید:«استبداددرلغت به معنای آن است که شخص درکاری که شایسته مشورت است ، بررأی خویش اکتفا نماید.» همچنین کواکبی استبداد رااز لحاظ سیاسی «تصرف کردن یک نفر یاجمعی ....درحقوق ملتی بدون ترس ازبازخواست ...»می داند. (عبد الرحمان کواکبی ،طبایع الاستبداد،ترجمه عبد الحسین قاجار،به کوشش صادق سجا دی ، تهران ، تاریخ ایران ، 1364، ص 16)

اسلاید 22: براین اساس میتوان استبدادراخودرأیی و خودکامگی دانست که مستلزم و متضمن نظامی است که درآن دولت ودرتحلیل نهایی فردی که دررأس دولت قراردارددرمقابل ملت ، هیچگونه تعهد و مسولیتی ندارد. یعنی نظامی که درآن اساس حکومت بربی قانونی است به این معنی که قوانین و مقررات موجود فقط تازمانی نافذند که مستبد کل یاگماشتگان او صلاح خود رادر آن بدانند. درست به همین علت است که اصطلاحات قانون وضابطه در نظام استبدادی معناومحتوایی ندارد . (محمد علی کاتوزیان ، استبداد، دموکراسی ونهضت ملی ، تهران ، نشرمرکز ، 1372،ص12)

اسلاید 23: منشأ استبداد در کشورهای اسلامی : 1- اقتصاد و شیوه آبیاری . 2- مالکیت عمومی......... 3- بروکراسی،دیوانسالاری

اسلاید 24: 1- اقتصاد و شیوه آبیاری : ازجمله مشکلات عمده کشاورزان ایران اززمان های دورتاکنون مسأله آب آبیاری بوده است .این موضوع دولتهای مقتدر رابرآن می داشت تاازیک سو بابستن سدهاوایجادقنات ها وغیره فعالیت های کشاورزی راممکن وگاه تویعه دهند وازسوی دیگر موجب می شد که قدرت مرکزی ازاین امتیاز نهایت استفاده رابکند وبه تحکیم بیش از پیش توان سلطه خود بپردازد . ( مرتضی راوندی ، تاریخ اجتماعی ایران ، تهران ،نگاه ، 1374، ج2، ص 288)

اسلاید 25: 2- مالکیت عمومی : مسأله آبیاری باعث شد قدرت مرکزی کشاورزان راتحت انقیاد خوددرآورد وسعت این سرزمین نیازبه شبکه های عظیم آبیاری واداره آن رابرای بهره برداری از اراضی مزروعی اجتناب ناپذیر ساخت ، همچنین نیاز حیاتی به آبیاری مصنوعی پیدایش سازمانهای مقتدر مرکزی و استقرار قدرت مطلقه فردی زابه همراه می آورد . فرمانروای مستبد ازلحاظ صوری به نمایندگی اجتماع مالک فرضی کلیه اراضی و عهده دار اداره امورآنهابود. (مصطفی وطن خواه ، موانع تاریخی توسعه نیافتگی در ایران ، تهران ، 1380، ص 9-135)

اسلاید 26: پیامد های استبداد: 1- درجامعه استبدادزده مخروط استبدادشکل می گیرد 2- تلفیقی از بی حقوقی و قدرتمندی هم زمان درجامعه 3- فردیت در چنین جوامعی شکل نمی گیرد ........... 4- تعاملات اجتماعی در چنین جوامعی رشد نخواهد کرد 5- فرهنگ در چنین جوامعی رشد وتوسعه نمی یابد..... (احمد سیف ، پیش درآمدی براستبدادسالاری درایران ، تهران ، چشمه ، 1379، ص 27)

اسلاید 27: استبداددرجوامع اسلامی: 1- اسلام باخودرأی بودن مخالف وبنای حکومت رابراصل مترقی مشورت قرارداده است 2- پس ازپیامبر خلفای راشدین به گونه ای رفتار می کردند که مردم ازآنها بامیل ورضایت درونی اطاعت می کردند 3- اززمان به قدرت رسیدن بنی امیه بسیاری از مسائل تغییریافت وسیاست مداراوتحمل حکومت ازبین رفت(1 ) 4- دردوران خلفای عباسی ازایجاد قتل مخالفان خود فروگذار نبودند 1-(جرجی زیدان ،تریخ تمدن اسلامی ، ترجمه ی علی جواهر کلام ، تهران ، امیرکبیر، 1369، ص 4-723)

اسلاید 28: 2- دنیاگرایی ،تحجرودورشدن ازاسلام راستین: پیامبر اسلام شیوه زندگی خودرابه گونه ای تنظیم کرده بود که از هرنوع اسراف وتبذیر وتجمل پرهیزمی کرد. خوراک ومسکن وپوشاک اوهمانند عادی ترین افرادجامعه بودوازهرنوع تجمل دوری می کرد. درحالی که باشروع خلافت بنی امیه دنیاگرایی و تجمل منجربه دوری مسلمانان ازاسلام راستین شدوعامل تحجرمانعی برسرراه تعقل و نواندیشی وباعث رکود تمدن وفرهنگ اسلامی بوده است.

اسلاید 29: الف :دنیاگرایی : ابن خلدون معتقدبود که حکومتها همانند یک انسان دارای عمرودوره های مختلف زایش ،رشدوجوانی وضعف وپیری هستندومعتقد است که دولت ها اززمان پیدایش تامرحله زوال پنج مرحله رامی گذرانند : 1- مرحله پیروزی که فردفرمانروابا بهره گیری ازپیوندهای قومی قدرت رادردست می گیرد 2- با تثبیت فرماندهی قدرت رادرانحصار خوددر می آورد ...................................... 3- باحفظ خودکامگی ازمزایای آسودگی وآرامش تکیه براریکه قدرت بهره مند می شود...... 4- این مرحله باخرسندی حاکمان ورعایا همراه است دوره اوج فرامی رسد ................... 5- حکومت روبه انحطاط و زوال نهاده و آخرین مرحله اسراف و تبذیر آغاز می شود....... ( عبدالرحمان ابن خلدون ، مقدمه ابن خلدون ،ترجمه محمد پروین گنابادی ، تهران ، بنگاه ترجمه ونشر کتاب ، 1336)

اسلاید 30: ب: تحجرمعانی تحجر: ایستایی ، تحول ناپذیری ، جمود وبرنتابیدن فرهنگ و ارزش های حقیقی و متعالی .تحجردرحوزه اندیشه وتفکر رخ می دهد واگردرزمینه گرایش ورفتار ظاهرشود جمودنام دارد .درمفاهیم قرآنی نبزاز تحجر به عنوان مانعی برای شناخت حقیقت یادشده است.پس تحجر علت عدم پذیرش حق و گرایش به کمال و سعادت واقعی است .محمد جواد رودگر، تحجر وتجدد ازمنظر استاد مطهری ، کتاب نقد ، سال هفتم ، شماره 2و3، بهاروتابستان 82، ص 50-49 .

اسلاید 31: استاد مطهری سه جریان کلی راشناسایی کرده که به شدت گرفتار جمود اندیشی بوده اند : 1- جریانی که نظریه «حسبناکتاب الله»رادررسیدن به مقاصد حکومتی وسیاسی اش مطرح کرده است . 2- جریانی که دربرابر آن «حسبنا احادیثناواخبارنا»راطرح کردند وبه مجهور ساختن قران کریم اهتمام ورزیدند 3- جریانی که درقالب تقدس مسئله معرفت ناپذیری و دست نایافتنی بودن آموزه های قرانی رامطرح کردند و شعار «اَین التراب و رب الارباب »آنان به«تعطیل فکری »انجامید آنان را مطلعه نامیده اند . همان منبع ، ج 6،ص 900-878 .

اسلاید 32: ج ) جریان های عقلی وعقل گریز در جهان اسلام1- برخی اندیشمندان دلایل و ریشه های افول فرهنگ و تفکر اسلامی رابه دوره خلافت متوکل عباسی (247-232)نسبت داده اند که به زمره هواداران سنت و حدیث پیوست وباعقاید معتزله مخالفت کرد وجدل ومناظره در آرا و عقاید را ممنوع کرد .2- گسترش تصوف در قرن ششم و هفتم هجری رانیز باید اضافه کردتاجایی که برخی از محققان از این جریان به عنوان آفت بزرگ علوم عقلی به ویژه فلسفه واستدلال یاد کرده اند.

اسلاید 33: 1- دکتر صادق زیبا کلام ، ماچگونه ما شدیم ریشه یابی علل عقب ماندگی درایران، ص 213-257 2- رنه گروسه ، تاریخ جنگ های صلیبی ، ترجمه ولی الله شادان ، تهران ، نشر فروزان ، 1377، ص1-9 3- عبدلله ناصری طاهری ، بیت المقدس شهرپیامبر ان ، تهران ، سروش ، 1367،ص8-97 4- شیرین بیانی ، مغولان وحکومت ایلخانی در ایران ، تهران سمت ، 1379،ص 17-10 دائره المعارف بزرگ اسلامی ، ج10،ذیل اندلس ، عنایت الله فاتحی نژاد 5- حسین مونس ، سپیده دم اندلس ، ترجمه حمیدرضا شیخی ، مشهد ، آستان قدس رضوی ،1373، ص36-25 6- محمد ابراهیم آیتی ، اندلس یاتاریخ حکومت مسلمین دراروپا ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1363، 7- سید محمد طهطاوی ، غروب آفتاب در اندلس :علل انحطاط حکومت مسلمانان در اسپانیا ريالتهران ،دارالصادقین ،1381،ص17-16 8- عبد الرحمان کواکبی ، طبایع الاستبداد ، ترجمه عبد الحسین قاجار ، به کوشش صادق سجادی ، تهران ، تاریخ ایران ، 1364، ص16 9- محمد علی کاتوزیان ، استبداد ،دموکراسی و نهضت مای ، تهران ، نشر مرکز ،1372، ص12 10- مرتضی راوندی ، تاریخ اجتماعی ایران ، نگاه ، 1347، ج2، ص288 11- مصطفی وطن خواه ، موانع تاریخی توسعه نیفتادگی درایران ، تهران ، 1380، ص 9-135 12- احمد سیف ، پیش درامدی براستبداد سالاری درایران ، تهران ، چشمه، 1379، ص27 13- جرجی زیدان ، تاریخ تمدن اسلام ، ترجمه علی جواهر کلام ، تهران امیر کبیر ، 1369، ص 4-723 14 – عبدالرحمان ابن خلدون ، مقدمه ابن خلدون ، ترجمه محمد پروین گنابادی ، تهران بنگاه ترجمه و نشر کتاب ،1336 محمد جواد رودگر، تحجروتجدد از منظر استاد مطهری ، کتاب نقد ، سال هفتم ، شماره 2و3، بهاروتابستان ،82،ص50-49

اسلاید 34: تدوین کنندگان: علی سالاری رضاسالاری