فلسفه دعا و نیایش

فلسفه دعا و نیایش

اسلاید 1: دعا ونیایش بسم الله الرحمن الرحیم

اسلاید 2: درس تفسیر موضوعی را می توانید در وبلاگ های زیر مطالعه کنید Uitafsir.mihanblog.irT-m-g.blogfa.comساعت های مشاوره وراهنمایی شنبه 12 - 10/50 سه شنبه 12 - 50 /10 مکان :گروه معارف دانشگاه اصفهان

اسلاید 3: سخنان آلکسیس کارل در باره دعا آلكسيس كارل جرّاح و فيزيولوژيست معروف فرانسوى كه بعدها مقيم امريكا شده، همان شخصى كه كتاب انسان موجود ناشناخته را كه بسيار جالب و عميق است نوشته و يك بار هم برنده جايزه نوبل شده، راجع به حقيقت دعا كتابى دارد به نام نيايش كه ترجمه هم شده است. او مى‏گويد: «دعا عالى‏ترين حالت مذهبى در انسان است و حقيقت آن پرواز روح بشر است به سوى خدا.» «3»هم او مى‏گويد: «در وجدان انسان شعله فروزانى است كه گاه و بيگاه انسان را متوجّه خطاهاى خويش مى‏كند، متوجّه گمراهيها و كج فكرى‏هايش مى‏سازد. همين شعله فروزان است كه انسان را از راه كجى كه مى‏رود باز مى‏دارد.» «4» مجموعه‏آثاراستادشهيدمطهرى ج‏3 394 حقیقت دعا ارتباط قلبی و روحی است و زبا ن ترجمان قلب است ع غ

اسلاید 4: وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَ لْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ ( بقره 186 )ترجمه :و هر گاه بندگانم از تو درباره من پرسند (بگو:) همانا من نزديكم دعاى نيايشگر را آن گاه كه مرا مى‏خواند پاسخ مى‏گويم. پس بايد دعوت مرا بپذيرند و به من ايمان آورند، باشد كه به رشد رسند.شان نزول:كسى از پيامبر ص پرسيد: آيا خداى ما نزديك است تا آهسته با او مناجات كنيم؟ يا دور است تا با صداى بلند او را بخوانيم؟ آيه فوق نازل شد و (به آنها پاسخ داد كه خدا به بندگانش نزديك است) «1». (1) مجمع البيان ذيل آيه مورد بحث. منبع :تفسير نمونه، ج‏1، ص: 637

اسلاید 5: جالب اينكه در اين آيه كوتاه خداوند هفت مرتبه به ذات پاك خود اشاره كرده و هفت بار به بندگان! و از اين راه نهايت پيوستگى و قرب و ارتباط و محبت خود را نسبت به آنان مجسم ساخته است!.وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ.أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ. فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي. وَ لْيُؤْمِنُوا بِي. لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ. تفسير نمونه، ج‏1، ص: 638

اسلاید 6: آرى او به ما نزديك است، چگونه ممكن است از ما دور باشد در حالى كه او در قلب ما جای دارد و همیشه با ماست وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ (ق 16 ) ترجمه :ما انسان را آفريديم و وسوسه‏هاى نفس او را مى‏دانيم، و ما به او از رگ قلبش نزديكتريم‏فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ (83) وَ أَنْتُمْ حِينَئِذٍ تَنْظُرُونَ (84) وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَ لكِنْ لا تُبْصِرُونَ ( 85 واقعه 83-85) پس چرا هنگامى كه جان به گلوگاه مى‏رسد (توانايى بازگرداندن آن را نداريد)؟! 84- و شما در اين حال نظاره مى‏كنيد (و كارى از دستتان ساخته نيست).و ما به او نزديكتريم از شما ولى نمى‏بينيد.در جزوه نیستمن مثل شما بی وفا نیستم شما رها می کنید و می روید دنبال زندگی خویش و بعدا فراموش می کنید اما من همیشه در کنار مرده و دیگران هستم . من هستم در کنار انسان محتضر ولی شما نمی بینید و... ع غ

اسلاید 7: معانى دعا 1-خواند ن ،مناجات‏با خدا ،نيايش دعا های از صحیفه سجادیه و دعای عرفات نوشته شود 2- سئول كردن و در خواست داشتن 3- عبادت كردن -جريان حضرت ابراهيم و مقايسه آن با حضرت يعقوب -داستان حضرت زكريا كه در خواست بود نه مناجات

اسلاید 8: داستان حضرت ع یعقوب و یوسف عوَ تَوَلَّى عَنْهُمْ وَ قالَ يا أَسَفى‏ عَلى‏ يُوسُفَ وَ ابْيَضَّتْ عَيْناهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ ( یوسف84)يعقوب از فرزندان روى گرداند(بعد از اینکه بنیامین در مصر ماند و انها بر گشتند) و گفت: اى دريغا بر يوسف، پس اندوه خود را فرو مى‏خورد (تا آنكه) دو چشمش از اندوه سفيد (و نابينا) شد.قالُوا تَاللَّهِ تَفْتَؤُا تَذْكُرُ يُوسُفَ حَتَّى تَكُونَ حَرَضاً أَوْ تَكُونَ مِنَ الْهالِكِينَ ( یوسف85 ) (فرزندان يعقوب به پدرشان) گفتند: به خدا سوگند تو پيوسته يوسف را ياد مى‏كنى، تا آنكه بيمار و لاغر شوى و (يا مشرف به مرگ و) از بين بروى.قالَ إِنَّما أَشْكُوا بَثِّي وَ حُزْنِي إِلَى اللَّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ ( یوسف 86) (يعقوب) گفت: من ناله (آشكار) و حزن (پنهان) خود را فقط به خدا شكايت مى‏برم و از (عنايت و لطف) خداوند چيزى را مى‏دانم كه شما نمى‏دانيد.درست است که حضرت یعقوب ع بی تابی می کرد و لی امیدش به خدا بود ونه به دیگران ع غ

اسلاید 9: داستان حضرت ابراهیم قالُوا حَرِّقُوهُ وَ انْصُرُوا آلِهَتَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ فاعِلِينَ (68) قُلْنا يا نارُ كُونِي بَرْداً وَ سَلاماً عَلى‏ إِبْراهِيمَ (انبياء 69) گفتند: او را بسوزانيد و خدايان خود را يارى كنيد، اگر كارى از شما ساخته است.69- (سرانجام او را به درياى آتش افكندند ولى ما) گفتيم: اى آتش سرد و سالم بر ابراهيم باش.سلطه‏گران زورگو براى تحريك توده‏هاى ناآگاه، معمولا از نقطه‏هاى ضعف روانيشان استفاده مى‏كنند، چرا كه آنها روانشناسند و بر كار خود مسلط! همانگونه كه در اين ماجرا كردند و شعارهايى دادند كه به اصطلاح به رگ غيرت آنها بخورد گفتند: اينها خدايان شما هستند، مقدساتتان به خطر افتاده، سنت نياكانتان زير پا گذاشته شده، غيرت و حميت شما كجا است؟ چرا اين قدر ضعيف و زبون هستيد چرا خدايانتان را يارى نمى‏دهيد، ابراهيم را بسوزانيد و خدايانتان را يارى بدهيد اگر كارى از شما ساخته است و توانى در تن و قدرتى در جان داريد.ببينيد همه مردم از مقدساتشان دفاع مى‏كنند، شما كه همه چيزتان به خطر افتاده است.

اسلاید 10: خلاصه امثال اين لاطائلات بسيار گفتند و مردم را بر ضد ابراهيم شوراندند آن چنان كه بجاى چند بار هيزم كه براى سوزاندن چندين نفر كافى است هزاران بار بر روى هم ريختند و كوهى از هيزم، و به دنبال آن دريايى از آتش به وجود آوردند، تا با اين عمل هم انتقام خود را بهتر گرفته باشند، و هم ابهت و عظمت پندارى بتها كه سخت با برنامه ابراهيم آسيب ديده بود تا حدى تامين شود، تاريخ نويسان در اينجا مطالب بسيارى نوشته‏اند كه هيچگونه بعيد به نظر نمى‏رسد:از جمله اينكه مى‏گويند: چهل روز مردم براى جمع‏آورى هيزم كوشيدند و از هر سو هيزمهاى خشك فراوانى جمع‏آورى كردند، كار به جايى رسيد كه حتى زنانى كه كارشان در خانه پشم‏ريسى بود از درآمد آن پشته هيزمى تهيه كرده بر آن مى‏افزودند، و بيماران نزديك به مرگ از مال خود مبلغى براى خريدارى هيزم وصيت مى‏نمودند و حاجتمندان براى برآمدن حاجاتشان نذر مى‏كردند كه اگر به مقصود خود برسند فلان مقدار هيزم بر آن بيفزايند. به همين جهت هنگامى كه آتش از جوانب مختلف در هيزمها افكندند به اندازه‏اى شعله‏اش عظيم بود كه پرندگان قادر نبودند از آن منطقه بگذرند.بديهى است به چنين آتش گسترده‏اى نمى‏توان نزديك شد تا چه رسد به اينكه بخواهند ابراهيم را در آن بيفكنند، ناچار از منجنيق استفاده كردند، ابراهيم را بر لاى آن نهاده و با يك حركت سريع به درون آن درياى آتش پرتاب نمودند «1».

اسلاید 11: در رواياتى كه از طرق شيعه و اهل تسنن نقل شده مى‏خوانيم:هنگامى كه ابراهيم را بالاى منجنيق گذاشتند و مى‏خواستند در آتش بيفكنند، آسمان و زمين و فرشتگان فرياد بركشيدند، و از پيشگاه خداوند تقاضا كردند كه اين قهرمان توحيد و رهبر آزاد مردان را حفظ كند.و نيز نقل كرده‏اند: جبرئيل به ملاقات ابراهيم آمد و به او گفت: ا لك حاجة؟ آيا نيازى دارى تا به تو كمك كنم؟ابراهيم ع در يك عبارت كوتاه گفت: اما اليك فلا: اما به تو، نه! (به آن كسى نياز دارم كه از همگان بى‏نياز و بر همه مشفق است).

اسلاید 12: در اين هنگام جبرئيل به او پيشنهاد كرد و گفت: فاسئل ربك پس نيازت را از خدا بخواه.و او در پاسخ گفت: حسبى من سؤالى علمه بحالى: همين اندازه كه او از حال من آگاه است كافى است! در حديثى از امام باقر ع مى‏خوانيم: در اين هنگام ابراهيم با خدا چنين راز و نياز كرد: يا احد يا احد يا صمد يا صمد يا من لم يلد و لم يولد و لم يكن له كفوا احد توكلت على اللَّه‏ «1».اين دعا به عبارتهاى ديگرى در كتب ديگر نيز آمده است.

اسلاید 13: به هر حال ابراهيم ع در ميان هلهله و شادى و غريو فرياد مردم به درون شعله‏هاى آتش فرستاده شد، آن چنان مردم فرياد شادى كشيدند كه گويى شكننده بتها براى هميشه نابود و خاكستر شد.اما خدايى كه همه چيز سر بر فرمان او است، حتى سوزندگى را او به آتش ياد داده، و رمز محبت را او به مادران آموخته، اراده كرد اين بنده مؤمن خالص در اين درياى آتش سالم بماند، تا سند ديگرى بر اسناد افتخارش بيفزايد، چنان كه قرآن در اينجا مى‏گويد: به آتش گفتيم اى آتش سرد و سالم بر ابراهيم باش (قُلْنا يا نارُ كُونِي بَرْداً وَ سَلاماً عَلى‏ إِبْراهِيمَ).منبع :تفسير نمونه، ج‏13، ص: 444-446

اسلاید 14: جریان دیگر از حضرت ابراهیم ع فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قالَ يا بُنَيَّ إِنِّي أَرى‏ فِي الْمَنامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ ما ذا تَرى‏ قالَ يا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ(صافات 102)پس چون نوجوان در كار و كوشش به پاى او رسيد، پدر گفت: اى فرزندم! همانا در خواب (چنين) مى‏بينم كه تو را ذبح مى‏كنم پس بنگر كه چه مى‏بينى و نظرت چيست؟ فرزند گفت: اى پدر! آن چه را مأمور شده‏اى انجام ده كه به زودى اگر خدا بخواهد مرا از صبر كنندگان خواهى يافت.فَلَمَّا أَسْلَما وَ تَلَّهُ لِلْجَبِينِ (103) وَ نادَيْناهُ أَنْ يا إِبْراهِيمُ (104) قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيا إِنَّا كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ (105) إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِينُ (106)پس چون هر دو تسليم (فرمان ما) شدند و ابراهيم، گونه‏ى فرزند را بر خاك نهاد (تا ذبحش كند)،او را ندا داديم كه اى ابراهيم!حقّاً كه رؤيايت را تحقق بخشيدى (و امر ما را اطاعت كردى)، همانا ما نيكوكاران را اين گونه پاداش مى‏دهيم (و نيّت عمل خير آنان را به جاى عمل قبول مى‏كنيم). همانا اين همان آزمايش آشكار بود.  خداوند در زمان پیری دو فرزند به حضرت ابراهیم داده بود ع غ

اسلاید 15: اهمّیت دعا؛ روايات متعددى كه از پيغمبر گرامى اسلام ص و ساير پيشوايان بزرگ ع نقل شده اهميت دعا را كاملا روشن مى‏سازد: 1- عبد اللَّه بن سنان مى‏گويد از امام صادق ع شنيدم كه فرمود: زياد دعا كنيد زيرا دعا كليد بخشش خداوند و وسيله رسيدن به هر حاجت‏ است، نعمتها و رحمتهايى نزد پروردگار است كه جز با دعا نمى‏توان به آن رسيد! و بدان هر در را كه بكوبى عاقبت گشوده خواهد شد! «1».تفسير نمونه، ج‏1، ص: 6392- در حديثى از پيغمبر گرامى اسلام ص آمده است:الدعاء هو العبادة: دعا عبادت است «3».(3) مجمع البيان جلد 8 صفحه 528

اسلاید 16: - در حديث ديگرى از امام صادق ع مى‏خوانيم: يكى از يارانش سؤال كرد ما تقول فى رجلين دخلا المسجد جميعا كان احدهما اكثر صلاة، و الآخر دعاء فايهما افضل؟ قال كل حسن: چه مى‏فرمايى در باره دو نفر كه هر دو وارد مسجد شدند يكى نماز بيشترى بجا آورد، و ديگرى دعاى بيشترى، كداميك‏ از اين دو افضلند؟ فرمود: هر دو خوبند.سؤال كننده مجددا عرض كرد: قد علمت، و لكن ايهما افضل؟: مى‏دانم هر دو خوبند ولى كداميك افضل است.امام فرمود: اكثرهما دعاء، اما تسمع قول اللَّه تعالى ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِينَ: آن كس كه بيشتر دعا مى‏كند افضل است، مگر سخن خداوند متعال را نشنيده‏اى كه مى‏فرمايد: ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ...سپس افزود هى العبادة الكبرى: دعا عبادت بزرگ است «1».(1) مجمع البيان جلد 8 صفحه 529

اسلاید 17: ادامه بحث اهمیت دعا در روايتى از امام صادق ع آمده است: مقاماتى نزد خداوند است كه راه وصول به آن تنها دعاست:انّ عند اللَّه عز و جل منزلة لا تنال الا بمسالة، و لو ان عبدا سدّ فاه و لم يسئل لم يعط شيئا، فاسئل تعط، انه ليس من باب يقرع الا يوشك ان يفتح لصاحبه!: نزد خدا مقامى است كه جز با دعا و تقاضا نمى‏توان به آن رسيد، و اگر بنده‏اى دهان خود را از دعا فرو بندد و چيزى تقاضا نكند چيزى به او داده نخواهد شد، پس از خدا بخواه تا به تو عطا شود، چرا كه هر درى را بكوبيد و اصرار كنيد سرانجام گشوده خواهد شد «1».تفسير نمونه، ج‏20، ص: 147-149

اسلاید 18: فلسفه دعا و نيايش‏***شبهات در باره ی دعاآنها كه حقيقت و روح دعا و اثرات تربيتى و روانى آن را نشناخته‏اند ايرادهاى گوناگونى به مساله دعا دارند:گاه مى‏گويند: دعا عامل تخدير است، چرا كه مردم را بجاى فعاليت و كوشش و استفاده از وسائل پيشرفت و پيروزى، به سراغ دعا مى‏فرستد، و به آنها تعليم مى‏دهد كه بجاى همه اين تلاشها دعا كنند! و گاه مى‏گويند: اصولا آيا دعا كردن فضولى در كار خدا نيست؟! خدا هر چه را مصلحت بداند انجام مى‏دهد، او به ما محبت دارد، مصالح ما را بهتر از خود ما مى‏داند، پس چرا ما هر ساعت مطابق دلخواه خود از او چيزى بخواهيم؟! و زمانى مى‏گويند: از همه اينها گذشته آيا دعا منافات با مقام رضا و تسليم در برابر اراده خداوند ندارد؟آنها كه چنين ايرادهايى را مطرح مى‏كنند از آثار روانى، اجتماعى و تربيتى و معنوى دعا و نيايش غافلند؟ به عبارت دیگر از فلسفه دعا غافل هستند ع غ

اسلاید 19: 1-نیاز به تکیه گاه استوار انسان براى تقويت اراده و بر طرف كردن ناراحتيها به تكيه گاهى احتياج دارد، دعا چراغ اميد را در انسان روشن مى‏سازد. مردمى كه دعا و نيايش را فراموش كنند، با عكس العملهاى نامطلوب روانى و اجتماعى مواجه خواهند شد.و به تعبير يكى از روانشناسان معروف: فقدان نيايش در ميان ملتى برابر با سقوط آن ملت است! اجتماعى كه احتياج به نيايش را در خود كشته است معمولا از فساد و زوال مصون نخواهد بود.البته نبايد اين مطلب را فراموش كرد كه تنها صبح نيايش كردن و بقيه روز همچون يك وحشى به سر بردن بيهوده است، بايد نيايش را پيوسته انجام داد و در همه حال با توجه بود تا اثر عميق خود را در انسان از دست ندهد «1».نیایش پیوسته ع غ 2-نجات از بن بست های مادی و معنوی آنان كه براى دعا اثر تخديرى قائلند معنى دعا را نفهميده‏اند، زيرا معنى دعا اين نيست كه از وسائل و علل طبيعى دست بكشيم و بجاى آن دست به دعا برداريم، بلكه مقصود اين است بعد از آنكه نهايت كوشش خود را در استفاده از همه وسائل موجود به كار بستيم، آنجا كه دست ما كوتاه شد و به بن‏بست رسيديم به سراغ دعا برويم، و با توجه و تكيه بر خداوند روح اميد و حركت را در خود زنده كنيم، و از كمكهاى بى دريغ آن مبدء بزرگ مدد گيريم.بنا بر اين دعا مخصوص به نارساييها و بن‏بستها است، نه عاملى به جاى عوامل طبيعى.دعا در زمان بن بست دعا به معنای در خواست است ع غ

اسلاید 20: 3-کسب قابلیت برای به دست اوردن سهم زیادتر از فیض بی پایان الهی از آنچه گفتيم پاسخ اين ايراد كه مى‏گويند دعا بر خلاف رضا و تسليم است نيز روشن شد، زيرا دعا همانطور كه در بالا شرح داده شد يك نوع كسب قابليت براى تحصيل سهم زيادتر از فيض بى‏پايان پروردگار است.به عبارت ديگر انسان به وسيله دعا توجه و شايستگى بيشترى براى درك فيض خداوند پيدا مى‏كند، بديهى است كوشش براى تكامل و كسب شايستگى بيشتر عين تسليم در برابر قوانين آفرينش است، نه چيزى بر خلاف آن.از همه گذشته دعا يك نوع عبادت و خضوع و بندگى است، و انسان به وسيله دعا توجه تازه‏اى به ذات خداوند پيدا مى‏كند، و همانطور كه همه عبادات اثر تربيتى دارد دعا هم داراى چنين اثرى خواهد بود.

اسلاید 21: و اينكه مى‏گويند: دعا فضولى در كار خدا است! و خدا هر چه مصلحت باشد انجام مى‏دهد توجه ندارد كه مواهب الهى بر حسب استعدادها و لياقتها تقسيم مى‏شود، هر قدر استعداد و شايستگى بيشتر باشد سهم بيشترى از آن مواهب نصيب انسان مى‏گردد.لذا مى‏بينيم امام صادق ع مى‏فرمايد:ان عند اللَّه عز و جل منزلة لا تنال الا بمسالة: در نزد خداوند مقاماتى است كه بدون دعا كسى به آن نمى‏رسد! «2».دانشمندى مى‏گويد: وقتى كه ما نيايش مى‏كنيم خود را به قوه پايان ناپذيرى كه تمام كائنات را به هم پيوسته است متصل و مربوط مى‏سازيم «3».و نيز مى‏گويد: امروز جديدترين علم يعنى روانپزشكى همان چيزهايى را تعليم مى‏دهد كه پيامبران تعليم مى‏دادند، چرا؟ به علت اينكه پزشكان روانى دريافته‏اند كه دعا و نماز و داشتن يك ايمان محكم به دين، نگرانى و تشويش و هيجان و ترس را كه موجب نيم بيشترى از ناراحتيهاى ما است بر طرف مى‏سازد «1».منبع :تفسير نمونه، ج‏1، ص: 639-642 (1) آئين زندگى صفحه 152. (3) آئين زندگى صفحه 156.در مرحله عمل راضی هستم ولی در مقام نظر و اندیشه همت بالاتری دارم و می خواهم به مراحل بالاتر برسم اگر پدر مهربان و حکیمی دارم که خزانه او پر است و می توان با کسب قابلیت بیشتر به مراحل بالاتر رسید چرا درنگ کنم ؟ ع غ

اسلاید 22: مفهوم واقعى دعا پس از آنكه دانستيم كه دعا در مورد نارساييهاى قدرت ما است، نه در مورد توانايى و قدرت، و به عبارت ديگر دعاى مستجاب دعائى است كه به مضمون أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ (سوره نمل آيه 62) به هنگام اضطرار و عقيم ماندن تمام تلاشها و كوششها انجام گيرد، روشن مى‏شود كه مفهوم دعا درخواست فراهم شدن اسباب و عواملى است كه از دائره قدرت انسان بيرون باشد آن هم از كسى كه قدرتش بى‏پايان و هر امرى براى او آسان است.ولى اين درخواست نبايد تنها از زبان انسان صادر شود، بلكه از تمام وجود او برخيزد، و زبان در اين قسمت نماينده و ترجمان تمام ذرات وجود انسان و اعضا و جوارح او باشد.هماهنگی قلب و زبان در زمان اضطرار اتفاق می افتد ع غ س

اسلاید 23: البته بايد توجه داشت كه يك نوع ديگر دعا داريم كه حتى در موارد قدرت و توانايى نيز انجام مى‏گيرد، و آن دعائى است كه نشان دهنده عدم استقلال قدرتهاى ما در برابر قدرت پروردگار است، و به عبارت ديگر مفهوم آن توجه به اين حقيقت است كه اسباب و عوامل طبيعى هر چه دارند از ناحيه او دارند، و به فرمان او هستندكوتاه سخن اينكه دعا يك نوع خود آگاهى و بيدارى دل و انديشه، و پيوند باطنى با مبدء همه نيكيها و خوبيها است، لذا در سخنان حضرت على ع مى‏خوانيملا يقبل اللَّه عز و جل دعاء قلب لاه‏: خداوند دعاى غافل‏دلان را مستجاب نمى‏كند «1».(1 و 2) اصول كافى جلد 2- صفحه 342 باب الاقبال على الدعاء حديث 1.

اسلاید 24: هیچ چیزی بدون اجازه خدا اتفاق نمی افتد وَ ما كانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ كِتاباً مُؤَجَّلاً وَ مَنْ يُرِدْ ثَوابَ الدُّنْيا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ يُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِي الشَّاكِرينَ (ال 145عمران هيچ كس جز به فرمان خدا نمى‏ميرد، (و اين) سرنوشتى است تعيين شده. و هر كس پاداش دنيا را بخواهد از آن به او مى‏دهيم، و هر كس پاداش آخرت را بخواهد از آن به او مى‏دهيم، و بزودى سپاسگزاران را پاداش خواهيم داد.وَ ما كانَ لِنَفْسٍ أَنْ تُؤْمِنَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ يَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذينَ لا يَعْقِلُونَ (100)در حالى كه هيچ كس جز به اذن و اراده‏ى الهى توفيق ايمان ندارد و خداوند پليدى (ترديد و كفر) را بر كسانى كه نمى‏انديشند مقرّر مى‏دارد.1 مردم نه مجبور به ايمانند (طبق آيه‏ى قبل) و نه بدون هدايت و توفيق الهى، به ايمان آوردن موفّق مى‏شوند. «2» «إِلَّا بِإِذْنِ اللَّه‏ما أَصابَ مِنْ مُصيبَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَليمٌ (11 تغابن )هيچ مصيبتى رخ نمى‏دهد مگر به اذن خدا، و هر كس به خدا ايمان آورد خداوند قلبش را هدايت مى‏كند، و خدا به همه چيز دانا است.

اسلاید 25: شرایط اجابت دعا 1-شرط اولش اين است كه واقعاً خواستن و طلب در وجود انسان پيدا شود و تمام ذرات وجود انسان مظهر خواستن گردد. همان طورى كه اگر در يك نقطه بدن يك احتياجى پيدا شود تمام اعضا و جوارح شروع مى‏كنند به فعاليت و حتى ممكن است عضوى به مقدار زيادى از كار خود بكاهد براى رفع احتياجى كه در فلان نقطه بدن پيدا شده است. اگر مثلًا تشنگى بر انسان غلبه كند اثر تشنگى در وجناتش پيدا مى‏شود، حلق و كبد و معده و لب و زبان و كام همه «آب» مى‏گويند. اگر هم در آن حال بخوابد آب را به خواب مى‏بيند، چون واقعاً بدن محتاج به آب است. احتياج روحى و معنوى انسان- كه جزئى از عالم خلقت است- نسبت به كل جهان همين‏طور است. روح انسان جزئى است از عالم وجود؛ اگر واقعاً خواهش و احتياجى دروجودش پيدا شود، دستگاه عظيم خلقت آن را مهمل نمى‏گذارد.

اسلاید 26: فرق است بين خواندن دعا و دعاى واقعى. تا دل انسان با زبان هماهنگى نداشته باشد دعاى واقعى نيست. بايد در دل انسان جداً و واقعاً خواست و طلب پيدا شود، حقيقتاً در وجود انسان احتياج پديد آيد كه: هر كجا دردى دوا آنجا رود هر كجا فقرى نوا آنجا رود هر كجا مشكل جواب آنجا رود هر كجا پستى است آب آنجا رود آب كم جو تشنگى‏آور به دست تا بجوشد آبت از بالا و پست امَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ اذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السّوءَ «1».آيا كيست كه مضطر را هنگام نياز اجابت كند و بدى را از وى دور سازد؟ (او بهتر است يا اين بتهاى ناتوان؟)منبع :مجموعه‏آثاراستادشهيدمطهرى ج‏23 785 شرايط دعا ..... ص : 784

اسلاید 27: 1- براى اجابت دعا بايد قبل از هر چيز در پاكى قلب و روح كوشيد، و از گناه توبه كرد، و خودسازى نمود، و از زندگى رهبران الهى الهام گرفت.از امام صادق ع نقل شده كه فرمود:اياكم ان يسئل احدكم ربه شيئا من حوائج الدنيا و الاخرة حتى يبدء بالثناء على اللَّه و المدحة له و الصلاة على النبى و آله، ثم الاعتراف بالذنب، ثم المسالة: مبادا هيچ يك از شما از خدا تقاضايى كند مگر اينكه نخست حمد و ثناى او را بجا آورد و درود بر پيامبر و آل او بفرستد بعد به گناه خود نزد او اعتراف (و توبه) كند سپس دعا نمايد «3». (3) سفينة البحار جلد اول صفحه 448 و 449. [.....] تفسير نمونه، ج‏1، ص: 642-643

اسلاید 28: 2- در پاكى زندگى از اموال غصب و ظلم و ستم بكوشد، و تغذيه او از حرام نباشد از پيامبر اسلام ص نقل شده:من احب ان يستجاب دعائه فليطب مطعمه و مكسبه‏: كسى كه دوست دارد دعايش مستجاب گردد بايد غذا و كسب خود را پاك كند «1».3- از مبارزه با فساد و دعوت بسوى حق خود دارى نكند، زيرا آنها كه امر بمعروف و نهى از منكر را ترك مى‏گويند دعاى مستجابى ندارند، چنان كه از پيامبر اسلام ص نقل شده:لتامرن بالمعروف و لتنهن عن المنكر، او ليسلطن اللَّه شراركم على خياركم و يدعوا خياركم فلا يستجاب لهم: بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد و الا خداوند بدان را بر نيكان شما مسلط مى‏كند و هر چه دعا كنند مستجاب نخواهد شد! «2».در حقيقت ترك اين وظيفه بزرگ نظارت ملى نابسامانيهايى در اجتماع به وجود مى‏آورد كه نتيجه آن خالى ماندن صحنه اجتماع براى بدكاران است، و دعا براى برطرف شدن نتايج آن بى اثر است زيرا اين وضع نتيجه قطعى اعمال خود انسان مى‏باشد. امر به معروف و نهی از منکر یعنی احساس مسئولیت در برابر دیگران ع غ

اسلاید 29: 4- عمل به پيمانهاى الهى- ايمان و عمل صالح و امانت و درستكارى يكى ديگر از شرائط استجابت دعا است. زيرا آن كس كه به عهد خويش در برابر پروردگارش وفا نكند نبايد انتظار داشته باشد كه مشمول وعده اجابت دعا از ناحيه پروردگار باشد.كسى نزد امير مؤمنان على ع از عدم استجابت دعايش شكايت كرد و گفت با اينكه خداوند فرموده دعا كنيد من اجابت مى‏كنم، چرا ما دعا مى‏كنيم و به اجابت نمى‏رسد؟! اما در پاسخ فرمود: قلب و فكر شما در هشت چيز خيانت كرده (لذا دعايتان مستجاب نمى‏شود):1- شما خدا را شناخته‏ايد اما حق او را ادا نكرده‏ايد، بهمين دليل شناخت شما سودى بحالتان نداشته!.2- شما به فرستاده او ايمان آورده‏ايد سپس با سنتّش به مخالفت برخاسته‏ايد ثمره ايمان شما كجا است؟3- كتاب او را خوانده‏ايد ولى به آن عمل نكرده‏ايد، گفتيد شنيديم و اطاعت كرديم سپس به مخالفت برخاستيد

اسلاید 30: 4- شما مى‏گوئيد از مجازات و كيفر خدا مى‏ترسيد، اما همواره كارهايى مى‏كنيد كه شما را به آن نزديك مى‏سازد ...5- مى‏گوئيد به پاداش الهى علاقه داريد اما همواره كارى انجام مى‏دهيد كه شما را از آن دور مى‏سازد ...6- نعمت خدا را مى‏خوريد و حق شكر او را ادا نمى‏كنيد.7- به شما دستور داده دشمن شيطان باشيد (و شما طرح دوستى با او مى‏ريزيد) ادعاى دشمنى با شيطان داريد اما عملا با او مخالفت نمى‏كنيد.8- شما عيوب مردم را نصب العين خود ساخته و عيوب خود را پشت سر افكنده‏ايد ... با اين حال چگونه انتظار داريد دعايتان به اجابت برسد؟ در حالى كه خودتان درهاى آن را بسته‏ايد؟ تقوا پيشه كنيد، اعمال خويش را اصلاح نمائيد امر به معروف و نهى از منكر كنيد تا دعاى شما به اجابت برسد.

اسلاید 31: اين حديث پر معنى با صراحت مى‏گويد:وعده خداوند به اجابت دعا يك وعده مشروط است نه مطلق، مشروط به آنكه شما به وعده‏ها و پيمانهاى خود عمل كنيد در حالى كه شما از 8 راه پيمان شكنى كرده‏ايد، و اگر به اين پيمان شكنى پايان دهيد دعاى شما مستجاب مى‏شود.

اسلاید 32: یا آوری :مجموع شرائط پنجگانه فوق روشنگر اين واقعيت است كه دعا نه تنها نبايد جانشين اسباب طبيعى و وسائل عادى براى وصول به هدف گردد، بلكه براى اجابت آن بايد در برنامه‏هاى زندگى دعا كننده دگرگونى كلى به عمل آيد، روحيات شخص، نوسازى شود، و در اعمال پيشين تجديد نظر گردد. آيا چسبانيدن عنوان مخدر به دعا با چنين شرايطى نشانه بى‏اطلاعى و يا اعمال غرض(غرض ورزی نیست ) نيست؟! منبع مطالب گذشته :تفسير نمونه، ج‏1، ص: 643-647

اسلاید 33: علل عدم استجابت دعا 1-اگر انسان دعا را جانشين تلاش و كوشش كند قطعا مستجاب نخواهد شد.لذا در حديثى از امام صادق ع مى‏خوانيم:اربعة لا تستجاب لهم دعوة:رجل جالس فى بيته يقول: اللهم ارزقنى، فيقال له ا لم آمرك بالطلب؟و رجل كانت له امراة فدعا عليها، فيقال له: ا لم اجعل امرها اليك؟و رجل كان له مال فافسده، فيقول: اللهم ارزقنى، فيقال له: ا لم امرك بالاقتصاد؟ ا لم آمرك بالاصلاح؟و رجل كان له مال فادانه بغير بينة، فيقال له: ا لم آمرك بالشهادة؟!

اسلاید 34: چهار گروهند كه دعاى آنها مستجاب نمى‏شود:1-كسى كه در خانه خود نشسته و مى‏گويد: خداوندا! مرا روزى ده، به او گفته مى‏شود: آيا به تو دستور تلاش و كوشش ندادم؟2-و كسى كه همسرى دارد (كه دائما او را ناراحت مى‏كند) و او دعا مى‏كند كه او از دستش خلاص شود، به او گفته مى‏شود: مگر حق طلاق را به تو ندادم؟3-و كسى كه اموالى داشته و آن را بيهوده تلف كرده، مى‏گويد: خداوندا! به من روزى مرحمت كن، اما به او گفته مى‏شود: مگر دستور اقتصاد و ميانه روى‏ به تو ندادم؟ مگر دستور اصلاح مال به تو ندادم؟4-و كسى كه مالى داشته و بدون شاهد و گواه به ديگرى وام داده، (اما وام گيرنده منكر شده، او دعا مى‏كند خداوندا قلبش را نرم كن، و وادار به اداء دين فرما) به او گفته مى‏شود: مگر به تو دستور ندادم به هنگام وام دادن شاهد و گواه بگير؟ «1». (1) اصول كافى جلد دوم باب من لا يستجاب له دعوة حديث 2

اسلاید 35: 2-خطا و اشتباه در تشخیص مصالح و مفاسدالبته عدم استجابت بعضى از دعاها علل و عوامل ديگرى نيز دارد، از جمله اينكه بسيار مى‏شود كه انسان در تشخيص مصالح و مفاسد خود به اشتباه مى‏افتد، گاه با تمام وجودش مطلبى را از خدا مى‏خواهد كه به هيچوجه صلاح او نيست، حتى ممكن است خود او بعدا واقف به چنين امرى بشود، اين درست به اين مى‏ماند كه گاهى بيمار يا كودك غذاهاى رنگينى از پرستاران خود مى‏طلبد كه اگر به خواسته او عمل كنند بيماريش افزون مى‏شود، و يا حتى جان او را به خطر مى‏افكند، در اينگونه موارد خداوند رحيم و مهربان دعا را مستجاب نمى‏كند و براى آخرت او ذخيره مى‏سازد

اسلاید 36: 3- شرایط دیگر را ندارد مثل عدم اخلاص ، عدم هماهمگی قلب و زبان و...... اين سخن را با حديثى پر معنى از امام صادق ع پايان مى‏دهيم:مرحوم طبرسى در احتجاج از آن حضرت چنين نقل مى‏كند:انه سئل ا ليس يقول اللَّه ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ؟ و قد نرى المضطر يدعوه و لا يجاب له، و المظلوم يستنصره على عدوه فلا ينصره، قال ويحك! ما يدعوه احد الا استجاب له، اما الظالم فدعاؤه مردود الى ان يتوب، و اما المحق فاذا دعا استجاب له و صرف عنه البلاء من حيث لا يعلمه، او ادخر له ثوابا جزيلا ليوم حاجته اليه، و ان لم يكن الامر الذى سئل العبد خيرا له ان اعطاه امسك عنه: از آن حضرت سؤال كردند آيا خداوند نمى‏فرمايد دعا كنيد تا براى شما اجابت كنم؟ در حالى كه افراد مضطرى را مى‏بينيم كه دعا مى‏كنند و به اجابت نمى‏رسد، و مظلومانى را مى‏بينيم كه از خدا پيروزى بر دشمن مى‏طلبند ولى آنها را يارى نمى‏كند.امام فرمود: واى بر تو! هيچكس او را نمى‏خواند مگر اينكه اجابت مى‏كند، اما ظالم دعاى او مردود است تا توبه كند، و اما صاحب حق هنگامى كه دعا كند اجابت مى‏فرمايد و بلا را از او برطرف مى‏سازد به طورى كه گاه خود او نمى‏داند، و يا آن را به صورت ثواب فراوانى براى روز نيازش به آن (روز قيامت) ذخيره مى‏كند، و هر گاه چيزى را كه بندگان تقاضا كنند مصلحت آنها نباشد خوددارى مى‏فرمايد «1».(1) تفسير صافى ذيل آيات مورد بحث‏ منبع :تفسير نمونه، ج‏20، ص: 146- 155

اسلاید 37: وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِينَ (غافر 60) ترجمه :و پروردگارتان گفت: «مرا بخوانيد تا براى شما اجابت كنم. همانا كسانى كه از عبادت من سر باز زده و تكبّر مى‏ورزند به زودى با سرافكندگى به جهنّم وارد مى‏شوند».بسيارى از مفسران دعا و خواندن را در اينجا به همان معنى معروفش تفسير كرده‏اند،.در حالى كه بعضى ديگر به پيروى از ابن عباس مفسر معروف احتمال داده‏اند كه دعا در اينجا به معنى توحيد و عبادت پروردگار است، يعنى مرا بپرستيد و به وحدانيتم اقرار كنيد ولى ظاهر همان تفسير اول است.

اسلاید 38: آيه فوق چند نكته استفاده مى‏شود:1- دعا كردن محبوب الهى و خواست خود او است.2- بعد از دعا وعده اجابت داده شده است، ولى مى‏دانيم اين وعده وعده‏اى است مشروط، و نه مطلق، دعائى به هدف اجابت مى‏رسد كه شرائط لازم در دعاو دعا كننده و مطلبى كه مورد تقاضا است جمع باشد3- دعا خود يك نوع عبادت است، چرا كه در ذيل آيه واژه عبادت بر آن اطلاق شده.و در ذيل آيه تهديد شديدى نسبت به كسانى كه از دعا كردن خوداری می کنند، مى‏گويد: كسانى كه از عبادت من استكبار مى‏ورزند به زودى با ذلت و خوارى وارد دوزخ مى‏شوند (إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِينَ)

اسلاید 39: قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزاماً ( فرقان /77) بگو: اگر دعاى شما نباشد، پروردگار من براى شما وزن و ارزشى قائل نيست (زيرا سابقه‏ى خوبى نداريد). شما حقّ را تكذيب كرده‏ايد و به زودى كيفر تكذيبتان دامن شما را خواهد گرفت. يعبؤا از ماده عبا (بر وزن عبد) به معنى سنگينى است، بنا بر اين جمله لا يعبأ يعنى وزنى قائل نيست، و به تعبير ديگر اعتنايى نمى‏كند.گرچه درباره معنى دعا در اينجا احتمالات زيادى داده شده ولى ريشه همه تقريبا به يك اصل بازمى‏گردد.بعضى گفته‏اند دعا به همان معنى دعا كردن معروف است.بعضى ديگر آن را به معنى ايمان، و بعضى به معنى عبادت و توحيد، و بعضى به معنى شكر، و بعضى به معنى خواندن خدا در سختيها و شدائد، تفسير كرده‏اند اما ريشه همه اينها همان ايمان و توجه به پروردگار است.منبع:تفسیرنمونه