مبانی آینده اندیشی

مبانی آینده اندیشی

اسلاید 1: مبانی آینده‌اندیشی نگاهی اجمالی به جعبه ابزار آینده پژوهان وحید وحیدی مطلقاسفند 1387به نام خدا

اسلاید 2: آغاز مطالعات

اسلاید 3: دلفی چیست؟مجموعه‌ای از رویه‌هایی که برای استخراج و پالایش نظرات گروهی از افراد به کار گرفته می‌شود تا این نظرات بدون معایب متداول در اظهار نظرهای رو در رو به دست آید.اولین‌بار در موسسه RAND.org به کارگرفته شد.این روش برمبنای دریافت نظرات به صورت دوره‌ای بنا می‌شود.

اسلاید 4: روش اجرا

اسلاید 5: مهم‌ترین ویژگی‌هابازخورد نظرات به کل افرادفرايند تعاملي (Interactive Process)فرايندهاي تكراري (Iterative Process)ناشناس بودن نظراتبازخوردهای آماریاستفاده گسترده از مشارکت‌کنندگان مختلف

اسلاید 6:

اسلاید 7: مرور مبانی

اسلاید 8: شكل گيري پارادايم جديد الف – پارادايم اكتشافيب – پارادايم هنجاري

اسلاید 9: الف – پارادايم اكتشافي پارادايم اكتشافي پارادايم سنتي پيش بيني بود. در اين پارادايم از آنجايي كه آينده نتيجه اي علي و معلولي از گذشته دانسته مي شد، نوعي جبري گري نيز در آن پنهان بودآينده، آينده اي محتوم، صلب و ثابت است . قابليت استفاده از ا ين جنس پيش بيني ها تنها براي شناختن آينده و تطبيق دادن وضعيت خود با آن آيندة‌ محتوم است.

اسلاید 10: ب – پارادايم هنجاري اين پارادايم با در نظر گرفتن نيروي انسان در ساخت آينده و تاريخ سعي مي كند تا آينده را بسازد. اما خود ساخت آينده باعث مي شود تا مفاهيم و سوالات جديد تري نيز طرح شود. در اين پارادايم با 3 سوال اساسي مواجه مي شويم.1-    وقوع كدام آينده ها محتمل است؟2-    آينده مطلوب ما چيست؟3-    كدام آ‌ينده وقوع مي يابد؟

اسلاید 11: فرض: وجود یک آینده ثابت و معین و قابل کشف وظیفه: کشف آینده به عنوان مثال از طریق کشف روابط علی و معلولیتصمیم‌گیری بر اساس آن آینده کشف شده و انطباق با آن برخورد با آینده: پارادايم اول- پیش‌بینیآیندهحال

اسلاید 12: آینده‌های ممکنآینده‌های باورکردنیآینده‌های محتمل اکنونآینده مطلوببرخورد با آینده: پارادايم دوم- آینده‌نگاری

اسلاید 13: سناريو هاي منطقه اي و جهانيسناريو هاي بخشي سناريوهاي كلان ملي

اسلاید 14: آینده چگونه ساخته می‌شود؟آينده‌ احتمالاً از درهم‌كنش‌ چهار مؤلفه‌ي‌ زير پديد مي‌آيد: رويدادها eventsروندها Trends تصويرها Images اقدام‌ها Actions نیروهای پیش‌ران مجموعه و خوشه‌ای سازگار از مؤلفه‌های سازنده‌ی آینده هستند که آینده را احتمالأ می‌سازند.

اسلاید 15: روندهاتغییرات منظم در داده‌ها یا پدیده‌ها در خلال زمان”روندها بر اساس این پیش‌فرض شکل می‌گیرد، تغییرات در جهان دارای پیوستگی تاریخی است. مثال: حضور زنان در پارلمان های دنیا به صورت خطی در حال افزایش است.

اسلاید 16:

اسلاید 17:

اسلاید 18:

اسلاید 19: رويدادها”وقایعی که نظم موجود در داده‌ها یا پدیده‌ها را بر هم می‌زند”رویدادها بر خلاف روندها بر اساس این پیش‌فرض شکل می‌گیرد، تغییرات در جهان دارای گسستگی تاریخی است. مثال: کشورهای تولیدکننده نفت در روز کیپور در سال 1973 صادرات نفت خود را قطع کردند. جنگ‌ ترور شخصیت ها زلزله تصميم‌ بعدي‌ غیر منتظره و ناگهانی رئيس‌ جمهور پایان ناگهانی جنگ سرد جنگ صربستان و بوسنی حمله عراق به کویت یازده سپتامبر ورشکستگی لیمن برادرز ...

اسلاید 20: تصويرها و اقدام‌هامردم‌ تصويرهايي‌ از آيـنده‌ در ذهـن‌ خود مي‌پرورانند و اقدام‌هايي‌ را بر مبناي‌ آن‌ها انجام‌ مي‌دهند .هم‌افزایی اقدامات چشم‌اندازها یا سناریوها نوعی از تصویرهایی است که به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه در ذهن مردم ایجاد می‌گردد.مثال: چشم‌انداز سفر به ماه ژول‌ ورن- تصویر آمریکای امن در فیلم‌های هالیوودی

اسلاید 21:

اسلاید 22: سیاسیاقتصادیزیست‌محیطیفناورانهاجتماعی کاهش اقتدار دولت هاادغام هرچه بیشتر اقتصاد جهانیگرم شدن کره زمینسلطه‌ی فناوری در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادیرشد جمعیت هندافزایش مطالبات عمومی برای مشارکتگذار به منابع انرژی جایگزینتغییرات ناگهانی آب و هوائی رشد اینترنتکاهش جمعیت افریقا به دلیل ایدز و سایر بیماری هاافزایش فشار برای شفافیترقابت‌پذیری از طریق نوآوریافزایش باران‌های اسیدیتغییر شیوه‌های کار و زندگی در اثر فناوری‌های ارتباطاتی پیشرفتهافزایش شهرنشینیتوانمندی بازیگران غیر دولتیرشد اقتصاد جهان توسعه یافتهضعف شدید در مدیریت ضایعات تولیدآمریکا در حال واگذاری رهبری علمی و فنی خود به کشورهای دیگرکاهش جمعیت روسیهرشد و تاثیر شرکت‌های چند ملیتی در تصمیم گیری هارشد چشمگیر تجارت الکترونیکظهور کاغذ الکترونیک برای پرهیز از جنگل زدائیرشد سیستم‌های قابل حمل تولید و ذخیره انرژیرشد جمعیت آسیای مرکزیرشد و گسترش شبکه‌های جنایتکارافزایش نقش و تاثیر سازمان جهانی تجارتاتمام منابع سوخت فسیلیگرایش روزافزون به استفاده از انرژی هسته ایرشد مهاجرت به آمریکای شمالی، استرالیا و نیوزیلندکاهش کنترل بر سلاح‌های کشتار جمعیرشد اقتصادی منطقه آسیاتاریک تر شدن جهانحرکت به سمت ریزترشدن نیمه هادی هاافزایش سن بازنشستگینفوذ بیشتر شبکه‌های قومیتی – مذهبی و بسیج امکانات بحران کاپیتالیسمکسب و کارهای نوین زیست محیطی برای تجارت دی اکسید کربن حرکت به سمت سوئیچ‌های کوانتومیافزاش حضور زنان در جامعهرقابت مذهبی بین اسلام و مسیحیت برای جذب پیروان بیشترسواد دیجیتال و محرومیت از خدمات نوین مبتنی بر فناوری اطلاعاتتکیه بر منابع تجدید پذیر انرژیحرکت به سمت الکترونیک مولکولیافزایش شهر نشینیافزایش ناهمگنی قومیتی به خاطر مهاجرتبحران تامین انرژی برای رشد اقتصادی چینآلودگی فضا با قطعات جدا شده ماهواره ها و ایستگاه‌های فضائینقشه برداری ژنومنابرابری در سلامتافزایش استقلال طلبی و تجزیه طلبیحفظ الگوی اقتصاد مقیاسفناوری بازیافت محصولات دور ریخته و پرهیز از کاربرد مواد و منابع خامرشد مهندسی بافت زندهافزایش جمعیت جوان آمریکای لاتین و خاورمیانهافزایش همکاری ها و موافقت نامه‌های بین المللیعدم تعادل در بازار کار جهانیضعف در مدیریت مواد سمی دفع شدهرشد کاربرد درمانی سلول‌های بنیادیرشد جمعیت کشورهای در حال توسعهافزایش تعداد و نفوذ نهادهای بین المللیافزایش فشار برای ارتقای سطح استاندارد زندگی در کشورهای در حال توسعه افزایش نابودی تنوع زیستیمنسوخ شدن جراحی تهاجمیافزایش مهاجرت از روستا به شهرافزایش مناقشه ها و جنگ‌های داخلی در واحدهای دولت – ملت افزایش نابرابری در توزیع ثروتگسترش سوراخ لایه ازنافزایش چالش‌های مدیریت کلانشهرهارشد شبکه‌های فراملی تروریستیافزیش همکاری‌های بین المللی اقتصادی به جای رقابتکمبود آب آشامیدنیسهولت و حجم بالای مهاجرت بین مرزیظهور قدرت‌های اقتصادی نوین چین و هندکاهش خاک مستعد کشاورزیافزایش شاغلان به کار مهاجر در کشورهای توسعه یافتهاستفاده بیشتر از اهرم‌های مالیاتی برای کاهش آسیب به محیط زیستاستمرار فرار مغزهاضعف در مدیریت بین المللی اقدامات پیشگیرانه و اصلاحیافزایش چشمیگر طول عمر گسترش شکاف بین فقیر و غنی

اسلاید 23: آینده‌نگاریForesight

اسلاید 24: تعريف آينده نگاريفرآيندي سيستماتيك، مشاركتي و گردآورنده ادراكات آينده است،كه چشم اندازي ميان مدت تا بلند مدت را با هدف اتخاذ تصميمات روزآمد و بسيج اقدامات مشترك بنا مي‌سازد.Gaveagan,2001

اسلاید 25: 5cكاركردهاي آينده نگاري 1. كاركرد ارتباطي Communicationاحياء و ترميم حلقه هاي ارتباطي (Linkage) سيستمايجاد به خلق زباني جديد (زبان مشترك ميان بازيگران) هر علم زبان تخصصي (PRIVATE LANGVAGE) خود را دارد.مسایل دارای وجوه متفاوتی هستند، و تقسیم‌بندی جاری ناقض کل‌گرایی2.تمركز بلند مدت Concentration on the longer term عمر كوتاه دولت ها،مجالس قانونگذار ،سياست گذاران و.. در اثر روش هاي دموكراتيكتمايل بهمساعدت عمليهدف مشترك ارتباطات

اسلاید 26: 5cكاركردهاي آينده نگاري (ادامه) 3. هماهنگي Coordinationجلوگیری از پيش رفتن به سمت بوروكراتيزه كردن سيستم ساختارهاي مكانيكي ، ساختارهاي ارگانيك (organic)، روابط خارج از تقسیم‌کار اداری 4. هم رايي Consensus بحران مشروعيت پيش روي نظام اداري يا تصميم گيري دولتياجماع مشروعیت اجرایی به همراه می‌آورد.

اسلاید 27: 5cكاركردهاي آينده نگاري (ادامه)5. تعهد Commitment تعهد برآمده از چهار c قبليتعهد برآمده از انتشار نتايجتاکید بر فرآیند در مقابل محصول

اسلاید 28: آیا می‌توان تنها از آینده‌نگاری سایر کشورها استفاده نمود؟ وضعيت و بافت هر جامعه متفاوت است.آينده‌هاي مطلوب هر جامعه متفاوت است. شبکه‌هاي درگير ، بازيگران و ذي‌نفعان هر جامعه در تحقق متفاوت است. ارتباطات، هماهنگي، ايجاد اجماع، توجه به آينده بلندمدت، تعهد و ادراك معني از مهمترين نتايج آينده‌نگاري است که در خلال فرآيند اجراي آن به‌دست مي‌آيد و نمي‌توان از نتايج ديگران بهره برد يا آن را خريداري نمود.

اسلاید 29: معرفی تعدادی از روشها

اسلاید 30: سناریوهاScenario Planning

اسلاید 31: سناریوسناریوها داستان ها، تصاویر و یا طرح هایی درباره ی چگونگی آشکار شدن آینده هستند. آن ها داستان هایی هستند که تشریح کننده ی گستره ای از گذرگاه ها از زمان حال به آینده هستند. سناریوهای خوب ریشه در گذشته و حال دارند و مهیا کننده ی تعابیر حوادث مربوط به گذشته و حال هستند که به سمت آینده پیش برده شده اند. واژه سناريو از دنياي تئاتر و سينما گرفته شده است.

اسلاید 32: نمونه هایی از سناریوهادو نیروی پیشران را که عدم قطعیت و اهمیت بالا دارند انتخاب کرده و ماتریس 2*2را تشکیل می دهیم.3 مثال:جهانی‌شدندرگیریرقابتمنطقه‌گراییجهانی‌شدن فراگیررقابت منطقه‌ایجهانی‌شدن نابودگرجهان پسا قطبی

اسلاید 33: نمونه هایی از سناریوهادنیای جهانی شدهدنیای ملی‌گرایانهعرضه‌گراتقاضا گرارویکرد برون‌گرا5رویکرد منطقه‌ایرویکرد درون‌کرا142673

اسلاید 34: امنیت جهانی ( دنیایی با امنیت پایدار / ناامنی گسترده)جهانی شدن ( جهانی شدن فراگیر/ منطقه گرایی و ایجاد مناطق مختلف)منابع انرژی (منابع زیاد انرژی که می‌تواند ناشی از انرژی های نو، اکتشاف ذخایر نو، افزایش ضریب استحصال و ناشی از سایر انرژی های فسیلی مانند گاز یا مواد جدید نفتی جدید باشد / کمیابی منابع ) حوزه‌ی قلمرو فعالیت شرکت‌های عمده نفتی (گسترش حوزه‌ی فعالیت‌های شرکت‌های نفتی اعم از پرداختن به کل زنجیره تامین یا حتی ورود به سایر حوزه‌های کسب و کار مانند فولادسازی / تمرکز فعالیت‌ها بر بخشی از زنجیره تامین توسط هر شرکت)نوع دیدگاه به حوزه‌ی انرژی (دیدگاه تجاری و اقتصادی به انرژی/ دیدگاه سیاسی – امنیتی و استفاده از انرژی به عنوان ابزاری در خدمت این وظیفه)شیوه‌ی زندگی ( شیوه‌ی نوین زندگی شامل افزایش جابه‌جایی و شهرنشینی، راحتی کار، مصرف بالای انرژی / شیوه‌ی سنتی زندگی )وضعیت زیست‌محیطی (بحرانی شدن وضعیت محیط زیست و تمرکز بر تکنولوژی پاک/ عدم توجه جدی به مخیط زیست)مالکیت بنگاه‌های نفتی (خصوصی شدن/ دولتی شدن و ملی‌گرایی مانند وضعیت آمریکای جنوبی و حاکمیت چپگرایان)نقش بازیگران غیردولتی بین‌المللی (افزایش قدرت و تاثیرگذاری بازیگران غیردولتی مانند NGOها، اتحادیه‌های صنفی،‌ سازمان‌های نظارتی و قانون‌گذاری بین‌المللی / تمرکز قدرت در اختیار دولت‌ها)وضعیت اشتغال ( تقاضای بالای شرکت‌های نفتی به نیروی انسانی متبحر و استفاده از نیروی کار بالقوه مانند بازنشستگان یا نیروی کار مهاجر/ تناسب میان عرضه و تقاضای نیروی کار و استخدام نیروهای جدید)ساختار سازمانی و فرآیند تصمیم‌گیری (دیدگاه شبکه‌ای همراه با هوشمندی توزیع یافته، تخت شدن سازمان‌ها و افزایش بروی سپاری / تصمیم‌گیری متمرکز و ساختارهای بزرگ سازمانی)تولید ارزش افزوده در حوزه‌ی نفت( دانش بر شدن فعالیت‌ها در حوزه‌ی نفت / سرمایه بر شدن فعالیت‌ها و وابستگی رشد این شرکت‌ها به سرمایه بالا)جذابیت اشتغال در صنعت نفت و گاز (جذابیت بالا برای ورود نیروی تازه/ اشتغال در این حوزه جزو مشاغل سخت باشد و تمایل کمتری برای اشتغال باشد.) تعداد صادر کنندگان نفت ( به خاطر توجیه اقتصادی ناشی از افزایش قیمت و رشد چین و هند منابعی که پیش از این غیراقتصادی دانسته می‌شد، توجیه اقتصادی بیابد و تعداد کشورهایی که در بازار نفت حضور دارند افزایش یابد/ به دلیل رشد مصرف انرژی هر کشوری به میزان تولید خود مصرف کند و تعداد صادرکنندگان نفت و گاز به شدت کاهش یابد.)وضعیت استقلال سیاسی (افزایش میزان تمایل به تجزیه طلبی‌های قومی و منطقه‌ای / شدت گرفتن یکپارچگی ملی و افزایش احساسات ملی‌گرایانه)

اسلاید 35: برنامه‌ریزی بر پایه فرضAssumption Based Planning

اسلاید 36: برنامه‌ریزی بر پایه فرض در یک نگاهفرضهای نقض شدهبرنامهفهرست همه فرضهارخدادهای باورکردنیفرضهای باربر آسیب پذیرعلائم هشداراقدامات بیمه کنندهاقدامات شکل دهندهدر همه برنامه ها - از برنامه سینما و پیک نیک رفتن گرفته تا برنامه های یک ارتش بزرگ - فرضهائی درباره آینده وجود دارند12345

اسلاید 37: شناخت و طبقه‌بندی انواع فرضهادرخت انواع فرضها فرضهامشکل هاصریحضمنیرسیدگی شدهرسیدگی نشدهباربرغیر باربرآسیب پذیرآسیب ناپذیرراه حل هایک سویهدو سویه

اسلاید 38: شناسائی و استخراج فرضهامنابع استخراج فرضها:اسناد برنامه افراد برنامه ریزچهار تکنیک کلیدی برای شناسائی و استخراج فرضها:تعریف داستان طولانی برنامهجست و جوی افعال زمان آینده و نیز عبارت های باید و بایستی در اسناد برنامهعقلائی سازی برنامه پرسیدن سوال های خبرنگاران

اسلاید 39: شناسائی و استخراج فرضیه‌هاعقلائی‌سازی برنامههدف عمده عقلائی سازی برنامه شناسائی فرضهای ضمنی استاستفاده از پیوند منطقی و عقلانی بین وضعیت آینده و اقدامات کنونی به منظور آشکار سازی فرضهای ضمنیبرنامهفرضهااقدام ها

اسلاید 40: تفکر ارزشی Value-Focused Thinking

اسلاید 41: تفکر ارزشی چیست؟ Value-Focused Thinking ارزش یعنی آنچه برای مهم است؛ ارزش ها همان اصول ارزیابی هستند که از آنها برای ارزیابی پیامدهای بالفعل و بالقوه اقدام و عدم اقدام، گزینه های پیشنهادی و تصمیم ها استفاده می کنیم.ارزش ها از جنس معیارها، سنجه ها و اهداف هستند و شامل اصول اخلاقی، رهنمودها، اولویت ها، مطلوب ها و غیره می شوند.در هر تصمیم گیری، ارزش ها اهمیت بنیادی دارند و گزینه ها فقط ” ابزاری“ برای تحقق ارزش ها هستند. بنابراین هنگام تفکر باید نخست بر ارزش ها تمرکز کرد و نه بر گزینه هائی که احتمالا این ارزش ها را محقق می سازند.شعار تفکر ارزشی: اول ارزش ها و بعد گزینه هاتفکر ارزشی اساسا از دو فعالیت تشکیل می شود: نخست درباره چیستی خواسته هایمان تصمیم می گیریم و سپس چگونگی تحقق آنها را مشخص می کنیم.

اسلاید 42: هدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفهدفمجموعه همه اهدافچرا این هدف مهم است؟بنیادیمقطعیبه خودی خود مهم است. اهمیت آن چرائی ندارد.به خاطر تاثیری که بر یک هدف دیگر می گذارد اهمیت دارد.

اسلاید 43: 10114213123584671191516اولین هدف بنیادی دومین هدف بنیادیسومین هدف بنیادیچهارمین هدف بنیادیپنجمین هدف بنیادیسلسله مراتب اهداف بنیادی(قضاوت های مبتنی بر ارزش ها)‏عامه مردم و همه ذی نفعانشبکه اهداف مقطعی – نهائی(قضاوت های مبتنی بر واقعیت ها)‏فقط متخصصان و کارشناسان

اسلاید 44: ره‌نگار تکنولوژیاز نظر مفهومی:پیش‌بینیبرنامه‌ریزی از نظر ساختاری:لایه‌هاافق زمانیM1T1M2P1RD2RD1RD5RD3RD6RD4P4P3P2بازارT4T2T3تكنولوژيتحقيق و توسعه(R&D)محصولزمانسرمايه گذاري / منابع ماليزنجيره تأمينكاركنان / مهارت هامنابع

اسلاید 45: اشاره: چرخه عمر تکنولوژیCritical DimensionTimeمحدودیت‌های تکنولوژیکCritical dimension necessary for functionalityمنطقه پیشرفت حداکثرپیشرفت‌های کند، نزدیکی به محدودیتحرکت کند در آغاز

اسلاید 46: Critical DimensionTimeتکنولوژی قدیمی تکنولوژی نوظهوراشاره: چرخه عمر تکنولوژی

اسلاید 47: Critical DimensionTimeEmergent technologyاشاره: چرخه عمر تکنولوژی

اسلاید 48: Critical DimensionTimeتحقیقاتتولید بازار استفادهمدل Fisher-Pry & Gompretz:F = ½ (1 + tanh a (t - to))اشاره: چرخه عمر تکنولوژی

اسلاید 49: تحليل اثرات متقاطع Cross-Impact Analysisامنیتسرمایه‌گذاریمنابع انسانیرشد اقتصادی131221332

اسلاید 50: تحليل اثرات متقاطع Cross-Impact Analysisبه عنوان مثال :اگر مطالعه ای درباره موضوعی باشدکه 4 رويداد آتی در آن شناسايی شده اند، ماتريس اثرات متقابل آن می تواند بصورت زير باشد :تاثير بر رويدادهاE1E2E3E4E1E2E3E4

اسلاید 51: پارادایم جدیدتر: روشها و ابزارهاالف) روشهاي علي – معلولي ب) روش هاي تحليل روندج)استفاده از نظرات خبرگانx1X2..xny

اسلاید 52: معیارهای انتخاب روش در یک برنامه آینده‌نگاریدر دسترس بودن منابع (زمان، منابع مالی، نیروی انسانی، اطلاعات، ...)مشارکت‌کنندگان مطلوب (خبرگان، تسهیل‌کنندگان، ..)مناسب بودن حهت ترکیب با سایر روش‌هاخروجی‌های مطلوب از برنامه آینده‌نگاریکمی/ کیفی بودن نتایج یا هنجاری و اکتشافی بودن برنامهقابلیت روش‌شناسی در سازمان یا دسترسی به قابلیت‌هاتکمیل یکدیگرمتناسب بودن با سایر ویژگی‌های برنامه مانند: افق زمانی، حوزه مورد بحث، ..)

اسلاید 53: ModellingExtrapolationIndicatorsBenchmarkingQuantitative (6)Cross-impactBibliometricsMethodsCreativityInteractionExpertiseEvidenceScience fictionScanningBrainstormingEssays / Scenario writingConferences / SeminarsWild cardsSWOT analysisExpert PanelsGenius forecastingScenario workshopMorphological analysisInterviewsLiterature reviewCitizen PanelsRelevance trees / Logic chartsBackcastingRole Play/ActingR. Popper (2006)RoadmappingQuantitative Scenarios/SMICDelphiSystem/Structural analysisVoting / PollingGaming-simulationStakeholders MappingKey/Critical technologiesMulti-criteriaPatent analysisQualitative (17)Semi-quantitative (10) Creativity

اسلاید 54: ScanningScanningDelphiWild CardsCitizen panelsExpert panelsSWOTMethodology1SWOT analysisWild cardsCitizen PanelsExpert PanelsDelphiSequencing methods – example 1

اسلاید 55: ScenariosRoadmapsDelphiSWOTScanningBrainstormingEssays / Scenario writingBrainstormingScanningSWOT analysisDelphiRoadmappingMethodology2Sequencing methods – example 2

اسلاید 56: برنامه‌ریزی پابرجا Robust Planningاستراتژیفضای سناریوها سناریواستراتژی پابرجا1- تولید فضای سناریوها2- به آزمون کشیدن استراتژی‌ها در آینده3- تقویت و غنا بخشیدن به استراتژی‌هاو تولید استراتژی‌های پابرجا

اسلاید 57: مراجع:علیزاده، عزیز، وحیدی مطلق، وحید، ناظمی، امیر، ”سناریونگاری یا برنامه ریزی برپایه سناریوها“، تهران: موسسه مطالعات بین المللی انرژی، 1387ناظمی، امیر، قدیری، روح الله، ”آینده نگاری: از مفهوم تا اجرا“، تهران: مرکز صنایع نوین، 1385کینی، رالف، ترجمه وحید وحیدی مطلق، ” تفکر ارزشی: راهی به سوی تصمیم گیری خلاق“، تهران: موسسه فرهنگی انتشاراتی کرانه علم، 1381