مبانی طب سنتی ایران

مبانی طب سنتی ایران

اسلاید 1: 1

اسلاید 2: مبانی طب سنتی ایران طب نظری امور طبیعیه (فیزیولوژی)2دلایل و علائم (نشانه شناسی)

اسلاید 3: حکمتعملیوجود بدون ماده(مجردات)وجود با مادهجایگاه علومنظریاخلاقتدبیر منزلتدبیر مدن(سیاست)علوم ریاضی بررسی جسم در حال ثبات از لحاظ علوم طبیعیه بررسی جسم از لحاظ تغییراتعدد علم حساباوزان علم موسیقیوضعیت درکائنات علم نجومعلم کشاورزیعلم طبعلم حیواناتعلم نباتاتعلم طبیعی(کیمیا)علم هواشناسیعلم جغرافیاعلم معادنشکل علم هندسه3

اسلاید 4: تعریف علم طب بررسی تغییراتی که در بدن انسان ایجاد می شود و می تواند در جهت سلامتی و یا ایجاد بیماری باشد. تعریف طب بر اساس نوشته ربیع بن احمد اخوینی بخاری در کتاب «هدایة المتعلّمین فی الطب»:بِجِشکی پیشه ای بوَد که تندرستی آدمیان را نگاه دارد و چون رفته بوَد بازآرد، از روی علم و عمل. نکته مهم در این تعاریف هدف پزشکیحفظ تندرستی انسان4

اسلاید 5: تقسیم بندی علم طبطبنظریعملیامور طبیعیهحفظ الصحةاسباب و عللدلایل و علائممعالجات5

اسلاید 6: طب نظریدانشی است که چگونگی عملکرد و تغییرات بدن انسان و عوامل موثر بر آن را، که منجر به سلامتی یا بیماری می شوند، بررسی کرده و سرانجام پزشک را به تشخیص راهنمایی می کند.6

اسلاید 7: امور طبیعیه اموری که هستی، قوام و حفظ کمالات جسمی انسان، بر آنها مبتنی است. شامل هفت جزء است که به ترتیب عبارتند از:قواافعالارکاناعضااخلاطامزاجارواح7

اسلاید 8: در اصطلاح «رکن» یا «عنصر» جسم بسیطی است که به غیر خود تجزیه نمی شود و تشکیل دهنده اجزای اولیه همه موجودات است. پایه گذاران طب اخلاطی معتقد بودند عالم ماده از چهار عنصر یا رکن یا اسطقس تشکیل شده است. ارکان عالم ماده شامل «آتش، هوا، آب و خاک» هستند.هر کدام از این ارکان یا عناصر سنبل کیفیتی در طبیعت هستند.یک. ارکان8

اسلاید 9: چهار رکنخاکآبهواآتشکیفیت های اولیهسرد و خشکسرد وترگرم وترگرم و خشکجدول 1: کیفیت های اولیه ی چهار رکن تشکیل دهنده ی جهان مادی و بدن انسانطبق گفته ابن سینا کیفیت ها به دو نوع فاعله و منفعله تقسیم می شوند.: کیفیت فاعله: به کیفیتی گویند که خاصیت تأثیر گذاری بر سایر کیفیات را دارد و شامل حرارت و برودت (گرمی و سردی) است. کیفیات منفعله: به کیفیتی گویند که از کیفیات فاعله تأثیرپذیری دارد و شامل رطوبت و یبوست(تری و خشکی) است.یک. ارکان9

اسلاید 10: یک. ارکاناین چهار عنصر از نظر ویژگی های فیزیکی، به ترتیب سبکی و سنگینی (به بیان امروزی چگالی) از یکدیگر مجزا هستند. آتش: سبک مطلق هوا: سبک نسبی آب: سنگین نسبی خاک: سنگین مطلقدو عنصر سنگین در به وجود آمدن اعضا و سکون آنها نقش بیشتری دارند در حالی که دو عنصر سبک در به وجود آمدن ارواح و حرکت آنها و همچنین حرکت اعضا نقش مهم تری دارند. 10

اسلاید 11: از دیدگاه دانش حکمی طب اخلاطی، شناخت مواد مختلف به جز ویژگی سنگینی و سبکی یا به بیان دقیقتر امروزین، چگالی، نیازمند بررسی خصوصیات دیگری نیز هست که ویژگیهایی از جمله رنگ، بو، طعم و کیفیات چهارگانه گرمی، سردی، خشکی و تری از آن جمله اند. عناصر اربعه را نمی توان به صورت مجزا در طبیعت پیدا کرد؛ بلکه عناصر در ترکیب مواد مرکب وجود دارند و بدن آدمی نیز از این عناصر تشکیل شده است. (مثال)یک. ارکان11

اسلاید 12: وظایف ارکان چهارگانه خاک عنصری: وظیفه آن ایجاد پایداری و شکل دهی و حفظ اشکال است. آب عنصری: وظیفه آن ایجاد توانایی شکل پذیری و قابلیت انعطاف در اجسام است. هوا عنصری: وظیفه آن ایجاد تخلخل و فاصله بین ذرات اجسام و افزایش لطافت و سبکی است. آتش عنصری: وظیفه آن ایجاد لطافت، نضج، سبکی و کاهش شدت سردی است.هر چه در جسمی بیشترسیالیت بیشترشکل پذیری و سیالیت بیشتر و سریعترهر چه موجود آتش عنصری آن زیادترحرکت آن بیشتر12

اسلاید 13: مثال ها: مثال اول: چدن و فولاد مثال دوم: وجود آتش عنصری زیادتر مثال سوم: افزایش غیر طبیعی آتش عنصری مثال چهارم: Gastroesophageal Reflux نمونه بیمار: Vesicorenal Reflux; Grade IV (بازگشت مثانه به کلیه)وظایف ارکان چهارگانه13

اسلاید 14: دو. مزاج ها مزاج، بنیاد اساسی پزشکی سنتی ایران است. مزاج در لغت به معنی در هم آمیختن است و در طب سنتی ایران به مفهوم کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه آمیختن ارکان با یکدیگر و فعل و انفعال آنها به وجود می آید. از دیدگاه طب سنتی هر جسمِ مرکبی از ترکیب هر چهار رکن تشکیل شده و آنچه این اجسام را از هم متفاوت می کند اختلاف مقدار این عناصر در آنهاست. مزاج، مشابه طبیعت در رکن اولیه است، با این تفاوت که از شدت و حدت آن کاسته شده و حالتی میانه را به خود گرفته است.مثال14

اسلاید 15: در جهان بی نهایت مزاج وجود دارد؛ چون نسبت آمیختن عناصر چهارگانه باهم متفاوت است.هیچ دو شخصی یکسان نیستند و بنابراین درمان یک بیماری در دو فرد یکسان نیست.دو. مزاج هابه همین علت15

اسلاید 16: مزاج ها به 9 مزاج اصلی (ذاتی) تقسیم می شوند که ممکن است از شرایط محیطی و خاص مثل فصل، سن، جنسیت و مکان زندگی تاثیر بپذیرند (مزاج اکتسابی). از 9 مزاج اصلی یک مزاج، مزاج معتدل نام دارد و 8 مزاج دیگر مزاج های غیرمعتدل هستند. دو. مزاج ها16

اسلاید 17: دو. مزاج هامزاج اصلیمعتدلغیر معتدلحقیقیغیر حقیقیمفردمرکباین نوع معتدل، در عالم خارج تحقق نمی یابد. اگر کیفیات موجود بر یکدیگر غلبه کمی داشته باشند که محسوس نباشد. این اختلاف به حدی کم است که برای ما قابل درک و محسوس نیست. طبیبان نام «معتدل فرضی طبی» بر آن می نهند.17

اسلاید 18: منظور از مزاج مفرد این است که تنها یک کیفیت مشترک بین دو رکن غلبه پیدا کرده و در نتیجه نوع مزاج بر اساس خواص آن کیفیت مشخص می شود. (مثال) مزاج های مرکب زمانی بروز می کنند که هیچ یک از دو کیفیت فاعله و منفعله یکدیگر را کاملا خنثی نکنند و از هر دو کیفیت قدری عدم تعادل بروز کند. در این حالت یکی از کیفیات فاعله همراه با یکی از کیفیات منفعله در مزاج جسم آشکار خواهد شد. دو. مزاج ها18

اسلاید 19: نسبت ارکاننسبت ارکاننسبت ارکاننسبت ارکان رکنمزاجآتش عنصریهوای عنصریآب عنصریخاک عنصریمفردگرم**مفردتر**مفردسرد**مفردخشک**مرکبگرم و خشک(صفراوی)*مرکبگرم و تر (دموی)*مرکبسرد و تر(بلغمی)*مرکبسرد و خشک(سوداوی)*جدول 2: انواع مزاج غیر معتدل ، ستاره نشان دهنده ی افزایش عنصری خاص است.19

اسلاید 20: کیفیات منفعلهکیفیات فاعلهمزاجخشکی = تری گرمی > سردی گرم خشکی = تری سردی > گرمی سرد تری > خشکی سردی = گرمی تر خشکی > تری سردی = گرمی خشک تری > خشکی گرمی > سردی گرم و تر خشکی > تری گرمی > سردی گرم و خشک تری > خشکی سردی > گرمی سرد و تر خشکی > تری سردی > گرمی سرد و خشک دو. مزاج هاجدول 3: مزاج های غیر معتدل بر اساس کیفیات فاعله و منفعله 20

اسلاید 21: 1. مزاج سن جنین انسان حرارت و رطوبت غریزی را که مایه حیات است، به هنگام انعقاد نطفه، از پدر و مادر کسب می کند. نکته: هر چه میزان این حرارت و رطوبت بیشتر باشد طول عمر آن شخص بیشتر خواهد بود. مرگ شخص زمانی فرا خواهد رسید که این حرارت و رطوبت پایان پذیرد. دوران حیات انسان به 4 مرحله اصلی تقسیم می شود: - مرحله رشد - مرحله جوانی - مرحله میانسالی - مرحله پیری 21

اسلاید 22: از تولد تا سی سالگی است. در این مرحله بدن پیوسته در حال رشد است و میزان حرارت و رطوبت آن بالاست. (مزاج گرم و تر) نوزاد بیشترین حرارت و رطوبت را دارد و به همین علت است که بیشترین میزان رشد در این مرحله است. علت اختلال رشد، به هم خوردن تعادل بین حرارت و رطوبت است. (مثال)1. مزاج سن (مرحله رشد) 22

اسلاید 23: نکته کاربردیاز این نکته می توان برای تسریع رشد کودکان کمک گرفت. از آنجا که گرمی و تری برای رشد لازم است، باید به نسبت کافی و مناسب حرارت و رطوبت به کودک برسانیم؛ بنابراین در سن رشد غذاهای معتدلی که حرارت و رطوبت کافی دارند، مثل نان گندم و گوشت مفیدند و مصرف بیش از اندازه خوراکی هایی مثل کاکائو، که باعث افزایش حرارت و غلبه خشکی می شوند، مضرند.1. مزاج سن (مرحله رشد) 23

اسلاید 24: بین سی تا چهل سالگی است. طی آن رطوبت غریزی به آرامی از دست می رود و مزاج افراد رفته رفته گرم و خشک می شود. در این دوره فرد مستعد بی خوابی و اضطراب است.1. مزاج سن (مرحله جوانی) 24

اسلاید 25: از چهل تا شصت سالگی است. در این مرحله قوای بدن به تدریج تحلیل می رود. در این دوره حرارت غریزی افت می کند و مزاج به سمت سردی و خشکی می رود. انسان در این دوران مستعد بیماری های سوداوی مانند بواسیر، واریس و افسردگی است. 1. مزاج سن (مرحله میانسالی) 25

اسلاید 26: از شصت سالگی آغاز می شود. این مرحله با ضعف شدید در قوا همراه است. مزاج این افراد سرد و تر است. البته بیشتر حکما معتقدند که در سن کهولت مزاج فرد متغیر و تابع شرایط محیط و رژیم غذایی است.1. مزاج سن (مرحله پیری) 26

اسلاید 27: فصل بهار گرم و تر است. در این فصل افرادی که مزاج گرم و تر دارند (افراد دموی)، خصوصا اگر در سن رشد باشند، مشکلات بیشتری خواهند داشت.2. مزاج فصل ها 27

اسلاید 28: فصل تابستان گرم و خشک است. علائم گرمی و خشکی در افرادِ با مزاج گرم و خشک (صفراوی)، که در دوره جوانی هم به سر می برند، تشدید میشود. در این فصل، افراد فوق الذکر و همچنین آنها که فعالیت زیادی دارند، بهتر است بیشتر غذاهای سرد و تر مانند لبنیات و آب دوغ خیار و آب میوه و هندوانه بخورند.2. مزاج فصل ها 28

اسلاید 29: فصل پاییز سرد و خشک است. در این فصل بیماری های پوستی، مانند اگزما و ترک پوست و لب ها و نیز بواسیر و افسردگی شیوع بیشتری پیدا می کند. بهتر است در این فصل بیشتر غذاهای گرم و مرطوب مانند بادام و گوشت گوسفند خورده شود.2. مزاج فصل ها 29

اسلاید 30: فصل زمستان سرد و تر است. زمینه ساز تشدید یا بروز بیماری های بلغمی است. به همین علت در افراد بالای پنجاه سال در این فصل این بیماری ها شیوع بیشتری دارد. نکته کاربردی: امروزه علت بیماری های گوارشی بیشتر غلبه سردی است. افراد با مزاج سرد و تر و همچنین افراد مسن، در زمستان، دچار ورم و درد مفاصل می شوند. این اشخاص معمولا با خوردن غذاهای گرمی بخش مانند سیر، سیاه دانه و زنجبیل احساس رضایت بیشتری خواهند داشت.2. مزاج فصل ها 30

اسلاید 31: مزاج مردان نسبت به زنان گرم تر و خشک تر است. مزاج زنان بیشتر به سردی و تری متمایل است.به همین علتخانم ها بیشتر از آقایان دچار بیماری های سرد و تر، مانند ورم و درد مفاصل می شوند.3. مزاج جنس 31

اسلاید 32: مکان های گوناگون در مزاج افراد تاثیر متفاوتی می گذارد. مزاج افراد هر منطقه به جغرافیای آنجا وابسته است. مزاج مردم مناطق کوهستانی، مثل دماوند، سرد و خشک است و جوانان با مزاج گرم در فصل تابستان بهتر است به ییلاق بروند و از هوای روح افزا و چشمه های خنک آنجا بهره ببرند. مزاج ساکنان مناطق بیابانی، مانند استان یزد، گرم و خشک است. 4. مزاج مکان ها 32

اسلاید 33: مزاج ساکنان مناطق کنار دریا، که کوه در جنوب آنها واقع شده، مثل حاشیه شمال و حوالی دریای خزر، سرد وتر است. مردم این نواحی به علت رطوبت بالا معمولا آرام و صبورند و از طرفی بیماری های مَفصلی، به خصوص در خانم ها، شیوع بیشتری دارد. به همین علت، حکما از قدیم در رژیم غذایی مردم این مناطق به اشکال گوناگون پیاز و سیر قرار داده اند و نیز پاشیدن سیاه دانه روی نان در این مناطق سنتی دیرینه است. 4. مزاج مکان ها نکته کاربردی در تنظیم مزاج بدن 33

اسلاید 34: مزاج اعضای بدن انسان از نظر ترکیب نسبی ارکان متفاوت است. علت این تفاوت در وظیفه و عملکردی است که بر عهده آنها قرار گرفته است. 5. مزاج اعضا 34

اسلاید 35: «قلب» گرم ترین و خشک ترین عضو بدن است؛ زیرا تنها عضو پرحرکت است و لازمه حرکت زیاد، حرارت و خشکی زیاد است. اگر قلب این حرارت و خشکی را از دست بدهد بزرگ، تنبل و دچار نارسایی می شود. «کبد» گرم ترین و مرطوب ترین عضو است. زیرا مهم ترین عامل رشد و تغذیه بدن است و رشد و نمو بدن با گرمی و رطوبت کافی به وجود می آید.«استخوان» سردترین عضو است و غلبه خاک عنصری در آن باعث سخت بودن و ثبات می شود. غلبه رطوبت بر استخوان سبب نرمی استخوان می شود.5. مزاج اعضا (مثال ها) 35

اسلاید 36: «چربی» سرد و تر است و افرادی که کم فعالیت می کنند دچار تجمع چربی و پدیده چاقی می شوند. «مغز» سرد و تر آفریده شده تا به علت ورود اطلاعات فراوان دچار غلبه گرمی وخشکی نشود. غلبه گرمی و خشکی بر مغز موجب تحریک پذیری، بی خوابی و اضطراب می شود. «پوست» به ویژه پوست دست و انگشتان، معتدل ترین عضو بدن است.5. مزاج اعضا (مثال ها) 36

اسلاید 37: گرمخشکترسردقلب+شریان+ورید+خون++کبد++گوشت++کلیه++طحال++مو++استخوان++غضروف++زردپی و وتر++عصب++چربی++نخاع و مغز++جدول 5: تفاوت مزاج های مختلف بدن انسان5. مزاج اعضا (مثال ها) 37

اسلاید 38: یافته های جدید درباره مزاج علت موفقیت پزشکان قدیم در تشخیص و درمان بیماری ها، طبقه بندی امراض بر اساس مزاج، گرمی و سردی و به اصطلاح پزشکی جدید «ازدیاد و نقصان متابولیسم بازآل» بود. منظور پزشکی سنتی از گرمی مزاج آن چیزی است که امروزه با هیپر تیروئیدی تطبیق دارد، و مقصود از سردی مزاج همان است که در پزشکی امروز به نام هیپو تیروئیدی یا نارسائی غده تیروئید نامیده می شود. 38

اسلاید 39: با مقایسه مطالب ذکر شده در کتاب «کامل الصناعة» تالیف علی ابن عباس مجوسی اهوازی که 1100سال پیش تالیف شده و مطالب نظیر آن در کتاب «غدد مترشحه داخلی و بیماری های آن» تالیف دکتر نصرالله کاسمی به قابل انطباق و اثبات بودن مطالبی که درباره ارتباط مزاج و تیروئید گفته شد، پی می بریم. یافته های جدید درباره مزاج39

اسلاید 40: الف) هوش تند و تیز و دقیق مربوط به شدت عمل یا حسن عمل تیروئید است، به همین سبب تیروئید را غده هوش لقب داده اند؛ در برابر کندی و رخوت روحی و جسمی را که ممکن است تا بلاهت و حمق پیش رود از آثار ضعف عمل تیروئید می دانند. ب) کسی که مزاجش گرم است، ذکی (با ذکاوت) و فطن (دارای هوش تند و تیز) می باشد، و کسی که مزاجش سرد است بلید (کند ذهن) و قلیل الفهم (که همان رخوت روحی و بلاهت است) می باشد. یافته های جدید درباره مزاج40

اسلاید 41: مقایسه 13علامت هیپوتیروئیدی و13علامت سردی مزاجبر اساس کتب «غدد مترشحه داخلی و بیماری های آن» و «کامل الصناعة»یافته های جدید درباره مزاج41

اسلاید 42: - بهت جسمی، روحی و تنزل و انحطاط در اعمال ارگانیک بدن، و روی هم رفته تمامی اعمال حیاتی به صورت کند و آرام صورت می گیرد. - تمام اعمال نفسانی، حیوانی و طبیعی کُند و ناقص هستند. - ارتشاح نسج زیر جلدی در همه جای بدن دیده می شود؛ در سینه و حفره ترقوه به شکل توده چربی، در شکم به شکل یک پیش بند و در اطراف اندام جنسی به شکل ورم جلوه می کند. - کثرة الشحم و قله اللحم: یعنی زیادی پی و کمی گوشت بدن. یافته های جدید درباره مزاج42

اسلاید 43: - کم خونی چه از لحاظ شماره گلبول ها و چه از لحاظ مقدار هموگلبین دیده می شود. خون جریان طبیعی ندارد و علت کبودی (سیانوز) چهره و پایان اندام ها از آنجاست. - سپیدی رنگ بدن (علامت کم خونی است) و تیرگی آن هرگاه سردی مزاج زیاد باشد. - حرارت بدن پایین است و بین 36 و 37 درجه نوسان دارد. - و اذا لمس وجد بارداً: یعنی اگر بدن را لمس کنیم آن را سرد حس میکنیم. یافته های جدید درباره مزاج43

اسلاید 44: - بدن به کمترین سرمایی حساس است. - یکی از دلایل برای شناختن مزاج ها سرعت واکنش اعضای بدن است؛ اگر در برابر گرما زود متاثر شود علامت گرمی مزاج و اگر از سرما زود متاثر گردد، علامت سردی مزاج است. - برخی کند ذهنی ها و دیر فهمی ها به بی کفایتی های خفیف تیروئید نسبت داده می شود. - و یکون قلیل الفهم بطئی الذهن بلیداً: قلیل الفهم مطابق با دیرفهمی ها و بطئی الذهن مطابق با کند ذهنی ها. یافته های جدید درباره مزاج44

اسلاید 45: - زبان حجیم می شود و سخن گفتن را دشوار می سازد. - ثقیل اللسان: یعنی زبان سنگین می شود. - به کندی راه می رود و با شک و تردید قدم از قدم بر می دارد. - بطئی المشی متوقفاً فی الامور: یعنی به کندی راه می رود و در امور توقف می کند. - ناتوانی جنسی در مردان دیده می شود. - قلیل الجماع: یعنی نزدیکی جنسی را کم انجام می دهد. 10. - کم دلی و ترس غلبه دارد که نتیجه بی کفایتی تناسلی است. - جباناً خائفاً: یعنی خجالتی و ترسو است. یافته های جدید درباره مزاج45

اسلاید 46: - بیمار به غذا اشتها ندارد. - ناقص الشهوة: یعنی اشتها ناقص و ضعیف است. 12. - غذایی که می خورد به سختی و کندی هضم می شود. - بطئی الهضم: یعنی دیر هضم می شود. 13. - قلب آرام و نبض آهسته می زند. - و نبضه بطیئاً: یعنی نبض آهسته می زند. یافته های جدید درباره مزاج46

اسلاید 47: سه. اخلاط خلط، جسم روان و مرطوبی است که در نتیجه تغییرات انجام شده روی غذا در بدن پدید می آید. منظور از ماده مرطوب در این تعریف مرطوب بالفعل است، زیرا در غیر این صورت صفرا که از آن به گرم و خشک یاد میکنیم از حیطه تعریف خلط خارج می شد. غذا در پی ترشحات دهان و معده، جویدن و حرکات دستگاه گوارش به ماده ای به نام کیلوس معدی تبدیل می شود. این ماده سوپ مانند از راه عروق ماساریقا (مزانتریک) به کبد می رود و آنجا نیز با حرارت کبدی به کیموس کبدی تبدیل می شود. 47

اسلاید 48: بدن دارای3نوع هضم است: هضم اول، معده ای و نتیجه آن کیلوس معده ای، و ماده دفعی آن مدفوع است؛ هضم دوم، کبدی و نتیجه آن کیموس کبدی، و ماده زاید آن ادرار است؛ هضم سوم، عضوی و ماده دفعی آن عرق است. هر کدام از اعضای بدن از همه اخلاطی که در سراسر عروق در حال گردش است به میزان نیاز و به تناسب وظیفه و مزاج خود برداشت می کنند. (مثال) اختلال در مواد اولیه و اختلال در هر یک از مراحل هضم باعث اختلال در تولید متعادل اخلاط می شود. باید هضم، جذب و حرارت به مقدار کافی باشد. زیرا ممکن است فرد غذای سالم بخورد، ولی دستگاه گوارش یا اعضای دیگر مشکل داشته باشند و اخلاط ناسالم تولید کنند. سه. اخلاط 48

اسلاید 49: کیموس کبدی دربردارنده چهار خلط به نام سودا، بلغم، دم و صفرا است. تعادل این اخلاط نقش مهمی در حفظ سلامتی دارد. بسیاری از بیماری ها در پی به هم خوردن تعادل آنها عارض می شود. سه. اخلاط 49

اسلاید 50: آشنایی با بعضی از تعاریف: نُضج: یعنی گوارش کامل و اینکه هر ماده ای بتواند قوام لازم برای استفاده شدن در بدن را پیدا کند. نضج خلط یعنی اعتدال هر خلط در کیفیت و کمیت و قوام شایسته و متناسب آن بطوریکه برای تندرستی سودمند باشد. یک خلط با غلظت بیش از حد، هنگام نضج رقیق تر می شود. یک خلط با رقت بیش از حد، در صورت نضج یافتن غلیظ تر می شود. سه. اخلاط 50

اسلاید 51: آشنایی با بعضی از تعاریف: هر جسم برای تشکیل شدن نیاز به اسباب و عواملی دارد که از آن به اسباب چهارگانه یاد می شود که عبارتند از: سبب مادی: ماده اولیه ای که جسم از آن به وجود می آید. سبب فاعلی: عاملی که روی ماده اثر کرده و جسم را ایجاد میکند. سبب صوری: طرح ساختاری و شکل جسم. سبب نهایی (غائی): کاربرد و هدفی که از جسم انتظار می رود. سه. اخلاط 51

اسلاید 52: مایعی است سرخ و گرم و مرطوب بیشترین حجم اخلاط را دارد. جایگاه آن در کبد است و از راه عروق در بدن جاری است. خون برترین و مفیدترین اخلاط است. رساننده غذا به اعضا است. سه. اخلاط * خون (دَم) 52

اسلاید 53: اسباب چهارگانه خون طبیعی: سبب مادی: خوردنی ها و نوشیدنی های معتدل سبب فاعلی: حرارت معتدل سبب صوری: پختگی و نضج کامل و خوب سبب غائی: تغذیه و رشد و نمو بدن گرم و تر نگه داشتن بدن جایگزینی مواد مصرف شده در بدن تولید روح حیوانی سه. اخلاط * خون (دَم) 53

اسلاید 54: مشخصات خون: خون طبیعی: سرخ رنگ بدون بوی بد بسیار شیرین با قوام معتدل خون غیر طبیعی: مزاج آن گرم تر یا سردتر شده است. با خلط فاسد مخلوط گشته است. سه. اخلاط * خون (دَم) 54

اسلاید 55: از نظر حجم در مرتبه دوم است. مایعی است که در معده و کبد تولید می شود و همراه با خون در جریان است. مزه آن شیرین است و طبع آن سرد و تر است. بلغم در اثر پخته شدن و نضج به خون تبدیل می شود. (خون خام) وجود بلغم برای اندام های بلغمی، مانند مغز ضروری است. سه. اخلاط * بلغم 55

اسلاید 56: اسباب چهارگانه بلغم طبیعی: سبب مادی: قسمت غلیظ و لزج و تر از مواد غذایی سبب فاعلی: حرارت کمتر از اعتدال سبب صوری: پختگی و نضج ناقص سبب غائی: آمادگی برای تبدیل شدن به خون جایگزینی رطوبات بدن باعث تسهیل حرکات مفصلی و کمک به رطوبت مفاصل و اعضای متحرک و جلوگیری از خشکی سایر اعضا مخلوط شدن با خون و تغذیه بعضی اعضا مثل مغز و نخاع سه. اخلاط * بلغم 56

اسلاید 57: مشخصات بلغم: طبیعی: بدون بو، مایل به شیرینی، قوام معتدل و مستعد تبدیل به خون غیرطبیعی: مخاطی (اختلاف قوام قابل حس) خام (اختلاف قوام نامحسوس) مائی (بسیار رقیق) جَصّی (بسیار غلیظ) شور (اختلاط با مِرِّه صفرا) ترش (اختلاط با سودای ترش) سه. اخلاط * بلغم گس (اختلاط با سودای خام) بی مزه (عدم تاثیر حرارت یا اختلاط با بلغم مائی) 57

اسلاید 58: مایعی زرد رنگ، تلخ و گرم و خشک حجم کمی دارد. این خلط در جگر تولید می شود و جایگاه آن در کیسه صفرا است. صفرای طبیعی همان کف خون است و سرخ مایل به زرد صفرا سبب شستن روده ها از بلغم می شود و باعث تحریک دفع ریه نیازش به صفرا بیشتر است و در دم و بازدم معین ریه است. سه. اخلاط * صفرا 58

اسلاید 59: اسباب چهارگانه صفرای طبیعی: سبب مادی: قسمت لطیف و گرم و تند و چرب از غذا سبب فاعلی: حرارت معتدل سبب صوری: پختگی و نضج کامل و مایل به زیاد سبب غائی: تلطیف و ترقیق خون برای نفوذ زیاد در مویرگ ها و مجاری ظریف و تنگ تحریک روده ها برای احساس دفع تغذیه بعضی اعضا مثل ریه و کیسه صفرا سه. اخلاط * صفرا 59

اسلاید 60: مشخصات صفرا: طبیعی: سرخ مایل به زرد و سبک تند و تیز و تلخ و رقیق غیرطبیعی: مِرِّه صفرا (اختلاط با بلغم رقیق) مُحیّ (اختلاط با بلغم غلیظ) محترقه (اختلاط با سودای سوخته) کُرّاثی (ناشی از احتراق محیّ) زنجاری (ناشی از احتراق کرّاثی) سه. اخلاط * صفرا 60

اسلاید 61: طبع آن سرد و خشک است. ماده ای سیاه رنگ است که در کبد تولید می شود و جایگاهش در طحال است. مزه آن گس مایل به تلخی است. در واقع رسوباتی است که در خون ایجاد می گردد و تیرگی خون از آن است. یک قسمت از سودا همراه خون و باعث قوام آن است. قسمتی دیگر به طحال می رود و باعث تقویت دهانه معده و سبب تحریک اشتها می شود. سه. اخلاط * سودا 61

اسلاید 62: اسباب چهارگانه سودای طبیعی: سبب مادی: قسمت غلیظ و خشک از غذاها مثل ماهی دودی سبب فاعلی: حرارت معتدل سبب صوری: غلظت و رسوب و سیاهی سبب غائی: تغذیه بعضی اعضا مانند استخوان و طحال و مو و ناخن برانگیختن اشتها ایجاد انقباض و استحکام در بعضی از اعضا سه. اخلاط * سودا 62

اسلاید 63: مشخصات سودا: طبیعی: رسوب خون طبیعی طعم ترش و گس غیرطبیعی: سوختن صفرا = سودای صفراوی سوختن بلغم = سودای بلغمی سوختن خون = سودای خونی (دموی)سوختن سودای طبیعی = سودای سوداوی سه. اخلاط * سودا 63

اسلاید 64: چهار. اعضا (اندام ها) عضو یا اندام از ترکیب اخلاط پدید می آید. اعضا بسته به میزان امتزاج از هر خلط یا رکن واجد مزاج های مختلف خواهند شد و در نهایت، مزاج کل بدن برآیند و میانگین مزاج اعضا می باشد. اندام ها مفرد یا مرکب اند. 64

اسلاید 65: اندام مفرد آن است که اجزای تشکیل دهنده اش یکسان است. این اندام ها شامل استخوان، غضروف، وتر، عصب، شریان، ورید، غشا، پوست، چربی، گوشت، مو، ناخن و رباط است. اندام مرکب به اعضایی از بدن گفته می شود که از اندام های مفرد تشکیل شده اند. این اندام ها شامل چشم، گوش و دست است. چهار. اعضا (اندام ها) 65

اسلاید 66: اندام ها از نظر کاربردی به دو دسته تقسیم می شوند چهار. اعضا (اندام ها) اعضای رئیسه اعضای غیر رئیسه خادم الرئیسه غیر خادم الرئیسه 66

اسلاید 67: بسیار پر اهمیت هستند و صدمه به آن ها باعث آسیب به حیات فرد و یا بقای نسل می شود. این اعضا منشا نیروهای نخستین مغز می باشند و عبارتند از: از نظر بقای شخص: - قلب: منشا نیروی حیاتی بدن - مغز: منشا نیروی حسی و حرکتی بدن - کبد: منشا نیروی غذارسان بدن از نظر بقای نوع: - بیضه ها و تخمدان ها اعضای رئیسه 67

اسلاید 68: خادم الرئیسه (در خدمت اعضای رئیسه هستند): شریان ها، وریدها، اعصاب و مجاری منی غیر خادم الرئیسه: مرئوسه: از طریق شریان و اعصاب و ورید، قوا را از اعضای رئیسه می گیرند که شامل کلیه، معده، طحال و ریه هستند. غیر مرئوسه: قوای غریزی دارند و به آنها نیرویی نمی رسد، مانند استخوان و غضروف اعضای غیر رئیسه 68

اسلاید 69: هر عضوی در بدن مزاج خاص خود را دارد و در حالت سلامت با توجه به مزاج خود در حالت تعادل است. (مثال) اعضای دارای مزاج گرم: قلب، کبد، ریه، گوشت، ماهیچه، طحال، کلیه ها و شریان ها اعضای دارای مزاج سرد: پیه، چربی، مو، استخوان، غضروف، عصب، مغز و نخاع اعضای دارای مزاج تر: پیه، چربی، مغز، نخاع، گوشت، پستان، بیضه ها، ریه و جگر اعضای دارای مزاج خشک: مو، ناخن، استخوان، غضروف، رباط، وتر، غشا، شریان، ورید، عصب حرکتی و قلب چهار. اعضا (اندام ها) 69

اسلاید 70: پنج و شش. ارواح و قوا منظور از ارواح اجسام لطیفی است که از بخارهای اخلاط پدید می آیند. روح طبی که در حیطه علوم طبیعی درباره آن بحث می شود، با روح مجرد غیرمادی که در علوم الهیات به آن پرداخته اند، متفاوت است. روح طبی دارای لطافت، سیالیت و حرکت است. 70

اسلاید 71: بین روح طبی و روح شرعی الفتی موجود است مانند زوجین و مادامی که این علاقه محکم است، بدن زنده و بیدار است و هنگامی که در اثر خستگی، قلّت علاقه پدیدار شود، خواب حاصل می گردد و چنانچه قطع علاقه کلی صورت گیرد، باعث فساد جسم و موت است. طریق تولد روح بدین گونه است که وقتی خون به بطن چپ قلب وارد می گردد نضج یافته و لطیف می شود و بعضی از اجزایش به بخار لطیفی استحاله می یابد که همان روح است. هنگام تناول غذا روح تقویت می گردد و با قلّت غذا ضعیف می شود.پنج و شش. ارواح و قوا 71

اسلاید 72: قوا به سه دسته تقسیم می شود پس روح نیز به سه دسته تقسیم میشود: روح طبیعی: جایگاه آن در کبد است. در تغذیه و رشد و نمو موثر است. از کبد توسط وریدها به تمام بدن نفوذ می یابد. روح نفسانی: جایگاه آن در مغز است. در حس و حرکت و تدبیر نقش دارد. از مغز توسط اعصاب به تمام اعضا می رسد. روح حیوانی: جایگاه آن در قلب است. توسط شریان ها در سراسر بدن منتشر می شود. وظیفه اش رساندن نسیم تازه و دور کردن بخارات اعضا است و در ترس وخشم موثر است. پنج و شش. ارواح و قوا 72

اسلاید 73: قوا نیرویی است که از حرکت روح حاصل می شود. قوا نیروهای انجام افعال در عضو هستند که موجب فعل و انفعالات در بدن می شوند. ارواح را می توان حامل قوا در نظر گرفت یعنی قوا را از عضو مبدا به عضو مقصد منتقل می کند ولی در عین حال حرکت روح نیز به تحریک قوت است. پنج و شش. ارواح و قوا 73

اسلاید 74: قواقوای حیوانیقوای طبیعی قوای نفسانی نکته: بسیاری از فیلسوفان و همه طبیبان بخصوص جالینوس بر این باورند که هرکدام از این قوای سه گانه دارای عضوی رئیس در بدن می باشند که آن عضو، کانون آن نیرو بوده و منشا صدور افعال آن شمرده می شود. پنج و شش. ارواح و قوا 74

اسلاید 75: کانون قوای حیوانی، قلب است. این قوه ابزار روح حیوانی است و روح نفسانی را نیز یاری می کند. فایده قوه حیوانی، حیات بخشیدن به بدن، حفظ حرارت غریزی و زنده نگهداشتن اعضا است تا آمادگی پذیرش روح نفسانی و طبیعی را پیدا کند و نهایتا باعث ایجاد حرکت، انرژی و اعمال حیاتی می شود. قوای حیوانی 75

اسلاید 76: این قوا در تغذیه بافت ها و اندام ها نقش دارد و کانون آن در کبد است. قوای طبیعی به دو قسمت تقسیم می شودقوای طبیعی قوای مخدومه قوای خادمه 76

اسلاید 77: قوای مخدومه از دو جنبه بررسی می شود: بقای شخص: غاذیه: قوه ای است که غذا را برای تغذیه بدن تعبیه می کند تا غذا شکل عضوی به خود بگیرد. نامیه: قوه ای است که با رساندن غذا، به نمو و تناسب طبیعی بدن کمک می کند. قوای طبیعی (مخدومه) 77

اسلاید 78: قوای طبیعی (مخدومه) قوای مخدومه از دو جنبه بررسی می شود: بقای نوع: مولِّده: پیدایش منی و تهیه مواد اولیه اعضا جهت قبول صورت و عمل قوه مصوَّره مصوَّره: نقشه و شکل اعضا و صورت عضوی پوشاندن به ماده مستعد ایجاد شده 78

اسلاید 79: جاذبه: برای جذب آنچه منفعت دارد. ماسکه: نگهداری مواد تا تغییرات لازم صورت گیرد. هاضمه: تغییر در مواد تا به قوام شایسته هضم برسند. دافعه: دفع مواد غیرضروری از عضو قوای طبیعی (خادمه) 79

اسلاید 80: کانون قوای نفسانی در مغز (دِماغ) است. این قوه باعث حس و حرکت و تدبیر و تعقل است. قوای نفسانی به 3 نوع تقسیم می شود: قوای محرکه قوای مدرکه قوای مدبّره (تدابیر امور و معیشت) قوای نفسانی 80

اسلاید 81: به دو قوه باعثه و فاعله تقسیم می شود: قوه باعثه: شخص را به عمل مفید و نافع تحریک می کند و از عامل مضر دور میکند. قوه فاعله: قوه ای است که دستورات قوه باعثه را توسط عضلات اجرا می کند. قوای نفسانی (قوای محرکه) 81

اسلاید 82: به قوای ظاهری و باطنی تقسیم می شود: قوای ظاهری: همان حواس پنجگانه هستند. قوای باطنی: 5 نوع است: حس مشترک: درک صور محسوس قوه خیال: حفظ صور محسوس قوه متصرفه: تصرف در صور محسوس و تصور اشیای خیالی قوه وهم: درک معانی جزئی محسوسات قوه حافظه: حفظ معانی غیر محسوس قوای نفسانی (قوای مدرکه) 82

اسلاید 83: حس مشترک محل آن اول بطن قدامی مغز است. آنچه که حواس ظاهری درک می کنند و در باطن از آن آگاهی می شود به این حس تعلق دارد. خیال محل آن آخر بطن قدامی مغز است. خیال قوه ای است که آنچه را که از صور محسوسات به محل حس مشترک آمده باشد، پس از ذخیره، اثر آن را نگه می دارد.قوای نفسانی (قوای مدرکه) 83

اسلاید 84: متصرفه (متفکره) محل آن اول بطن میانی مغز است. قوه ای است که در صور محسوسه و معانی آنها دخل و تصرف می نماید. مانند تخیل انسان دوسر این قوه در آنچه خیال نگه داشته دستکاری می کند. مانند تخیلات عجیب مثل مرغی سر گاو دارد.قوای نفسانی (قوای مدرکه) 84

اسلاید 85: وهم محل آن آخر بطن میانی مغز است. قوه ای است که معانی جزئی متعلق به محسوسات از نظر قبول کردن یا رد کردن، دوستی و دشمنی و صداقت و ناراستی را درک می کند. وَهم نیرویی است که در حیوان حکم می کند که مثلا گرگ دشمن است و کسی که محبت می کند، دوست است. قوای نفسانی (قوای مدرکه) 85

اسلاید 86: حافظه (مذکره) محل آن بطن آخر مغز است. حافظه، نگهدارنده معانی ادراک شده توسط قوه وهم است. حافظه، حفظ معانی غیرمحسوس می کند و خزانه ادراکات وهم است. قوای نفسانی (قوای مدرکه) 86

اسلاید 87: هفت. افعال به نتیجه حاصل از عملکرد قوا فعل می گویند. هدف از تمامی امور طبیعیه آن است که فعل کامل و صحیح انجام بگیرد. (مثال) تقسیم بندی افعال افعال مفرد افعال مرکب مختلف الحقایق متفقل الحقایق 87

اسلاید 88: افعال مفرد: فعلی است که تنها با یک قوه قابل انجام است. مانند عمل هضم غذا افعال مرکب: فعلی است که با دو قوه یا بیشتر انجام می شود. مانند اشتهای به غذا که با دو قوه جاذبه از قوای طبیعی و مدرکه از قوای نفسانی انجام می گیرد. مختلف الحقایق: برای انجام فعل از قوای مختلف استفاده می شود مانند اشتهای به غذا متفق الحقایق: برای انجام فعل از یک جنس قوه استفاده می شود مانند جذب و دفع که هر دو جزو قوه طبیعی می باشند. هفت. افعال 88

اسلاید 89: - اهمیت افعال این است که با بررسی زنجیره امور طبیعی می توان علت هر نقص عملکرد یا بروز هر اختلال در سلامتی انسان را کشف کرد. - از نقص یک فعل می توان به اختلال قوا یا ارواح مربوط به اندام مسئول آن فعل و از آنجا به بروز اختلال در عضو، اختلالات خلطی و مزاجی فرد و سرانجام به اختلال در یک رکن پی برد. - اساس تشخیص و درمان در طب سنتی ایران بر همین پایه است. هفت. افعال قواافعالارکاناعضااخلاطامزاجارواح89

اسلاید 90: تقسیم بندی علم طبطبنظریعملیامور طبیعیهحفظ الصحةاسباب و عللدلایل و علائممعالجات90

اسلاید 91: دلایل و علائم دلایل و علائم به بررسی نشانه های سلامتی و بیماری بدن می پردازد. با کمک آنها می توان به شناخت مزاج ها و همچنین بیماریها دست یافت (سمیولوژی)؛ مانند نشانه های مزاجی و غلبه اخلاط، نبض شناسی و ادرار شناسی. برای رسیدن به نتیجه صحیح، در نظر گرفتن مجموعه علائم ضروری است و نمی توان به سادگی و با یکی دو علامت قضاوت کرد. 91

اسلاید 92: اگر فرد سالم باشد، برای حفظ سلامتی تدابیر تندرستی به او توصیه می شود و اگر فرد بیمار باشد می توان به این ترتیب به اسباب بیماری او پی برد و مناسب ترین درمان را با شرایط او پیشنهاد کرد. علائم، هم به نشانه های تندرستی و هم به نشانه های بیماری گفته می شود؛ که بر عملکرد صحیح اعضای بدن انسان یا بروز اختلال در آن دلالت می کنند. این نشانه ها بر دو نوع اند: ذهنی و عینی 92دلایل و علائم

اسلاید 93: علائم ذهنی نشانه هایی که خود بیمار می تواند احساس کند و دریابد و پزشک ابزار مستقیمی برای دریافت آن ها ندارد. مانند احساس خارش بدن یا سوزش معده یا دردهای گوناگون در بیمار. علائم ذهنی گاه به صورت شکایت اصلی بیمار مطرح می شوند. 93دلایل و علائم

اسلاید 94: علائم عینی نشانه هایی که طبیب در طی معاینه وجودشان را تشخیص می دهد. مانند سرخی و زردی زبان یا وضعیت نبض. پزشک بر اساس علائم عینی و به کمک علائم ذهنی می تواند بر شرایط قبلی، فعلی، علت بیماری و پیش آگهی آن استدلال کند. 94دلایل و علائم

اسلاید 95: تقسیم بندی دیگر: مذکر: علامتی است که بر زمان ماضی دلالت می کند مانند تری بدن و نبض موجی و ضعیف که نشان می دهد مدتی قبل بیمار عرق کرده است. دال: علامتی که بر زمان حال دلالت می کند مثل حرارت ملمس و سرعت نبض که نشانه تب فعلی بیمار است. تقدمه المعرفة: علامتی است که دلالت بر حال آینده بیمار میکند مانند لرزش لب پایین که نشانه بروز قی است. 95دلایل و علائم

اسلاید 96: مواردی که با توجه به آنها می توان در مورد وضعیت کلی مزاج قضاوت کرد: 96یک. نشانه های کلّی مزاج مَلمَس، هیکل، گوشت و چربی، مو، رنگ بدن، خواب و بیداری، سرعت و کندی در حرکات، چگونگی دفع و حالات نقسانی

اسلاید 97: وضعیتی که پزشک به هنگام لمس بدن شخص معاینه شونده حس می کند. این نشانه از مهم ترین ابزارهای تشخیص میزان گرمی و سردی و همچنین رطوبت و خشکی بدن است. مَلمَس ممکن است به محل ضایعه یا عضو بیمار یا به وضعیت کلی بدن مربوط باشد. احساس نرمی هنگام لمس دلیل رطوبت مزاج، احساس زبری دلیل خشکی مزاج، احساس حرارت نشانه گرمی و احساس سرما دلیل سردی مزاج است. 97مَلمَس

اسلاید 98: لمس کننده باید مزاج معتدل داشته باشد یا مزاج خود را خوب بشناسد. (مثال) لمس شونده هنگام لمس یا به فاصله کمی پیش از آن نباید در معرض حرارت، سرما، فعالیت یا هیجان شدید باشد، بلکه باید شرایط جسمی و روحی و پوشش طبیعی داشته باشد. 98مَلمَس

اسلاید 99: به اندازه کلی بدن «هیکل» می گویند. هیکل مینیاتوری شامل صفراوی ها و سوداوی ها است. زیرا خشکی مانع رشد می شود. هیکل درشت و حجم دار با غلبه چربی پدید می آید که معمولا افراد بلغمی بدان دچار می شوند، یا افراد عضلانی با مزاج دموی دارای هیکلی درشت اند. (شرط اصلی برای درشتی هیکل رطوبت است.) 99هیکل مینیاتوری و لاغر درشت و چاق

اسلاید 100: سرعت رشد، انبوهی، کلفتی و سیاهی مو دلالت بر حرارت دارد. کندی رشد، تُنُکی، نازکی و سفیدی دلالت بر سردی مو دارد. 100مو

اسلاید 101: اگر در تشخیص رنگ ها دقت کافی شود، رنگ بدن علامت خوبی برای تشخیص مزاج است. البته رنگ بدن حالت مطلق ندارد و در پی بروز عواملی مانند بیماری اعضای بدن تغییر می کند. رنگ سفید (مهتابی) نشانه رطوبت یا مزاج بلغمی است. رنگ سرخ دلیل مزاج دموی یا حرارت و رطوبت است. رنگ زرد (آفتابی) نشانه مزاج صفراوی است. رنگ تیره یا کبود چهره نشانه مزاج سوداوی است. رنگ پوست صورتی در فرد معتدل دیده می شود. شفافیت پوست دلیل رطوبت پوست است. 101رنگ بدن

اسلاید 102: اعتدال در خواب و بیداری نشانه اعتدال مزاج، خصوصا اعتدال مغز است. رطوبت باعث پرخوابی می شود. افراد دموی و بلغمی پرخواب اند. خشکی و حرارت موجب بیداری یا کم خوابی است. افراد صفراوی و سوداوی در به خواب رفتن مشکل دارند و معمولا خوابشان سبک است. 102خواب و بیداری به همین علتبه همین علت

اسلاید 103: صحیح و کامل بودن افعال دلیل کمال صحت بدن است. ایجاد مرض نشان غیرطبیعی بودن افعال است. نشانه های حرارت مزاج: افزایش سرعت افعال (مثل سرعت رشد، رویش مو و دندان)، قدرت و بلندی صدا، سرعت و پیوستگی کلام، زود عصبانی شدن و سرعت حرکت. نشانه سردی مزاج: ضعف و سستی و کندی افعال 103طبیعی بودن افعال

اسلاید 104: اجابت مزاج طبیعی آن است که به ازای هر بار مصرف غذا یکبار دفع انجام شود. حرارت و خشکی موجب کاهش اجابت مزاج می شود، بنابراین معمولا در افراد صفراوی یبوست دیده می شود. گرمی مزاج باعث می شود مواد دفعی پرحرارت و دارای بوی تند و پررنگ باشند. (عکس این نشانه ها بر سردی دلالت دارد.) 104چگونگی دفع مواد زاید بدن

اسلاید 105: افراد صفراوی، که حرارت زیادی دارند، تندخو هستند و زود عصبانی می شوند. این افراد بی قرار و هیجانی اند و چون مغزشان رطوبت کمی دارد خیلی دیر خسته می شوند، پرکارند و حافظه خوب و قدرت تجزیه و تحلیل بالایی دارند. سوداوی ها در اوج ثبات اند و کارها را آرام و بی عجله انجام می دهند. این افراد معمولا کمتر با دیگران انس می گیرند و درون گرا و مستعد افسردگی اند. اشخاص بلغمی (سرد و تر) حافظه خوبی ندارند و خواب آلود و صبور و خونسردند. افراد دموی شجاع، جسور و خونگرم و صمیمی اند. 105حالات نفسانی

اسلاید 106: نشانه های مزاج اصلی در شخصی که به طور ذاتی صاحب آن مزاج باشد طبیعی است. اگر به هر علت درونی یا بیرونی، مزاج متغیر شود، برخی افعال مختل و علائمی در شخص پیدا می شود که نشانه های «مزاج عارضی» اند. اگر این وضعیت طولانی گردد و درمان انجام نشود سوء مزاج رخ خواهد داد. نشانه های کلّی مزاج عارضی: همان علائم مزاج مادرزادی است که علائمی از اختلال فعل را نیز به همراه داشته باشد. 106یک. نشانه های کلّی مزاج

اسلاید 107: 107نشانه های اختصاصی اعضا

اسلاید 108: 108نشانه های اختصاصی اعضا

اسلاید 109: 109نشانه های اختصاصی اعضا

اسلاید 110: 110نشانه های اختصاصی اعضا

اسلاید 111: 111نشانه های اختصاصی اعضا

اسلاید 112: احساس سنگینی بدن، خصوصا در پشت چشم ها و سر و شقیقه ها دهان دره و چرت زدن بیشتر در فصل بهار که رطوبت زیاد است. همچنین خستگی بدون علت، کسالت و خوابیدن بسیار همراه با رویاهای نشاط آور حواس پرتی و کندفهمی شیرینی مزه دهان قرمزی زبان دو. نشانه های غلبه اخلاط (خون) 112

اسلاید 113: خارش محل فصد و حجامت قرمزی رنگ چهره و گرمی و نرمی پوست احتمال ایجاد دُمَل در بدن یا پدید آمدن ضایعات مخاطی (بثورات) در دهان خون ریزی در اعضای مستعد مانند بینی، مقعد و لثه ها سید اسماعیل جرجانی درباره نحوه غلبه خلط دم می گوید: «جوانی و فصل بهار و تن گوشت آلود و بسیار خوردن گوشت و شیرینی، این نشانه ها را درست کند که نشانه غلبه خون است.» 113دو. نشانه های غلبه اخلاط (خون)

اسلاید 114: سفیدی بیش از حد رنگ صورت و سردی و نرمی پوست به طوری که اگر فرد پوست شفاف و خوبی داشته باشد گاهی به علت نرمی و رطوبت زیاد پوست شل می شود و در ناحیه زیر چشم و زیر گلو چین خوردگی هایی پیدا می شود. سستی گوشت اندام ها زیادی و چسبندگی آب دهان و همچنین کم تشنه شدن پرخوابی و کسل بودن به علت رطوبت و خواب دیدن آب و رودخانه و برف و باران و تگرگ و رعد و برق 114دو. نشانه های غلبه اخلاط (بلغم)

اسلاید 115: سفیدی رنگ ادرار کندفهمی آروغ ترش و ضعف هضم سید اسماعیل جرجانی درباره نحوه غلبه خلط بلغم می گوید: «فصل زمستان و کودکی و پیری و تن فربه و خوردن غذاهای تر مانند ماهی تازه، ماست و... این نشانه ها را درست کند که نشانه غلبه بلغم است.» 115دو. نشانه های غلبه اخلاط (بلغم)

اسلاید 116: زردی پوست و چشم ها و احساس سوزن سوزن شدن پوست تلخی دهان زبری و خشکی زبان، خشکی بینی و خشکی پوست لذت بردن از نسیم خنک عطش شدید تنفس سریع کم اشتهایی، احساس تهوع، لاغرشدن تدریجی و گودافتادن دور چشم ها 116دو. نشانه های غلبه اخلاط (صفرا)

اسلاید 117: بی خوابی و سبک شدن خواب و خواب دیدن جنگ و آتش اضطراب و تحریک پذیری بسیار و سریع عصبانی شدن سید اسماعیل جرجانی درباره نحوه غلبه خلط صفرا می گوید: «فصل تابستان و سال های جوانی و مزاج گرم و بسیار خوردن شیرینی ها و... این نشانه ها را درست کند که نشانه غلبه صفرا است.» 117دو. نشانه های غلبه اخلاط (صفرا)

اسلاید 118: چروکیدگی و بی طراوتی پوست، خشکی پوست و بروز لکه های تیره در پوست تاخیر عادت ماهانه در خانم ها و دفع خون لخته لخته و تیره رنگ زیادی فکر و خیال به علت غلبه خشکی در مغز و هجوم افکار و پرکاری ذهن و نداشتن تمرکز علاقه به شعر و سیاست گرفتگی عضلات پشت ساق 118دو. نشانه های غلبه اخلاط (سودا)

اسلاید 119: گرفتگی دهانه معده (پیلور) و عضلات حلق و حنجره (احساس توده در حلق) اشتهای کاذب و خرده خواری پرمویی به علت خشکی مزاج که گاهی باعث «هیرسوتیسم» می شود. کم حرفی و گوشه گیری ناامیدی و بدگمانی و ترس و نگرانی بیش از حد و کابوس و بی خوابی سید اسماعیل جرجانی درباره نحوه غلبه خلط سودا می گوید: «فصل خزان و سال های کهولت و پیری و غذاهای سودایی خوردن چون گوشت قدید و صید و مانند آن، نشانه های سودا را درست کند.» 119دو. نشانه های غلبه اخلاط (سودا)

اسلاید 120: با تشکر از استاد محترمجناب آقای دانشمندیمنابع: کتاب فرهنگ و تمدن ایران و اسلام (ویژه علوم پزشکی) زیر نظر دکتر علی اکبر ولایتی سایت www.tandorostan.org تاریخ و مبانی طب سنتی ایران نوشته دکتر مهدی فلاح کتاب «گلچین جامع از کتب گیاهان دارویی و عطاری ایران» نوشته دکتر مرتضی صفائی سایت www.Mehrteb.ir به نقل از کتاب «مروری بر کلیات طب سنتی ایران» نوشته دکتر محسن ناصری