مدیریت ریسک و بحران در مدیریت سیلاب

مدیریت ریسک و بحران در مدیریت سیلاب

اسلاید 1: مراحل مختلف مديريت ريسك و بحران در مديريت سيلابداودرضا عربdavoodrezaarab@yahoo.com

اسلاید 2: روند رشد ميزان خسارت‌هاي سيلاب در دهه‌هاي اخير

اسلاید 3: چرخه مديريت جامع بحرانبازسازيمقابلهپيشگيريآمادگيبحران

اسلاید 4: تعاريف مراحل چهار‌گانه مديريت جامع بحران

اسلاید 5:

اسلاید 6: روش‌هاي پيشگيري و كاهش خسارات سيل مطالعه و اجراي طرح‌هاي سازه‌اي مهار سيل مطالعه و اجراي طرح‌هاي غيرسازه‌اي مديريت حوضه و حفاظت آبخيز تهيه و تدوين نظامنامة مديريت سيل و طرح عمل (Action Plan) در مواقع بحران آموزش همگاني و تخصصي

اسلاید 7: مطالعه و اجراي طرح‌هاي سازه‌اي مهار سيل ساماندهي و مهندسي رودخانه به منظور اصلاح و حفاظت مسير رودخانه، تثبيت بستر و كنترل فرسايش و رسوب و طراحي سازه هاي كنترل سيل نظير گوره هاو ...لايروبي و بازگشايي مسير رودخانه به منظور افزايش ظرفيت عبوري جريان.بهسازي و افزايش ظرفيت آبگذري سازه‌هاي تقاطعي رودخانه و نيز حفاظت پاية پلها در مقابل آب‌شستگي.

اسلاید 8: مطالعه و اجراي طرح‌هاي غيرسازه‌اي هدف اصلي اين محور، دور كردن مردم از جريان سيل مي باشد و شامل سه بخش اصلي است:تهية‌ نقشه‌هاي پهنه‌بندي سيل و پياده‌سازي حد بستر و حريم رودخانه‌ها به منظور مديريت توسعه سيلابدشتيكي از مهمترين عوامل تشديد خسارت سيل‌هاي اخير در كشور، توسعه ساخت و ساز در سيلابدشت‌ها و دخل و تصرفات غيرمجاز در بستر و حريم رودخانه‌ها ومسيل‌ها مي‌باشد. تعيين بستر وحريم رودخانه‌ها و مسيل‌ها و تهيه نقشه‌هاي پهنه‌بندي سيل يكي از ملزومات و پيش‌نيازهاي كليه طرحهاي پيشگيري و كنترل سيلاب از جمله سيستم‌هاي هشدار سيل، بيمه سيل، نحوه تعيين كاربري اراضي حاشيه رودخانه و آزادسازي محل عبور ايمن جريان رودخانه مي‌باشد. وجود اين نقشه‌ها در تعيين و ارزيابي خسارات وارده مورد نياز مي‌باشد.ايجاد سيستم‌هاي پيش‌بيني و هشدار سيل هواشناسي و هيدرولوژيكي برنامه‌ريزي و مديريت چند مخزنة سدهاي ساخته شده با هدف كنترل سيل و پيش بيني اثرات بهره برداري از سدهاي در دست احداث.

اسلاید 9: مديريت حوضه و حفاظت آبخيز آبخيزداري شامل عمليات بيولوژيك و مكانيكي به منظور تقويت پوشش گياهي، حفاظت خاك و افزايش نفوذپذيري و در نتيجه كاهش پتانسيل سيل‌خيزي منطقه.مطالعات آبخوان‌داري و پخش سيلاب به منظور استفاده موثر از جريان سيل و كاهش خسارات آن.مطالعات اصلاح و تغيير كاربري اراضي و ارائه كاربري‌هاي مجاز خصوصاً با توجه به مطالعات پهنه بندي سيل و سيل‌خيزي در كوتاه مدت و دراز مدت.

اسلاید 10: تهيه و تدوين نظامنامة مديريت سيل و طرح عمل (Action Plan) در مواقع بحران به منظور ايجاد آمادگي و هماهنگي بين مسئولين دستگاههاي ذيربط در سه مرحلة زماني قبل و بعد از وقوع سيل تهيه مي‌شود كه براساس آن تمهيدات سازماني از قبل مشخص شده‌اي مانند تخليه شهرها و روستاها يا بستن جاده‌ها و ... به مورد اجرا گذاشته مي‌شود تا خسارات و خصوصاً تلفات ناشي از سيل به حداقل برسد.

اسلاید 11: آموزش همگاني و تخصصيهدف اين محور ايجاد آمادگي در برابر سيلاب، لزوم توجه به هشدارهاي صادره در اين زمينه و ارائه پيام‌هاي ايمني و امدادي جهت كاهش خسارات سيل مي‌باشد كه مي‌تواند از طريق چاپ و انتشار پوستر، بروشور، كتاب، تهية فيلم و برگزاري كارگاه و نمايشگاه و ... انجام شود.

اسلاید 12: 1.تلاش در جهت كاهش سيلاب2.تلاش در جهت كاهش آسيب پذيري در مقابل سيلاب3.تلاش در جهت كاهش خسارات4.ايجاد آمادگي براي تحمل خساراتروش‌هاي پيشگيري و كاهش خسارات سيل

اسلاید 13: روش‌هاي سازه‌اياولين دسته بر مبناي حفاظت فيزيكي بوسيله سازه‌ها مي‌باشد و روش هاي سازه‌اي ناميده مي‌شود. سه دسته ديگر در گروه روش‌هاي غيرسازه‌اي طبقه‌بندي مي شوند.به عبارت ديگر روش هاي سازه‌اي:1-قبل از وقوع سيلاب اعمال مي شوند.2-ماهيت عمدتا سازه‌اي دارند.3-به منظور دور كردن سيلاب از مردم به‌كار گرفته مي شوند.

اسلاید 14: روش‌هاي سازه اي مديريت سيلاب سدهاي مخزني

اسلاید 15: عملکرد سدهای دز و شهیدعباسپور از نظر کنترل سیلاب سد دزسد شهيد عباسپور

اسلاید 16:

اسلاید 17: روش‌هاي غير‌سازه‌ايكليه روش‌هاي كاهش مشكلات سيلاب كه در برگيرنده تواما سه مشخصه فوق نباشند، روش‌هاي غيرسازه‌اي مديريت سيلاب مي‌باشند. براي مثال مقابله به‌هنگام با سيلاب، داراي ماهيت سازه‌اي است و به منظور دور كردن سيلاب از مردم صورت مي‌گيرد ولي در هنگام سيلاب انجام مي‌شود يا مديريت حوضه آبريز قبل از وقوع سيل و به منظور دور كردن سيلاب از مردم صورت مي گيرد ولي ماهيت آن عمدتا غير سازه اي است.روش هاي ديگر مانند هشدار سيلاب و تخليه ساكنين به هنگام سيلاب و به منظور دوركردن مردم از سيلاب انجام مي‌شدند و داراي ماهيت غيرسازه‌اي مي‌باشند.

اسلاید 18: روش‌هاي غير سازه‌اي مديريت سيلاب مقاوم سازيآموزش عموميهشدار و تخليه مقابله با سيلاب

اسلاید 19:

اسلاید 20:

اسلاید 21:

اسلاید 22:

اسلاید 23:

اسلاید 24: مديريت اضطراري ريسكعمليات مقابله با بحران از چهار جز مديريت اضطراري ريسك كه به عنوان PPRR شناخته ميشود:‌جلوگيري از اثرات يا كاهش شدت خسارات (prevention) ايجاد آمادگي و پيشگيري جامعه (preparedness)مقابله فوري بعد ازدرك خطر (response)توانمند سازي جامعه (recovery)

اسلاید 25: پيشگيري و كاهش خطر مديريت كاربري زمين و پهنه‌بندي ضوابط ساختمانيجابجايي ساختمان‌هاتوسعه امنيت

اسلاید 26: آمادگي و پيشگيري هشياري و آموزش جامعهبرنامه‌ريزي بحرانعمليات اموزشيارتباطات اضطراريبرنامه تخليه

اسلاید 27: مقابله اضطراري- اجراي عمليات و برنامه‌ها - اجراي عمليات اضطراري- سازماندهي قانوني- هشدار- فعال‌كردن مراكز عمليات بحران- جابجايي منابع

اسلاید 28: توانمندسازيفعال كردن مراكز توانمندسازي افراد، كه شامل:حمايت از افرادتهيه اسكان موقت،غذا و پوششارئه خدمات بهداشتي و امنيتياطلاع رسانيپاكسازي

اسلاید 29: انواع مقاوم سازي ها در برابر سيلاساساً چهار نوع مقاوم سازي در برابر سيل پيشنهاد مي شود:حفاظت از تاسيسات زيربنايي حفاظت از ساختمان‌هاتمهيدات هدايت و راهنمايي در شرايط اضطراري-ايجاد نواحي مفر (محل فرار) و گريز براي مردم و دامها و تعلقات آنان-ايجاد تمهيدات براي دسترسي مطمئن (مثل جاده ها و پل ها) به تجهيزات در زمان وقوع سيل (يا قبل از وقوع سيل).-دسترسي به تسهيلاتي چون عرضه آب، اصول بهداشتي و ذخيره سيل در مناطق مفرمقاوم سازي كشاورزي در برابر سيل

اسلاید 30:

اسلاید 31:

اسلاید 32: مقاوم‌سازي ساختمان‌ها در برابر سيل(1)در زمان سيل، طبقه همكف را سيل خواهد گرفت و ساكنين صرفاً به طبقات بالاتر خواهند رفت.(2)تراز طبقه همكف تا تراز سيل مشخص بالا برده مي شوند و سيل گيري فقط وقتي صورت مي گيرد كه سيل هاي بزرگ به وقوع پيوسته باشد.(3)ساختمان با ديواره هاي احداثي از كيسه‌هاي شن (در شرايط اضطراري) در اطراف آن حفاظت مي‌شود.(4)ساختمان در نقطه‌ايي قرار مي‌گيرد كه هميشه مصون از سيل بوده و بر اسكلت تيركوبي احداث شده است.

اسلاید 33: ساختمان هاي عمومي و صنعتياولاً بايد مطمئن شد كه پي ساختمان توان تحمل شرايط سيلابي با سطح ايستايي بالاي آب‌هاي زيرزميني را دارد. ثانياً ساختمان‌هاي بلند بايد در مقابل تراز بالاي سيلاب ها، فشار امواج و نيروهاي حاصل از جريان مقاومت داشته باشد در بسياري از كشورها اسكلت ساختمان‌ها بتوني يا فولادي است و به راحتي تنش‌هاي ناشي از سيل را تحمل مي‌كنند. طبقه هم‌كف را مي‌توان براي پاركينگ وسايط نقليه، اتاق‌هاي انتظار و غيره استفاده كرد كه در مواقع سيلابي خسارات چنداني وارد نشود. واضح است كه تاسيسات صنعتي با ارزش، در صورت امكان هرگز نبايد در طبقه همكف قرار گيرند. نكته مهم ديگر اين است كه دسترسي به ساختمان در مواقع سيلابي بايد به راحتي امكان‌پذير باشد (به ويژه مراكز بهداشتي).

اسلاید 34: خانه هاي شخصي مقاوم كردن سقف خانه‌ها يا احداث سكوها و قسمت هاي مرتفع براي ذخيره مواد خام و كالاهاي تهيه شده و پناهگاه اهالي منزل براي حداقل 24 ساعتي كه تراز سيل در حد بالا است. تقويت كردن پي خانه‌ها در مواقعي كه بالا آمدن سطح آب زيرزميني محتمل است.تهيه ديواره هاي كوتاه (آجري يا بتني كه با ارتفاعي كمتر از 5/0 متر و يا از مصالح خاكي كه از يك متر ارتفاع تجاوز نكند.) در اطراف منازل براي حفاظت خانه و وسايل آن از سيل.ساخت خانه ها روي پايه‌هاي چوبي (همچنان‌كه در بسياري از نقاط دنيا آزمايش شده است).در صورتي كه شرايط مالي اجازه دهد، استفاده از مصالح مقاوم به سيل: بلوكهاي بتني بهتر از آجر، آجر بهتر از ني و رس بهتر از ماسه است.

اسلاید 35:

اسلاید 36: مقاوم سازي اراضي كشاورزي در برابر سيلمعرفي انواع مناسبي از برنج كه نشاء كردن آنها ديرتر بوده و از خسارات سيل‌هايي كه اواخر فصل سيلاب به وقوع مي‌پيوندند، در امان باشند. همچنين انواع اصلاح شده از برنج هاي شناور فوق الذكر تكثير و توزيع شود.توصيه در مورد انتخاب الگوي كشت مناسب براي شرايطي كه طرح‌هاي حفاظتي سيلاب در مراحل اوليه بهره‌برداري ايمني كاملي را كه كشاورزان تصور دارند، فراهم نمي‌كنند.مديريت آب با هدف تاخير در آب‌گرفتگي اراضي با استفاده از ديواره‌هاي خاكي نيمه مستغرق و يا باز كردن دريچه‌ها به نحوي كه برداشت محصول قبل از وقوع سيل انجام شده باشد.ابداع و تعبيه محيط هاي عاري از سيل، انبارهاي ذخيره غذايي مقاوم به نفوذ جانداران موذي و محفظه هاي حفاظتي كه با استفاده از فناوري‌هاي جديد يا مصالحي كه در محل قابل دسترس نيستند، ساخته مي‌شوند.كمك در نمك زدايي نواحي سيل‌زده با آب شور با فراهم‌سازي مواد مناسب (مثل گچ) و خدمات ترويجي

اسلاید 37: اهداف برنامه جامع مديريت سيل كاهش خسارت سيل از طريق:حفاظت جان انسان‌ها (ساكنان منطقه و مسافران)حفاظت منابع آب و خاكحفاظت تاسيسات زيربنايي و راه‌هاي ارتباطيمديريت غير سازه‌اي سيل

اسلاید 38: دلايل ضرورت مديريت يكپارچه سيل حوضه‌هاي آبريزحوضه آبريز يك سيستم مستقل است.كليه فعاليت‌هاي آب و خاك در حوضه متاثر از يكديگر هستند.سازمان‌هاي مختلفي در امر مديريت سيل در هر يك از حوضه‌هاي آبريز فعاليت دارند.حوضه‌هاي آبريز اصلي استان در دو يا چند استان مشترك است.(اترك و كركانرود)انجام فعاليت‌هاي توسعه و حفاظت آب و خاك، مديريت سيل از استان‌هاي بالادست بر شرايط حوضه در پايين دست اثر گذاشته است.هماهنگ‌سازي برنامه‌ها و اقدامات مديريت سيل در حوضه يك ضرورت است.با نگاه يكپارچه به مديريت سيل حوضه‌ها، اولويت‌گذاري و سرمايه‌گذاري و اخذ نتايج،‌بهينه خواهد شد.مشاركت آبخيز نشينان در طرح‌ها و برنامه‌هاي مديريت سيل ضروري است.

اسلاید 39: رويكرد برنامه مديريت يكپارچه سيل رويكرد تهيه برنامه مبتني است بر:پيشگيري و آمادگي در برابر سيل و انجام اقدامات پيشگيرانه و آمادگي در زمان وقوع سيل.نگاه يكپارچه و بهم پيوسته مديريت سيل در حوضه آبريز.توجه ويژه به اقدامات غيرسازه‌اي و مديريت در سطح حوضه‌هاي آبريز. تهيه برنامه مديريت سيل در هر حوضه آبريز و تلفيق آن براي استان.لحاظ افق زماني 1400 (15ساله) براي برنامه‌هاي مديريت سيل.مشاركت آبخيز نشينان در طرح‌ها و پروژه‌هاي حفاظتي و احيائي و پيشگيري از سيل.آموزش و ترويج برنامه‌هاي حفاظتي به آبخيز نشينان

اسلاید 40: مؤلفه‌ها و اجزاء مديريت يكپارچه سيل1- مديريت حوضه‌هاي آبخيز و عرصه‌هاي منابع طبيعي2- كنترل فيزيكي سيل به وسيله سدها و حفاظت رودخانه‌ها3-آمادگي در مقابل سيلاب4- مديريت سيلاب‌دشت5- مديريت بحران و مقابله با سيل - پيش‌بيني و هشدار سيل - برنامه جابجايي و تخليه در زمان اضطراري- آموزش همگاني - مديريت سدها در زمان سيلابمديريت كاربري اراضي و حريم بستر رودخانه‌ها- بيمه سيل

اسلاید 41: 1- مديريت حوضه آبخيز و عرصه‌هاي منابع طبيعيالف) اهدافبهبود حفاظت خاك و كنترل فرسايش و نيز پيشگيري از وقوع سيل در سر آب حوضه‌هاي آبريزحفظ- اصلاح-احياء و توسعه جنگل‌ها و مراتع حوضه‌ها از طريق برنامه‌هاي مختلفاجراي پروژه‌هاي بيومكانيكي(تراس‌بندي) و مكانيكي (سازه‌هاي مختلف آبخيزداري) و پخش سيلاب در حوضه‌هاي آبخيزاجراي پروژه‌هاي بيولوژيك و اصلاح كاربري اراضي زراعي شيب‌دار از طريق احداث باغ و توسعه يونجه‌كاري

اسلاید 42: ادامه1- مديريت حوضه آبخيز و عرصه‌هاي منابع طبيعيب) فعاليت‌هاي اساسيفعاليت‌هاي بيولوژيكيبازسازي و بهبود جنگل‌ها و پوشش‌هاي گياهيعمليات احياء جنگل و مرتعخريد اراضي مستثنيات داخل جنگل و تبديل آنها به جنگلانجام عمليات اجرايي ساماندهي خروجي دام از جنگلفعاليت‌هاي فيزيكياحداث چك دم و تراس‌بندياحداث بندهاي سيل‌گير و تاخيري و رسوبگيراحداث سيستم پخش سيلابجابجايي روستاهاي محاط در جنگلارزيابي ساليانه عملكرد سيستم (تجهيزات ايستگاه‌هاي اندازه‌گيري و پايش)

اسلاید 43: 2- كنترل فيزيكي سيلالف) اهداف:كاهش پيك سيلافزايش ظرفيت رودخانهحفاظت ديواره و بستر رودخانه‌هاب) فعاليت‌هاي اساسيَََA) احداث سدهاي مخزنيسد گلستان در سيل سال 80 سيل ورودي 3017 متر مكعب در ثانيه را به 200 متر مكعب در ثانيه را در خروجي كاهش داده است.B) مديريت رودخانهحفاظت فيزيكي از شهرها، روستاها وتاسيسات زيربنايي حاشيه رودخانه‌هاساخت ديواره‌ها و بندها تثبيت كفلايروبيآزادسازي بستر و حريم رودخانه‌ها و مسيل‌ها

اسلاید 44: 3- آمادگي براي سيلابالف) اهداف:هشدار سيلتخليهآموزش همگاني براي حالت‌هاي اضطراريب) فعاليت‌هاي اساسي:تهيه سيستم هشدار سيلمديريت يكپارچه سدها در زمان سيلتعيين نقاط امن براي اقامت موقتتهيه برنامه آموزش

اسلاید 45: 4- مديريت سيلابدشتالف) اهداف:كاهش خسارات جاني و مالي با اقدامات غير‌سازه‌ايب) فعاليت‌هاي اساسي:تعيين حد بستر و حريم رودخانه‌هامديريت كاربري اراضي و كنترل كاربري آنهابيمه سيلتهيه نقشه خطر

اسلاید 46: 5- مديريت بحران و مقابله با سيلهماهنگي همه فعاليت‌هاي مديريت سيل بويژه در زمان سيل و بعد از آنتشكيل كميته‌هاي مختلف براي مقابله و جلوگيري از سيلتامين منابع مالي برخي از فعاليت‌هاي مديريت سيل

اسلاید 47: هم اكنون در هلند ايمني 10 ميليون نفر در مقابل سيلاب وابسته سيل بندهاي ساحلي و سدهاي دريايي مي‌باشد

اسلاید 48: سيل‌بند شينگن در ژاپن با قدمت 400 سال

اسلاید 49: نرده‌هاي سيلاب سنتي در ژاپن براي محافظت سيل‌بندها با قدمت 400 سال

اسلاید 50: نرده‌هاي سيلاب سنتي در ژاپن براي محافظت سيل‌بندها با قدمت 400 سال

اسلاید 51: ديواره‌هاي سيل‌بند در مناطق شهري

اسلاید 52: ديواره‌هاي سيل‌بند در مناطق شهري

اسلاید 53: حاكريزي بر روي سيل‌بندها

اسلاید 54: در صورت تخريب سيل‌بندها، عواقب مي‌تواند از شرايطي كه اصلا سيل‌بندي احداث نشده باشد بسيار وخيم‌تر شود.

اسلاید 55: پیامدهای تجاوز به بستر و حریم رودخانه1- افزایش خطرات ناشی از سیل2- به خطر افتادن پایداری سازه ها و تاسیسات آبی مسیر(سردهنه- پلها و...) 3- تغییر مرفولوژی رودخانه و ناپایداری و ریزش کناره های رودخانه و گودافتادگی بستر... 4- عدم تغذیه طبیعی سفره های آب زیر زمینی و معکوس عمل کردن رود خانه 5- عدم دسترسی به رود خانه جهت حفظ و نگهداری (حق ارتفاق )6- افزایش هزینه های اجرایی پروژه های تقاطعی رود خانه

اسلاید 56: عوامل طبيعي: شدت، ميزان و تداوم بارش زمين‌شناسي و خاك شيب و پوشش طبيعي عوامل تشديد‌كننده: تغيير كاربري، كاهش تراكم جنگل‌ها و مراتع جانمايي نامناسب ابنيه مسكوني و راه‌هاي ارتباطي فقدان سيستم هشدار‌دهي و آموزش مقابله با سيل خشكسالي و افزايش دامنه سيل بروز جريان‌هاي كلي، واريزه‌اي و حمل درختان استفاده خارج از ظرفيت طبيعي حوضه آبريزي در اثر رشد جمعيت و مهاجرت عدم رعايت حريم و بستر رودخانه‌هاو مسيل‌ها معيشت سنتي وابسته به جنگل و مرتع مثل حضور دام و تامين سوخت مسدود بودن مقطع رودخانه‌ها مسدود بودن دهانه پل‌ها علل وقوع سيل‌ها

اسلاید 57: انواع تجاوز به بستر و حریم رودخانه :1- کشت و زرع غیر مجاز در حریم و بستررود خانه2- ساخت و سازغیر مجاز در حریم و بستر 3- برداشتهای غیر مجاز شن و ماسه

اسلاید 58: عمده ترین وظایف رود خانه ها:1 - منبع اصلی تامین کننده آب در بخشهای مختلف مصرف می باشند. 2- منبع تغذیه آبهای زیرزمینی هستنند. 3- تخلیه کننده اصلی سیلابها می باشند. 4 - زهکش اصلی حوضه آ بریزمحسوب میشوند.5- در جاذبه توریستی و مسایل زیست محیطی نقش عمده دارند.6-در توسعه استان نقش اساسی ایفا می کنند.

اسلاید 59: عمده دلایل تشدید ساخت و سازهای غیر مجاز در حریم و بستر وتخریب رودخانه ها:- ازدیاد جمعیت و به تبع آن افزایش بهای اراضی مسکونی - طمع اقتصادی برخی افراد سود جو - افزایش روند توسعه ای استان وبه تبع آن بالا آمدن سطح تقاضا ی مصالح (طرحهای عمرانی , جاده و...)- تلقی غلط معدن بودن رودخانه

اسلاید 60: آلودگی رودخانه و علل آن:1- رهاسازی پساب بعضی از کارخانجات و دامداریها2- انباشت زباله در رودخانه3- رهاسازی فاضلابهای خانگی توسط کسانی که در حاشیه رودخانه قرار دارند