مسجد جامع ورامین

صفحه 1:


صفحه 2:


صفحه 3:
تعریف مسجد و نقش آن در جافعه اسلامی معنای لغوی مسجد برگرفته از سجود است به معنای محل سجده و دز اصطلاح به مکالی اطلاقمیشود که جایگاه عبادت است در برابر حق مسجد بایستی در مکانی باشد که زمینش از هر گوله نا پاکی و پلیدی مصون باشد و محلی هم برای عبادت است و هم برای یکی چگی امت آشنایی با سجد جامع ورامین مسجد جامع ورامین ذر تهران و در شهرستان ورامین فرار دارد و یکی از قدیمی ترین ساختمان های شهر ورامین است. ساخس مسجد در دوره سلطان محمد خدابنده آغاز و در دوره پبرش به پایان زسیده است. گچبری ای این با آز.ز ویژگی های بنا تهرنگ بنا مبانسرای چهار ایوالنی است. نیازن مناختمان دقیق منت و آمودهای پایداری دارد. گنبد آن دو پوسته بوده که خود آن ریخته و آهیانه مانده ‎Col‏ که کنبد ناری است, شبستان آن با تاق ها آهنکی و جهاربخش پوشیده شده است, در ایوان جلوی گنبد خانه؛ گونه ای ترمیه پتکانه بسیار زلبا کار شده است. مدخل مسجد دروازه‌ای ورودی است که تشکیل ایوان را می‌دهد که سرتاسر ضلع شمالی مسجد است و صحن مسجد حیاطی مستطیل شکل است وسط آن حوضی انست که شبیه حوض‌های وسط قلعه‌های مسکونی و رباط‌ها است. ایوان شبستان بلند و زیبای مسجد جامع دارای کنیه‌هایی ارزشمند استء کتبه‌های سوره جمعه در متن و در حاشیه کتبه‌های کوفی ‎OT‏ از نمونه‌های خوب کنیه‌های گچبری این عصر است. انواع طرح‌های اسلیمی و خظهای عربی؛ کوفی و فارسی را دارا است. در قسمت سر در اصل مسجد. در زیر قوس اصلی سر در مسجد. همچنین دو ستون تزیینی که از دو طرف قوس تا بالا و راس تن ادامه پیدا کرده و در سر در حرم نیز زیر قوس نیم گنبد کاشیکاری از پایه قوس تا راش آن از دو طرف به طور کامل و جمانند سردز اصلی مسجد وجود دارد. بالای محراب تا گوشوارها هیج کاشیکاری وجود ندارد. در قسمت پایین حرم در کتیبه ۳ در ورودی به شبستان‌های‌شرقی و غربی که قبلا در مورد آنها صحبت کردیم نیز کاشیکاری زیبایی خودنمایی می‌کند. 

صفحه 4:
زان ديو لافوا در سفرنامه اش در باژه مسجد فی ویشد: پس از تعارفات معموله و کمی استراحت به تماشای مسجد جامع ‎Gly‏ رفتیم. این بثا ذر قدیم بسبار عالیٌ و باشکوه بوده ولی اکنون ویرانه‌ای بیش نیست. مومنین هم از ترس فرود آمدن طاق برای عبادت به آنجا نمی‌روند. و بابراین سباحت آن مانعی ندازد و هر کس مي‌تواند آزادانه و بدون اشکال به تماشای این خرابه پردازد. مسجدهای جامع در تمام دوران طلابی تمدن اسلامی؛ نشانه‌ای از عظمت و آبادانی یک شهر بوده‌آند بهترين معماران و عترمندان برای ساختن آن‌ها جسم می‌شده‌انند و سنگ تمام می گذاشت‌ند: از طرفی مراكز مهم شهر مثل بازار و ساختماذهاى حكومتى در اطراف سنجد جامع هر شهر 5د می‌شد و نبض شهر در اطراف آن تندتر می‌زد مسجد جامي‌ورامین یکی از مساجد جامع شاخض ایران است. پس از چندین قرن؛ هنوز می‌شود. او هبر معماری ایلخانی را در این مسجد دید. وقتی پا به آن می گذاری» کافی است چشمت را باز کنی وبا سکوت سنگین, آن‌جا کناربییی تا از لابلای خرابی‌ها؛ سیر و سل وکی را آغاز کنی. دیدن کاشی کاری‌ها و عبور از ورودی‌هاه ایوان‌ها؛ حیاط و... تجربه‌ای برایت به جا می گذارند که شاید چند سال بعد تکرار نشدنی باشد. شهر ورامین م رکز شهرستان ورامینن در چهل کیلومتری تهران است. ورامیین همیشه م رکز کشاورزی بوده و بر خلاف خیلی از شهرهای ایران هنگام حملة مغول آبادتر شد. آن زمان خيلى از مردم ری و اطرافت به ورامین کوچ کردند. چند سال بعد. ورامين از قريهاى بز ركك به شهر سل 

صفحه 5:
ساختمان مسجد جامع ورامین در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده الجایت و که یکی از معروف‌ترین ابلخانان مفول است آغاز شد. دوران الجایتو دوران نسبتا آرامى بود. الجایتو برحلاف مغولان چنگیزی فکر آبادانی ان بود. او مسلمان ند و فرهنگک مردم ایران را رعایت کرد. در ساختمان: تن از آجر استفاده شده این آجرها در قسمت‌های مختلف به شکل‌های مختللت کنار هم قراز گرا ند و لب ,ترئینی دارند. سبکق معماری مسجد ایلخانی است که در حفیقت ادامة سبکك سلجوقی بوده استد مسجد جامع ورامین یک بناق چهار ایوانی است. ضلع شمالی که ورودی مسجد است از طریق ایوان‌های شرقی و غربی به ضلع جتوبی که نماژنخانه در آن قرار گرفته؛ می‌رشد. ضلع شرقی هم نقش ورودی - خروجی:فرعی را داشته. امروز اطراف مسجد خالی است و معلوم نسنت در گذشته معماژی اطراف آن چگونه بوده است. ساخت. مسجد در سال۷۲۶ تمام شده. در آن سال الجایتو زنده نبود. دوران؛ دورانه حکومت ایلخانی دیگره به نام ابوسعید بهادر بود. اگرچه ای بهادرخان از جوانان نیک روز گار نبوده اما به هرحال در کت مسجدانام او را ثبت کردند. البله آن کته حالا دیگر وجود ندارد. مسجد جامع ورامین یک بار در سال۸۱۵ هجری به دستور شاهرخ تیموری مرمت شد اما شدت تخریب در ن بسبار بالا بوده است: امروز این مسجد پر آز داریسّت است ما به نظر نمی‌رساد مراقبت‌های خاصی دز کار باشد, اگر خواستید از حال و زوزش با خبر باشید؛ در قهرست بناهای تاریخی ثبت شدد ایران سراغ شمارغ 1۷۶زا کتیب‌های شاهرخ, ‎LT LS‏ سورة جمعه انواع نمونههاى آج ركارى و اری» نمازخانه و گنید همه در این ضلع قرار گرفه‌اند. این‌جا نمای عمومی اپوان جنوبی استد 

صفحه 6:
این گنید مسجد است. بخشی از دیوارهای ضلع غربی هم پیداست. سال‌ها پیش این ضلع کاملا تخریب شده بود. دیواری هم که جالا می‌بینید عمر چندانی ندارد. بکک خانمى به نام مادام دیولافوا که در زمان قاجار به ایران سفر کرده در سفرنامه‌اش طرحی از مسجد دارد که جای دیوار غربی در ن خالی است, این را هم بگویم که گنبد بر روی پایه‌ای چهار گوش قرار دارد. بعد یک هشت ضلعی شده, بعد شانزده ضلعی و بعد به دایره تبدیل شد. 

صفحه 7:
کتیبه؛ تمام ایوان جنوبی را دور می‌زند و آیه‌هایی از سورة جمعه را مى شود روی ن خواند. کاشی کازی کلمه علی: در دل آجرها بی‌نظیر است. در مسجد جامع ورامین عموما حال و هوای مساجد شیعی دیده می شود, بد نیست بگویم که در دور؛ ابلخانان؛ در وانفسای دعوای ان و شافعیان» الجایتو حتی نام آمامان شیعه را روی سکه‌ها زد. او از دعوای فرقه‌ها به تنكك آمده بود. این‌جا بختی از دیوار ان جنوبی است. طرح‌های اسلیمی و رنگ‌های آبی و بنفش و فیروزه‌ای آدم را ل اين نمونهاى از كاشى كارى ورودى ضلع شمالق. مسجد است. 

صفحه 8:
اگر در لتغ خزسی مسجد بایستد ضلسم شرقی را این‌طوری می‌ببنید.است بحوشبختانه این ضلم تا حد زیادی سر پا مانده است, ابوان شرقی یکث راهروی سرپوشيده اشت که ده طاقتمای کوچک و بک طاقنمای بزرگ دارد. شما هم دارید طافتماق بز رگ را می‌بینید: اگر تزدیک‌تر بروید می‌بینید که بالای تن کلمات اف محمد و علی دوه نجهت يده ی شود ن‌هبا کنیبه‌های شاهرخ تیموری هستند. نام شاهرخ را اگر خوب دقت كنيد از آیات و اشعار که در کتیبه‌های تزئینی ساختمان‌های مساجد قديسى ديده می‌شوند: اطلاعات ساخت, تعمیر و تاریسخ بنا را می‌شود از کتیه‌های مساجد به دست آورد: در زیر طاقنمای ایوان جنوبی دو کت آجری oo ea ce, 

صفحه 9:
آين طاق ایوان جنوبی است, پر از آجر. آجرها به شکل‌های مختلف کنار هم چیده شده‌اند: خوب که دفت. کنبد ظرافت‌های زیاذی زا کشف خواهیلا کرد. به طور کلی ضلع جنوبی ان مسجد ب ایوان می‌توانیم برویم داخل نمارخانه. ۲ ذاخل گنبد تا کار ترین فسمت شاختمان است. از این ‎AS Jes lel Be‏ ببينيم.. از حدود بیست و دو سه متری می‌شود. دیدن بازی نوز و آجرها چه کیفی دارد اما حیف که اصالتی ندارد: این‌جا همان ایوان بازسازی شده است. این چیزی را که حالا می‌بینید روی پی اصلی که ۵/۲متر زیر ‎ody STE‏ ساخته‌اند. این را بگويم که در مساجد اسلامی» ایوانْ نقش مهمی داشته و از آنن بعنوان یک فضای ارتباطی استفاده می ۵ 

صفحه 10:


صفحه 11:
1-ایوان شمالی سردر با ایوان شمالی نسبتا کوتاه ساخته شده نت و همانند سردومتبجد کبود قبریز است ارتفاع ن حدود ۱۷ مر است و نسبت به گنبد(حدود ۲۳ متر ارتفاع) کوتاه ساخته شده است. ظاهرا به این علت. کوتاه ساخته شده نمایان باشد چیزی که ذرحال حاضر امکان دیدن تن وجود ندارد به علت آنکه بعداز مرمت ارتفاع سردز شمالی پیشتز شد»؛ و گنید تمایان نیست و قرار است در آینده قسمت زیادی اژ بين برود.دو در طرف ی دو نغول مستطیل شکل دو طبقه ارتفاع بنارا شکسته است. دردومتوی ابوان دو ملس تون نمستا مبلی باشد. اندازه دهانه ابوان ۸۰/۵ و عمق آنن ۶۰/۳ متر ذ کرشده است.در بالای مد خل ورودی مسجد کتیبه ای در یک کادر مستطیل شكل بنهه .زمينه كتيبسه لاجوردى و كاشى ها فيروزه اى. ‎Soh) bs IGS cot g eee Be‏ 

صفحه 12:
۲- ایوان شرقی شامل ده طاق کوچک و یک طاق نمای بزرگی دز وسط است» که بر روع هم راهروی قوس های ایوان غریی : بافت ایوان شرقی چه از نظر نگ آجرها و تزیبنات انجام شده بسیار ظریف تر و ملموس تر از ایوان غربی است.برای ساخت این ایوان از آجر و ساروج استفاده شنا است 

صفحه 13:
۳- ایوان غربی در ضلع غربی گرچه در سالهای اخیر فرینه ضلع شرقی بنا احدات شده ولی قبل از آن اثری ن نبوده ‏ لته بعد از حفاری در عمق حدود ۵/۲ متر اثری از ‎al‏ ستون ها در زیر خاک لمایان شد» که قریثه ابوان شرقی بود و به همین علت,آن را بازسازی کرد ,عده ای از متخققین عقیده دارند» ضلع غربی قرينه ضلع شرقی نبوده خاضر نیز به ضورت قرد بلکه ضمایمی داشته که شامل مدارس معروف فتحه و رضویه می شده که از مدارس شیعی معرّوف آن زمان بوده است و در حال سا در این ایوان نیز دو ورودی به پشت بام به صورت قرینه با آیوان شرقی و جود داشته که در حال حاضر بعذ از بازسازی یک ورودی به صورت قرینه درقسمت جنوبی آن گذاشته اند . این ایوان در حال اضر هيج تزئینی ندارد . در کل این مجد فقط از آجر ساخته شده حتی در ذرون دیرارها ل آجر مصرف شده است» آجرهای خراب و شکستة و چارک نیز در درون آن استفاده شد. 

صفحه 14:
۶- ایوان جنوبی يوان بى مسجد جامع ورامين كه به كنيد خانه منتهی می شود این وان ۰ طول و ۱۰/۴ عرض و ارتفاع آن۱۵ ذرع ذکر شده است . این ایوان از نظر ترینات پر کارترین و زیباترین قسمت مسجد است و تزیبنات آذ شامل کاشی کاری .جر کاری با جر تراش ؛ مقرتس كارى و كتيبه هابى با خط بسیار خوش از نوع ثلث و بنایی ایجاد کرده لا , در دو قسمت شرق و غرب به وسيله دو طاق به شبستان راه پیدا می کند که این طاقهاپا لجکیها گچبری یا طرحهای گل و بوته گلهای ن شده است . در ابتدای ورودی به ایوان توسط ستون نمایی که در جنب ایوان می باشد و با کاشی فیروزه ای رنگ و آجر تزئین شده قینمت جنین ‎Ol pl‏ نیزبه وسیلم آجر کاری با شکلهای ستاره ای هشت پر و صلبی تا زیر کتیبه به صورت آجرتهای برجسته تزئین شده است: در مخ وویته روي ابوان تزیتات تست زی سره کنیه سه وجهی ایوان بدین شرح مى با شد . در وسط به وسیله یک طاق با قوس جناقی به گنند خانه زاء پدا می کند. دور قوس طاق دازای گچبری بسیار زیبا و پیچنکهای گجبری من با شد با طرحهای گیاهی در جنبین این طاق (مدخل ورودی(درون ‎lg‏ یل شکل ‎gat Sher‏ جرد درد :دوز ا دور در بالا كتيبه هاى زیری قرینه هم می باشد: از کتیبه به سمت راست چیبزی باقی نمانده ولی نیمی از کتیه سمت چپ باقی کتیه ها درون طاق نمایی با عمق بسیار کم با حا گچیری ناخته شده اند و در بالای این دو دو کته دیگر است که زمان تعمیر مسجد در زمان شاهرخ را بیان می کند. 

صفحه 15:
بخش علاوه بر کتبه فوق کتیبه دیگری بشرح زیر وجود دار کنبد وکنید خانه سجد جامع: كتبد مسجد جامع از سايز ب ی های بنا إرتفاع بيشترى ذارد و در سر در ورودی و سر در شبستان هر دو کوتاه ساخته شده است تا گت به حوبی نمایان باشد. گنید مستجد جامع بع به دایرهتبدبل شده است . اظلاع مربع ۰ در ۵/۱۰ و ارتفاع طاق سفلای گید ۲۵/۱۷ متر و ارتفاع طاق 8/18 مر مى رسد : گر چه بعضی اژ (مهندس بير نيً» كنبد مسجد زا دو/يوسته بنداشته اند ولى نظر اكثزنيت محققين بر يكك بوسته بودن گنبد است . در داخل 1 بسیاری به چشم می خورد که عبارتند از اضلاع شرقی و غربی گنبد خانه که هر کدام به وسیله دو طاق جنافی به محوظه های جنب. گید خانه منتهی می شود.. دور این طاق ها که درون کادر مبتطیل شکل قرار ذارئد با نقوش دایره ای و ب ری شکل گچکاری شده استاء با لجیکیهایی که بین پا کار قوس تاتیزه آن و کادر مستطیل شکل ایجاد شله یز با تقوش گل وب رگ گچکاری شده و در وسط هر کدام از آنها دژون دایره کلمه (اللم)) نوشته شده امت طرح گچبری هر کدام از جکیها با طرح روبه روی خود کاملا شبیه اس دوز این کادز مستطیل شکل در یک کادر به عرض ۴۸ سانتی"نتر بر ژمینه کاشی فیروزه ای با آجر تراش دار و قالبی کتبه ای کوفی گوشه دار نوشته شدء است . این کتیه ها سه طرف طاقهاا را دور می زنند و تا ارتفاع :۵/۲ متری آنها ريخته است. فاصله پین دو طاق را با طرحهای تزئینی آجر کاری به صورت ۷ با ۸ با آجرهای برجسته و فرورفته ایجاد کرده اند که در قسمتهای پایین مسجد از ین رفته اند ولی قسمتهای بالا باقی مانده است .در بالای مربع در زیر گنبد کتبه ای به خط ثلث از ابا تا پایان آیه هشت سوره جمعه کتیه شده در انها سنه ۷۲۶ مشهود است. در بالای کتیه فوق الذ کر مریع و به وسیله سه کنجی هایی در گوشه مریع هل به هشت ضلعی شده و در سه کنجها بوسیله مقرنس کاری نیم گنبدهایی ایجاد شده و در لجکیهای آن به وسیله کاشی وآجر تزئین شده است. در عبت ضلعی در ضلفی غربی و شرقی دو نور كير ایجاد شده که علاوه بر تامين نور گنبد را نیز سبکتر کردء است. پس از این مرحله ۸ ضلعی را تبدیل به ۶ضلعی کردء و در هشت ضلع از شانزده ضلع به صورت یک در میان نور گیرهای دیگری تعییه شده است که همان عملکرد نور گیرهای پایین را دارتد پس ۱۶ ضلعی ‎bls‏ دایره شده و گنبد را استوار کرده است. 

صفحه 16:
بر وی دا + گنبد بر روی آجرها در کادرهای مربع کلمات لو محضد وعلی به صورت متداخل کته شده اند در بعضی هم دو کلمه ال متداخل کنیبه شده استهر کدام از این مربع ها په رنگی می باشد که زنگهای بكار كرفته سفید قهوه ای روشن»وفیروّزه است. در اطراف طاق های متداخل شرقی و غربی گنبد که به فضای جنبین گنبدخانه ملتهی می شود. کتبه هایی به خط کوفی تزئینی بر زمینه ای از کاشی فیروژه ای به کاشی بدون لعاب نوشته شده؛ این کیبه ها سه طرف طاق ها را دور می زنند. در عرقچین گنبد نیز طرح های آجر و کاشی و شکل شمسه دیده می شود. طاق های مسجد جامع ورامین از نوع طاق های چهاربخش (چهار ترک) می باشد. این سبکک که ظاهرا به تقلید, از معماری غرب ایران رایج شده دزواقع یک طاق چهار تک پیکره ای ات که از تقاطع دو طاق هم آهنگیهم ارتفاع وهم عرض حاضل شده است, فده این نوع طاق آن است که می ‎OF‏ ‏دیوارهای تالاری را که طاق آنرا می پوشاند کاملا حذف کرد. نظیر چنین طاق هایی در مسجد جامع نطنز و مسجد قدیمی شیراز وجود دارد. محراب: محراب مسجد جامع ورامین حدود ‎٩۰/۳‏ متر عرض ۲۵/۱ متر عمق و حدود ۶ متر ارتفاع دارب از تا ارتقاع ۳ متری محراب عاری از هر گونه تزئینی است که بعضی محققین اعتقاد دارند که این محراب از ادا به همین صورت بوده و در حقیقت بنا به دلایلی نیمه کاره باقی مانده است. نظر دیگری وجود دارد مبنی بر اینکه دست حرادث و گذشت روزگار گچبری ها و تزئینات پایین محراب را از بین برده است, محراب مسجد جامع ورامین قابل مقایسه با محراب مساجد مرند و مسجد جامع ارومیه قابل مقایسه است. در محراب این مسجد کتیبه هایی وجود دارد که به خط ثلث و کوفی ساده و کوفی تزئینی نوشته شده آند. کیبه ها در لابه لای نقوش گیاهی و اسلیمی با طرحهای لانه زنبوری به گونه ای پر کار و استادانه در سطوح و قالبهای مستطیل شکل در اندازه های بز رگ به روش تراش و برجسته کاری خاص دوره سلجوقی است. ولی در دوره ابلخانی با ضخامت و برجستگی بیشترویه مراتب پر کارتر انجام گرفته است» گچ را با لوازمی مانند ‎py all‏ خوار.دمبروغیره تراش داده اند. 

صفحه 17:


صفحه 18:
م اين لوح دور تا دور محراب وقوش محراب را در برمی کوفی ساده می باشٍ. 

صفحه 19:
و من الله توفيقهب.. 

تعریف مسجد و نقش آن در جامعه اسالمی معنای لغوی مسجد برگرفته از سجود است به معنای محل سجده و در اصطالح به مکانی اطالق میشود که جایگاه عبادت است در برابر حق مسجد بایستی در مکانی باشد که زمینش از هر گونه نا پاکی و پلیدی مصون باشد و محلی هم برای عبادت است و هم برای یکپارچگی امت آشنایی با مسجد جامع ورامین مس=جد جام=ع ورامی=ن در ت=هران و در شهرس=تان ورامی=ن قرار دارد و یک=ی از قدیم=ی تری=ن س=اختمان های شه=ر ورامی=ن اس=ت .س=اختن مس=جد در دوره سلطان محمد خدابنده آغاز و در دوره پسرش به پایان رسیده است .گچبری های این بنا از زیباترین نمونه های گچ بری ایرانی هستند. ویژگی های بنا تهرن=گ بن=ا میانس=رای چهار ایواان=ی اس=ت .نیارش س=اختمان دقی=ق اس=ت و آمودهای پایداری دارد .گنب=د آ=ن دو پوس=ته بوده ک=ه خود آ=ن ریخت=ه و آهیانه مانده اس=ت ک=ه گنبد ناری است .شبستان آن با تاق های آهنگ و جهاربخش پوشیده شده است .در ایوان جلوی گنبد خانه ،گونه ای تّرَپ هیمّتکانه بس=یار زیبا کار شده اس=ت .مدخ=ل مس=جد دروازه‌اى ورودى اس=ت ک=ه تشکيل ايوان را مى‌ده=د ک=ه س=رتاسر ضل=ع شمال=ى مس=جد اس=ت و ص=حن مس=جد حياط=ى مس=تطيل شکل اس=ت= وس=ط آ=ن حوض=ى اس=ت ک=ه ش=بيه حوض‌هاى وس=ط قلعه‌هاى مس=کونى و رباط‌ه=ا اس=ت .ايوان شبس=تان بلن=د و زيباى مس=جد جام=ع داراى کتيبه‌هايى ارزشمن=د اس=ت= کتيبه‌هاى س=وره جمع=ه در مت=ن و در حاشيه کتيبه‌هاى کوف=ى آ=ن از نمونه‌هاى خوب کتيبه‌هاى گچ=برى اين عص=ر است .انواع طرح‌هاى اس=ليمى و خط‌هاى عرب=ى ،کوف=ى و فارس=ى را دارا اس=ت .در قس=مت س=ر در اص=ل مس=جد ،در زير قوس اص=لى س=ر در مس=جد ،همچنين دو س=تون تزيين=ى که از دو طرف قوس ت=ا باال و راس آ=ن ادام=ه پيدا کرده و در س=ر در حرم نيز زير قوس نيم گنب=د کاشيکارى از پايه قوس ت=ا راس آ=ن از دو طرف ب=ه طور کامل و همانن=د س=ردر اص=لى مس=جد وجود دارد .باالى محراب ،ت=ا گوشواره=ا هيچ کاشيکارى وجود ندارد .در قس=مت پايين حرم در کتيب=ه 3در ورودى به شبستان‌هاى شرقى و غربى که قبال در مورد آنها صحبت کرديم نيز کاشيکارى زيبايى خودنمايى مى‌کند. 1 ژان دیو الفوا در سفر نامه اش در باره مسجد می نویسد: پ=س از تعارفات معمول=ه و کم=ى اس=تراحت ب=ه تماشاى مس=جد جام=ع ورامين رفتيم .اين بن=ا در قديم بس=يار عال=ى و با‌شکوه بوده ول=ى اکنون ويرانه‌اى بيش نيست .مومنين هم از ترس فرود آمدن طاق براى عبادت به آنجا نمى‌روند .و بنابراين سياحت آن مانعى ندارد و هر کس مى‌تواند آزادانه و بدون اشکال به تماشاى اين خرابه بپردازد. مس=جدهای جام=ع در تمام دوران طالی=ی تمدن اس=المی ،نشانه‌ای از عظم=ت و آبادان=ی ی=ک شه=ر بوده‌اند. بهتری==ن معماران و هنرمندان برای س==اختن آن‌ه==ا جم==ع می‌شده‌ان==د و س==نگ تمام می‌گذاشته‌اند .از ف= مس=جد جام ِع= ه=ر شه=ر تشکی=ل طرف=ی مراک=ز مه=م شه=ر مث=ل بازار و س=اختمان‌های حکومت=ی در اطرا ِ می‌شد و نبض شهر در اطراف آن تندتر می‌زد مس=جد جام ِع= ورامی=ن یک=ی از مس=اجد جام=ع شاخ=ص ایران اس=ت .پ=س از چندی=ن قرن ،هنوز می‌شود اوج هن=ر معماری ایلخان=ی را در ای=ن مس=جد دید .وقت=ی پ=ا ب=ه آ=ن می‌گذاری ،کاف=ی اس=ت چشم=ت را باز کن=ی و ب=ا س=کوت س=نگین آن‌ج=ا کنار بیای=ی ت=ا از البه‌الی خرابی‌ه=ا ،س=یر و س=لوکی را آغاز کنی. دیدن کاشی‌کاری‌ه=ا و عبور از ورودی‌ه=ا ،ایوان‌ه=ا ،حیاط و ...تجربه‌ای برای=ت ب=ه ج=ا می‌گذارن=د که شاید چند سال بعد ،تکرار نشدنی باشد. شه==ر ورامی==ن مرک==ز شهرس==تان ورامی==ن در چه==ل کیلومتری تهران اس==ت .ورامی==ن همیش==ه مرک==ز کشاورزی بوده و بر خالف خیل=ی از شهرهای ایران ،هنگام حمل=ة مغول آبادت=ر شد .آ=ن زمان خیل=ی از مردم ری و اطراف ب=ه ورامی=ن کوچ کردند .چن=د س=ال بع=د ،ورامی=ن از قریه‌ای بزرگ ب=ه شه=ر تبدیل شد. 2 س=اختمان مس=جد جام=ع ورامی=ن در دوران حکوم=ت س=لطان محم=د خدابنده الجایتوک=ه یک=ی از معروف‌تری=ن ایلخانان مغول اس=ت آغاز شد .دوران الجایت=و دوران نسبتا آرامی بود .الجایتو برخالف مغوالن چنگیزی فکر آبادانی ایران بود .او مسلمان شد و فرهنگ مردم ایران را رعایت کرد. در س=اختمان آ=ن از آج=ر اس=تفاده شده ای=ن آجره=ا در قس=مت‌های مختل=ف ب=ه شکل‌های مختل=ف کنار ه=م قرار گرفته‌ان=د و جنب=ة تزئین=ی دارند .س=بک معماری مسجد ،ایلخانی است که در حقیقت ادامة سبک سلجوقی بوده است=. مس=جد جام=ع ورامی=ن ی=ک بنای چهار ایوان=ی اس=ت .ضل=ع شمال=ی ک=ه ورودی مس=جد اس=ت از طری=ق ایوان‌های شرق=ی و غرب=ی ب=ه ضل=ع جنوب=ی ک=ه نمازخان=ه در آ=ن قرار گرفت=ه ،می‌رس=د .ضل=ع شرق=ی ه=م نق=ش ورودی -خروج ِی= فرع=ی را داشته .امروز اطراف مس=جد خال=ی اس=ت و معلوم نیس=ت در گذشت=ه ،معماری اطراف آن چگونه بوده است. س=اخت= مس=جد در س=ال 726تمام شده .در آ=ن س=ال الجایت=و زنده نبود .دوران ،دورا =ِن حکوم=ت ایلخان=ی دیگ=ر ،ب=ه نام ابوس=عید بهادر بود .اگرچ=ه ای=ن ابوس=عید بهادرخان از جوانا ِن نیک روزگار نبود ،اما به هرحال در کتیبة مسجد نام او را ثبت کردند .البته آن کتیبه حاال دیگر وجود ندارد. مس=جد جام=ع ورامی=ن ی=ک بار در س=ال 815هجری ب=ه دس=تور شاهرخ تیموری مرم=ت ش=د ام=ا شدت تخری=ب در آ=ن بس=یار باال بوده اس=ت .امروز ای=ن مس=جد پ=ر از داربس=ت اس=ت ام=ا ب=ه نظ=ر نمی‌رس=د مراقبت‌های خاص=ی در کار باشد .اگ=ر خواس=تید از حال و روزش بیشت=ر ب=ا خ=بر باشی=د ،در فهرس=ت بناهای تاریخ =ِی ثب=ت شدة ایران سرا ِغ شمارة 176را بگیرید. آیات= س=ورة جمع=ه ،انواع نمونه‌های آجرکاری و کاشی‌کاری ،نمازخان=ه و گنب=د هم=ه در ای=ن ضل=ع قرار گرفته‌اند .این‌ج=ا نمای ِ کتیبه‌های شاهرخ ،کتیب=ة عمومی ایوان جنوبی است=. 3 ای=ن گنب=د مس=جد اس=ت .بخش=ی از دیوارهای ضل=ع غرب=ی ه=م پیداس=ت. س=ال‌ها پی=ش ای=ن ضل=ع کامال تخری=ب= شده بود .دیواری ه=م ک=ه حاال می‌بینی=د عم=ر چندان=ی ندارد .ی=ک خانم=ی ب=ه نام مادام دیوالفوا ک=ه در زمان قاجار ب=ه ایران س=فر کرده در س=فرنامه‌اش طرح=ی از مس=جد دارد ک=ه جای دیوار غرب=ی در آ=ن خال=ی اس=ت .ای=ن را ه=م بگوی=م ک=ه گنب=د بر روی پایه‌ای چهارگوش قرار دارد .بع=د ی=ک هش=ت ضلع=ی شده .بع=د شانزده ضلعی و بعد به دایره تبدیل شد. آجر کاری و بخشی از کتیبه های ایوان جنوبی مسجد. 4 طرح‌های اسلیمی و رنگ‌های آبی و بنفش و فیروزه‌‌ای آدم را حیرت‌زده می‌کند... این نمونه‌ای از کاشی‌کاری ورودی ضلع شمالی مسجد است. ای=ن کتیب=ه ،ت=مام ایوان جنوب=ی را دور می‌زن=د و آیه‌های=ی از س=ورة جمع=ه را می‌شود روی آ=ن خواند .کاشی‌کاری کلم=ه عل=ی در دل آجره=ا بی‌نظی=ر اس=ت .در مس=جد جام=ع ورامی=ن عموم=ا حال و هوای مس=اجد شیع=ی دیده م=ی شود .ب=د نیس=ت بگوی=م ک==ه در دورة ایلخانان ،در وانفس==ای دعوای حنفیان و شافعیان ،الجایت==و حت==ی نام امامان شیع=ه را روی س=که‌ها زد .او از دعوای فرقه‌ه=ا ب=ه تن=گ آمده بود .این‌ج=ا بخشی از دیوا ِر ایوان جنوبی است. 5 اگ===ر در ضل===ع غرب===ی مس===جد بایس===تید ضل===ع شرق===ی را این‌طوری می‌بینید.اس=ت خوشبختان=ه ای=ن ضل=ع ت=ا ح=د زیادی س=ر پ=ا مانده اس=ت. ایوان شرق=ی ی=ک راهروی س=رپوشیده اس=ت ک=ه ده طاقنمای کوچ=ک و ی=ک طاقنمای بزرگ دارد .شم=ا ه=م داری=د طاقنمای بزرگ را می‌بینید. ت= اهلل= ،محم=د و عل=ی اگ=ر نزدیک‌ت=ر بروی=د می‌بینی=د ک=ه باالی آ=ن کلما ِ در سه جهت دیده می‌شود. این‌ه=ا کتیبه‌های شاهرخ تیموری هس=تند .نام شاهرخ را اگ=ر خوب دق=ت کنی=د می‌بینید .غی=ر از آیات و اشعار ک==ه در کتیبه‌های تزئین=ی س==اختمان‌های مس=اجد قدیم==ی دیده می‌شون==د ،اطالعات س==اخت ،تعمی==ر و تاری==خ بن==ا را می‌شود از کتیبه‌های مس=اجد ب=ه دس=ت آورد .در زی=ر طاقنمای ایوان جنوب=ی دو کتیب=ة آجری وجود دارد که این کتیبة سمت راستی است. 6 ای=ن طاق ایوان جنوب=ی اس=ت .پ=ر از آجر .آجره=ا ب=ه شکل‌های مختل=ف کنار ه=م چیده شده‌اند .خوب ک=ه دق=ت= کنی=د ظرافت‌های زیادی را کش=ف خواهی=د کرد. ب=ه طور کل=ی ضل=ع جنوب=ی ای=ن مس=جد پرکارتری=ن قس=مت س=اختمان اس=ت .از ای=ن ایوان می‌توانیم برویم داخل نمازخانه .از آن‌جا می‌توانیم داخل گنبد را ببینیم ..از داخل گنبد تا زمین ،حدود بیست و دو سه متری می‌شود. دیدن بازی نور و آجره=ا چ=ه کیف=ی دارد ام=ا حی=ف ک=ه اص=التی ندارد. این‌ج=ا همان ایوان بازس=ازی شده اس=ت .ای=ن چیزی را ک=ه حاال می‌بینی=د روی پ ِیِ اصلی که 5/2متر زیر خاک بوده ساخته‌اند .این را بگویم که در مس==اجد اس==المی ،ایوان نق==ش مهم==ی داشت==ه و از آ==ن بعنوان ی==ک فضای ارتباطی استفاده می شده. 7 پالن موقعیت مسجد جامع ورامین 8  -1ایوان شمالی س=ردر يا ايوان شمال=ي نس=بتا كوتاه س=اخته شده اس=ت و همانن=د س=ردر مس=جد كبود ت=بريز اس=ت .ارتفاع آ=ن حدود 12مت=ر اس=ت و نس=بت ب=ه گنب=د(حدود 23مت=ر ارتفاع)كوتاه س=اخته شده اس=ت .ظاهرا ب=ه اين عل=ت كوتاه س=اخته شده ت=ا گنب=د نمايان باش=د ،چيزي كه درحال حاض=ر امكان ديدن آ=ن وجود ندارد ب=ه عل=ت آنكه بعداز مرم=ت ارتفاع س=ردر شمال=ي بيشت=ر شده ،و گنب=د نمايان نيس=ت و قرار اس=ت در آينده قس=مت زيادي از بين برود.در دو طرف آ=ن دو نغول مس=تطيل شكل دو طبقه ارتفاع بنارا شكسته است=. دردوس=========وي ايوان دو س=========تون نم=========ا م=========ي باشد. اندازه دهان=ه ايوان 80/5و عم=ق آ=ن 60/3مت=ر ذكرشده اس=ت.در باالي مدخ==ل ورودي مس==جد كتيب==ه اي در يك كادر مس==تطيل شكل ب===ه ه .زمينه كتيب===ه الجوردي و كاش===ي ه===ا فيروزه اي است.قسمت= اعظم اين كتيبه از بين رفته است. 9  -2ایوان شرقی شام=ل ده طاق كوچ=ك و يك طاق نماي بزرگ در وس=ط اس=ت،كه بر روي ه=م راهروي قوس هاي ايوان غرب=ي .بافت ايوان شرق=ي چ=ه از نظ=ر رنگ آجره=ا و تزيينات انجام شده بسيار ظريف تر و ملموس تر از ايوان غربي است.براي ساخت اين ايوان از آجر و ساروج استفاده شده است 10  -3ایوان غربی در ضل=ع غرب=ي گرچ=ه در س=الهاي اخير قرين=ه ضل=ع شرق=ي بن=ا احداث شده ول=ي قب=ل از آن اثري آ=ن نبوده ،البت=ه بع=د از حفاري در عمق حدود 5/2مت=ر اثري از پايه س=تون ه=ا در زير خاك نمايان ش=د ،كه قرين=ه ايوان شرق=ي بود و ب=ه همين عل=ت آ=ن را بازس=ازي كردن=د .عده اي از محققين عقيده دارن=د ،ضل=ع غرب=ي قرين=ه ضل=ع شرقي نبوده بلكه ضمايمي داشت=ه كه شامل مدارس معروف فتحيه و رضويه مي شده كه از مدارس شيعي معروف آن زمان بوده است و در حال حاضر نيز به صورت قرينه ساخته نشده است=. در ای=ن ایوان نی=ز دو ورودی ب=ه پش=ت بام ب=ه ص=ورت قرین=ه ب=ا ایوان شرق=ی وجود داشت=ه،ک=ه در حال حاض=ر بع=د از بازس=ازی ی=ک ورودی ب=ه ص=ورت قرین=ه درقس=مت جنوب=ی آ=ن گذاشت=ه ان=د .ای=ن ایوان در حال حاض=ر هی=چ تزئین=ی ندارد .در ک=ل ای=ن مس=جد فق=ط از آج=ر س=اخته شده حت=ی در درون دیواره=ا نی=ز فق=ط آج=ر مص=رف شده اس=ت ،آجرهای خراب و شکس=ته و چارک نیز در درون آن استفاده شد. 11  -4ایوان جنوبی ایوان جنوب=ی مس=جد جام=ع ورامی=ن ک=ه ب=ه گنب=د خان=ه منته=ی م=ی شود ،ای=ن ایوان 55/10طول و 10/4عرض و ارت=فاع آن 15ذرع ذک=ر شده اس=ت .ای=ن ایوان از نظ=ر ت=زیینات پرکارترین و زیباترین قسمت مس=جد است و تزیینات آن شامل کاشی کاری ،آجرکاری با آج=ر ت=راش ،مقرنس کاری و کتیبه هایی با خط بس=یار خوش از نوع ثل=ث و بنای=ی ایجاد کرده ان=د .در دو قس=مت شرق و غرب ب=ه وس=یله دو طاق ب=ه شبس=تان راه پیدا م=ی کن=د ک=ه ای=ن طاقه=ا ب=ا لچکیه=ا گچ=بری ی=ا طرحهای گ=ل و بوت=ه گلهای ش=ش پ=ر تزئی=ن شده اس=ت .در ابتدای ورودی ب=ه ایوان توس=ط س=تون نمای=ی ک=ه در جن=ب ایوان م=ی باش=د و ب=ا کاش=ی فیروزه ای رن=گ و آج=ر تزئی=ن شده قس=مت جنبی=ن ایوان نیزب=ه وس=یله آجرکاری ب=ا شکلهای س=تاره ای هش=ت پ=ر و ص=لیبی ت=ا زیرکتیب=ه ب=ه ص=ورت آجرهای برجس=ته ت=زئی=ن شده است. در قس========مت روب========ه روی ایوان تزئینات ت========ا زی========ر کتیب=ه س=ه وجه=ی ایوان بدی=ن شرح م=ی ب=ا ش=د .در وس=ط ب=ه وس=یله ی=ک طاق ب=ا قوس جناق=ی ب=ه گنب=د خان=ه راه پیدا م=ی کند .دور قوس طاق دارای گچ=بری بس=یار زیب=ا و پیچکهای گچ=بری م=ی ب=ا شد با طرحهای گیاه=ی در جنبین ای=ن طاق (مدخل ورودی(درون قابهای مس=تطیل شک=ل چهار کتیب=ه گچ=ی وجود دارد .دور ت=ا دور در باال کتیب=ه های زیری قرین=ه ه=م م=ی باش=د .از کتیب=ه ب=ه س=مت راس=ت چیزی باق=ی نمانده ول=ی نیم=ی از کتیب=ه س=مت چ=پ باق=ی مانده ،ای=ن کتیب=ه ه=ا درون طاق نمای=ی ب=ا عم=ق بس=یار ک=م ب=ا حاشی=ه گچبری ساخته شده اند و در باالی این دو ،دو کتیبه دیگ=ر است که زمان تعمیر مسجد در زمان شاهرخ را بیان می کند. 12 در این بخش عالوه بر کتیبه فوق کتیبه دیگری بشرح زیر وجود دارد: گنبد وگنبد خانه مسجد جامع: گنب=د مس=جد جام=ع از س=ایر بخ=ش های بن=ا ارتفاع بیشتری دارد و در س=ر در ورودی و س=ر در شبس=تان ه=ر دو کوتاه س=اخته شده اس=ت ت=ا گنب=د ب=ه خوب=ی نمایان باش=د .گنب=د مس=جد جام=ع بع=د ب=ه دایره تبدی=ل شده اس=ت .اظالع مرب=ع 5/10در 5/10و ارتفاع طاق س=فالی گنب=د 25/17مت=ر و ارتفاع طاق 25/23مت=ر م=ی رس=د .گ=ر چ=ه بعض=ی از محققی=ن (مهندس پی=ر نی=ا) گنب=د مس=جد را دو پوس=ته پنداشت=ه ان=د ول=ی نظ=ر اکثری=ت محققی=ن بر ی=ک پوس=ته بودن گنب=د اس=ت .در داخ=ل گنب=د عناص=ر اجزا ت=زئی=ن بس=یاری ب=ه چش=م م=ی خورد ک=ه عبارتن=د از اضالع شرق=ی و غرب=ی گنب=د خان=ه ک=ه ه=ر کدام ب=ه وس=یله دو طاق جناق=ی ب=ه محوط=ه های جن=ب گنب=د خان=ه منته=ی م=ی شود .دور ای=ن طاق ه=ا ک=ه درون کادر مس=تطیل شک=ل قرار دارن=د ب=ا نقوش دایره ای و برگ=ی شک=ل گچکاری شده اس=ت ،ب=ا لچیکیهای=ی ک=ه بی=ن پاکار قوس تاتیزه آن و کادر مس=تطیل شک=ل ایجاد شده نی=ز ب=ا نقوش گ=ل و برگ گچکاری شده و در وس=ط ه=ر کدام از آنه=ا درون دایره کلم=ه ((اهلل=)) نوشت=ه شده اس=ت .طرح گچ=بری ه=ر کدام از لچکیه=ا ب=ا طرح روب=ه روی خود کامال شبی=ه اس=ت .دور ای=ن کادر مس=تطیل شک=ل در ی=ک کادر دیگرب=ه عرض 48س=انتی مت=ر بر زمین=ه کاش=ی فیروزه ای ب=ا آج=ر تراش دار و قالب=ی کتیب=ه ای کوف=ی گوش=ه دار نوشت=ه شده اس=ت .ای=ن کتیب=ه ه=ا س=ه طرف طاقه=ا را دور م=ی زنن=د و ت=ا ارت=فاع 5/2متری آنه=ا ریخت=ه اس=ت .فاص=له بی=ن دو طاق را ب=ا طرحهای تزئین=ی آج=ر کاری ب=ه ص=ورت 7ی=ا 8ب=ا آجرهای برجس=ته و فرورفت=ه ایجاد کرده ان=د ک=ه در قس=متهای پایی=ن مس=جد از بی=ن رفت=ه ان=د ول=ی قس=متهای باال باق=ی مانده اس=ت ،در باالی مرب=ع در زی=ر گنب=د کتیب=ه ای ب=ه خ=ط ثل=ث از ابتدا ت=ا پایان آی=ه هشت سوره جمعه کتیبه شده در انتها سنه 726مشهود است= .در باالی کتیبه فوق الذک=ر مربع و به وسیله س=ه کنجی هایی در گوشه مربع تبدی=ل ب=ه هش=ت ضلع=ی شده و در س=ه کنجه=ا بوس=یله مقرن=س کاری نی=م گنبدهای=ی ایجاد شده و در لچکیهای آ=ن ب=ه وس=یله کاش=ی وآج=ر تزئی=ن شده اس=ت .در هش=ت ضلع=ی در ضلغ=ی غرب=ی و شرق=ی دو نور گی=ر ایجاد شده ک=ه عالوه بر تامی=ن نور گنب=د را نی=ز س=بکتر کرده اس=ت .پ=س از ای=ن مرحل=ه 8ضلع=ی را تبدی=ل ب=ه 16ضلع=ی کرده و در هش=ت ضل=ع از شانزده ضل=ع ب=ه ص=ورت ی=ک در میان نور گیرهای دیگری تعبی=ه شده اس=ت ک=ه همان عملکرد نور گیرهای پایی=ن را دارند ،پس 16ضلعی تبدیل به دایره شده و گنبد را استوار کرده است. 13 بر روی دایره گنب=د بر روی آجره=ا در کادرهای مرب=ع کلمات اهلل= و محم=د وعل=ی ب=ه ص=ورت متداخ=ل کتیب=ه شده اند .در بعض=ی ه=م دو کلم=ه اهلل= متداخ=ل کتیب=ه شده اس=ت،ه=ر کدام از ای=ن مرب=ع ه=ا ب=ه رنگ=ی م=ی باش=د ک=ه رنگهای بکار گرفت=ه س=فید قهوه ای روش=ن،وفیروزه اس=ت .در اطراف طاق های متداخ=ل شرق=ی و غرب=ی گنب=د ک=ه ب=ه فضای جنبی=ن گنبدخان=ه منته=ی م=ی شود .کتیب=ه های=ی ب=ه خ=ط کوف=ی تزئین=ی بر زمین=ه ای از کاش=ی فیروزه ای ب=ه کاش=ی بدون لعاب نوشته شده ،این کتیبه ها سه طرف طاق ها را دور می زنند .در عرقچین گنبد نیز طرح های آجر و کاشی و شکل شمسه دیده می شود. طاق های مس=جد جام=ع ورامی=ن از نوع طاق های چهاربخ=ش (چهار ترک) م=ی باشد .ای=ن س=بک ک=ه ظاهرا ب=ه تقلی=د از معماری غرب ایران رای=ج شده در واق=ع ی=ک طاق چهار ترک پیکره ای اس=ت ک=ه از تقاط=ع دو طاق ه=م آهن=گ،ه=م ارتفاع وه=م عرض حاص=ل شده اس=ت .فایده ای=ن نوع طاق آ=ن اس=ت ک=ه م=ی توان دیوارهای تاالری را که طاق آنرا می پوشاند کامال حذف کرد .نظیر چنین طاق هایی در مسجد جامع نطنز و مسجد قدیمی شیراز وجود دارد. محراب: محراب مس=جد جام=ع ورامی=ن حدود 90/3مت=ر عرض 35/1مت=ر عم=ق و حدود 6مت=ر ارتفاع دارد ،از پایی=ن ت=ا ارتفاع 3متری محراب عاری از هرگون=ه ت=زئین=ی اس=ت ک=ه بعض=ی محققی=ن اعتقاد دارن=د ک=ه ای=ن محراب از ابتدا ب=ه همی=ن ص=ورت بوده و در حقیق=ت بن=ا ب=ه دالیل=ی نیم=ه کاره باق=ی مانده اس=ت .نظ=ر دیگری وجود دارد مبن=ی بر اینک=ه دس=ت حوادث= و گذش=ت روزگار گچ=بری ه=ا و تزئینات پایی=ن محراب را از بی=ن برده اس=ت .محراب مس=جد جام=ع ورامی=ن قاب=ل مقایس=ه ب=ا محراب مس=اجد مرن=د و مس=جد جام=ع ارومی=ه قاب=ل مقایس=ه اس=ت .در محراب ای=ن مس=جد کتیب=ه های=ی وجود دارد ک=ه ب=ه خ=ط ثل=ث و کوف=ی س=اده و کوف=ی تزئین=ی نوشت=ه شده اند .کتیب=ه ه=ا در الب=ه الی نقوش گیاه=ی و اس=لیمی ب=ا طرحهای الن=ه زنبوری ب=ه گون=ه ای پ=ر کار و اس=تادانه در س=طوح و قالبهای مس=تطیل شک=ل در اندازه های بزرگ ب=ه روش تراش و برجس=ته کاری خاص دوره س=لجوقی اس=ت ،ول=ی در دوره ایلخان=ی ب=ا ضخام=ت و برجس=تگی بیشتروب=ه مراتب پرکارتر انجام گرفته است ،گچ را با لوازمی مانند نقاله ،بوم خوار،دمبروغیره تراش داده اند. 14 در ای=ن مس=جد ش=ش محراب وجود دارد ک=ه بزرگتری=ن و با شکوه تری=ن آن در داخ=ل گنبد خان=ه اس=ت .دلی=ل اینک=ه ای=ن مس=جد ش=ش محراب دارد ای=ن اس=ت ک=ه ای=ن محراب ه=ا مربوط ب=ه قبای=ل مختلف=ی بوده اس=ت ،ک=ه در ای=ن مس=جد نماز م=ی خوانده اند .محراب=ی ک=ه در گنب=د خان=ه وجود دارد ،محراب= اص=لی محس=وب م=ی شود ک=ه در زمان میرزا شاهرخ موق=ع تعمی=ر مسجد ساخته شده است. 15 کتیبه ها و لوایح محراب به شرح زیر است: لوح اول :ک=ه ب=ه ص=ورت ی=ک کادر(حاشی=ه) ک=ل بقایای موجود محراب را دربرم=ی گیرد ک=ه در بعض=ی از نقاط آ=ن ب=ه خ=ط کوف=ی گوشه دارد،کلمات ال اله اال اهلل واهلل اکبر مشاهده می شود. لوح دوم :گیرد وخوددرون کادر مس=تطیل شک=ل ب=ه عرض نی=م مت=ر س=ه طرف محراب را دور م=ی زندودارای کتیب=ه ای کوف=ی ب=ا حروف په=ن وباری=ک ک=ه اص=طالحا (مادروبچ=ه ی=ا جل=ی وخف=ه نامیده م=ی شود) کتیبه مادر آیاتی از سوره هفدهم قرآن مجید (االسراء) می باشد. لو<ح س<وم :ای=ن لوح دور ت=ا دور محراب وقوس محراب را در برم=ی گیرد و به خط کوفی ساده می باشد. لوح چهارم :در منته=ی الی=ه بخ=ش باالی تزئینات گ=چ بری در س=مت چ=پ محراب لوح مس=تطیل شک=ل و عمودی ک=ه ب=ا حواش=ی طول و عرض حدود (( ))3.1است=. 16 و من اهلل توفیق...