معرفت دینی

معرفت دینی

اسلاید 1: معرفت دینی

اسلاید 2: چند پرسش درباره معرفت دینیراه‌های معرفت به دین کدامند؟این راه‌ها و معرفت‌هایی که از آنها حاصل می‌شوند تا چه اندازه قابل اعتمادند؟معیار اعتبار معرفت‌های دینی چیست؟چگونه می‌توان فهم کسی را از دین بر فهم دیگران ترجیح داد؟

اسلاید 3: فلسفه اخلاق4اعتبار معرفت دینی

اسلاید 4: مفهوم شناسیمقصود از معرفت یا علم، هر گونه شناخت و آگاهی است.مقصود از دین، دین اسلام است که مجموعه‌ای از هست‌ها و بایدها را که در رسیدن انسان به کمال و سعادت حقیقی نقش دارند، شامل می‌شود.مقصود از معرفت دینی، مجموعه شناخت‏ها درباره اسلام و اجزای آن، یعنی عقاید، اخلاق و احکام اسلامی است.

اسلاید 5: انواع علم و معرفتعلمحضوریحصولییافتن حقیقت معلوم بدون واسطه مفهومآگاهی از معلوم با واسطه مفهوم آن

اسلاید 6: اقسام علم حضوریعلم به خودعلم به حالت‌های درونی خودعلم به افعال درونی خودعلم هستی‌بخش به معلول خودعلم به مبدأ هستی خودعلم به مفاهیم ذهنی خود

اسلاید 7: ارزش علم حضوریخطا: عدم مطابقت علم با معلومدر علوم حضوری، علم و معلوم دو چیز نیستندپس، علوم حضوری خطاناپذیرندیعنی به هر چیز علم حضوری داشته باشیم، واقعیت آن را چنانکه هست می‌یابیم.شبهه گرسنگی کاذبهمراهی علم حصولی با حضوریاحساس گرسنگی می‌کنم.به غذا نیاز دارم.

اسلاید 8: مراتب علم حضوریشدت و ضعف و وضوح و خفای علم حضوری وابسته است بهشدت و ضعف معلوممرتبه وجود عالمدرجه توجه عالممثال:شدت و ضعف علم حضوری به دردوضوح و خفای علم حضوری به خودمراتب علم حضوری به خداوندبـَرَد آب زین بحر فیروزه‌ایبه گنجایش خویـش، هر کوزه‌اینبیند ز دریا بجز آب خویشنداند کس از هستیِ خویش، بیش

اسلاید 9: اقسام علم حصولیعلم حصولیتصورتصدیقبدون ارجاع به تصورهای دیگرو به طور مستقیم حاصل می‌شودبدیهینظریبدیهینظریبا ارجاع به تصورهای دیگر و از راه تعریف مفهومی حاصل می‌شودبدون ارجاع به تصدیق‌های دیگر و با انعکاس علم حضوری در ذهن حاصل می‌شودبا ارجاع به تصدیق‌های دیگر و از راه استدلال حاصل می‌شود

اسلاید 10: ارزش علم حصولیتصدیق‌های بدیهی نشان‌گر واقعیت‌هایی هستندکه آنها را با علم حضوری می‌یابیم، و بدین جهت، یقیناً صادق‌اند.درجه معرفت تصدیق‌های نظری وابسته است بهدرجه اعتبار روش استدلال مورد استفادهدرجه اعتبار تصدیق‌هایی که از آنها در استدلال استفاده کرده‌ایمتصدیق‌هایی نظری که با روش استدلال یقینی به تصدیق‌های یقینی بازگردانده شوند، یقیناً صادق خواهند بود.

اسلاید 11: نمودار اقسام علم و ارزش آنها

اسلاید 12: شک‌گراییتعریفانکار یا ادعای تردید در امکان یا وجود هر گونه معرفت یقینینقد و بررسییقین به وجود خود و شک خودیقین به وجود طرف بحثیقین به امکان یقین پیدا کردن دیگران به مدعایقین به یقین‌آور بودن روش بحث و استدلالخود متناقض بودن ادعای نفی شناخت یقینیقرآن کريم در موارد متعدد انسان‌ها را به تحصيل يقين دعوت کرده، از کساني که به معرفت‌هايي خاص، همچون قيامت يقين دارند تمجيد کرده است.... لَعَلَّكُمْ بِلِقَاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ؛ (رعد(13)، 2) باشد که به ملاقات پروردگارتان یقین کنید.... وَبِالآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ؛ (بقره (2)، 4) و به آخرت یقین دارند.

اسلاید 13: نسبی‌گراییتعریفهمه معرفت‌ها تنها نسبت به فرد یا جامعه خاص، یا نسبت به شرایط عینی خاص، مانند زمان یا مکانی خاص معتبرند، نه نسبت به همه و در همه شرایط، و در نتیجه، معرفت مطلق وجود ندارد.دلیل اولتغییرپذیری همه واقعیت‌هانقد و بررسیاین ادعا بی‌دلیل و خود متناقض است.برخی موجودات، مانند خداوند، تغییر ناپذیرند.بسیاری از قوانین ثابت و دائمی هستند، مانند قوانین ریاضی و قوانین معتبر استنتاج منطقی.

اسلاید 14: نسبی‌گراییدلیل دومهمه معرفت‌های بشری وابسته به شرایط ذهنی و نحوة ادراک صاحب معرفت هستند، پس همه معرفت‌ها نسبی‌اند و نسبت به افرادی با شرایط ذهنی دیگر، یا نسبت به واقع، اعتباری ندارند.نقد و بررسیاین نوع نسبیت‌گرایی منجر به نوعی شکاکیت می‌شود.اینکه «همه معرفت‌ها نسبی هستند» خود متناقض است؛ زیرا ادعای معرفتی مطلق و عینی و فراتر از نحوة ادراک نسبی‌گرایان است.

اسلاید 15: انواع راه‌های معرفت و اعتبار آنهاراه معرفت حضوری، شهود است که در آن خطا راه ندارد.راه‌های معرفت حصولیراه‌های اصلی: حس، خیال و عقلاعتبار حس و خیال در صورت لزوم با استدلالی عقلی که پشتوانه آنها است تأمین می‌شود.راه‌های فرعیقیاس، استقرا، تمثیل (سه نوع استدلال عقلی)تجربه (نوعی استدلال عقلی با مقدمات حسی)مرجعیت (استناد به قول صاحب‌نظران)دلیل نقلیتواتر (نقل افراد زیاد به گونه‌ای که باور نمی‌کنیم همگی آنها توافق کرده باشند که امری خلاف واقع را نقل کنند)اعتبار راه‌های فرعی وابسته به اعتبار اموری است که در این راه‌ها از آنها استفاده می‌شود. دلایل عصمت معصومان‰ از خطا، پشتوانة اعتبار استناد به اقوال ایشان است.

اسلاید 16: انواع راه‌های معرفت دینی و اعتبار آنهاشهود (مانند یافتن بی‌واسطة رابطة وجودی خود با خدای متعال)تجربة دینی (تجربة حالات مختلف درونی‌ای که در اثر توجه به این رابطه حاصل می‌شوند، همچون خشیت، رضا، توکل، محبت و عبودیت)وحی، الهام و تحدیثمعرفت‌های حاصل از وحی، الهام و تحدیث نسبت به آنچه از آن حکایت می‌کنند، حصولی‌اند و اعتبار آنها در گرو استدلالی است که پشتوانه آنهاست؛ مانند اعتبار یقینی وحی، و الهام به معصومان و سخن گفتن فرشتگان با آنان.حس (مانند دیدن یا شنیدن آیات و روایات و دیدگاه‌های اسلام‌شناسان)نزدیک به بدیهی‌اند و در صورت لزوم با استدلال عقلی اثبات می‌شوند.عقل (مانند اثبات خدا، لزوم اطاعت از خدا، لزوم نبوت و معاد)با ابتنا بر مبانی یقینی، کاملا معتبرند.دلیل نقلی (اتکا به کلام خداوند و سخنان منقول از معصومان برای معرفت به مفاد آنها)مرجعیت سخن معصومان با دلیل عصمت آنها اعتبار کامل می‌یابد.روایاتی که متواتر یا همراه با قرائن قطعی باشند و دلالتشان روشن باشد، اعتبار معرفتی کامل دارند.روایاتی که دلیل قطعی بر اعتبار عمل به آنها وجود داشته باشد، در عمل معتبرند.

اسلاید 17: ناسازگاری معرفت‌ها و راه حل آنهرگاه دو معرفت دینی یا غیر دینی با یکدیگر ناسازگار باشند، معرفت یقینی بر غیر یقینی ترجیح داده می‌شود.مثال:حکم به شکسته نبودن چوب مایل در آبابطال فرضیه‌های علمی با یافته‌های یقینیدست برداشتن از ظاهر اولیه برخی از الفاظ آیات قرآن، مانند «ید الله»، با وجود دلایل عقلی و نقلی یقینیخلقت آدم ابوالبشر بدون پدر و مادر و از خاک، بر خلاف فرضیه تکاملدرباره معرفت‌های ناسازگار ظنی نمی‌توان قضاوت قطعی کرد.از معرفتی که دلیل قطعی برای عمل به آن داریم، باید در عمل تبعیت کرد.

اسلاید 18: فلسفه اخلاق19تعدد قرائت‌ها از دین

اسلاید 19: مفهوم‌شناسیقرائتخواندننوعی خواندندر اصطلاح، مقصود از قرائت یک متن، فهم و برداشت کسی است که با آن متن مواجه می‌شود و مقصود از قرائت یک واقعیت، فهم و برداشت شخص، از واقعیتی است که با آن روبرو می‌شود.تعدد قرائت‌هامقصود از تعدد قرائت‌ها، فهم‌ها و برداشت‌های متفاوت و احیاناً متضاد از یک متن یا یک واقعیت است.مقصود از نظريه تعدد قرائت‌ها اين نظريه است که فهم‌ها و برداشت‌های مختلف و احیاناً متضاد، همگی به لحاظ معرفت‌شناختی اعتباری یکسان دارند و هیچ فهمی را بر فهم دیگر برتری نیست.تعدد قرائت‌ها از دینمقصود از آن، این نظریه است که فهم‌های متفاوت از متن دینی واحد به لحاظ معرفت‌شناختی به یک اندازه معتبرند و نمی‌توان فهم هیچ کسی را از دین بر فهم دیگری ترجیح داد.

اسلاید 20: پیشینه بحث در میان مسلمانانزمینه‌هااختلاف نظر مفسران اختلاف فقها در پاره‌ای فروع فقهیوجود برخی مصطلحات در فرهنگ دینی ما، مانند آیات متشابه، تأویل و باطن قرآن، و تفسیر به رأی انگیزه‌ها و اغراض خاصدانش‌های مربوطدانش تفسیر قرآن کریمدانش اصول فقه

اسلاید 21: زمینه بحث در مغرب زمیناختلاف کتاب مقدس با اکتشافات علمیجنگ‌های مذهبی

اسلاید 22: دوره‌های هرمنوتیک در مغرب زمینهرمنوتیک کلاسیکدانش تفسیر متون برای فهم کتاب مقدس بدون مرجعیت کلیسامبتنی بر عادی دانستن فهم مقصود مؤلفاز دان هاور در نیمه قرن هفدهم تا اواخر قرن هیجدهمهرمنوتیک رمانتیکفهم متن دشوار، و بدفهمی امری عادی است.شلایر ماخر برای تفسیر روان‌شناسانه (فنی) بر بازسازى شخصيت مؤلف، شركت در تجربه وى و پيشگويى مراد وى تأکید دارد و در واقع، هم مؤلف‏محور و هم متن‏محور است.دیلتای، هدف تفسیر را احیای مجدد تجربه مؤلف می‌داند و آن را علاوه بر متون، به همه اعمال و علوم انسانی گسترش می‌دهد.هرمنوتیک فلسفیتفسیر چگونگی وقوع فهم، بجای روشی برای فهماز نظر هایدگر، فهم امرى تاريخ‏مند است و پيش‌ساختارها نقشى اساسى در پيدايش فهم دارند.از نظر گادامر، امور تاریخی و انسانی تاریخ‌مند هستند و ابژه معرفت قرار نمی‌گیرند. به علاوه، افق ذهنی مفسر در فهم او دخالت دارد.

اسلاید 23: دلایل نظریه تعدد قرائت‌ها از دین و بررسی آنهادلیل اول: زبان دین، زبانی سمبولیک است، نه واقع‌نما و بدین جهت، برداشت‌های مختلف و احیاناً متضاد از متون دینی می‌توانند معتبر باشند.نقد: دین برای هدایت انسان به سعادت و کمال واقعی نازل شده و محتوای آن دعوت به ایمان به چنین آموزه‌هایی و عمل بر طبق دستور العمل‌های آن است. پس نمی‌توان زبان دین را سمبولیک دانست.تِلْکَ آیَاتُ اللهِ نَتْلُوهَا عَلَیْکَ بِالْحَقِّ (جاثیه(45)، 6)وَ مَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ قَلِیلاً مَا تُؤْمِنُونَ (حاقّه(69)، 41)

اسلاید 24: دلایل نظریه تعدد قرائت‌ها از دین و بررسی آنهادلیل دوم: در فهم متن، برداشت مفسّر مهم است، نه مقصود مؤلّف، و برداشت‌های بی‌ضابطه و بی‌پایان مفسرها از یک متن به یک اندازه معتبرند.نقد: یکی از مهم‌ترین اهداف در مواجهه با متون، از جمله در مواجهه با سخن صاحبان نظریه تعدد قرائت‌ها، فهم مقصود مؤلف است.

اسلاید 25: دلایل نظریه تعدد قرائت‌ها از دین و بررسی آنهادلیل سوم: بر اساس هرمنوتیک فلسفی، پیش دانسته‌ها، پیش داوری‌ها و پیش ساختارهای مفسر، در عمل فهم دخیل هستند، و فهم واقع را آن گونه که هست، ناممکن می‌کنند.نقد: هرمنوتیک فلسفی موجب بسته شدن باب مفاهمه به طور کلی است و قابل قبول نیست.این مدعا شامل خود نیز می‌شود و در این صورت، معلوم نیست صاحبان نظریه تعدد قرائت‌ها از چه مدعایی دفاع می‌کنند.پذیرفتن اعتبار قرائت‏های گوناگون از واقعیت، مستلزم نسبيت‏گرايى مطلق، و مردود است.

اسلاید 26: انواع تأثیر پیش‌دانسته‌ها در فهم متنبرخی، مانند قواعد زبان، شرط امکان فهم هستند که باید از آنها استفاده کرد. برخی دیگر صرفاً امکان تأثیر دارند که به سه قسم تقسیم می‌شوند: دسته‌ای به عنوان قرینه برای فهم مقصود مؤلفْ از میان چند معنای محتملْ قابل استفاده می‌باشند که باید از آنها استفاده کرد. برخی امکان استنطاق متن را فراهم می‌کنند و می‌توانند در گستره استفاده از یک متن تأثیر بگذارند.برخی مانند سلیقه‌ها و تمایلات مفسر، ارتباطی با متن و مقصود مؤلف ندارند و باید از دخالت دادن آنها در تفسیر متنْ اجتناب کرد.

اسلاید 27: ظاهر و باطن، معانی طولی برای یک متنظاهر: معنایی که در وهله اول به ذهن می‌آید.باطن: سایر معانی طولی که با دقت می‌توان بدانها پی برد.یک متن می‌تواند معانی طولی ـ ظاهر و باطن ـ داشته باشد.پیامبر اکرم: إنَّ لِلْقُرْآنِ ظَهْراً وَ بَطْناً وَ لِبَطْنِهِ بَطْنٌ إلیٰ سَبْعَةِ أبْطُن (عوالی اللآلی، ج 4، ص 107، ح 159)وجود معانی ظاهر و باطن برای یک متن، به معنای بی‌نیازی از معنای ظاهر یا عدم اعتبار آن نيست.وجود معانی ظاهر و باطن برای یک متن، مستلزم امکان فهم‌ها و برداشت‌های گوناگون و احیاناً متضاد هم عرض از یک متن نمی‌باشد.

اسلاید 28: ثابت‌ها و متغیرها در فهم دینفهم‌های ثابت:معرفت‌های عقلی قطعی دینمعرفت به نصوص دینیفهم‌های متغیر:فهم بخش‌هایی از دین که تنها منبع آنها، متون دینی ظنی استفهم‌های معتبر، مبتنی بر روش صحیح استنباط ـ فقاهت ـ است.در موارد اختلاف در فتاوای عملی، فهمی که با بهره‌گیری از بالاترین توان علمی و به دور از تمایلات نفسانی، استنباط شده باشد اعتبار عملی خواهد داشت.

اسلاید 29: نهی از تفسیر به رأیقرآن کریم: ... فأمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابِهِ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغَاءَ تَأْوِیلِه ...؛ (آل عمران(3)، 7) پس آنان که در دل‌هاشان انحراف است از آیات متشابه پیروی می‌کنند تا فتنه برانگیزند و آنها را تأویل کنند.پیامبر اکرم : ... وَ مَنْ فَسَّرَ الْقُرْآنَ بِرَأْيِهِ، فَقَدِ افْتَرىٰ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ، وَ مَنْ أَفْتَى النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ، لَعَنَتْهُ مَلائِكَةُ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضِ. وَ كُلُّ بِدْعَةٍ ضَلالَةٌ، وَ كُلُّ ضَلالَةٍ سَبِيلُهَا إِلَى النَّار؛ (وسائل الشیعه، ج 27، ص 190، ح 33568) و کسی که قرآن را تفسیر به رأی کند، به خداوند دروغ بسته است و کسی که بدون علم برای مردم فتوا دهد، ملائکه آسمان و زمین او را لعنت کنند، و هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی مسیرش به سوی آتش دوزخ است.

اسلاید 30: والسلام علي عباد الله الصالحين