معماری اسلامی ایران

معماری اسلامی ایران

اسلاید 1: بماند ســالها اين نظم وترتيب ز ما هر ذره خاك افتاده جایي غرض نقشيست كز ما باز ماند كه هســـتي را نمي بينم بقايي مگر صاحبدلي روزي برحمت كند در كار درويشـــان دعايي

اسلاید 2: مقدمه درمیان آثارمعماری اسلامی ایران مدارس جایگاه ویژه ای دارند.هرچندنمونه های این بناها، از همه قرون گذشته باقی نمانده است. اما بررسی مصادیق باقی مانده نشان می دهد که مدارس همچون مساجدوآرامگاهها مورداحترام وتوجه خاص مردم بوده وهمواره دربرپایی وزیبایی هرچه بیشترآنها تلاش شده است.به شهادت متون تاریخی درهمه ی دورانها مدارس بزرگ ومعتبری درشهرهای مختلف این سرزمین وجودداشته است امامتاسفانه آثارتاریخی به جای مانده، همه ی دورانها را در بر نمی گیرد.از جهت معماری بهترین آثار باقی مانده مدارس متعلق به دوران تیموریان ، صفویان و قاجاریان است.در این میان مدارسی که در اقلیم گرم ومرطوب شمال شرق ایران واقع شده اند، به تناسب سایرنقاط ایران کمتر مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته اندو به دلیل شرایط اقلیمی و اجتماعی بیشتر در معرض آسیب جدی قرارداشته اند.این مسئله لزوم تحقیق بیشتر در این مورد را فراهم می نماید.برجستگی این پایان نامه نسبت به پژوهشهای قبلی در بکر بودن موضوع و همچنین ضرورت ارائه طرح های مرمت واحیاء برای این بنا است.

اسلاید 3: 1)کلیاتی در مورد استان گلستان و شهر گرگان2)کلیاتی در مورد مدارس ایران3)شناخت و معرفی اثر4)آسیب شناسی5)طرح مرمت

اسلاید 4: 1)کلیاتی در مورد استان گلستان و شهر گرگان 1-1) موقعیت جغرافیایی استان استان گلستان با 20328 کیلومترمربع وسعت ، 33/1 درصدازکل مساحت ایران رابه خوداختصاص داده است. این استان ازنظرطول وعرض جغرافیایی بین َ25 و 36 درجه تا َ8 و 38 عرض شمالی از استوا َ50 و 53 تا ً11و 56 طول شرقی ازنصف والنهارگرینویچ قرارگرفته است. این استان ازشمال به جمهوری ترکمنستان ، از شرق به استان خراسان ، از جنوب به استان سمنان و ازغرب نیمی به استان مازندران ونیمی به دریای مازندران محدود می شود.

اسلاید 5: 1-2) آب و هوا آب و هوای استان تحت تاثیرعرض جغرافیایی،ارتفاعات البرزوجهت امتدادآن،نزدیکی به دریای خزر ، توده های هوایی و پوشش گیاهی از تنوع زیادی برخوردار است . بارندگی ودمادوعنصراصلی آب وهوا هستند، دمای هوادرنقاط مختلف استان به علت اختلاف ارتفاع و فاصله ازدریا یکسان نیست به طورکلی هرچه ازغرب به شرق وازجنوب به شمال می رویم دمای هواافزایش می یابد.(شعبانی ، ص 7 )استان گلستان دارای سه نوع آب و هوای معتدل ، کوهستانی وخشک ونیمه خشک است. این استان باتوجه به مساحت کم آن نسبت به دیگراستانهای ایران،از تنوع اقلیمی زیادی برخورداراست.جدول(1-1): مقایسه وضعیت هوای شهرهای مختلف استان دریک روزازسال(29/5/87 ) شهر کمینه دما بیشینه دما بارش کمینه رطوبت نسبی بیشینه رطوبت نسبی گرگان 20 36 - 36 86

اسلاید 6: 1-3) ناهمواریها ناهمواریهای استان گلستان رامی توان به سه قسمت کوهستانی،کوهپایه ای وجلگه ای تقسیم کرد. تقریباً در سراسراستان،شیب زمین ازارتفاعات به سوی جلگه ودریای مازندران است .

اسلاید 7: 1-4) شهر گرگان شهرگرگان درطول جغرافیایی 54درجه و22دقیقه ودرعرض جغرافیایی 36درجه و49دقیقه و به ارتفاع 155مترازسطح دریاهای آزاد واقع است. این شهرمرکزاستان گلستان ودرمسیراصلی جاده تهران-مشهد قرارگرفته است. شهرگرگان ازشمال به شهرستان آق قلا، ازشرق به شهرستان کردکوی وبندرترکمن وازجنوب به ارتفاعات شاه کوه واستان سمنان محدوداست.زبان اصلی مردم گرگان گویش زیبا ودلنشین استرآبادی است. گرگان درحال حاضر 358877 نفر جمعیت وحدود 60 کیلومترمربع وسعت دارد. گرگان فعلی تا سال 1316 هجری شمسی به استرآباد موسوم بود. گرگان قدیم که به عربی جرجان خوانده می شد شهری آباد ومهم بود که در نزدیکی شهر گنبد قابوس امروزی قرار داشت .

اسلاید 8: 1-4) پیشینه تاریخی تاریخ ووقایع شهراستراباد درنخستین سده های اسلامی باتاریخ شهرکهن گرگان (جرجان) درآمیخته،وازهمین روست که آگاهی ها ازوقایع تاریخی استراباد بسیاراندک است. ازاستراباددردوره عباسیان وبه هنگام خلافت هارون الرشیدودرجریان نبرد حمزه خارجی با نمایندگان خلیفه درخراسان وگریختن وی به آن شهر،یاد می شود. به نظرمی رسد استراباددر256 هـ. ق بخشی ازایالت طبرستان به شمارمی آمده،ودرنبردهای حکام طاهری باعلویان همواره پناه گاه امنی برای آنان بوده است. یعقوب لیث در260 هـ. ق استرابادراازسیطره حسن بن زید علوی بیرون کرد. درزمان ساسانیان این شهریکی از مراکز مهم ضرب سکه بود. استراباد تاسال 387 هـ.ق درتصرف حکومت آل بویه بود . ( میرخواند، ص 706 )استراباد در دوره ایلخانیان محل درگیری امیران و پسران ارغون خان بود. امیر تیمور در 786 هـ. ق استراباد را به تصرف در آورد و لقمان پسرتیموررابه حکومت استراباد نشاند. با پایان یافتن حکومت امیران تیموری درخراسان، استراباد نیزبه تصرف لشکریان شیبک خان ازبک درآمد. پس از پیروزی شاه اسماعیل صفوی بر سپاهیان ازبک در 916 هـ.ق استراباد نیز حاکمی از سوی دولت صفوی یافت. ( قمی، ص 102 )

اسلاید 9: نبرد میان لشکریان صفوی وازبک درسالهای 935تا 943هـ.ق ادامه داشت وشهرگاه درتصرف ازبکها بودوگاه دردست صفویان. پس ازسقوط اصفهان درسال 1135 هـ.ق به دست لشکریان افغان، باانعقادقراردادی بین طهماسب میرزاودولت روسیه استراباددراختیارروسیه قرارگرفت.(لمتون، ص176).نادرپس ازراندن افغانها، قرارداد طهماسب میرزارا با روسیه فسخ کردواسترابادرادرسال 1144 هـ. ق ازروسیه پس گرفت. ( مستوفی ، صص 108 ـ 107 )پس ازکشته شدن نادر در سال 1160 هـ. ق، محمد حسن خان قاجار توانست استراباد و نواحی مازندران و گیلان را به تصرف خود درآورد. درسال 1172هـ.ق استرابادبه تصرف کریم خان زنده درامد. پس ازمرگ کریم خان درسال 1193هـ. ق،آقامحمدخان ازشیرازرو به مازندران واسترابادنهادوبه رغم مخالفت برادرانش،استراباد را تصرف کرد. از سال 1316(هـ.ش) که نام شهر رسماً به گرگان تغییر یافت، شهرونواحی ان رونق اقتصادی شایان توجهی پیدا کرد.

اسلاید 10: نقشه (1-3) :شهرتاریخی جرجانمرجع:اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری وصنایع دستی استان گلستان

اسلاید 11: نقشه(1-4) :یکی ازخیابانهای شهرتاریخی جرجانمرجع :اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری وصنایع دستی استان گلستان

اسلاید 12: نقشه (1-5): استرآباد درسال 1858 میلادی ـ تهیه شده توسط روسها مرجع:اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری وصنایع دستی استان گلستان

اسلاید 13: 2)کلیاتی در مورد مدارس ایران آموزش فعالیتی اجتماعی است که متناسب باسطح فرهنگ وتمدن هرجامعه شکل می گیردونهاد هاوسازمان های ویژه ای پدید می آورد.درعموم جوامع انسانی،نخستین نهاد های آموزشی دربطن نهاد ها وسازمان های مذهبی تکوین یا فته اند. تکوین هرفضای آموزشی نمایانگر پیدایش نوعی فعالیت تخصصی درجامعه است که انجام آن به فراگیری آموزشی معین و یابرنامه نیازمند است.به عبارت دیگرهمزمان با تقسیم اجتماعی کاروفعالیت ها ،تکوین نهادهاوتاسیسات اجتماعی انجام برخی از فعالیت ها بدون فراگیری آموزشهای لازمرياريا؛ میسر نبود.

اسلاید 14: 2-1)آموزش در ایران باستان نهادهاودستگاهای حکومتی ومذهبی نقش عمده ای درپیدایش فضاهای آموزشی درایران باستان داشته اند.یکی از قدیمی ترین مراکزآموزشی قبل ازاسلام درهزاره دوم( ق.م) درشهرایلامی شوش کشف شده است. درمحل این مدرسه آثاری ازجمله تشتی که برای ساختن گل جهت الواح گلی مورد استفاده قرار می گرفته، کشف شده است.( آمیه ، ص 43 ) نخستین دستگاه حکومتی وسیع ومتمرکزرادرایران هخامنشیان پدیدآوردند. اداره کشوری باچنان وسعت به دبیران کار آزموده ای که تعلیمات لازم از جمله خواندن ونوشتن رافراگرفته بودندجهت کاردردبیرخانه هانیازداشت. گفته اندکه درآن دوره دودیوان وجود داشت که دبیران یک دیوان باخط میخی ودیگری باالفبای آرامی می نوشتند.(فرای،ص 21)

اسلاید 15: 2ـ2)فضای معماری مدارس هرفضای معماری تحت تاثیرعوامل متعددی ازجمله:1)عوامل جغرافیایی واقلیمی 2)مصالح وفن ساختمان 3)کارکردها وعناصر ویژه 4)سنتها وارزشهای فرهنگی 5)خلاقیت وابتکار معمار شکل میگیرد. نقش هریک ازعوامل مزبوردرشکل گیری یک اثرمعماری همواره یک اندازه ویکسان نیست، ،بلکه مجموعه شرایطی که یک اثرمعماری تحت تاثیرآن خلق می شود،نقش هریک ازعوامل مزبورراتعین می کند هرفضای معماری بایددربرابر خصوصیات جغرافیای واقلیمی بتواندشرایط مساعدی برای پاسخگویی به نیازهای انسانی فراهم آورد.

اسلاید 16: 2ـ3)جایگاه مدرسه در شهر پیش ازاسلام،مراکزآموزشی درمجاورکاخهاومراکزحکومتی ویا آتشکده هاونقاطی دورازمراکزتجاری جای داشت.(گزنفون،ص9) فراگیری دانش درانحصارشاهزادگان،درباریان ومغان بود.اما پس ازاسلام،آموزش وپرورش ازانحصارطبقات ممتازخارج شدوامکان تحصیل ،کما بیش برای عده بیشتری فراهمگردید. به تدریج همراه باگسترش وپیشرفت علوم دینی وطولانی شدن مدت تحصیل ولزوم اسکان طلاب،زمینه های پیدایش مدارس مهیاگردید.محل این مدارس بیشتردرپیرامون مساجدجامع،بازارها،محلات مسکونی وگاه نومیدان ها بود.

اسلاید 17: 2ـ3ـ1)مسجد جامع ومدرسه پایگاه اجتماعی ودینی مسجدجامع وتداوم سنت تدریس وتعلیم علوم دینی درآن،ودرنتیجه وجه مشترک کارکردی وفرهنگی آن با مدرسه،منجربه قرارگیری مدارس مذهبی پس ازکسب هویت لازم درجوارمسجدجامع شد.ویژگی مذهبی مدارس نه تنها موجب قرارگیری آنهادرکنارمسجدشد،بلکه باعث گردیدکه مراکزمذهبی وآرامگاه بزرگان مذهبی که در ایران بعدازحمله مغول و بیش از همه ، پس ازدوره صفویه اهمیت یافته بود،همان نقش مساجددرجذب فضای کالبدی مدارس راایفانماید.

اسلاید 18: 2ـ3ـ2)بازار و مدرسه منزلت اقتصادی -اجتماعی( بازاروبازاریان)ناشی اززیربنای اقتصادی،شهرهای بازرگانی-تولیدی بود. امتیازات ارتباطی وارتباط بامراکزاجتماعی ومذهبی بخصوص بامسجدجامع،موجب گردیدکه مدارس مذهبی حتی الاامکان دربدنه بازار جایی به خوداختصاص دهند. موقعیت مکانی مدارس دربازار،بیش ازهرچیزتمایل به مجاورت بامسجدجامع ومرکزشهربودودربرخی مواردبه ناچار در طول بدنه بازارویامجاورآن احداث می شدند. بنابراین طبیعی است که مدارس تنهادریک فضایابخشی خاص ازبازارنمی توانستندجای گیرندودربخش های گوناگون مثل بازارسراجان(ناصرخسرو،ص4)تیم کفشگران وبازاردلالان وغیره استقرارمی یافتند.

اسلاید 19: 2ـ3ـ3)محلات مسکونی ومدرسهاحداث مدارس مذهبی درمحلات مسکونی،ازیک طرف احتمالابه علت عدم فضای خالی درکنارمسجدجامع وبازار،واز طرف دیگر،به سبب افزایش منزلت اجتماعی محله صورت می پذیرفت. سرنوشت مدرسه ای که دریک محله مسکونی بنا می شد، تابع ومشروط به وضع محله بود،مدارس بزرگ هرشهربه علت منزلت علمی همواره موردتوجه علما،بزرگان وسلاطین قرارمی گرفتندوقرنها به حیاط خودادامه می دادند،اما بسیاری ازمدارس کوچک محله ای مدتی پس ازفوت بانی مدرسه ازرونق می افتادندوگاهی اوقات ساختمان مدرسه به علت فوت بانی ناتمام باقی می ماند(کاتب،ص149).

اسلاید 20: 2ـ3ـ4)میدان ومدرسه دردوره صفویه درشهرهای بزرگ بخصوص مراکزمهم حکومتی واداری مثل تبریز، قزوین واصفهان، میدان های بزرگی احداث می شد. بناهای اطراف میدان هابه طورعمده به وسیله سلاطین،امراواشخاص بانفوذ احداث می شدوبه فضاهای حکومتی وتشریفاتی اختصاص داده می شد. درمواردمتعددی درمنابع تاریخی به احداث مدرسه ازسوی اعیان وبزرگان در کنارمیدان شهراشاره شده است، چنانکه جوینی درتاریخ جهانگشا، به دو مدرسه خانی وسعدیه درمیدان بخارا اشاره می کند(جوینی،ص76)

اسلاید 21: 3)شناخت ومعرفی اثر3-1) ویژگی های معماری ابنیه دراقلیم معتدل ومرطوب سواحل دریای خزرباآب وهوای معتدل وبارندگی فراوان،ازجمله مناطق معتدل محسوب می شود.این منطقه که به صورت نواری بین رشته کوه های البرزودریای خزرمحصورشده،ازجلگه های پستی تشکیل شده است ،که هرچه به طرف شرق پیشروی می کند،رطوبت واعتدال هوای آن کاهش می یابد.درحقیقت،رشته کوه های البرزکه حد فاصل دو آب وهوای متضاد هستند،جلگه های پست خزرراازفلات مرکزی جدامی کنند.ازجمله ویژگی های این اقلیم:

اسلاید 22: کم بودن شدت گرماوسرما،درزمستان وتابستان کم بودن نوسان دمای روزانه وسالیانه بالابودن رطوبت هواوخاک زیادبودن میزان بارندگی عدم بروزیخبندان کم بودن تعدادساعات آفتابی خصوصادرزمستان کم بودن نسبی شدت تابش ونورخورشید وزش باد های زمستانی توام بابارندگی وسوزسرد

اسلاید 23: معماری بومی این مناطق که بیشترکرانه های دریای خزرودامنه های شمالی کوه های البرزراشامل می شود،به طور کلی دارای ویژگی های زیراست: 1)درنواحی بسیارمرطوب کرانه های نزدیک به دریا برای حفاظت ساختمان ازرطوبت بیش ازحدزمین،خانه ها بر روی پایه های چوبی ساخته شده اند.ولی دردامنه کوه ها که رطوبت کم تراست،معمولاخانه ها برروی پایه هایی ازسنگ وگل ودرپاره ای مواردبرروی گربه روهابناشده اند. 2)برای حفاظت اتاق هاازباران،ایوانک های عریض وسرپوشیده ای دراطراف اتاق هاساخته اند.این فضا ها،دربسیاری ازمواردبرای کارواستراحت ودرپاره ای دیگربرای نگه داری محصولات کشاورزی مورداستفاده قرارمی گیرد.

اسلاید 24: 3)بیشترساختمان هابامصالحی باحداقل ظرفیت حرارتی بنا شده اندودرصورت استفاده ازمصالح ساختمانی سنگین، ضخامت آنهادرحداقل میزان ممکن حفظ شده است. 4)درتمام ساختمان های این مناطق بدون استثنا ازکوران وتهویه ی طبیعی استفاده می شود.به طور کلی،پلان ها گسترده وبازوفرم کالبدی آنها بیشتر شکل های هندسی،طویل وباریک است.به منظورحداکثراستفاده ازوزش باددرایجاد تهویه ی طبیعی درداخل اتاق ها،جهت قرارگیری ساختمان هاباتوجه به جهت وزش نسیم های دریاتعیین شده است.در نقاطی که باد های شدیدوطولانی می وزد،قسمتهای روبه بادساختمان ها کاملابسته است.5)به منظوراستفاده هرچه بیشترازجریان هوا،همچنین به دلیل فراوانی آب وامکان دسترسی به آن درهر نقطه، ساختمانهابه صورت غیرمتمرکزوپراکنده درمجموعه سازماندهی شده است. 6)به دلیل بارندگی زیاددراین مناطق،بام ها شیبداراست وشیب بیشتر آنهاتنداست.(کسمائی،صص86-83)

اسلاید 25: برخی ازمواردرعایت شده دیگردرمعماری بناهای شهرگرگان 1) استقراربناها به صورت پیوسته2) پوشاندن حاشیه های خارجی ابنیه بابوته هاوگیاهان همیشه سبز3) پیش بینی بناهای دوطبقه4) استفاده ازعایق های حرارتی مناسب درفضا های زیرشیروانی 5) استفاده ازبادشکن،درخت،دیوارو ...6) به حداکثررساندن جریان هوادراطراف ابنیه باایجادفاصله مناسب بین آنها 7) پیش بینی نرده های مشبک درنما های روبه بادبه منظورجلو گیری ازنفوذآب8) بالابردن سطح فضا های زندگی نسبت به کف تمام شده خارجی9) طراحی عناصرمحوطه به نحوی که گیاهان وبناهای مجاورباعث هدایت بادهای مطلوب به بنا شوند.10) طرح ریزی بنابه صورتی که حداکثرتهویه دربالاوپایین وداخل بناایجادشود.

اسلاید 26: 11) تعبیه ی درهای ارتباطی بین اتاقهابه منظورهدایت جریان هوابه همه اتاقها12) استفاده ازپلان های گسترده وکشیده درجهت محورشرقی - غربی به منظورحداقل رساندن کسب حرارت وبه حداکثررساندن اشراف به شرایط مناسب خارج 13) پیش بینی سایبانهای مناسب برای پنجره ها که درعین هدایت تابش آفتاب زمستانی به فضاهای داخلی از تابش آفتاب تابستانی به این فضاها جلوگیری نمایند.14) استفاده ازدرختان به منظورایجاد سایه برروی بناوخنک سازی درفصول گرم.15) پیش بینی بام های شیبداربارنگ روشن مصالح،آبروهای مناسب بام، ایجاد ایوان.16) کنترل رطوبت گیاهان واستفاده ازمصالح نفوذ پذیردرکف سازی محوطه

اسلاید 27: 3-2) مدرسه عمادیه3-2-1) موقعیت یکی ازقدیمیترین مدارسی که باهمان سبک ومعماری زیبای قدیمی ایران درشهرگرگان باقی مانده مدرسه عمادیه است. این بنادرضلع شرقی مرکز محله درب نودربافت قدیم واقع است. محله درب نوازشرق به بازار نعلبندان وازغرب به محله میدان (تکیه عباسعلی)وخیابان شهیدرجایی واز شمال به محله دوشنبه ای ومصلاومسجدگلشن وازجنوب به خیابان امام خمینی مرتبط است.

اسلاید 28: 3-2-2) تاریخچه این مدرسه ازآثاردوره صفویه به شمارمی آیدکه دردوره های بعدچندین بارتعمیرومرمت شده است. درمتون تاریخی از«کربلایی رمضانعلی معمار»،«حاج حسین کاشی معروف به حسین قمی» و « شیخ اسماعیل قاضی» به عنوان بانیان بنا نام برده شده است.(ملازاده،ص165)

اسلاید 29: مدرسه عمادیه دردوره پهلوی مدتی به عنوان ژاندارمری مورداستفاده قرارگرفته است.پس ازپیروزی انقلاب وبا تصویب (ماده واحده) زمینه احیاء وبرگشت موقوفات فراهم شدوازطرفی حجت الاسلام غلامحسین سپهراسترآبادی نسبت به تعمیروآبادانی مدرسه وجذب طلبه واحیاء عظمت گذشته مدرسه ،همت زیادی نمودند ولی هیچ گاه سرزندگی گذشته به آن بازنگشت.درسال 1369شمسی این مدرسه دراختیارهیات رزمندگان( گروه های سیاسی ومذهبی) قرار گرفت وبا عنوان مدرسه علمی رزمندگان رسما افتتاح شدکه چندسالی بیشترپایدار نماندوهم اکنون مدرسه خالی از سکنه(به غیرازیک خانواده سرایدار)بوده ومتروکه برجای مانده است.

اسلاید 30: 3-2-3) مطالعات کالبدی

اسلاید 31:

اسلاید 32:

اسلاید 33:

اسلاید 34:

اسلاید 35:

اسلاید 36:

اسلاید 37:

اسلاید 38:

اسلاید 39:

اسلاید 40:

اسلاید 41:

اسلاید 42:

اسلاید 43:

اسلاید 44:

اسلاید 45:

اسلاید 46:

اسلاید 47:

اسلاید 48:

اسلاید 49:

اسلاید 50:

اسلاید 51:

اسلاید 52:

اسلاید 53: حوض

اسلاید 54:

اسلاید 55: مدرسه عمادیه دارای پلانی چهارایوانی است ومشتمل برصحن مرکزی مستطیل شکل،ایوانهاوحجره های طلاب علوم دینی است. درمیان اضلاع صحن ایوان ودرطرفین آن حجره هامتمرکزشده اند.(کاظم زاده،ص165) فضای داخل طبقه اول ایوان غربی مدرسه دارای دروپنجره های چوبی وطاقچه های متعددی است. ضلع شرقی ایوان مشرف به فضای داخلی حیاط مدرسه بوده ودارای تراس چوبی است. پنجره های ضلع غربی این ایوان مشرف به فضای مرکز محله درب نوبوده که دارای جان پناه چوبی بوده وکف طبقه اول چوب وتخته فرش وسقف آن چوبی است.

اسلاید 56: دراین ایوان ماذنه مدرسه قرارداردکه به شکل کلاه فرهنگی است وورودی آن ازپله های شمالی ایوان است.ماذنه فضای مربع شکل مرتفعی است که دارای تیرهای چوبی عمودی،افقی،شیروانی وسفال پوش است. ایوان شرقی مدرسه عمادیه دردوطبقه ساخته شده است که مدرس مدرسه است. درطرفین ایوان راهروهایی نیز وجوددارد که درراهروی شمالی مدرس پله ی دسترسی به طبقه اول وجوددارد. طبقه اول مدرس مشرف برنیمی از فضای همکف است ودارای نرده ی چوبی است.فضای داخلی طبقه اول دارای بازشوها،پنجره هاوطاقچه های متعددی است.سقف مدرس چوبی،تیرریزی وتخته کوبی است. پوشش به صورت شیروانی، سفالی وشیرسرهای آن نیزسه طبقه بوده. و جرزهای ضخیم آن بااندودی ازگچ پوشیده شده است.دوراهروی شمالی وجنوبی طبقه اول مدرس،منتهی به دو تراس چوبی می شوندکه شبیه به تراس های دیگرولی کوچکترومشرف به فضای داخلی حیاط هستند.

اسلاید 57: ایوان جنوبی نیزدوطبقه بوده وازلحاظ ابعادواندازه کوچکترازدوایوان شرقی وغربی است. طبقه همکف توسط راه پله ای به طبقه اول مرتبط است. فضای همکف این ایوان برخلاف دوایوان دیگربه وسیله طاق جناغی پوشیده شده است که به شیوه رومی وباآجرهای نیمه اجراشده است. بالای این طاق با تزیینات آجری خفته و راسته با کنتراست رنگی مزین شده است. طبقه اول این ایوان شامل یک اتاق است که بایک تراس چوبی به فضای داخلی حیاط مشرف بوده وازجهت جنوب مشرف به بافت شهری است. تراس توسط ستون های چوبی به کنسول وبوسیله دستک های چوبی به جرزمتصل است. تراس مزین به نرده های خراطی شده است. پوشش به صورت شیروانی وسفالین بوده وشیرسرهادوطبقه اند. ایوان جنوبی به حیاطی مثلثی شکل منتهی می شود

اسلاید 58: از این ایوان،مسیرجوی آب ازجنوب به شمال امتداددارد. این جوی پس ازعبورازحوض وسط حیاط به ایوان شمالی رسیده وازآن می گذرد. باخشک شدن قنات ها این جوی ها دیگر فاقد کاربری سابق است. مصالح ساخت جوی آب آجر بوده که به صورت نره اجرا شده است. آب مدرسه ازطریق این جوی ودوآب انباری که دربیرون مدرسه قرارداشته تامین می شده است.

اسلاید 59: حیاط مدرسه مستطیل شکل بوده ودرضلع جنوب وشمال وشمال غربی نیزحیاط های خلوت قراردارند. بنا،کرسی چینی وبندکشی شده وجرزهای مدرسه آجری باملات گل وآهک است ودربعضی نقاط جرزخشت خام نیزدیده می شود. اندودهای به کاررفته ازکاه گل وگچ است.ابعادواندازه آجرهای به کاررفته نیز 4×20×20سانتی متر است. چهارایوان مدرسه دردوطبقه وحجره هادریک طبقه ساخته شده اند. حجره ها باریتم منظم وبافرم یکسان وزیبایی گرداگردمحیط داخلی بناساخته شده وایوان ها باعث متمایزساختن این حجره های مشابه ازیکدیگرمی شوند. ورودی مدرسه درضلع غربی قرارداشته که مسقف وپوشیده ازتیرهای ضخیم چوبی است. دردوطرف ورودی بنامغازه هایی قرار داردکه محل کارکسبه است وارتباطی به فضای داخلی مدرسه نداشته ووقف مدرسه هستند.

اسلاید 60: مدرسه دارای 19حجره بوده که یک طبقه ودرهمکف قراردارند. حجره هادارای پنجره ها وطاقچه های متعددی هستندکه اکثرپنجره های مشرف به حیاط های خلوت مسدودشده اند. این ازدیادبازشوهاجهت ایجادکوران هواونورگیری کافی حجره ها است. وپنجره های مدرسه چوبی بوده وباطاق هلالی ساده ای اجراشده اند.ورودی حجره هاازحیاط بوده وکف آنهاآجرفرش است.پوشش داخلی حجره ها مسطح وچوبی بااندودی ازگچ و پوشش سقف نیزشیروانی وسفالین دارای شیرسرهای دوطبقه است. درنمای خارجی ایوانچه هاازارتفاع تقریبی20/2 سانتی متری ازکف حیاط تازیرشیروانی آجرها به صورت پیش آمده کارشده اندتاتداعی کننده ستون باشندومزین شدن این آجرهابه رنگ آبی لاجوردی ضمن آراستن نمای خارجی باعث ازبین رفتن یکنواختی نما شده است. دربعضی از حجره ها یکی ازطاقچه هاراتبدیل به ورودی حجره مجاور نمود ه اند .ایوانچه جلوی حجره هاباطاق جناغی پوشیده شده که به شیوه رومی وباآجرهای نیمه درردیف جلوی طاق اجراشده اند.

اسلاید 61: طاق وطاق نماهای جناغی وهلالی،تزئینات آجری خفته وراسته و... دربالای طاق وطاق نماهاشبه ستون های آجری متصل به جرزایوانهاوحجره ها،رنگ آمیزی آبی لاجوردی وبنفش وایجادکنتراست رنگی درآجرها،شیرسرهای دوطبقه،نرده های خراطی شده تراسها،سنگ فرش حیاط،فرش آجری کف سکووایوانچه هاوحجرات،آجرهای نره جوی آب،حوض آب وکاشی آن از زیبایی های این بناست.

اسلاید 62:

اسلاید 63:

اسلاید 64: پلان همکف

اسلاید 65:

اسلاید 66:

اسلاید 67:

اسلاید 68:

اسلاید 69:

اسلاید 70:

اسلاید 71:

اسلاید 72:

اسلاید 73:

اسلاید 74:

اسلاید 75:

اسلاید 76:

اسلاید 77:

اسلاید 78:

اسلاید 79:

اسلاید 80:

اسلاید 81:

اسلاید 82:

اسلاید 83:

اسلاید 84: 4)آسیب شناسی بناهای تاریخی به خصوص باتوجه به قدمت آنهاوعبورشان ازبسترزمان همواره درمعرض تغییرتخریب وآسیب هستند تغییروتحولات اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی،ازدیادجمعیت،تغییرنیازها، افزایش ساخت وسازهاودههاعلت دیگرباعث مداخلات آدمی شده که درنهایت موجب مخدوش شدن هویت باارزش یک اثرفرهنگی تاریخی می گردد.نقطه ضعف بناهای تاریخی ایران وازجمله مدارس،ازیک طرف به عدم مقاومت کافی مصالح معمول دربرابرعوامل طبیعی ، وازطرف دیگرعدم کارآیی کافی سازه های مورداستفاده دربرابرزلزله مربوط می شود.

اسلاید 85: 1ـ4) عوامل موثردرتخریب بنا1)عوامل طبیعی:مانندرعدوبرق،رطوبت ناشی ازآب های زیرزمینی یاریزش باران وبرف،سیل،باد،زلزله،عوامل بیولوژیک تاثیرعوامل طبیعی به نحوه استقرار،شکل بناومصالح مورداستفاده متفاوت بستگی دارد. 2)عوامل اجتماعی وسوانح مانند:جنگ،مهاجرت وآتش سوزی. 3) عوامل تخریب مربوط به شیوه خاص زندگی ماشینی مانندتاسیسات بناازقبیل فاضلاب،کانال کشی وغیره. 4)عوامل تخریب مستقیم بوسیله مردم وحکام وقت:ماننداستفاده نادرست ازابنیه قدیمی،حفاری ابنیه به منظور گنج یابی.(محب علی،ص 76)

اسلاید 86: 2ـ4)مسئله تشخیص دربناهای تاریخی دربنای آسیب دیده که قراراست به حالت تعادل بازگردانده شود مطالعه خصوصیات عارضه های حاصله درآن و چگونگی پیشرفت این عارضه هاباتوجه دقیق ارتباط هریک ازآنهاباعدم تعادل مسبب آن ضرورت کامل داردازاینرواز طریق معاینه نوع عارضه،نوع عدم تعادل مشخص می شود وبرپایه آن عامل ویاعوامل مخل معین می گردد. سپس پیش بینی های لازم برای استحکام بخشی دربنا به کار رفته می شود. دربررسی رابطه بین عارضه هاعدم تعادل ها روش استقرائی به کارگرفته می شود. بدین روش بعدازآن که عدم تعادل مشخص شدو ویژگی عارضه های حاصله معین گردید،حل مسئله به شکل معکوس آسان خواهدبود،بدین طریق که ویژگی های عوارض،نوع عدم تعادل رامشخص می کندوبعدازآن عوامل مخل معلوم می شودوسپس درمان را می تون آغاز نمود. در ادامه بعنوان مثال دوعامل آسیب وتخریب درمدرسه عمادیه به اجمال موردبحث قرارخواهدگرفت.

اسلاید 87: جدول(4-1) :آسیب شناسی بنا

اسلاید 88:

اسلاید 89:

اسلاید 90:

اسلاید 91:

اسلاید 92:

اسلاید 93:

اسلاید 94:

اسلاید 95:

اسلاید 96: شکل(4-1) :طرق مختلف نفوذآب دردیوارمرجع :محبعلی،محمد مرادی وامیرکبیریان 1374، 94شکل(4-2): چگونگی ترک خوردن طاق هامرجع :محمدحجازی 1378، 13

اسلاید 97: شکل(4-3): خارج شدن تکیه گاه ازحالت شاقولی شکل (4-4)آسیب به تخته های کف تراس و نرده های چوبی

اسلاید 98: شکل (4-5)آسیب به بندکشی آجرهای دیوار و رشد گیاهان در پای دیوار

اسلاید 99:

اسلاید 100:

اسلاید 101:

اسلاید 102:

اسلاید 103:

اسلاید 104:

اسلاید 105:

اسلاید 106:

اسلاید 107:

اسلاید 108:

اسلاید 109:

اسلاید 110: 5)طرح مرمت1ـ5)لزوم مرمت این بنا دوبندازاصول سیاست فرهنگی کشور که می بایست توسط مسئولین ومدیران وبرنامه ریزان وکارگزاران فعالیتهای فرهنگی بکارگرفته شود بشرح ذیل است: 1)تقویت،احیاءومعرفی هنراصیل وسازنده درتمامی عرصه هاوزمینه های سازگارباروح وتعالیم اسلامی 2)بازشناسی وارزیابی مواریث وسنن تاریخی وملی درعرصه های مختلف دینی،علمی،ادبی وهنری وفرهنگ عمومی و نگاهبانی ازمواریث اسلامی ،ملی حفظ واحیاءدستاوردهای مثبت وارزشمندتمدن اسلامی درایران باعنایت به دواصل مهمی که ازنظرگذشت اهمیت حفاظت ومرمت آثارتاریخی وفرهنگی آشکارمی شود. دربرنامه چهارم توسعه کشور (1388ـ 1384)درتداوم وتعمق سیاستهای برنامه سوم گامهای بیشتری درجهت گسترش حفظ وبهره برداری ازآثارتاریخی و فرهنگی برداشته شده است. درماده 114 قانون برنامه چهارم کشوراقدامات مهم دولت درزمینه شناسایی،حفاظت،معرفی، احیاءوبهره برداری ازمیراث فرهنگی در10 محورتعیین شده است که3 محورآن بشرح زیر است:

اسلاید 111: 1)شناسایی ومستندسازی آثارتاریخی ـ فرهنگی درمحدوده های جغرافیایی اجرای طرح،باهمکاری دستگاه مجری وبا نظارت وتاییدسازمان میراث فرهنگی وگردشگری 2)اعطای مجوزکاربری وبهره برداری مناسب ازبناهاواماکن تاریخی قابل احیابااستفاده ازسرمایه گذاری بخش خصوصی داخلی وخارجی. 3)ایجادمراکزحفظ آثاروفرهنگ ایلی درشهرستانهاواستانهای کشورازقبیل دهکده توریستی،مراکزواتراق های تفرجگاهی ایلی،موزه ونمایشگاه. باتوجه به مواردی که به آن اشاره گردیداهمیت مرمت آثارتاریخی ـ فرهنگی درکشوربرای عموم نمایان می شود.در فصل گذشته به آسیب شناسی بناپرداخته شدودراین فصل به ارائه طرح های مرمتی متناسب باآسیب های واردپرداخته می شود.

اسلاید 112: باتوجه به اینکه هربنای تاریخی دریک بسترخاص اجتماعی غیرفرهنگی واقلیمی جای دارد،لذامرمت آن مستلزم دقت وشناختی همه جانبه است بطورکلی عوامل فرساینده درمدرسه عمادیه اینگونه قابل طرح است: 1)تغییروتحول درساختارسیاسی ـ اداری شهرکه موجب دگرگونی شرایط کاربردی وبهره وری ازبنا بوده است. 2)فرسودگی مصالح ساختمانی به جهات گوناگون وپدیدآمدن تغییرشکلهای موضعی وعمومی دراستخوان بندی که نشانه ای ازجای پای گذر قرون است.3)تاثیرپذیری ازپدیده های دوره ای وپیش بینی نشده ویا فرساینده های طبیعی واقلیمی نظیر زلزله، سیل و ...

اسلاید 113: 2ـ5)مروری برمرمت های انجام شده باتشکیل مدیریت میراث فرهنگی استان گلستان درسال77-76برنامه ریزی جهت مرمت بناهای شاخص استان صورت گرفت ومدرسه عمادیه نیزیکی ازبنا هایی بودکه دراولویت برنامه های مرمتی قرارگرفت. با توجه به شرایط اقلیمی منطقه، اکثرآسیب های واردبه این بنامربوط به پوشش آن بودوباتوجه به آسیب های وارده به پوشش سفالین وتخریب چوب های به کاررفته درآن ،اقدامات مرمتی ازجمله برداشت سفال هاوچوب های پوسیده پوشش رفع آلودگی اغتشاشات داخلی بنا، اجرای تیرریزی چوبی ودرآخرسفالین کردن پوشش بود،که انجام پذیراست. شکل 1ـ5شکل 2ـ5دو نما از ساخت مجدد مغاز های جناح غربی مدریه عمادیه(سال 80 – عکاس:علیرضا صفرزاد)

اسلاید 114: شکل 7ـ5شکل 8ـ5بیرون آوردن حوض از کف حیاط مدرسهاحیاء حوض کف حیاط مدرسه و کاشی کاری آن(سال 80 – عکاس:علیرضاصفرزاد)(سال 79 – عکاس:علیرضاصفرزاد)

اسلاید 115: شکل 11ـ5شکل 12ـ5پوشش جناح شمال و شمال غربی مدرسه در حین مرمتپوشش جناح شمالی مدرسه در حین مرمت

اسلاید 116:

اسلاید 117: نمای برش و اجرای کنده کاری ها بر روی شیرسرهای چوبی

اسلاید 118: نمای نصب شیرسرها بر روی پوش بنا

اسلاید 119: نمای پوشش چوبی حجره های شمال غربی مدرسه قبل از مرمت نمای پوشش چوبی حجره های شمال غربی مدرسه بعد از مرمت و سفال گردانی

اسلاید 120: نمای پوشش سفالی قبل از اجرای عملیات مرمت

اسلاید 121: نمای پوشش سفالی و آسیب های وارده مانند جابجایی، شکستگی، آلودگی های ظاهری و...

اسلاید 122: نمای تیرها و تخته های پوسیده پس از برداشت سفالهای پوشش

اسلاید 123: نمای تیرها و تخته ها و نی های پوسیده پوشش پس از برداشت سفال ها

اسلاید 124: نمای برداشت تخته های پوسیده زیر سفال

اسلاید 125: نمای تیرها و تخته ها و نی های پوسیده پوشش پس از برداشت سفال ها

اسلاید 126: نمای تیرهای چوبی (شیرسرها) پوشش بنا

اسلاید 127: نمای برچیدن تیرهای چوبی بنا

اسلاید 128: نمای شیرهای چوبی آسیب دیده قبل از مرمت (کنسول) نمای شیرهای چوبی آسیب دیده بعد از مرمت

اسلاید 129: نمای سقف آسیب دیده بنا قبل از مرمت همان نما پس از برداشت اندودها و چوبهای آسیب دیده و اجرای مجددتیرها و تخته کوبی آنها

اسلاید 130: نمای جنوبی ایوان جنوبی مدرسه در حین مرمت چوبهای پوشش نمای جنوبی ایوان جنوبی پس از تعویض چوبها و سفال گردانی

اسلاید 131: نمای اجرای شیرسرهای طبقه اول و تخته کوبی با چوب جنگلی بر روی آنها

اسلاید 132: نمای اجرای شیرسرهای طبقه دوم (تیرهای مورب)

اسلاید 133: نمای شمالی ایوان جنوبی مدرسه در حین مرمت چوبهای پوشش همان نما پس از تعویض شیرسرها و اجرای تخته کوبی

اسلاید 134: نمای تخته کوبی با چوب جنگلی و سپیداری بر روی تیرها (تخته های زیر سفال)

اسلاید 135: نمای پتک کوبی (توفال) در زیر سقف

اسلاید 136: نمای اجرای کنده کاری ها بر روی سر شیرسرها

اسلاید 137: نمای سقف پس از تعویض نعل با چوب جنگلی و تعویض تیرها با چوب سپیداری

اسلاید 138: نمای سقف پس از پتک کوبی

اسلاید 139: نمای اجرای کنده کاری ها بر روی سر شیرسرها

اسلاید 140: نمای جنوبی ایوان جنوبی در حین مرمت پوشش همان نما پس از مرمت و سفال گردانی

اسلاید 141:

اسلاید 142:

اسلاید 143:

اسلاید 144:

اسلاید 145:

اسلاید 146:

اسلاید 147:

اسلاید 148:

اسلاید 149:

اسلاید 150:

اسلاید 151: پله ها