معماری بومی ایران

معماری بومی ایران

اسلاید 1: بسم الله الرّحمن الرّحیمبه نام خداوند بخشنده مهربان1

اسلاید 2: معماری بومی ایرانانسان همواره در طول تاریخ سعی می نماید به منظور ایجاد سرپناهی امن برای سکونت،آن را با محیط پیرامون خود هماهنگ سازد تا بتواند شرایط مناسبی برای ادامۀ حیات خویش ایجادکند و درحقیقت شر ایط جغرافیا یی، اقلیمی نیز در شکل گیری این فضای زیست، دخالت مستقیمیدارد. در ایران به علت دارا بودن ، چهار اقلیم متفاوت گرم ومرطوب، گرم و خشک، معتدل ومرطوب و سرد، معماری های متفاوتی (به ویژه در طراحی مسکن بومی ) هماهنگ با اقلیم بوجودآمده که در چنین فضاهای ساخته شده ای، به کارگیری مصالح بومی که کمترین تأثیر نامطلوببرمحیط را دارند و همچنین کاهش میزان انرژی مصرفی با استفاده از مصالح محلی، موجبپایداری محیط زیست و افزایش دوام بناها گردیده اند2

اسلاید 3: معماری منطقۀ معتدل و مرطوببه منظور بررسی ساخت وساز در این اقلیم، منطقۀ گیلان در نظر گرفته شده است3

اسلاید 4: اقلیم گیلاناین منطقه پر باران ترین منطقه شمالی ایران است و دارای رطوبت زیاد و گرمای هوا درتابستان می باشد از این رو:باران مداوم و رطوبت نسبی زیاد، عامل اصلی شکل گیری معماری د ر این سرزمین است ویژگیهای معماری بومی روستایی گیلان این بناها از نظر نوع مصالح ساختمانی و تأثیر باد و نور خورشید بر آنها و چگونگی نسبت به این عوامل و ساختار فضائیشان مورد مطالعه قرار خواهند گرفت شکل گیری معماری بومی گیلان برمبنای مدوله هایی ا ز مربع میباشد » ساختار فضا یی بنا« که به صورت خطی در امتدا د شرق غرب و عمود بر جریان با دتوسعه یافته است ، این گونه شکل گیری نمونه ای از معماری برون گرا می باشد که از ویژگیهای آن ، داشتن ارتباط بصری و فیزیکی مستقیم با فضای بیرون خانه، نداشتن حیاط و گسترش در ارتفاع می باشد که ما در معماری بومی گیلان شاهد آن می باشیم قابل ذکر است که بناها در فضاهای باز سبز (گیاهی) قرار می گیرند. 4

اسلاید 5: تأثیر جریان هوا و نور خورشید بر بنا : به منظور جلوگیری از نفوذ باران به داخل ساختمان توسط باد، باد قرار دارد ادامه میابد. سقف شیب دار تا نزدیکی کف زمین در یک یا دو طرف بنا که در همچنین به منظور ممانعت از نفوذ رطوبت از سطح زمین به داخل بنا، سطح آن بالاتر از زمین قرار گرفته و در فضای بین کف و زمین جریان هوا موجب تبخیررطوبت و تهوی هوا .قابل استفاده شدن کف ساختمان می شود مصالح ساختمانی : ساقه های برنج عناصر اصلی تشکیل دهنده پوشش سقف های شیب دارهستند. اسکلت بنا و در واقع ایستا یی ساختمان از چوب می باشد که از آن در بدنه ها نیزاستفاده می شود و پوشش نها یی آن با خشت است و گل اندود می شود و از مصالح دیگریهمچون سنگ ، خشت و سفال نیز در کنار ساختمانهای تماماً چوبی استفاده شده استهمانگونه که بیان گردید تمامی مصالح به کار رفته در بنا از مصالح موجود در محل می باشد که. موجب کاهش انرژی در حمل و نقل مصالح از نقاط دیگر شده است5

اسلاید 6: معماری بومی اقلیم معتدل و مرطوب: 1 برونگرایی:ساختمان باید از 2یا4 طرف باز باشد.2ایجاد فاصله میان کف بنا و زمین3 عدم وجود زیرزمین4احداث بام های شیبدار 5ایجادایواندراطراف بنا.6کشیدگی پلان در جهت شرق و غرب و استفاده از کوران طبیعی7 استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی کم8ایجاد شبکه چوبی برای سایه اندازی و در عین حال تهویه هوا و عدم استفاده از شیشه در پشت شبکه چوبی.6اسلاید نتیجه گیری

اسلاید 7: 7

اسلاید 8: 8

اسلاید 9: 9

اسلاید 10: 10

اسلاید 11: امروزه دیگر ما شاهد معماری بومی و سنتی در این منطقه نمی باشیم و درعوض ساختمانهایی با سازۀ فلزی یا بتنی، پوشش آجری و سقف های شیب دار با فرمها یی به اصطلاح هنرمندانه با پیروی کورکورانه از معماری بیگانگان و تفکیک فضاهای داخلی تنها به منظور پاسخ به نیازهای خانواده ، جایگزین ویژگیهای پیشین بناها گشته اند وهمین نکات موجب از دست دادن هویت معماری بومی منطبق با محیط شده اند که یکی از پیامهای اصلی شیوۀ جدید معماری، بالابودن هزینۀ ساخت و افزایش استفاده از انرژیهای غیرقابل تجدید (و یا فسیلی) به منظور گرمایش وسرمایش است که علت اصلی آنعدماستفاده از مصالح بومی می باشد .شاید ایجاد معماری بومی در حال حاضر از نظر استحکام ودوام وهمچنین نیازهای امروزی ساکنین پاسخگو نباشد، اما می توان بااستفادۀ صحیح از اصول معماری و عوامل تشکیل دهندۀ آن، مصالح بومی ، همچون چوب و اجرای دقیق ان در بنا و اتصالات بهتر، عمر این ساختمانها را افزایش داده تا از این طریق اجرای آن آسانتر و سریعترصورت گیرد واز سوی دیگر، درپوشش بنا ها استفاده ازساقه های نباتی به جای سفال می تواند موجب استحکام بیشتر انها گردد. تمامی این عوامل می تواند در پایداری محیط و همچنین ایجاد ساخت و ساز پایدار مؤثرافتد.11

اسلاید 12: معماری منطقۀ گرم و خشک12

اسلاید 13: اقلیم یزد خشکی ، کم آبی، گرمای شدید در تابستان از ویژگیهای اقلیمی این منطقه هستند.طوفانهای شنی در .برخی از مواقع سال و وزش باد در جهات مختلف وهمچنین سرمای شدید درزمستان استویژگیهای معماری بومی یزد ساختار فضا یی بنا : شاخص اصلی معماری بومی یزد، درون گرایی آن می باشد. این نوع معماری دارای حیاط مرکزی بوده و اتاقها معمو لاً در چهار سمت آن واقع شده است و به منظور تهویۀ فضای داخلی، در گوشه ای از بنا بادگیر ساخته می شود. فرم حیاط ها معمو لاًبه صورت گودال باغچه (دربرخی موارد مسطح ) می باشند. در واقع گودال باغچه فضا یی است که در اطراف آن اتاقها زیرزمین جای گرفته و این چنین ترکیبی، فضاهای خنک در اتاقهای زیرین بوجود می آورد و موجب می شود تا از جریان هوا به شیوۀ صحیح استفاده شود و دیگر نیازی به دستگاههای خنک کنندۀ .مصنوعی نباشد و در نتیجه مصرف انرژی کاهش یابدتأثیر جریان هوا و نور خورشید : در اقلیم گرم و خشکی همچون یزد که دارای طوفانهای شدید همراه با شن و گرمای زیاد در تابستان و سرمای شدید در زمستان است، هماهنگی با طبیعت و شر ایط محیطی ضرورت بیشتری پیدا می کند، به عنوان نمونه در این اقلیم بایستی فرم پلان فشرده باشد تا سطوح کمتری در مقابل نور خورشید قرار گیرند . به علت تابش شدید نورخورشید در تابستان و سرمای زیاد زمستان، جهت قرارگیری ساختمان درسمت جنوب تا جنوب شرقی می باشد تا بیشترین میزان انرژی را در فصل زمستان دریافت کند .همچنین به منظور استفاده از بادهای مناسب، معماران گذشته از بادگیر استفاده می کردند تا بدین شیوه ، جریان هوای مطبوع را به داخل اتاقها انتقال دهند و هوای گرم و آلوده به بیرون فرستادهشود. در واقع بادگیر کار مکش را انجام می داده است، اجرای بادگیر در شهرهای مختلف منطقه گرم .وخشک با توجه به اوضاع جوی منطقه و جهت و زش باد متفاوت می باشد13

اسلاید 14: 14

اسلاید 15: 15

اسلاید 16: 1ساخت بنا های کاملا درونگرا و محصور2ایجاد حیاط مرکزی ،زیرزمین ،ایوان و بادگیر در ساختمان ها 3 اتاق ها تنهابه سمت حیاط مرکزی درختکاری شده باز می شوند. 4 جلوگیری از کوران طبیعی و استفاده از بادکیر برای استفاده از باد 5 کف ابنیه پایین تر از سطح زمین و باز شو ها کوچک وکم هستند 6 ارتفاع اتاق ها زیاد 7 دیوار های قطور8 پلانبنا ها متراکم،فرم مکعبی مناسب ترین شکل 9 مصالح با ظرفیت حرارتی بالا. معماری بومی اقلیم گرم وخشک:16اسلاید نتیجه گیری

اسلاید 17: 17

اسلاید 18: ویژگیهای معماری جدید یزدمتأسفانه در کنار چنین معماری آگاهانه ای، شاهد ظهور معماری جدیدی هستیم که کاملاًبا شرایط اقلیمی منطقه متناقض می باشد. خانه های ردیفی که از بتن، آهن و آجر ساخته شده اند، باحیاط هایی که به علت کوتاه بودن دیوارهایشان، از یک سو قادر به ایجاد سایۀ مناسب نمی باشند ونمی توانند از بنا ، در مقابل وزش باد شدید و نور زیاد خورشید محافظت نمایند و شرایط نامساعدیبرای ساکنین بوجود می آورند، از سوی دیگر به کارگیری دیوارها و سقف های با ضخامت کم کهدر مقابل موقعیت خاص این منطقه، هیچگونه مقاومتی ندارد و همچنین استفاده از قیر سیاه رنگبر روی پشت بامها که به علت تیرگی رنگ موجب افزایش دما در فصل تابستان و به جهت انتقالحرارت از طریق بام موجب کاهش دما در فصل زمستان در داخل خانه می شود و در نهایت بهکارگیری وسائل گرم کننده با مصرف انرژی فسیلی و دستگاههای خنک کنند ه ای که به علت دماینامناسب فضاهای داخلی در فصول مختلف مورد استفاده قرار می گیرند، به طورکلی بایستی بیاننمود که معماری جدید با شیوۀ ساخت ناهماهنگ با ا قلیم از یک سو موجب عدم آسایش ساکنین واز سوی دیگر با استفادۀ نامناسب از مصالح و افزایش مصرف انرژی فسیلی، معماری پایداری را که در گذشته وجود داشته، مد نظر قرار نداده است. 18

اسلاید 19: معماری منطقۀ سرد 19

اسلاید 20: اقلیم تبریزآب و هوای تبریز را می توان با زمستانی بسیار سرد و تابستانی گرم و خشک توصیف نمود. بر طبق این اقلیم، بنا بایستی به نحوی شکل گیرد که در زمستان جذب حداکثر گرما با حفظ آن و در تابستان جذب کمترین مقدار حرارت را داشته باشد. ویژگیهای معماری بومی تبریز ساختار فضایی بنا: در تبریز خانه ها در جهت شمالی و جنوبی می باشند. برای محافظت اتاقها از سرمای زمستان تمام پنجره ها به صورت مضاعف ساخته شد ه اند، یعنی از دوپنجره که پنجرۀ داخلی رو به داخل .اتاق و دیگری به سمت خارج باز می شود تأثیر جریان هوا و نور خورشید : همانگونه که توضیح داده شد شکل گیری بناها درتبریز به صورتی است که در زمستان از حداکثر و در تابستان از حداقل گرما بهر ه مند گردد . از این رو در سمت شمال و جنوب بنا، دیوارهای طویل و بازشو ی های اصلی قرار می گیرند که به منظورحفظ گرما در زمستان پنجره ها دو جداره می باشند. به علت همین سرمای زیاد جریان هوا درمسکن ضروری نمی باشد ولی به منظور هدایت نور خورشید در جبهه های شمالی، پنجره و یاارسی های بزرگ قرار دارند تا نور بیشتری وارد بنا شود.مصالح ساختمانی : در تبریز به علت سرمای زیاد، دیوارها ضخیم بوده که معمو لاً ازآجر و خشت ساخته شده اند و پشت بام نیز از کاه گل می باشد. 20

اسلاید 21: 21

اسلاید 22: 1ساختمان درونگرا با حیاط مرکزی 2 اتاق های شمالی بزرگتر و جبهه های جنوبی کمتر استفاده میشود 3 استفاده از ایوان و حیاط کوچک در بنا 4پایین بودن سطح حیاط :جمع اوری اب های سطحی از معابر و حفظ حرارت 5 اتاق های کوچک با ارتفاع کم 6بنا ها با بافت متراکم و فشرده 7 غالب باز شو ها کوچک و باز شو های بزرگ مقابل افتاب 8 دیوار ها نسبتا قطور با ظرفیت حرارتی بالا معماری بومی اقلیم سرد:22اسلاید نتیجه کیری

اسلاید 23: 23

اسلاید 24: معماری منطقۀ گرم و مرطوب 24

اسلاید 25: این اقلیم حلقۀ اتصال بین دو نوع معماری درو ن گرای منطقۀ گرم وخشک و معماری برون گرای منطقۀ معتدل و مرطوب است چرا که دارای ویژگیهای معماری درون گرا و برون گرا به صورت .توأمان می باشداقلیم بندرعباسمشخصات کلی اقلیم این منطقه را می توان اینگونه بیان نمود که دارای تابستانی بسیار گرمو رطوبتی زیاد و دائمی در تمام فصول می باشد. نکتۀ قابل توجه در این اقلیم اختلاف اندک درجۀ. حرارت روز و شب است .ساختار فضایی بنا : به منظور مقابله با گرما و ایجاد جریان مطبوع هو ا درفضاهای داخلی علاوه بر ایوانهای سرپوشیده، پنجره هایی در مقابل هم در شمال و جنوب به منظورایجاد جریان هوای داخلی در اتاقها به کار برده می شوند.تأثیر جریان هوا و نور خورشید بر بنا : استفاده مطلوب از جریان هوا تنها راه بهبودبخشیدن به شرایط سخت این اقلیم می باشد. از این رو بناها به جانب دریا در جهت وزش بادمی باشند تا از هر وزش نسیمی استفاده کنند . از این رو پنجر ه های داخلی و روزنه های خارجی(روبه گذرها ) معمولاً در مقابل هم قرار می گیرند تا جریان هوا، همواره وجود داشته باشد . همچنین از بادگیرهای یک طرفه (تنها به سمت جنوب ) و یا چهار طرفه به منظور انتقال جریان باد از جانب( دریا (بادشمالی) به فضاهای .داخلی استفاده می کنند25

اسلاید 26: مصالح ساختمانی: در خانه های بومی بندرعباس مصالح بومی به کاربرده شده، دردیوارها سنگ، خشت و یا آجر می باشد و پوشش سقف نیز از تیر چوبی، حصیر خرما و کاه گل است. شایان ذکر است که به منظور ایجاد عایق حرارتی و رطوبتی در سقف بنا، سطح ورقه های چوبی با یک لایۀ خاک رس مرطوب و دو لایه کاه گل پوشانده می شود تا قشرهای یکدست وهمگنی برروی چوبها به وجود آید.ویژگیهای معماری جدید بندرعباسهمانگونه که در بررسی ویژگیهای معماری جدید مناطق معتدل و مرطوب و گرم وخشک توضیح داده شد، در این منطقه نیز به کارگیری معماری به اصطلاح مدرن که نه تنهاخصوصیات مدرن را شامل نمی شود بلکه معماری به انحطاط رفته و رو به زوالی است که چهرۀ بناها و در کل چهرۀ شهرها را مخدوش ساخته است و از نظر محیطی واستفاده از انرژی های غیرقابل تجدید خسارات جبرا ن ناپذیری را بوجود آورده است.26

اسلاید 27: 1دارای حیاط مرکزی و نیمه درون گرا 2 ایوان های وسیع و مرتفع 3 بالا بودن ارتفاع اتاق ها و استفاده از باز شو های مرتفع 4 عدم وجود زیر زمین به علت بالا بودن سطح اب در سواحل 5 استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی کم 6 پوشش سیمان سفید برای دیوار های اجری وخشتی 7 گستره ی شهری در امتداد سواحل 8 معابر باریک و فضا های شهری نیمه محصور 9 بافت شهری نیمه متراکم و بافت روستایی نسبتا بازعلایم ونشانه های بررسی اقلیم گرم و مرطوب:27اسلاید نتیجه گیری

اسلاید 28: 28

اسلاید 29: مهمترین نکته در معماری جدید، استفاده بیش از حد از انرژی های غیرقابل تجدید (فسیلی) است که علت اصلی آن به کارگیری مصالح نامناسب و حمل و نقل آنها وطراحی اشتباه بنا با بکارگیری وسائل گر م کننده و خنک کننده با توجه به شر ایط اقلیمی می باشد. ازاین رو با استفاده صحیح از مصالح بومی و تلفیق آنها با شرایط جدید ساخت و ساز و بهره گیری ازتجربیات متخصصین کارآمد در امر انرژی می توان از انرژیهای قابل تجدید همچون انرژی خورشید و باد جهت سرمایش گرمایش و تهویه ساختمان حداکثر استفاده را برد که این امر مستلزم ایجادزمینۀ همکاری میان معماران و متخصصین امر انرژی م ی باشد تا با بهر ه گیری از فن آوریهای جدید بتوان معماری مدرن همخوان با شرایط اقلیمی هر منطقه را ایجاد نمود. درنتیجه29جمع بندی معتدل و مرطوب جمع بندی گرم و خشکجمع بندی سردجمع بندی گرم و مرطوب

اسلاید 30: باتشکر پایانمینا طاهری شیدا لعلی30