نظام حقوق زن در اسلام نویسنده : شهید مرتضی مطهری

نظام حقوق زن در اسلام نویسنده : شهید مرتضی مطهری

اسلاید 1: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ 

اسلاید 2: نام دانشجو:نام استاد:موضوع سمينار:نظام حقوق زن در اسلام نويسنده : شهيد مرتضي مطهري

اسلاید 3: فهرست موضوع هابخش اول : خواستگاری و نامزدیبخش دوم: ازدواج موقتبخش سوم : زن و استقلال اجتماعی بخش چهارم: اسلام و تجدد زندگیبخش پنجم : مقام انسانی زن از نظر قرآن بخش ششم : مبانی طبيعی حقوق خانوادگیبخش هفتم : تفاوتهای زن و مردبخش هشتم : مهر و نفقه ( 1 )بخش نهم : حق طلاق بخش دهم : مساله ارثبخش یازدهم : تعدد زوجات

اسلاید 4: 1پيشگفتارمشكل جهانی روابط خانوادگی 1) مشكل روابط خانوادگی در عصر ما نه آنچنان ساده است كه بتوان‏ با پر كردن كوپن از طرف پسران و دختران يا تشكيل سمينارهائی از نوع‏ سمينارهائی كه ديديم و شنيديم كه در چه سطح فكری است آنرا حل كرد و نه‏ مخصوص كشور و مملكت ماست و نه ديگران آنرا حل كرده‏اند و يا مدعی حل‏ واقعی آن هستند . ويل دورانت فيلسوف و نويسنده معروف تاريخ تمدن ميگويد : اگر فرض كنيم در سال 2000 مسيحی هستيم و بخواهيم بدانيم كه بزرگترين حادثه ربع اول قرن بيستم چه بوده است ، متوجه خواهيم‏ شد ، كه اين حادثه ، جنگ و يا انقلاب روسيه نبوده است ، بلكه همانا دگرگونی وضع زنان بوده است ، تاريخ چنين تغيير تكان دهنده‏ای در مدتی به‏ اين كوتاهی كمتر ديده است و خانه مقدس كه پايه نظم اجتماعی ما بود ، شيوه زناشوئی كه مانع شهوترانی و ناپايداری وضع انسان بود ، قانون اخلاقی‏ پيچيده‏ای كه ما را از توحش به تمدن و آداب معاشرت رسانده بود همه‏ آشكارا در اين انتقال پرآشوبی كه همه رسوم و اشكال زندگی و تفكر ما را فرا گرفته است گرفتار گشته‏اند .

اسلاید 5: 2پيشگفتاراكنون نيز كه ما در ربع سوم قرن بيستم بسر ميبريم ناله متفكران غربی از بهم خوردن نظم خانوادگی و سست شدن پايه ازدواج ، از شانه خالی كردن‏ جوانان از قبول مسئوليت ازدواج ، از منفور شدن مادری ، از كاهش علاقه‏ پدر و مادر و بالاخص علاقه مادر نسبت بفرزندان ، از ابتذال زن دنيای‏ امروز و جانشين شدن هوسهای سطحی بجای عشق ، از افزايش دائم التزايد طلاق‏ ، از زيادی سرسام آور فرزندان نامشروع ، از نادر الوجود شدن وحدت و صميميت ميان زوجين ، بيش از پيش بگوش ميرسد . مستقل باشيم يا از غرب تقليد كنيم ؟ موجب تأسف است كه گروهی از بی خبران می‏پندارند مسائل مربوط بروابط خانوادگی سالهاست كه در ميان اروپائيان بنحو احسن حل شده و بايد هر چه زودتر از آنها تقليد و پيروی كنيم .اين ، پندار محض است ،آنها از ما در اين مسائل بيچاره‏تر و گرفتارتر و فرياد فرزانگان‏شان بلندتر است.از مسائل مربوط بدرس و تحصيل زن كه‏ بگذريم در ساير مسائل خيلی از ما گرفتارترند و از سعادت خانوادگی كمتری برخوردار ميباشند.

اسلاید 6: 3پيشگفتارجبر تاريخبعضی ديگر تصور ديگری دارند ، تصور ميكنند كه سستی نظم خانوادگی و راه‏ يافتن فساد در آن ، معلول آزادی زن است و آزادی زن نتيجه قهری زندگی‏ صنعتی و پيشرفت علم و تمدن است ، جبر تاريخ است و چاره‏ای نيست از اينكه به اين فساد و بی نظمی تن دهيم و از آن سعادت خانوادگی كه در قديم‏ بود برای هميشه چشم بپوشيم . ولی عامل عمده از هم گسيختگی نظم خانوادگی در اروپا دو چيز ديگر است . يكی رسوم و عادات و قوانين ظالمانه كه قبل از اين قرن در ميان آنها درباره زن جاری و حاكم بوده است تا آنجا كه زن برای اولين بار در قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم در اروپا ، دارای حق مالكيت شد . ديگر اينكه كسانيكه به فكر اصلاح اوضاع و احوال زنان افتادند از همان‏ راهی رفتند كه بعضی از مدعيان روشنفكری امروز ما ميروند .بيش از آنكه زندگی صنعتی مسئول اين آشفتگی و بی نظمی باشد ، آن قوانين‏ قديم متقدمان اروپا و اصلاحات جديد متجددانشان مسئول است . لهذا ما بايد بزندگی غربی ، هوشيارانه بنگريم . ضمن استفاده و اقتباس علوم و صنايع و تكنيك و پاره‏ای مقررات اجتماعی قابل تحسين از اخذ و تقليد رسوم و عادات و قوانينی كه برای خود آنها هزاران بدبختی‏ بوجود آورده است كه تغيير قوانين مدنی ايران و روابط خانوادگی و تطبيق‏ آن با قوانين اروپائی يكی از آنهاست پرهيز نمائيم .

اسلاید 7: 4خواستگاری و نامزدینظر به اینکه قوانین مربوط به خواستگاری و نامزدی که در قانون مدنی آمده است قوانین مستقیم اسلامی نیست و قانون مدنی آنچه در این زمینه گفته طبق استنباطی است که از قواعد کلی اسلامی کرده است،اما از دو مطلب در اينجا نميتوانيم صرف نظر كنيم . آيا خواستگاری مرد از زن اهانت به زن است ؟ 1 (پيشنهاد كننده ميگويد : قانون گذار ما حتی در اين چند ماده كذائی )مربوط بخواستگاری و نامزدی ( هم اين نكته ارتجاعی و غير انسانی را فراموش نكرده است كه مرد اصل است و زن فرع ، در تعقيب فكر مزبور ماده 1034 را كه اولين ماده‏ قانون در كتاب نكاح و طلاق است بنحو زير تنظيم نموده است : ( ماده 1034 ( 2) از هر زنيكه خالی از موانع نكاح باشد ميتوان خواستگاری نمود ) بطوريكه ملاحظه ميشود بموجب ماده مزبور با اينكه هيچگونه حكم و الزامی‏ بيان نشده است. ‏ اين قبيل تعبيرات در قوانين اجتماعی اثر روانی بسيار بد و ناگوار ايجاد ميكند و مخصوصا تعبيرات مزبور در قانون ازدواج بر روی رابطه زن و مرد اثر ميگذارد و بمرد ژست مالكيت و بزن وضع بندگی‏ ميبخشد ”

اسلاید 8: 5خواستگاری و نامزدیغريزه مرد طلب و نياز است و غريزه زن جلوه و ناز: اتفاقا يكی از اشتباهات بزرگ همين است . همين اشتباه سبب پيشنهاد الغاء مهر و نفقه شده است . طبيعت ، مرد را مظهر طلب و عشق و تقاضا آفريده است و زن را مظهر مطلوب بودن و معشوق بودن . طبيعت زن را گل ، و مرد را بلبل‏ قرار داده است . اين يكی از تدابير حيكمانه‏ و شاهكارهای خلقت است كه در غريزه مرد نياز و طلب و در غريزه زن ناز و جلوه قرار داده است .برای مرد قابل تحمل‏ است كه از زنی خواستگاری كند و جواب رد بشنود و آنگاه از زن ديگری‏ خواستگاری كند و جواب رد بشنود تا بالاخره زنی رضايت خود را بهمسری با او اعلام كند ، اما برای زن كه ميخواهد محبوب و معشوق و مورد پرستش باشد قابل تحمل نيست كه مردی را بهمسری خود دعوت كند و احيانا جواب رد بشنود و سراغ مرد ديگری برود.

اسلاید 9: 6خواستگاری و نامزدیرسم خواستگاری يك تدبير ظريفانه و عاقلانه برای حفظ حيثيت و احترام زن است اينكه در قانون خلقت ، مرد مظهر نياز و طلب و خواستاری ، و زن مظهر مطلوبيت و پاسخگوئی آفريده شده است ، بهترين ضامن حيثيت و احترام زن و جبران كننده ضعف جسمانی او در مقابل نيرومندی جسمانی مرد است و هم بهترين عامل حفظ تعادل و توازن زندگی مشترك آنهاست . اين ، نوعی امتياز طبيعی است كه به زن داده شده و نوعی تكليف طبيعی است كه‏ بدوش مرد گذاشته شده است . قوانينی كه بشر وضع ميكند ، مبنی بر يكسان بودن زن و مرد از لحاظ وظيفه و ادب خواستاری بر زيان زن و منافع و حيثيت و احترام اوست ، و تعادل را بظاهر بنفع مرد ، و در واقع بزيان هر دو بهم ميزند .

اسلاید 10: 7ازدواج موقتيكی از قوانين درخشان اسلام از ديدگاه مذهب جعفری كه مذهب رسمی كشور ماست اينست كه ازدواج به دو نحو ميتواند صورت بگيرد : دائم و موقت : ازدواج موقت و دائم در پاره‏ای از آثار با هم يكی هستند و در قسمتی‏ اختلاف دارند . آنچه اين دو را از هم متمايز ميكند يكی‏ اينست كه زن و مرد تصميم ميگيرند بطور موقت با هم ازدواج كنند و پس از پايان مدت ، اگر مايل بودند تمديد ميكنند و اگر مايل نبودند از هم جدا ميشوند . ديگر اينكه از لحاظ شرايط ، آزادی بيشتری دارند كه بطور دلخواه بهر نحو كه بخواهند پيمان می‏بندند . مثلا در ازدواج دائم خواه ناخواه مرد بايد عهده‏دار مخارج روزانه و لباس و مسكن و احتياجات ديگر زن از قبيل دارو و طبيب بشود ، ولی در ازدواج موقت بستگی دارد بقرارداد آزادی كه ميان‏ طرفين منعقد ميگردد . ممكن است مرد نخواهد يا نتواند متحمل اين مخارج‏ بشود ، يا زن نخواهد از پول مرد استفاده كند. پس تفاوت اصلی و جوهری ازدواج موقت با ازدواج دائم در اينست كه‏ ازدواج موقت از لحاظ حدود و قيود آزاد است ، يعنی وابسته باراده‏ و قرارداد طرفين است در ازدواج دائم ، هيچكدام از زوجين بدون جلب رضايت ديگری حق ندارند از بچه‏دار شدن و توليد نسل جلوگيری كنند ، ولی در ازدواج موقت جلب‏ رضايت طرف ديگر ضرورت ندارد مهر ، هم در ازدواج دائم لازم است و هم در ازدواج موقت . با اين‏ تفاوت كه در ازدواج موقت ، عدم ذكر مهر موجب بطلان عقد است و در ازدواج دائم ، عقد باطل نيست . مهرالمثل تعيين ميشود .

اسلاید 11: 8ازدواج موقتبديهی است كه ما طرفدار اين قانون با اين خصوصيات هستيم ، و اما اينكه مردم ما بنام اين قانون سوءاستفاده‏هائی كرده و ميكنند ، ربطی‏ بقانون ندارد . لغو اين قانون ، جلوی آن سوء استفاده‏ها را نميگيرد بلكه‏ شكل آنها را عوض ميكند . بعلاوه صدها مفاسدی كه از خود لغو قانون‏ برميخيزد . اكنون ببينيم با بودن ازدواج دائم ،چه ضرورتی هست كه قانونی بنام‏ قانون ازدواج موقت بوده باشد: الف) زندگی امروز و ازدواج موقت . ب) مفاسد و معايب ازدواج موقت.

اسلاید 12: 9ازدواج موقتزندگی امروز و ازدواج موقت:ازدواج دائم مسئوليت و تكليف بيشتری برای زوجين‏ توليد ميكند ، بهمين دليل پسر يا دختری نميتوان يافت كه از اول بلوغ‏ طبيعی كه تحت فشار غريزه قرار ميگيرد آماده ازدواج دائم باشد . خاصيت‏ عصر جديد اين است كه فاصله بلوغ طبيعی را با بلوغ اجتماع و قدرت تشكيل‏ عائله زيادتر كرده است .

اسلاید 13: 10ازدواج موقتازدواج آزمايشیاين ضرورت ، اختصاص بايام تحصيل ندارد ، در شرايط ديگر نيز پيش‏ ميايد . اصولا ممكن است زن و مردی كه خيال دارند با هم بطور دائم ازدواج‏ كنند و نتوانسته‏اند نسبت بيكديگر اطمينان كامل پيدا كنند بعنوان ازدواج‏ آزمايشی برای مدت موقتی با هم ازدواج كنند . اگر اطمينان كامل به يك ديگر پيدا كردند ادامه ميدهند و اگر نه از هم جدا ميشوند .

اسلاید 14: 11ازدواج موقتاكنون ميخواهيم ببينيم‏ ازدواج موقت چه زيانهائی ممكن است در برداشته باشد . مقدمه ميخواهم‏ معايب و مفاسدی كه برای نكاح منقطع ذكر شده از اين قرار است : پايه ازدواج بايد بر دوام باشد .اينكه پايه ازدواج بايد بر دوام باشد بسيار مطلب درستی است ، ولی اين‏ ايراد وقتی وارد است كه بخواهيم ازدواج موقت را جانشين ازدواج دائم‏ كنيم و ازدواج دائم را منسوخ نمائيم.ازدواج موقت از طرف زنان و دختران ايرانی كه شيعه مذهب ميباشند استقبال نشده است و آنرا نوعی تحقير برای خود دانسته‏اند ، پس افكار عمومی خود مردم شيعه نيز آنرا طرد ميكند . جواب اینست که:اولا منفوريت متعه در ميان زنان ، مولود سوء استفاده‏هائی است كه مردان هوسران در اين زمينه كرده‏اند و قانون بايد جلو آنها را بگيرد. ثانيا انتظار اينكه ازدواج موقت باندازه ازدواج دائم استقبال شود در صورتيكه‏ فلسفه ازدواج موقت ، عدم آمادگی يا عدم امكان طرفين با يكطرف برای‏ ازدواج دائم است انتظار بيجا و غلطی است . نكاح منقطع.برخلاف حيثيت و احترام زن است ، زيرا نوعی كرايه‏ دادن آدم و جواز شرعی آدم فروشی است . خلاف حيثيت انسانی زن است كه در مقابل وجهی كه از مردی ميگيرد وجود خود را در اختيار او قرار دهد .

اسلاید 15: 12ازدواج موقتفقها تصريح كرده‏اند و قانون مدنی نيز بر همان اساس مواد خود را تنظيم كرده است كه ازدواج موقت و ازدواج دائم از لحاظ ماهيت قرارداد هيچگونه تفاوتی با هم ندارند و نبايد داشته باشند . هر دو ازدواجند و هر دو بايد با الفاظ مخصوص ازدواج صورت بگيرند و اگر نكاح منقطع را با صيغه‏های مخصوص اجاره و كرايه بخوانند باطل است . در پاسخ باید گفت زن كرايه‏ای آن زنی است كه برای جلب مشتری برای يك مؤسسه اقتصادی با هزاران اطوار كه اغلب آنها تصنعی و بخاطر انجام وظيفه مزدوری است روی‏ صفحه تلويزيون ظاهر ميشود و بنفع يك كالای تجارتی تبليغ ميكند . 4 . نكاح منقطع ، چون بهرحال نوعی اجازه تعدد زوجات است و تعدد زوجات محكوم است پس نكاح منقطع محكوم است . 5 . نكاح منقطع ، از نظر اينكه دوام ندارد ، آشيانه نامناسبی برای‏ كودكانی است كه بعدا بوجود می‏آيند . ‏ ‏ **پيش از این گفتيم كه يكی از تفاوتهای ازدواج موقت و ازدواج دائم مربوط به‏ توليد نسل است . در ازدواج دائم هيچيك از زوجين بدون جلب رضايت ديگری نمی تواند از زير بار تناسل شانه خالی كند . بر خلاف ازدواج موقت كه هر دو طرف‏ آزادند .

اسلاید 16: 13ازدواج موقتاگر زوجين در ازدواج موقت مايل باشند توليد فرزند كنند و مسئوليت نگهداری و تربيت فرزند آتيه را بپذيرند توليد فرزند می‏كنند.بديهی است كه از نظر عاطفه طبيعی فرقی ميان فرزند زوجه دائم با زوجه‏ موقت نيست و اگر فرضا پدر يا مادر از وظيفه خود امتناع كند قانون آنها را مكلف و مجبور می‏كند. اگر مايل نباشند كه توليد فرزند نمايند و هدفشان از ازدواج موقت فقط تسكين غريزه است از بوجود آمدن‏ فرزند جلوگيری ميكنند . اينكه فقهای شيعه می‏گويند هدف ازدواج دائم توليد نسل است و هدف‏ ازدواج موقت ، استمتاع و تسكين غريزه است همين منظور را بيان می‏كنند .

اسلاید 17: 14ازدواج موقتازدواج موقت و مسأله حرمسرا:يكی از سوژه‏هائيكه مغرب زمين عليه مشرق زمين در دست دارد و برخ او ميكشد و برايش فيلمها و نمايشنامه‏ها تهيه كرده و ميكند ، مسئله تشكيل‏ حرمسراست كه متأسفانه در تاريخ مشرق زمين نمونه‏های زيادی ميتوان از آن‏ يافت . ميگويند - مجاز شمردن ازدواج موقت مساوی است با مجاز دانستن تشكيل‏ حرمسرا كه نقطه ضعف و مايه سرافكندگی مشرق زمين در برابر مغرب زمين‏ است . اين مسئله را از دو جهت بايد بررسی كرد : يكی از اين نظر كه عامل‏ تشكيل حرمسرا از جنبه اجتماعی چه بوده است ؟ دوم اينكه آيا منظور از تشريع قانون ازدواج موقت اين بوده است كه‏ ضمنا وسيله هوسرانی و حرمسرا سازی برای عده‏ای از مردان فراهم گردد ، يا نه ؟

اسلاید 18: 15ازدواج موقتعلل اجتماعی حرمسراسازی:پيدايش حرمسرا معلول دست بدست دادن دو عامل است . اولين عامل حرمسرا سازی تقوا و عفاف زن است ، يعنی شرائط اخلاقی و اجتماعی محيط بايد طوری باشد كه بزنان اجازه ندهد در حالی كه با مرد بخصوصی رابطه جنسی دارند با مردان ديگر نيز ارتباط داشته باشند . عامل ديگر ، نبودن عدالت اجتماعی است . فقر گروه زيادی از مردان از تشكيل عائله و داشتن همسر محروم ميمانند و عدد زنان‏ مجرد افزايش مييابد و زمينه برای حرمسرا سازی فراهم ميگردد . يك نگاه مختصر به تاريخ نشان ميدهد كه قانون ازدواج موقت كوچكترين‏ تأثيری در تشكيل حرمسرا نداشته است .

اسلاید 19: 16ازدواج موقتآيا تشريع ازدواج موقت برای تأمين هوسرانی است ؟در اين جهت نميتوان‏ ترديد كرد كه اديان آسمانی عموما بر ضد هوسرانی و هواپرستی قيام كرده‏اند ، تا آنجا كه در ميان پيروان غالب اديان ترك هوس رانی و هواپرستی‏ بصورت تحمل رياضتهای شاقه درآمده است . قرآن كريم‏ هواپرستی را در رديف بت پرستی قرار داده است . در اسلام آدم ذواق يعنی كسی كه هدفش اينست كه زنان گوناگون را مورد كامجوئی و چشش قرار دهد ملعون و مبغوض خداوند معرفی شده است . امتياز اسلام از برخی شرايع ديگر به اينست كه رياضت و رهبانيت را مردود ميشمارد ، نه اينكه هواپرستی را جايز و مباح ميداند . از نظر اسلام‏ تمام غرائز اعم از جنسی و غيره بايد در حدود اقتضاء و احتياج طبيعت‏ اشباع و ارضاء گردد . حرمسرا در دنيای امروز: دنيای امروز كاری كرده است كه مرد عياش اين قرن نيازی به تشكيل‏ حرمسرا با آن همه خرج و زحمت ندارد . برای مرد اين قرن از بركت تمدن‏ غرب همه جا حرمسرا است .

اسلاید 20: 17ازدواج موقتمنع خليفه از ازدواج موقت:ازدواج موقت از مختصات فقه جعفری است ، ساير رشته‏های فقهی اسلامی‏ آنرا مجاز نمي شمارند . مسلمانان اتفاق و اجماع دارند كه در صدر اسلام ازدواج موقت مجاز بوده‏ است و رسول اكرم در برخی از سفرها كه به آنها اجازه ازدواج موقت ميداده‏ است . و همچنين مورد اتفاق مسلمانان از همسران خود دور ميافتادند و در ناراحتی بسر ميبردند به آنها اجازه ازدواج موقت ميداده است. و همچنين‏ مورد اتفاق مسلمانان است كه خليفه دوم در زمان خلافت خود نكاح منقطع را تحريم كرد. گروهی از اهل تسنن عقيده دارند كه نكاح منقطع را پيغمبر اكرم خودش در اواخر عمر ممنوع كرده بود و منع خليفه در واقع اعلام ممنوعيت آن از طرف‏ پيغمبر اكرم بوده است . توجيه صحيح اين مطلب همان است كه علامه كاشف الغطاء بيان كرده‏اند . خليفه از آنجهت بخود حق داد اين موضوع را قدغن كند كه تصور ميكرد اين‏ مسئله داخل در حوزه اختيارات ولی امر مسلمين است هر حاكم و ولی امری‏ ميتواند از اختيارات خود بحسب مقتضای عصر و زمان در اين گونه امور استفاده كند بهر حال نفوذ و شخصيت خليفه و تعصب مردم در پيروی از سيرت و روش‏ كشور داری او سبب شد كه اين قانون در محاق نسيان و فراموشی قرار گيرد و اين سنت كه مكمل ازدواج دائم است و تعطيل آن ناراحتيها بوجود می‏آورد برای هميشه متروك بماند . ائمه اطهار كه پاسداران دين مبين هستند بخاطر اينكه اين سنت اسلامی ، متروك و فراموش نشود آنرا ترغيب و تشويق فراوان كردند . ‏

اسلاید 21: 18زن و استقلال اجتماعی اسلام بزرگترين خدمتها را نسبت بجنس زن انجام داد . خدمت اسلام بزن‏ تنها در ناحيه سلب اختيار داری مطلق پدران نبود . بطور كلی به او حريت‏ داد ، شخصيت داد ، استقلال فكر و نظر داد ، حقوق طبيعی او را برسميت‏ شناخت . اول در ناحيه روانشناسی زن و مرد .تفاوت دوم اينكه در اينست كه اسلام در عين آنكه زنانرا بحقوق‏ انسانيشان آشنا كرد و به آنها شخصيت و حريت و استقلال داد هرگز آنها را به تمرد و عصيان و طغيان و بدبينی نسبت بجنس مرد وادار نكرد . در كشور ما نيازمندی به نهضت زن هست . اما نهضت سفيد اسلامی نه نهضت‏ سياه و تيره اروپائی . نهضتی كه براستی از تعليمات عاليه اسلامی سرچشمه بگيرد ، نه اينكه بنام‏ تغيير قانون مدنی ، قوانين مسلم اسلامی دستخوش هوا و هوس قرار گيرد.

اسلاید 22: 19زن و استقلال اجتماعی مسأله اجازه پدر :مسئله‏ای كه از نظر ولايت پدران بر دختران مطرح است اينست كه آيا در عقد دوشيزگان كه برای اولين بار شوهر ميكنند اجازه پدر نيز شرط است يا نه ؟ از نظر اسلام چند چيز مسلم است : پسر و دختر هر دو از نظر اقتصادی استقلال دارند . هر يك از دختر و پسر اگر بالغ و عاقل باشند و بعلاوه رشيد باشند يعنی از نظر اجتماعی آن اندازه‏ رشد فكری داشته باشند كه بتوانند شخصا مال خود راحفظ و نگهداری كنند ثروت آنها را بايد در اختيار خودشان قرار داد . مطلب مسلم ديگر مربوط به امر ازدواج است . پسران اگر بسن بلوغ برسند و واجد عقل و رشد باشند خود اختياردار خود هستند و كسی حق دخالت ندارد . دختر اگر يكبار شوهر كرده است و اكنون بيوه است ، قطعا از لحاظ اينكه كسی حق دخالت در كار او ندارد مانند پسر است .و اگر دوشيزه‏ است و اولين بار است كه ميخواهد با مردی پيمان زناشوئی ببندد چطور ؟ در اينكه پدر اختياردار مطلق او نيست و نميتواند بدون ميل و رضای او ، او را به هر كس كه دلش می‏خواهد شوهر بدهد حرفی نيست .راجع باينكه آيا موافقت پدر شرط است يا نه ؟ چنانكه گفتيم ميان فقهاء اختلاف است و شايد اكثريت فقها خصوصا فقهای متأخر موافقت پدر را شرط نميدانند ولی عده‏ای هم آنرا شرط ميدانند . قانون مدنی ما از دسته دوم كه‏ فتوای آنها مطابق احتياط است پيروی كرده است . ...چون مطلب يك مسئله مسلم اسلامی نيست از نظر اسلامی درباره آن بحث‏ نميكنيم ولی از نظر اجتماعی لازم ميدانم در اين‏باره بحث كنم .

اسلاید 23: 20زن و استقلال اجتماعی مرد بنده شهوت است و زن اسير محبت :فلسفه اينكه دوشيزگان لازم است - يا لااقل خوب است - بدون موافقت‏ پدران با مردی ازدواج نكنند ناشی از اين نيست كه دختر قاصر شناخته شده و از لحاظ رشد اجتماعی كمتر از مرد بحساب آمده است . اين مطلب به قصور و عدم رشد عقلی و فكری زن مربوط نيست . به گوشه‏ای‏ از روانشناسی زن و مرد مربوط است . مربوط است بحس شكارچی‏گری مرد از يك طرف و به خوش باوری زن نسبت به وفا و صداقت مرد از طرف ديگر . مرد بنده شهوت است و زن اسير محبت . آنچه مرد را ميلغزاند و از پا در می‏آورد شهوت است ، و زن باعتراف روانشناسان صبر و استقامتش در مقابل شهوت از مرد بيشتر است . اما آن چيزی كه زن را از پا در می‏آورد و اسير می‏كند اينست كه نغمه محبت و صفا و وفا و عشق از دهان مردی بشنود . رسول اكرم اين حقيقت را چهارده قرن پيش به وضوح بيان كرده است . می‏فرمايد : سخن مرد به زن‏ تو را دوست دارم ، هرگز از دل زن بيرون نمی‏رود مردان شكارچی از اين احساس زن همواره استفاده ميكنند . دام عزيزم ، از عشق تو ميميرم برای شكار دخترانی كه درباره مردان تجربه‏ای ندارند بهترين دامها است . *اينجاست كه لازم است دختر مرد ناآزموده ، با پدرش كه از احساسات‏ مردان بهتر آگاه است مشورت كند و لزوما موافقت او را جلب كند . پس در اينجا قانون بهيچوجه زن را تحقير نكرده است ، بلكه دست حمايت خود را روی شانه او گذاشته است .

اسلاید 24: 21اسلام و تجدد زندگیمقتضيات زمان:موضوع مذهب و پيشرفت از موضوعاتی است كه بيشتر و پيشتر از آنكه برای‏ ما مسلمانان مطرح باشد برای پيروان ساير مذاهب مطرح بوده است .بسياری‏ از روشنفكران جهان فقط از آن جهت مذهب را ترك كرده‏اند كه فكر ميكرده‏اند ميان مذهب و تجدد زندگی ناسازگاری است .وخاصيت مذهب را ثبات ويك نواختی و حفظ شكلها و صورتهای موجود ميدانسته‏اند . نهرو نخست وزير فقيد هند عقايد ضد مذهبی داشته است و بهيچ دين و مذهبی معتقد نبوده است . از گفته‏های وی چنين بر می‏آيد كه چيزی كه وی را از مذهب متنفر كرده است ، جنبه دگم و يكنواختی مذهب است . اما در اواخر عمر در وجود خودش و در جهان يك ( خلاء ) احساس ميكند و معتقد ميشود اين خلاء را جز نيروی معنوی نميتواند پر كند . در عين حال از نزديك شدن به مذهب بخاطر همان حالت جمود و يكنواختی كه فكر ميكند در هر مذهبی هست وحشت ميكند .

اسلاید 25: 22اسلام و تجدد زندگیاسلام و مقتضيات زمان:در ميان اديان و مذاهب هيچ دين و مذهبی مانند اسلام در شئون زندگی مردم‏ مداخله نكرده است.همان طوريكه روابط بندگان با خدا را بيان كرده است خطوط اصلی روابط انسانها و حقوق و وظايف افراد را نسبت به يكديگر نيز در شكلهای گوناگون بيان كرده است.خصلت انطباق اسلام با زمان از نظر خارجيان:اتفاقا بسياری از دانشمندان و نويسندگان خارجی ، اسلام را از نظر قوانين‏ اجتماعی و مدنی مورد مطالعه قرار داده‏اند و قوانين اسلامی را بعنوان يك‏ سلسله قوانين مترقی ستايش كرده اند. برنارد شاو نويسنده معروف و آزاد فكر انگليسی گفته است : من هميشه‏ نسبت بدين محمد بواسطه خاصيت زنده بودن عجيبش نهايت احترام را داشته‏ام . بنظر من اسلام تنها مذهبی است كه استعداد توافق و تسلط بر حالات گوناگون و صور متغير زندگی و مواجهه با قرون مختلف را دارد . چنين پيش بينی ميكنم و از همين اكنون آثار آن پديدار شده است كه‏ ايمان محمد مورد قبول اروپای فردا خواهد بود .

اسلاید 26: 23اسلام و تجدد زندگیاشكالات : گاهی ميگويند در اين جهان همه چيز در تغيير است ، هيچ چيزی ثابت و يكنواخت باقی نميماند . چگونه ممكن است يك سلسله قوانين اجتماعی‏ برای هميشه بتواند ثابت و باقی بماند ؟ آن چيزی كه همواره در تغيير است ، نو و كهنه ميشود ، رشد و انحطاط دارد ، ترقی و تكامل دارد همانا مواد و تركيبات مادی اينجهان است . و اما قوانين جهان ثابت است . در اينجهت فرق نميكند كه قانون مورد نظر يك قانون طبيعی‏ باشد يا يك قانون وضعی و قراردادی ، زيرا ممكن است يك قانون وضعی و قراردادی‏ از طبيعت و فطرت سرچشمه گرفته باشد . و تعيين كننده خط سير تكاملی‏ افراد و اجتماعات بشری باشد . ولی پرسشی كه بيش از هر پرسش ديگر تكرار ميشود اينست كه قوانين در زمينه احتياجات وضع ميشود و احتياجات اجتماعی بشر ثابت ‏ نيست ، پس قوانين اجتماعی نيز نمی‏تواند ثابت و يكنواخت باشد . در پاسخ باید گفت: اتفاقا يكی از جنبه‏های‏ اعجازآميز دين مبين اسلام اينست كه اسلام در مورد احتياجات ثابت فردی يا اجتماعی قوانين ثابت و در مورد احتياجات موقت و متغير وضع متغيری در نظر گرفته است.

اسلاید 27: 24اسلام و تجدد زندگیخود زمان با چه چيز منطبق شود ؟ اكثر افرادی كه از پيشرفت و تكامل و تغيير اوضاع زمان دم‏ ميزنند خيال ميكنند هر تغييری كه در اوضاع اجتماعی پيدا ميشود خصوصا اگر از مغرب زمين سرچشمه گرفته باشد بايد بحساب تكامل و پيشرفت گذاشت .به خيال اين گروه چون علم و صنعت در حال پيشرفت است پس‏ تمام تغييراتی كه در زندگی انسان‏ها پيدا ميشود نوعی پيشرفت و رقاء است‏ و بايد استقبال كرد .در صورتيكه نه همه تغييرات نتيجه مستقيم علم و صنعت است و نه ضرورت‏ و جبری در كار است .انسان كه بر مركب زمان سوار است و در حال حركت است نبايد از هدايت و رهبری اين مركب ، آنی غفلت كند .