کاروانسراها

کاروانسراها

اسلاید 1: کاروانسراها

اسلاید 2: معماری تاریخی کاروانسراعملکردهای گوناگونی که در گذشته کاروانسرا به عهده داشته ، باعث گردیده نام های متفاوتی برای اینگونه بناها در فرهنگ لغات جای گیرد از جمله کاربات ، رباط ، ساباط و خان .

اسلاید 3: کاربات : به معنی خانه کاروان است و پیش از اسلام به جای کاروانسرا به کار می رفته است . کاربات مانند رباط دارای اطاق و حوض است . کاروانسرا : به رباط های بزرگ و جامع کاروانسرا می گویندخان : به معنی کاروانسرا است و این واژه در زبان تازی به طور مطلق به جای کاروانسرا به کار رفته شده است . ساباط : «ساباط» به کلیه بناهایی که به منظور آسودن به پا می شده چه در شهر و چه در بیرون شهر اطلاق می شده است.

اسلاید 4: شیوه ی ساختمان و معماری کاروانسرا به صورت باره بند ها و اتاق هایی است که پیرامون حیاط محصور ساخته میشود.در زمان های قدیم مقیاس راهها پرسنگ بوده(که معادل حدودا 6 کیلومتر است) و به مسافت هر 4 پر سنگ یک کاروانسرا یا ایستگاه استراحت وجود داشته است. در کاروانسراها اطاق های مسافران معمولا پیرامون حیاط ساخته میشده و پشت ان ها اصطبل قرار داشته که درب ورودی اصطبل ها در چهار گوشه داخلی بنا قرار داشته و گاهی داخل ایوان ورودی حیاط باز میشده است.

اسلاید 5: کاروانسرا های تجاری داخل شهر ها دو طبقه بودند. در دو طرف دروازه ی ورودی اتاق هایی برای کاروانسرادار ساخته میشده است. معمولا کاروانسرا دارای چاه اب یا اب انبار بوده است. اب انبار ها به اشکال مختلفی ساخته می شدند مثلا در کاروانسرا های خلیج فارس اب انبار ها بیرون بنا و در مناطق مرکزی در داخل قرار داشته است.

اسلاید 6: نمانمای داخلی و خارجی عموما از اجر بوده در بعضی از کاروانسراها از خشت خام یا بلوک های اجری هم استفاده می شده.بامبام ها اکثرا مسطح با شیب کم ساخته شده اند و در قسمتی که اتاق های بزرگ دارند سقف ها شکل قوسی دارند. اب باران هم به وسیله ی ناودانی هایی که در روی دیوار خارجی کاروانسرا ساخته بود به بیرون هدایت می گردد.

اسلاید 7: حیاط کاروانسرا ها (باغ سراها):کاروانسراهای برون شهری علاوه بر حیاط مرکزی دارای باغ هایی در بیرون از کالبد کاروانسرا بودند یکی از علل بوجود امدن این باغ ها بهره گیری از سایه درختان در روز های گرم تابستان بوده است

اسلاید 8: بعضی کاروانسراها باغ را در داخل و بعضی در بیرون خود داشته اند.

اسلاید 9: باغچه بندی و فرم چلیپایی: اصولا صحن کاروانسرا ها به وسیله ی باغچه های منظمی تقسیم بندی شده است که با مرکزیت حوض آبی در میان این حیاط طرح آن تکمیل می شود در واقع حیاط کاروانسراها چهار باغچه ی کاملا هندسی دارد که این باغچه ها به فرم چلیپایی در کنار هم نشسته اند. در واقع در حیاط کاروانسراها توجه خاصی به هندسه شده است و شکل مربع که در همه ی اجزاء کاروانسرا به طور ساده و روشن دیده می شود از اهمیت خاصی برخوردار است.

اسلاید 10: کاروانسراها به طور کلی به دو دستهٔ اصلی تقسیم مي‌شوند:کاروانسراهای درون شهریکاروانسراهای برون شهریکاروانسراهای ایران را می‌توان به این گروه‌های تقسیم بندی كرد:کاروانسراهای کاملاً پوشیده منطقه کوهستانی کاروانسراهای کرانه‌های پست خلیج فارس کاروانسراهای حیاط دار مناطق مرکزی ایران

اسلاید 11: کاروانسراهای حیاط دار به انواع مختلف تقسیم بندی می‌شوند:کاروانسراهای مدور کاروانسراهای چند ضلعی حیاط دار کاروانسراهای دو ایوانی کاروانسراها با تالار ستون دار کاروانسراهای چهار ایوانی کاروانسراها با طرح متفرقه

اسلاید 12: كاروانسرا در اقليمهاي مختلف ايران: الف) كاروانسرا در سواحل جنوبي درياي خزر ب) كاروانسرا در كرانه شمالي خليج فارس و درياي عمان ج) كاروانسرا در نواحي كوهستاني و مرتفع د)كاروانسرا در دشتهاي فلات

اسلاید 13: كاروانسرا در سواحل جنوبي درياي خزرتعداد كاروانسرا ها در سواحل جنوبي درياي خزر در مقايسه با ساير مناطق اقليمي ايران نسبتاً كمتر است. در اين سواحل بارندگي زياد، شرايط آب و هوايي معتدل، آباد بودن كل منطقه، جمعيت نسبتاً زياد و بر خلاف ساير مناطق اقليمي ايران، نزديك بودن مراكز جمعيت، جملگي باعث شده تا نيازي به كاروانسرا هاي بين راهي به تعداد بسيار نباشد. با توجه به كاروانسرا هاي باقي مانده مشاهده مي شود كه اغلب كاروانسرا ها در اين منطقه در مسير ارتباطي بين فلات مركزي ايران و شهر هاي اين سواحل بوده استدر این مناطق کاروانسرا ها به صورت حیاط مرکزی می باشد با فضایی محصور در داخل حیاط این فضای محصور امکان کوران هوا در داخل اتاقها و اصطبل ها را کاهش می دهد و از لحاظ اقلیمی برای این منطقه مناسب نیست ولی این فرم بسته و محصور کاروانسرا باعث می شود در مقابل راهزنان و مهاجمان در امان بمانند. با وجودي كه فرم كلي بنا كاملاً محصور مي باشد، ولي محل استقرار مسافران به صورت ايوان است و به اين ترتيب كوران هوا كه امري ضروري جهت تامين آسايش انسان در اين اقليم است، تا حدي براي مسافران فراهم بوده است.

اسلاید 14: در اين منطقه نوسان درجه حرارت در طي شبانه روز و همچنين در طي سال نسبت به مناطق مركزي ايران بسيار كمتر است؛ و لذا اين ايوان ها مي توانسته در اغلب مواقع سال مورد استفاده مسافران قرار گيرد. البته تعدادي اطاق نيز براي مواقعي كه هوا سرد بوده و يا براي استفاده افراد متشخص ساخته شده است.

اسلاید 15: از لحاظ فرم قوس ها و طاق ها نيز همانند كاروانسرا هاي مناطق مركزي ايران، از قوس هاي جناغي و طاق و تونيزه و طاق كلمبه براي احداث اين كاروانسرا ها استفاده مي شدنوع مصالح مورد استفاده نيز بر خلاف مصالح بومي كه عمدتاً چوبي و الياف گياهي بوده، از مصالح پايدار مانند آجر و سنگ و ملات هايي از نوع آبي مانند آهك و ساروج كه در مقابل رطوبت و بارندگي مقاوم مي باشند، بوده است.

اسلاید 16: الف) كاروانسرا در سواحل جنوبي درياي خزر كاروانسراي لات از نوع چهار ايواني در 28 كيلومتري جنوب رشت مربوط به دوره قاجاريه

اسلاید 17: كاروانسرا ها در كرانه شمالي خليج فارس و درياي عمان : جهت فراهم نمودن شرايط آسايش در اين منطقه، احتياج به كوران هوا و سايه مي باشد. لذا در رابطه با فرم كالبدي كاروانسرا هاي اين سواحل مشاهده مي شود كه اين كاروانسرا ها عموماً فاقد حياط مركزي بوده و شامل بنايي چهارگوش است با اطاق مركزي صليبي شكل و اطاق هاي جانبي. يك سكوي سنگي دورادور ساختمان ساخته شده و همه اطاق ها به خارج بنا راه دارند .در اين كاروانسرا ها آب انبار در خارج از كاروانسرا و آب مورد نياز آن مانند ساير آب انبار هاي اين سواحل، از طريق جمع آوري آب باران تامين مي شده است.

اسلاید 18: ب) كاروانسرا در كرانه شمالي خليج فارس و درياي عمان و مقطع كاروانسراي يونگي در نزديكي بندرعباس مربوط به دوره صفويه.

اسلاید 19: و مقطع كاروانسراي موخ احمد در نزديكي بندرعباس مربوط به دوره صفويه.

اسلاید 20: ج) کاروانسرادر نواحی کوهستانی و مرتفع: در نواحی سرد کوهستانی جهت مقابله با سرمای شدید زمستان به وجود امده و فاقد حیاط مرکزی بوده اند.و به جای ان یک تالار وسیع جهت اسکان مسافران و اطراف ان دالان هایی سرتاسری به منظور نکه داری چهارپایان بوده است. کاروانسراها

اسلاید 21: ج) كاروانسرا در نواحي كوهستاني و مرتفع : پلان كاروانسراي امامزاده هاشم در جاده آبعلي مربوط به دوره صفويه.

اسلاید 22: خصوصیات این کاروانسراها:1-نسبت ارتفاع به طول و عرض اتاق ها کم می باشد، مخصوصا اصطبل هل در اکثر موارد بسیار کوتاه است تا احتیاج به سوخت کمتری جهت تامین حرارت باشد.2- قرار دادن تالار مرکزی و یا اتاق های مسافران در وسط ساختمان و اصطبل به عنوان یک فضای حائل به بین محیط گرم که باید در حد شرایط اسایش انسان باشد و محیط سرد خارج عمل می کند.3-فضای تجاری و اتشدان در این کاروانسراها بسیار بزرگتر بوده است.4- پایه ها و دیوارهای این کاروانسرا حداکثر سنگی است و مصالح مورد استفاده در طاق های قوسی بعضی اجر و بعضی سنگ است.چون وزن طاق های قوسی زیاد بوده برای پایه ها از سنگ استفاده میشده تا بتواند ان وزن را تحمل کند و در نتیجه جرم زیاد میشود و در کاهش تبادل حرارت بین خارج و داجل ساختمان موثر است.

اسلاید 23: 5- از جهت رعایت ایمنی در مقابل ما جمان و دزدان قافله این کاروانسرا ها کاملا محصور به شکک مکعب مستطیل نزدیک بوده اند.6- بعضی کاروانسرا ها در داخل زمین قرار گرفته اند که به این نیز در جهت کاهش سطح تماس فضای گرم داخل و محیط سرد خارج تاثیر به سزایی دارد.7- باز شوهای ساختمان بسیار اندک و کوچک می باشند و ورودی بنا غالبا از طریق یک هشتی در مقابل بادهای سرمای خارج از ساختمان و بالعکس جا به جه می گردد(در ورودی کاروانسرا در مقابل بادهای سرد زمستانی قرار نمی گیرد8-در اکثر کاروانسراها چند دریچه در بالای طاق ها قرار داشته و نور وتهویه مورد نیاز ساختمان از این طریق تامین میشده است. در شب ها و مواقع طوفانی این دریچه ها بسته میشود.

اسلاید 24: ج) كاروانسرا در نواحي كوهستاني و مرتفع : پلان كاروانسراي امامزاده هاشم در جاده آبعلي مربوط به دوره صفويه.

اسلاید 25: : پلان كاروانسراي شبلي در جاده تبريز به ميانه مربوط به دوره صفويه. به سطح وسيع اصطبل ها در مقايسه با محل استقرار مسافران توجه كنيد.

اسلاید 26: برش و پلان كاروانسراي گامبوش در جاده آمل. جهت كاهش تبادل حرارتي با محيط سرد خارج، نيمي از ارتفاع اين ساختمان در زير زمين قرار دارد.

اسلاید 27: کاروانسرا در دشتهای فلات:بیشترین و زیباترین کاروانسراها در دشتهای فلات ساخته شده اند اکثرا دارای یک حیاط مرکزی و 2 یا4 ایوان بزرگ می باشد. در این کاروانسراها اتاق مسافران در اطراف حیاط مرکزی واصطبل ها در پشت اتاق مسافران احداث شده است.اتاق مسافران معمولا چند پله بالاتر از حیاط بوده تا هم از ورود اب و گل به داخل اتاقها جلوگیری کند و هم از گرد و خاک حیاط قدری دورتر باشد.

اسلاید 28: د)كاروانسرا در دشتهاي فلات: پلان چهار ايواني كاروانسراي باغ شيخ در 10 كيلومتري شرق ساوه مربوط به دوره قاجاريه

اسلاید 29: پلان كاروانسراي شرف در جاده سرخس - مشهد مربوط به دوره سلجوقي. در اين كاروانسرا حياط شمالي مجلل تر از حياط جنوبي ساخته شده است.

اسلاید 30: پلان كاروانسراي مهيار. در داخل اطاق هاي اين كاروانسرا يازده طاقچه و يك بخاري ديواري وجود دارد.

اسلاید 31: كاروانسرا و مدرسه مادرشاه و همچنين بازارچه بلند مربوط به دوره صفويه به صورت يك مجموعه به هم پيوسته در اين نقشه مشخص هستند.

اسلاید 32: پلان كاروانسراي امامزاده هاشم از نوع چهار ايواني در جنوب رشت مربوط به دوره صفويه

اسلاید 33: نماي ورودي كاروانسراي باغ شيخ در شرق ساوه. طبقه بالاي ورودي معمولاً مختص كاروانسرادار (سرادار) و كاروانسالار (رييس كاروان) بوده است.: نماي حياط مركزي و اطاق هاي كاروانسرا باغ شيخ. ورودي اصطبل در سمت چپ عكس ديده مي شود.