گذار سلامت

گذار سلامت

اسلاید 1: 1By: Dr K. Mirzaeiگذار سلامت Health Transition دکتر کامران میرزاییمتخصص پزشکی اجتماعی -MPH

اسلاید 2: 2By: Dr K. Mirzaei گذار اپيدميولوژيك: به آن گونه اي كه تصوّر مي شد يك پديده يك طرفة عبور از كنترل بيماري هاي عفوني و نهايتا دستيابي به كنترل بيماري هاي غيرمسري است. نوپديدي و بازپديدي بيماري هاي عفوني، پديده بديعي نیست كه هرگز در طول تاريخ، رخ نداده و صرفا طي سه دهة گذشته به وقوع پيوسته باشد ! بلكه كلّ اين پديده ها به همراه تغييرات جمعيت شناختي، واقعيتي به نام گذار سلامت را تشكيل مي دهد كه در طول تاريخ نه به عنوان پديده و واكنشي يك طرفه بلكه دوطرفه و پويا به وقوع پيوسته و همچنان ادامه خواهد يافت و هرچند بسياري از اين تغييرات، حاصل ارتباط متقابل انسان و محيط اكولوژيك و فرهنگي ـ اجتماعي اوست ولي گاهي تحت تاثير عميق حوادث طبيعيِ نوظهوري نظير گرم شدن كُره زمين، پديده El-Nino و امثال اينها نيز قرار گرفته و حوادث پيش بيني نشده اي به بار مي آورد و بروز و شيوع هر دو نوع بيماري عفوني و مزمن را تحت تاثير قرار مي دهد.

اسلاید 3: 3By: Dr K. Mirzaeiتحوّلات ژنتيك و موتاسيون هاي مربوطه نيز مي تواند از عوامل پيدايش بيماري ها باشد كه آن‌هم با تغييرات محيط، در تعامل بوده و مجموعة اين تغييرات (محيط و ژن) عاملي در تغيير رفتار انسان ها و شيوة زندگي آنان هستند و اين در حاليست كه تغيير رفتار انسان ها را مي توان شايعترين دليل گذار سلامت دانست.امروزه معضل بيماري هاي عفوني نوپديد، بسياري از باورهاي بهداشتي را تحت الشعاع، قرار داده و توجّه جوامع علمي را به خود معطوف داشته است و جالب توجّه است كه بسياري از دانشمندان براين عقيده اند كه نوپديدي بيماري هاي مُسري، صرفا يك پديده جديد نيست بلكه بار ها اتفاق افتاده و نقش عظيمي در تاريخ تحوّلات بهداشتي، ايفاء نموده است. تا كنون با سه گذار اپيدميولوژيك (E. Transition) عمده، مواجه بوده ايم،

اسلاید 4: 4By: Dr K. Mirzaei1- اوّلين گذار در اواخر دوره پارينه سنگي (Paleolithic) و دوران نوسنگي (Neolithic)، حادث گرديده است. 2- دوّمين گذار با آغاز عصر جديد و انقلاب صنعتي، شكل گرفته است.3- سوّمين گذار از حدود سه دهة قبل آغاز گرديده است همچنان ادامه دارد.

اسلاید 5: 5By: Dr K. Mirzaeiاوّلين گذار ايپدميولوژيكجوامع اوّليه انساني از وسعت چنداني برخوردار نبوده و عليرغم پراكندگي آن امكان ارتباط سريع نيز بين آنان وجود نداشته و لذا احتمال بروز همه گيري هاي وسيع نيز ناچيز بوده است و به نظر مي رسد تحت آن شرايط، زندگي در غارها، مواجهة با اكتوپارازيت ها را اجتناب ناپذير مي كرده و انسان اوّليه از همان آغاز زندگي با اينگونه بلايا دست به گريبان بوده است و گياهخواري و خامخواري و مصرف گوشت خام نيز مزيد بر علّت شده و باعث انتقال بيماري هاي ويژه اي مي گرديده است.

اسلاید 6: 6By: Dr K. Mirzaeiاوّلين گذار اپيدميولوژيك، حدود ده هزار سال قبل آغاز گرديده است. زيرا در آن زمان چرخش عظيمي در شيوه زندگي انسان آغاز شده و سپس شكار و كوچ گرائي، تا حدود زيادي جاي خود را به اِسكان در يك منطقه ثابت و توليد مواد غذائي مورد نياز روزمره، داده و بدون شك در سازمان دهي اجتماعي انسان، عادات غذائي، ويژگي هاي دموگرافيك و عاداتي كه منجر به تماس بيشتر انسان با حيوانات مي گرديده نيز تاثير عظيمي داشته و زمينه را براي ابتلاء به بسياري از بيماري هاي مشترك بين حيوانات و انسان ها (زئونوزها) مساعد نموده و شايد بيشترين علل مرگ و مير را به خود اختصاص داده است.

اسلاید 7: 7By: Dr K. Mirzaei1-اسكان گروه هائي از انسان ها در يك منطقه و توسعة روابط اجتماعي2- به تبع آن افزايش تماس مستقيم انسان ها زمينه را براي انتشار بيماري هاي مُسري، مساعد نمود. 3-انباشته شدن فضولات انساني هم مزيد بر علّت گرديده موجبات افزايش ماكروپارازيت ها و عفونت هاي گوارشي را فراهم نموده است.4- تا اينكه با تسلط بر حيوانات و اهلي كردن حيواناتي نظير بز، گوسفند، گاو، خوك . . . و برخي از پرندگان، منابع جديدي از بيماري هاي مشترك، در تماس با انسان قرار گرفته و بيماري هائي نظير توبركولوز، آنتراكس، تب Q . . . و بروسلوز به آساني از طريق تماس و مصرف فراورده هاي حيواني به انسان منتقل گرديدند.5- بيماري هاي اصلي و عوامل مهم منجر به مرگ انسان هاي آن زمان را زئونوزهاي مرتبط با حيوانات اهلي، تشكيل مي دادند..

اسلاید 8: 8By: Dr K. Mirzaei6- فعاليت هاي كشاورزي، باعث افزايش تماس با انگل هاي بدون ناقل (Vector) نظير شيستوزوما و كرم هاي گوارشي كه تخم آن ها از طريق فضولات انساني، به مزارع رسيده و باعث آلودگي فراورده هاي كشاورزي مي شود، گرديده 7- انباشتن مواد غذائي نيز آغاز شده و احتمالا باعث طغيان هاي نسبتا وسيعي از مسموميت هاي غذائي، شده است.8-از طرف ديگر تماس بسيار نزديك با علوفه به هنگام چيدن آن ها انسان را در معرض گزش حشرات و ابتلاء به بيماري هائي نظير تيفوس قرار داده و بر اساس عادات زندگي انسان ها بسياري از حشرات ناقل نيز در تماس با وي قرار گرفتند و مثلا باعث انتقال تب زرد، تب دانگ و امثال اينها گرديدند

اسلاید 9: 9By: Dr K. Mirzaei9-با تكامل فكري و افزايش تجربيات انسان و بهره‌گيري بهتر از ابزارهاي جديد، در عصر نوسنگي بيماري هاي جديدي پا به عرصه وجود گذاشته.10- به دليل افزايش جمعيت، بيماري هاي ناشي از كمبود غذا و سوء تغذيه نيز مزيد بر علّت شده و زمينه را براي بروز بيماري هاي عفوني فراهم مي كرده11- زندگي در آن شرايط باعث بوجود آمدن طبقات اجتماعي مختلفي شده و آثار و بقاياي انسان ها در آن دوران و ازجمله تغييرات موجود در استخوان هاي آنان حاكي از اين واقعيت است كه زنان و كودكاني كه متعلق به طبقات اجتماعي ضعيف تري بوده اند در اوّلين گذار اپيدميولوژيك، از بيماري هاي بيشتري رنج مي برده اند. در دوران نوسنگي، مقايسه استخوان ها با موارد مشابهِ مربوط به اجداد آنان موارد مرگ و مير بيشتر، مشكلات دنداني و اختلال در رشد استخواني در نسل جديد را نشان مي دهد.

اسلاید 10: 10By: Dr K. Mirzaei 11-با افزايش جمعيت انسان ها و آغاز شهرنشيني، در مناطق مختلف، بر وسعت و شدت همه گيري ها افزوده شده و با گسترش شهرها بر تراكم جمعيت ها و بروز همه گيري هاي با منبع مشترك، افزوده گرديده و ازجمله همه گيري هاي كُلرا مصيبت هاي فراواني به بار آورده.12- همه گيري هاي ناشي از بيماري هاي واجد ناقل، نظير طاعون و تيفوس باعث از هم پاشيدگي جوامع انساني گرديده است13- طغيان ناشي از سرخك، اوريون، آبله و ساير عفونت هاي ويروسي نيز به طور روزافزوني، مسئله ساز، واقع مي شده و زماني كه همه گيري ها و طغيان هاي ناشي از بيماري هاي عفوني باعث ابتلاء بزرگسالان مي شده چرخ اقتصاد خانواده ها را نيز فلج مي كرده است. به طوري كه ابتلاء به سِل باعث هلاكت يك سوّم جمعيت بسياري از كشورهاي اروپائي گرديده و مرگ سياه (طاعون) قرن سيزدهم باعث از بين بردن يك چهارم جمعيت اروپا شده است14- مسافرت هاي بين شهري و بين قاره اي نيز باعث تماس بيشتر و انتشار وسيعتر برخي از بيماري ها و ازجمله موجب بروز همه گيري هاي مرگبار آبله، تيفوئيد و امثال آنها شده است.

اسلاید 11: 11By: Dr K. Mirzaeiدوّمين گذار اپيدميولوژيك1-دوّمين گذار اپيدميولوژيك، با آغاز انقلاب صنعتي، در اواسط قرن نوزدهم در اروپا و آمريكاي شمالي، حادث گرديده و به نحو واضحي در كشورهاي صنعتي باعث كاهش ميزان مرگ ناشي از بيماري هاي عفوني شده و پاندمي هاي مرگبار بيماري هاي عفوني، ظاهرا جاي خود را به بيماري هاي دژنراتيو و ساخته دست بشر داده اند.2-كاهش ميزان بروز بيماري هاي عفوني در قرن نوزدهم و بيستم، تحت تاثير عوامل مختلف و ازجمله، پيشرفت هاي جديد در علم پزشكي، تكنولوژي و ارتقاء سطح زندگي مردم، حاصل گرديده و سرانجام به كشورهاي درحال توسعه نيز گسترش يافته است.

اسلاید 12: 12By: Dr K. Mirzaeiمراحل كاهش ميزان مرگ ناشي از بيماري هاي عفوني در اروپا1 ـ مرحله اوّل از اواخر قرن هفدهم آغاز گرديده و تا آغاز قرن نوزدهم، ادامه يافته است به طوري كه در اين مرحله فقط همه گيري هاي پراكنده اي از طاعون، آبله و تيفوس رخ داده است.2 ـ مرحله دوّم از اواسط قرن نوزدهم شروع شده و در عرض سه دهه به وضوح باعث كاهش ميزان مرگ ناشي از بيماري هاي عفوني و افزايش اميد به زندگي شده و عليرغم كاهش ميزان مواليد، باعث افزايش توده جمعيت شده است.3 ـ مرحله سوّم با كشف آنتي بيوتيك ها در دهة 1940 آغاز گرديده و باعث كاهش هرچه بيشتر ميزان مرگ ناشي از بيماري هاي عفوني گرديده و تا اوائل دهة 1980 ادامه يافته است.

اسلاید 13: 13By: Dr K. Mirzaei 1-افزايش اميد به زندگي باعث بروز بيماري هاي مرتبط با سالخوردگي كه تا قبل از آن از شيوع چنداني برخوردار نبود، گرديد. اين بيماري ها كه امراض ناشي از صنعتي شدن نيز ناميده شده اند عبارتند از : سرطان، ديابت، بيماري هاي عروق كرونر و بيماري هاي انسدادي ريه ها.2- صنعتي شدن جوامع مخصوصا در شهرها باعث آلودگي آب و هوا و نهايتا افزايش ميزان بروز برخي از سرطان ها، بيماري هاي حساسيتي، اختلالات زايماني و اختلال در رشد مغزي و اثرات سايكوسوماتيك گرديد.ميزان بروز بيماري هائي نظير افزايش فشار خون، افسردگي، بي‌قراري و امثال اينها به طور روز افزوني افزايش يافت.

اسلاید 14: 14By: Dr K. Mirzaeiمثل عصر پارينه سنگي و اوّلين گذار اپيدميولوژيك در دوّمين گذار اپيدميولوژيك نيز نابرابري هاي اجتماعي باعث تفاوت هاي فاحشي بين ميزان بروز بيماري ها و مرگ ناشي از آنها در طبقات مختلف اجتماعي گرديده است. به طوري كه در جوامع كاملا صنعتي، عوامل اقتصادي ـ اجتماعي، نژادي و حتي جنس انسان ها در ارتباط با ميزان هاي متفاوتي از مرگ و مير ناشي از بيماري هاي عفوني و مزمن، بوده است و گوئي همان شرايط غيرعادلانه اي كه در اوّلين گذار اپيدميولوژيك بر سرنوشت افراد فقير جامعه، حكمفرما بوده همچنان در دوّمين گذار نيز به شكل ديگري در طبقات فقيرِ جوامع غني، ادامه يافته است

اسلاید 15: 15By: Dr K. Mirzaeiبعد از خاتمه جنگ جهاني دوّم افزايش بقاي كودكان و افزايش اميد به زندگي گرديد و بر خلاف گذار اپيدميولوژيكي كه در اروپا و ايالات متحده، رخ داد، در اين كشورها خدمات بهداشتي از قبيل تجويز سرم هاي خوراكي، واكسيناسيون و تجويز آنتي بيوتيك ها اثرات انكارناپذيري بر كاهش ميزان مرگ، اعمال نمود. در اين كشورها شهرنشيني سريع همراه با نابرابري هاي اجتماعي و پاسخگو نبودن شالودة بهداشت عمومي باعث افزايش ميزان بروز بيماري هاي عفوني در افراد فقيرِ شهرنشين و بيماري هاي دژنراتيو، در افراد متموّل گرديده است .

اسلاید 16: 16By: Dr K. Mirzaeiسوّمين گذار اپيدميولوژيكدر سوّمين گذار اپيدميولوژيك، فرض بر اين است كه از ميزان مرگ ناشي از بيماري هاي عفوني كاسته و بر ميزان مرگ ناشي از بيماري هاي مزمن، افزوده شده است. در اين رابطه از طرفي به بركت كنترل بيماري هاي عفوني، با كاهش مرگ و مير مادران و كودكان، مواجه گرديده‌ و ازطرف ديگر شاهد افزايش جمعيت، مي باشيم و رعايت موازين بهداشتي، برخورداري از خدمات مربوطه و ارتقاء استانداردهاي زندگي باعث افزايش اميد به زندگي و پيرشدن جمعيت ها شده و بر راس هرم سنّي جمعيت و به عبارت واضح تر بر جمعيت سالمندان، افزوده و باعث افزايش بروز بيماري هاي مزمن مرتبط با سالمندي و مرگ ناشي از اين بيماري ها در اين گروه سنّي گرديده است.

اسلاید 17: 17By: Dr K. Mirzaei

اسلاید 18: 18By: Dr K. Mirzaei

اسلاید 19: 19By: Dr K. Mirzaei به مجموعة تغييرات اپيدميولوژيك و دموگرافيك مورد اشاره، اصطلاحاً گذار سلامت (Health transition) گفته مي شود.هرچند در سوّمين گذار اپيدميولوژيك، از ميزان مرگ ناشي از بيماري هاي عفوني كاسته شده و بر اميد به زندگي در بدو تولّد، افزوده گرديده است ولي اين تغييراتِ مثبت، براي تمام مردم جهان، به هيچ وجه، يكسان نبوده است و از اينها گذشته الگوي مرگ نيز در كشورهاي مختلف جهان، با يكديگر متفاوت بوده به طوري كه از تعداد 57 ميليون مورد مرگي كه در سال 2002 رخ داده است حدود 20% آن در نوجوانان و كودكان كمتر از20 ساله آنهم عمدتا (98%) در كشورهاي درحال توسعه، حادث گرديده در حاليكه بيش از 60% موارد مرگ در كشورهاي توسعه يافته، در سنين 70 سالگي به وقوع پيوسته است

اسلاید 20: 20By: Dr K. Mirzaeiاز 20 كشور با بالاترين ميزان مرگ، 19 كشور در منطقه آفريقا واقع بوده، احتمال وقوع مرگ در سنين قبل از 5 سالگي در كودكاني كه در سيرالِئون متولّد مي شوند 5/3 برابر كودكان هندي و بيش از يكصد برابر كودكان ايسلندي مي باشد و اين در حاليست كه ميزان مرگ كودكان در ژاپن، سنگاپور و سيزده كشور اروپائي، كمتر از 5 نفر در 1000 نفر مواليد زنده بوده است جالب توجه است كه عمده ترين علل مرگ در كشورهاي درحال توسعه را بيماري هاي عفوني تشكيل مي دهد.

اسلاید 21: 21By: Dr K. Mirzaei

اسلاید 22: 22By: Dr K. Mirzaei

اسلاید 23: 23By: Dr K. Mirzaei

اسلاید 24: 24By: Dr K. Mirzaeiنوپديدي و بازپديدي بيماري هاي عفوني و امواج سه گانه گذار اپيدميولوژيكپديده نوپديدي بيماري هاي عفوني در حال حاضر حاكي از وقوع سوّمين گذار اپيدميولوژيك است كه با سه موج عظيم، مشخص گرديده است :1 ـ بسياري از بيماري هائي كه قبلا وجود نداشته است طي سه دهة گذشته پا به عرصه وجود گذاشته و مرگ و مير فراواني در بالغين به بار آورده است.2 ـ بر ميزان بروز و شيوع بسياري از بيماري هائي كه تصور مي رفت، تحت كنترل مي باشند، افزوده شده است.3 ـ بسياري از بيماري هائي كه قبلا به آنتي بيوتيك هاي موجود، پاسخ مي دادند با سرعتي بيش از زمان لازم براي توليد آنتي بيوتيك هاي موثر، نسبت به داروهاي موجود، مقاوم شده اند.

اسلاید 25: 25By: Dr K. Mirzaeiنوپديدي هاي اخيراز سال 1973 تا كنون بيش از 30 عامل بيماريزاي جديد، شناسائي شده است به طوري كه بسياري از آن ها از قبل نيز وجود داشته ولي تشخيص داده نشده بوده و تعدادي از آن ها وجود نداشته و طي اين مدت، پا به عرصه وجود گذاشته اند كه از نظر تعريف كلّي، تفاوتي بين اين دو گروه نبوده و همگي جزو عوامل عفونتزاي نوپديد، طبقه بندي مي شوند.

اسلاید 26: 26By: Dr K. MirzaeiHIV/AIDS بازپديدي سل, نه تنها در دنياي غرب بلكه در كل جهان طغيان كرده بازپديدي ديفتري در شوروي سابق كه حاصل توقف واكسيناسيون جامعه اي بود كه به غلط تصور مي شد براي هميشه در مقابل اين بيماري، مصون گرديده اند، باعث وقوع بزرگترين همه گيري اين بيماري در سرزمين گسترده شوروي سابق شده است. نوپديدي بيماري هاي غيرمسري قلب و عروق، ناشي از استعمال دخانيات و حوادث و سوانح رانندگي و امثال اينها كه زائيده تمدّن و شهرنشيني و تغيير در شيوة زندگي هستند

اسلاید 27: 27By: Dr K. Mirzaeiهرچند تصور و پيش بينيِ زماني كه درد و بيماري وجود نداشته باشد در حال حاضر، دور از ذهن به نظر ميرسد ولي پيش‌‌گوئيِ زماني كه انسان بتواند بروز بيماري ها، طغيان ها، همه گيري ها و جهانگيري ها را پيش بيني نموده و حتي قبل از وقوع به پيشگيري و مبارزه پرداخته و در صورت وقوع، به اقدامات درماني و كنترلي كاملا موثري بپردازد چندان دور از ذهن نمي باشد و بدون شك، سرافرازي، نصيب ملّت هائي خواهد شد كه با دورانديشي هاي لازم به فكر حفظ و ارتقاء سلامت انسان ها، در آرزوي استقرار عدالت جهاني به منظور دستيابي كليّه انسان ها به مواهب موجود و ازجمله نعمت سلامتي، باشند.