تفسیر سوره نور

تفسیر سوره نور

اسلاید 1: ايمان به خدا و پيامبر (صلى اللّه عليه و آله ) و اطاعت خدا و رسول (صلى اللّه عليه و آله ) واجب و ملازم يكديگرنداين آيات وجوب اطاعت خدا و رسولش (صلى اللّه عليه و آله ) را بيان مى كند و مى فهماند كه اطاعت رسول (صلى الله عليه و آله ) از اطاعت خدا جدا نيست و بر هر مسلمان واجب است كه به حكم و قضاى او تن در دهد، كه روگردانى از حكم و قضاى او نفاق است ، و در آخر صالحان از مؤ منين را وعده جميل و كفار را تهديد و بيم مى دهد.مفهوم کلی ده آیه:

اسلاید 2: وَيَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالرَّسُولِ وَأَطَعْنَا ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِّنْهُم مِّن بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُوْلَئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ ﴿۴۷﴾منافقان مى گويند : به خدا و پيامبر ايمان آورديم و به فرمانشان گردن نهاديم . ولى گروهى از آنان پس از اين اقرار روى مى گردانند و سرپيچى مى کنند . ولى هيچ يک از اين دو گروه ايمان نياورده اند

اسلاید 3: اين آيه شريفه حال بعضى از منافقين را بيان مى كند كه به ظاهر دم از ايمان و اطاعت زدند ولى دوباره به كفر اول خود برگشتندايمان به خدا عبارت است از اعتقاد قلبى بر يگانگى او و بر آن دينى كه تشريع كرده ايمان به رسول عبارت است از اعتقاد قلبى بر اينكه او فرستاده خدا است ، و امر او امر خدا و نهى او نهى خدا و حكم او حكم خدا است ، بدون اينكه خودش از پيش خود اختيارى داشته باشداطاعت خدا عبارت است از اينكه عمل را مطابق شرع او انجام دهنداطاعت رسول عبارت است از اينكه فرمانبر به امر او باشند، و به نهى او باز ايستند: و آنچه او حكم مى كند و هر قضايى كه مى راند بپذيرند

اسلاید 4: وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُم مُّعْرِضُونَ ﴿۴۸﴾و هنگامى که نزاعى درگيرد و آنان به قانون خدا و داورى پيامبر فراخوانده شوند ، بى آن که انتظار رود ، گروهى از آنان رويگردان مى شوند

اسلاید 5: سياق آيه شهادت مى دهد بر اينكه آيات درباره بعضى از منافقين نازل شده كه بابعضى ديگر مرافعه اى داشته اند و آن طرف پيشنهاد كرده كه نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) روند و هر چه او در ميان آن دو حكم كرد قبول كنند، و منافق مزبور زير بار نرفته ، و اين آيات در اين خصوص نازل شده .رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) در ميان مردم به حكم خدا حكم مى كرد، پس حكم ، يك نسبت به رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) دارد كه نسبت مباشرت است ،و نسبتى هم به خداى سبحان دارد كه جزء شريعت او است و او است كه پيغمبر را براى حكم و قضاء منصوب نمودهبا اين بيان روشن مى شود كه مراد از دعوت به سوى خدا، براى اينكه در ميان آنان حكم كند، عبارت است از دعوت به متابعت و پيروى آنچه شرع او در مورد نزاع اقتضاء دارد و مراد از دعوت به سوى رسول او تا در ميان مردم حكم كند، عبارت است از دعوت به متابعت آنچه او به مباشرت حكم مى كند.

اسلاید 6: وَإِن يَكُن لَّهُمُ الْحَقُّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ ﴿۴۹﴾در صورتى که اگر داورى پيامبر ـ که هميشه حق است ـ به سود آنان باشد ، با حال اطاعت و تسليم به سوى او مى آيند .((اذعان )) به معناى انقياد و اطاعت است و ظاهر سياق آيه مخصوصا جمله ((ياتوا اليه )) اين است كه مراد از ((حق )) حكم پيغمبر است . زيرا حكم حقى است ،كه از پيامبر جدا نمى شود.

اسلاید 7: أَفِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ أَمِ ارْتَابُوا أَمْ يَخَافُونَ أَن يَحِيفَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَرَسُولُهُ بَلْ أُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿۵۰﴾آيا در دل هايشان مرضى هست ؟ يا در حقانيّت دينشان ترديد دارند؟ يا مى ترسند خداوند با حکمى ناحق به آنان ستم کند و پيامبرش با داورى نابحق ستم روا دارد ؟ نه ، اينها دليل رويگردانى شان نيست ، بلکه از آن روست که آنان ستمکارند ، زيرا اظهار ايمان کردند و در دل تسليم نشدند .

اسلاید 8: كلمه ((حيف )) به معناى جور است . و ظاهر سياق آيات اين است كه مراد از مرض قلوب ضعف ايمان مى باشد، همچنان كه در آيه ((فلا تخضعن بالقول فيطمع الذى فى قلبه مرض )) و آيه ((لئن لم ينته المنافقون و الّذين فى قلوبهم مرض ، و المرجفون فى المدينه لنغرينك بهم )) و آياتى ديگر كه به همين معنا است . و اما اينكه مراد از مرض قلب نفاق باشد، همچنان كه به همين معنا تفسير شده باطل است ، به دليل صدر آيه كه مى فرمايد: ((و ما اولئك بالمؤ منين )) و حكم به نفاقشان كرده ، ديگر معنا ندارد كه از نفاق آنان سؤ ال كند، و سپس خودش جواب دهد كه : نه ، بلكه ايشان از ستمكاران هستند.مراد از((بل اولئك هم الظالمون )) این است که:اگر براى داورى نزد رسول خدا نيامدند به خاطر ظلم و ستم پيشگى و لاابالى گرى آنان بوده است.

اسلاید 9: إِنَّمَا كَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِينَ إِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَن يَقُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۵۱﴾ولى مؤمنانِ حقيقى هنگامى که نزاعى ميانشان رخ دهد و به قانون خدا و داورى پيامبر فراخوانده شوند تا ميانشان داورى کند ، سخنشان جز اين نيست که مى گويند : دعوت خدا را پذيرفتيم و بر اطاعت از خدا و پيامبرش گردن نهاديم واينانند نيکبختان !

اسلاید 10: مراد از جمله ((اذا دعوا الى اللّه و رسوله ليحكم بينهم )) دعوت بعضى از مردم است كه به منازع خود پيشنهاد كرده اند: ((بيا تا خدا و رسول را بين خود حكم قرار دهيم ))، به دليل اينكه جمله با لفظ ((اذا)) آغاز شده ، و اگر اين آيه درباره مورد خاصى نبود، بلكه مراد از آن دعوت عمومى خدا و رسول ، و يا به عبارت ديگر حكم خدا به وجوب رجوع هر دو نفر متخاصم به حكم او و حكم رسول او بود، قهرا حكمى ابدى بود، ديگر جا نداشت به زمان - اذا - مقيد شود

اسلاید 11: وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَخْشَ اللَّهَ وَيَتَّقْهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ ﴿۵۲﴾زيرا هر کس از خدا و پيامبرش فرمان برد و از خدا بترسد و از او پروا کند ، تنها چنين کسانى به سعادت نايل مى گردنداين آيه شريفه هم شامل داعى به حكم خدا و رسول مى شود كه خصم منازع خود را دعوت مى كند كه : ((بيا خدا و رسول را حكم خود قرار دهيم ))، و هم شامل مدعو مى شود، در صورتى كه دعوت داعى را بپذيرد، و به داورى خدا و رسول رضايت دهد، بنابراين در تعليل آيه مورد بحث يك اضافه اى بر تعليل آيه قبل هست ، چون به هر دو طرف يعنى هم به داعى و هم به مدعو وعده حسن مى دهد.

اسلاید 12: وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِنْ أَمَرْتَهُمْ لَيَخْرُجُنَّ قُل لَّا تُقْسِمُوا طَاعَةٌ مَّعْرُوفَةٌ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿۵۳﴾منافقان با سوگندهاى مؤکّد خود به خدا قسم خوردند که اگر آنان را به جهاد در راه خدا فرمان دهى ، قطعاً به سوى ميدان نبرد بيرون مى روند . به آنان بگو : سوگند ياد نکنيد ، زيرا جهاد در راه خدا طاعتى است که ضرورت آن در دين شناخته شده است و وجوب آن در گرو سوگند نيست ، و اگر سوگندتان براى جلب رضايت خدا و پيامبر است ، بدانيد که خدا به آنچه مى کنيد آگاه است و سوگندهاى شما او را فريب نمى دهد

اسلاید 13: قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَيْكُم مَّا حُمِّلْتُمْ وَإِن تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ ﴿۵۴﴾بگو : خدا را اطاعت کنيد و از فرستاده اش فرمان بريد . پس اگر روى گردانديد و پيامبر را فرمان نبرديد ، به وى زيانى نمى رسد ، چرا که فقط برعهده اوست آنچه بدان تکليف شده است و برعهده شماست آنچه بدان تکليف شده ايد . و اگر از پيامبر فرمان بريد ، هدايت خواهيد يافت ، و بدانيد که بر رسول خدا جز ابلاغ آشکار پيام وظيفه اى نيست

اسلاید 14: كلمه ((قل )) كه در صدر سخن قرار گرفته اشاره است به اينكه اطاعت فرمان چه از خدا و چه از رسول همه اش اطاعت خدا است ، و همين اشاره با جمله ((و اطيعوا الرسول )) تاكيد شده است.(فان تولوا فانّما عليه ما حمل و عليكم ما حملتم )) يعنى اگر از طاعت رسول اعراض كنيد اين اعراض شما ضررى به رسول نمى زند، چون رسول وظيفه خود را انجام داده ، و وظيفه او هيچ ربطى به شما ندارد، شما هم تكليفى داريد كه انجام و تخلف از آن هيچ ارتباط و سود و زيانى براى او ندارد، چون اطاعت همه اش از خدا است .((و ان تطيعوه تهتدوا)) يعنى هر چند او تكليفى دارد، و شما تكليفى ديگر ولى اگر او را اطاعت كنيد هدايت مى يابيد، براى اينكه آنچه او براى شما مى آورد، و هر امرى كه مى كند از ناحيه خدا و به امر اوست ، و در حقيقت اطاعت براى خدا است ، و معلوم است كه در اطاعت خدا هدايت است((و ما على الرسول الا البلاغ المبين ))، و اين به منزله تعليل مطالب قبل است ، يعنى آنچه از تكاليف كه به دوش رسول است عبارت است از تبليغ و بس ، پس اگر شما پيام او را مخالفت كنيد هيچ حرجى متوجه او نمى شود

اسلاید 15: وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ﴿۵۵﴾خداوند به کسانى از شما که ايمان آورده و کارهاى شايسته کرده اند وعده داده است که آنان را در زمين جانشين امّت هاى شايسته گذشته کند; چنان که شايستگان امت هاى پيشين را در زمين جانشين ديگران قرار داد ، و نيز نويد داده است که آيين آنان را که بر پايه فطرت استوار است و خدا آن را برايشان پسنديده است ، پابرجا سازد ، به گونه اى که جامعه براساس آن شکل يابد ، و وعده داده است که آنان را پس از اين که پيوسته از سوى دشمنان داخلى و خارجى بيمناک بودند ، ايمنى بخشد . در حالى به امنيت مى رسند که مرا مى پرستند و چيزى را شريک من قرار نمى دهند ، و هر کس پس از تحقق اين وعده ، به وسيله کفر و نفاق و ارتکاب گناهان ناسپاسى کند ، اينانند که از راه خدا بيرون رفته اند

اسلاید 16: پس در جمله ((وعد الله الذين آمنوا منكم و عملوا الصالحات )) كلمه ((من )) تبعيضى خواهد بود نه بيانى ، و خطاب در آن ، به عموم مسلمين است كه در ميان آنان ، هم منافق هست و هم مؤ من ، و مؤ منين ايشان نيز دو طايفه اند، يكى كسانى كه عمل صالح مى كنند، و گروه ديگر آنان كه عمل صالح ندارند، ولى وعده اى كه در آن آمده مخصوص ‍ كسانى است كه هم ايمان داشته باشند و هم اعمالشان صالح باشد و بس .در مورداستخلاف مؤ منين صالح العمل در زمين دو احتمال هست که احتمال اول بعید است:احتمال اول اينكه مراد از استخلاف اين باشد كه خداى تعالى به ايشان خلافتى الهى نظير خلافت آدم و داوود و سليمان داده باشداحتمال دوم اينكه مراد از ((خلافت )) ارث دادن زمين به ايشان و مسلط كردن آنان بر زمين باشد، همچنان كه در اين معنا فرموده : ((ان الارض لله يورئها من يشاء من عباده ، و العاقبه للمتقين )) و نيز فرموده : ((ان الارض يرئها عبادى الصالحون ))

اسلاید 17: ((و ليمكنن لهم دينهم الذى ارتضى لهم )) تمكين هر چيزى بر قرار كردن آن است در مكان و اين كنايه است از ثبات آن چيز، و زوال و اضطراب و تزلزل ناپذيرى آن ، به طورى كه اگر اثرى داشته باشد هيچ مانعى جلوى تاءثير آن را نگيرد و در آيه مورد بحث تمكين دين عبارت است از اينكه : آن را در جامعه مورد عمل قرار دهد، يعنى هيچ كفرى جلوگيرش نشود، و امرش را سبك نشمارند، اصول معارفش مورد اعتقاد همه باشد، درباره آن اختلاف و تخاصمى نباشدو مراد از دين ايشان ، آن دينى كه برايشان پسنديده ، دين اسلام است.

اسلاید 18: ((و ليبدلنهم من بعد خوفهم امنا)) مراد از خوف آن ترسى است كه مؤ منين صدر اسلام از كفار و منافقين داشتند.((يعبدوننى لا يشركون بى شيئا))مراد از عبادت ، خداپرستى خالص است ، به طورى كه هيچ شائبه اى از شرك - چه شرك جلى و چه شرك خفى - در آن راه نداشته باشد، و خلاصه معنا اين مى شود كه خدا مجتمع آنان را مجتمعى ايمن مى سازد، تا در آن جز خدا هيچ چيز ديگرى پرستش ‍ نشود، و هيچ ربى غير از خدا قائل نباشند

اسلاید 19: اختلاف شديد مفسرين پيرامون مورد نزول اين آيه و مفاد آن:بعضى گفته اند: درباره اصحاب رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) نازل شده ، و خداوعده اى را كه به ايشان داد منجز كرد، و زمين را در اختيار ايشان قرار داد، و دين ايشان را تمكين داد، و ترس ايشان را مبدل به امنيت كرد، آرى بعد از در گذشت رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) در ايام خلفاى راشدين ، اسلام را پيش برد، و عزت داد، و در نتيجه آن ترسى كه مسلمين از كفار و منافقين داشتند، از ميان برفت .

اسلاید 20: بعضى ديگر گفته اند كه : اين آيه شامل عموم امت محمد (صلى اللّه عليه و آله ) مى شود، و مراد از استخلاف امت وى و تمكين دين ايشان و تبديل خوفشان به امنيت اين است كه زمين را به ايشان ارث داد، آنچنانكه به امت هاى قبل از اسلام ارث دادبعضى ديگر گفته اند: اين آيه مربوط به مهدى موعود (عليه السلام ) است ، كه اخبار متواتر از ظهورش خبر داده ، و فرموده كه : زمين را پر از عدل و داد مى كند همان طور كه پر از ظلم و جور شده باشد، و مراد از ((الذين آمنوا و عملوا الصالحات )) رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) و ائمه اهل بيت او (عليهم السلام ) است .

اسلاید 21: وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴿۵۶﴾و نماز را بر پا داريد و زکات بدهيد و حکم پيامبر را اطاعت کنيد ، اميد است که مورد رحمت خدا قرار گيريد و وعده جانشين شدن در زمين و تشکيل جامعه اى بر پايه دين اسلام بى ترس از دشمنان ، براى شما تحقق يابد

اسلاید 22: مناسبتى كه مضمون اين آيه با آيات سابق دارد، مى رساند كه اين آيه تتمه آيات سابق است . بنابراين اينكه فرمود: ((و اقيموا الصلوة و آتوا الزكوة )) دستور به اطاعت او است ، در وظايف و عبادتهايى كه براى بندگانش تشريع كرده ، و اگر از ميان همه وظائف تنها نماز وزكات را يادآورى كرد، براى اين بود كه اين دو تكليف در ميان تكاليف راجع به خدا و خلق به منزله ركن است

اسلاید 23: لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَلَبِئْسَ الْمَصِيرُ ﴿۵۷﴾هرگز مپندار که کفرپيشگان مى توانند خدا را در زمين ناتوان کنند و او را از وفا به وعده خود بازدارند . آنان سرانجام شکست خواهند خورد ، و جايگاهشان آتش دوزخ است و بى گمان ، آن بدجايگاهى است

اسلاید 24: اين آيه تتمه آيات قبل است ، و در آن وعده استخلاف در زمين و تمكين دين و تبديل خوف به امنيت را كه در آيات سابق بود تاءكيد مى كند. پيامبر خود را خطاب مى كند به خطابى مؤ كد، كه زنهار، خيال نكنى كه كفار خداى را در زمين عاجز مى كنند، و با نيرو و شوكت خود جلو خداى را از انجاز وعده اش مى گيرند، و اين بيان و حقيقت بشارتى است به رسول خدا (صلى الله عليه و آله )، به كرامتى كه به امت وى كرده ، و اينكه دشمنانش شكست خورده و مغلوب خواهند شد. ايشان در دنيا شكست خورده ، و در آخرت در آتش منزل مى كنند، كه بد باز گشت گاهى است .

اسلاید 25: دانشگاه فرهنگیانپردیس شهید بهشتی مشهد

اسلاید 26: اللهم صل علی محمد وآل محمدشاد و پیروز باشید....