آسیب شناسی مقاومت­ پذیری اقتصاد ایران

آسیب شناسی مقاومت­ پذیری اقتصاد ایران

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحیم

اسلاید 2: آسیب شناسی مقاومت­پذیری اقتصاد ایران دکتر محمد رضا یوسفیفاطمه حاجی لو

اسلاید 3: طرح موضوعتحريم اقتصادي اقدام برنامه ريزي شده يک يا چند دولت از طريق محدود کردن مناسبات اقتصادي براي اعمال فشار بر کشور هدف با مقاصد مختلف سياسي است. افزايش قيمت كالاهاي وارداتي با تاكيد بر ماشين‌آلات و تجهيزات سرمايه‌اي، ناشي از افزايش ناگهاني نرخ ارز، طولاني‌تر شدن فرايند واردات به دليل مشكلات موجود براي براي نقل و انتقال ارز بين بانکي، تخصيص ارز مبادله‌اي و بالاخره كاهش سرمايه‌گذاري در توليدات صنعتي به دليل بروز شرايط نااطميناني و عدم امنيت براي سرمايه‌گذاران از مهمترين آثار تحريم‌هاي اقتصادي محسوب مي‌شوند.

اسلاید 4: مفهوم اقتصاد مقاومتیدر شرایطی که تحریم­ها در سال 1389 علیه ایران رو به گسترش بود، رهبر معظم انقلاب الگوی اقتصاد مقاومتی را ارائه کردند. اقتصاد مقاومتی اصطلاحی است که نخستین بار از سوی ایشان در دیدار با جمعی از کارآفرینان کشور مطرح شد و پس از آن در سخنرانی­های متعددی مورد تاکید ایشان قرار گرفت. ایشان اقتصاد مقاومتی را اینگونه تعریف کردند: اقتصاد مقاومتی این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند، هم آسیب­پذیری کاهش پیدا کند .

اسلاید 5: اهداف تحریم اقتصادی 1-مهار رژیم سیاسی کشور: هدف از این گونه تحریم­ها، محروم ساختن کشور تحریم شونده از منافع اقتصادی و ممانعت از دست یافتن به فناوری و تجهیزات مورد نیاز می­باشد.2-تغییر رفتار رژیم سیاسی کشور: در این نوع از تحریم­ها مجموعه­ای از سیاست­های تشویقی به منظور ایجاد تغییر رفتار در کشور مورد تحریم اعمال می­شود.3-تغییر رژیم سیاسی کشور: این گونه از تحریم­ها، بیشترین خسارت را متوجه هیئت حاکمه و دولت می­­سازد و به طور همزمان از کانون مخالفان داخلی نیز حمایت می­شود. در اقتصاد متکی به دولت، هدف قرار دادن دارایی­های هیئت حاکمه دشوار می­باشد و موفقیت سیاست­های تحریمی در آن نیازمند تحریم همه جانبه می­باشد.

اسلاید 6: ادبیات موضوعاقتصاد مقاومتی به معنای شناسایی حوزه­های اعمال فشار سایر کشورها بر اقتصاد و تلاش برای کنترل این فشارها می­باشد. اقتصاد مقاومتی در واقع اقتصادی را ترسیم می­­کند که توانایی مقابله با شوک­های وارده بر اقتصاد را دارد. چنین اقتصادی باید قابلیت انعطاف در شرایط مختلف و توانایی عبور از بحران را داشته باشد. اقتصاد مقاومتی را اقتصادی می­توان عنوان کرد که در آن علاوه بر تعامل پویا و سازنده با دنیای خارج، امنیت اقتصادی کشور حفظ شده و نوسانات محیط بین­المللی اقتصادی و تهدیدهای آن کمترین تاثیر سوء را در روند بلند مدت متغیرهای کلان اقتصادی را داشته باشد. به عبارت دیگر می­توان گفت اقتصاد مقاومتی به معنای کاهش وابستگی­ها و تاکید بر مزیت­های تولید داخل می­باشد. در این راستا سعی می­کنیم تا با مطالعه مکاتب مختلف و استراتژی­های توسعه از جمله جانشینی واردات و توسعه صادرات و مکتب وابستگی به بررسی و تحلیل نقاط ضعف و قوت آنها بپردازیم تا مسیر ما در جهت دستیابی به اصول اقتصاد مقاومتی روشن شود و بتوانیم با توجه به شرایط کشور از نقاط ضعف و قوت این مکاتب و راهبردها برای استخراج اصول اقتصاد مقاومتی بهره بریم.

اسلاید 7: مكتب نوسازي به طور کلی دیدگاه نوسازی وضعیت توسعه نیافتگی را بر مبنای عوامل و موانع درونی تبیین می­کند و زمینه از بین بردن آن را جز با کمک­های خارجی میسر نمی­داند. از اینرو دیدگاه نوسازی روستو با انتقاداتی مواجه بود و نتوانست انتظارات در مورد رشد و توسعه اقتصادی کشورهای توسعه نیافته را برآورده کند

اسلاید 8:   راهبرد جایگزینی واردات جانشینی واردات نوعی سیاست صنعتی شدن در قالب راهبرد نظریه به درون می باشد. نخستین بار این سیاست توسط رائول پربیش مورد دفاع قرار گرفت و به عنوان تز کمیسیون اقتصادی سازمان ملل برای آمریکای لاتین (اکلا) در دهه 1950 میلادی در آمد.بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین، راهبرد توسعه اکلا مبتنی بر حمایت­گرایی و توسعه صنایع جایگزینی واردات را در دهه 1950 به کار بستند و امید بسیاری برای رسیدن به رشد اقتصادی داشتند. با این وجود توسعه اقتصادی مختصر دهه 1950 به سرعت به یک رکود اقتصادی مبدل گشت و در اوایل دهه 1960 مسائلی همچون بیکاری، تورم، کاهش نرخ برابری پول­ها، کاهش بازرگانی و دیگر مشکلات اقتصادی دامن­گیر آمریکای لاتین گشت.

اسلاید 9: مکتب وابستگی این نظریه برخلاف نظریه نوسازی که بیان می­کند راه پیشرفت تنها از طریق الگو قرار دادن کشورهای توسعه­یافته می‌باشد، معتقد است این روند سبب شکل­گیری اقتصاد وابسته در کشورهای توسعه­یافته گشته و الگوی سیستم اقتصادی مرکز پیرامون را ایجاد می‌­کند که کشورهای صنعتی در مرکز این اقتصاد قرار گرفته و کشورهای در حال توسعه در پیرامون آن جای می­گیرند.

اسلاید 10: استخراج اصول اقتصاد مقاومتی راهبرد جایگزینی واردات و اقتصاد مقاومتی اصول و سیاست های قابل استفاده از راهبرد جایگزینی واردات توسعه صادرات و اقتصاد مقاومتیاصول و سیاست های قابل استفاده از راهبرد توسعه صادراتمکتب وابستگی و اقتصاد مقاومتی اصول و سیاست های قابل استفاده از مکتب وابستگی

اسلاید 11: مطالعه در هر یک از زمینه­های نظام اقتصادی یک کشور و هرگونه تصمیم­­گیری درباره ایجاد تغییراتی در آن، در مرحله اول نیازمند فراهم بودن اطلاعاتی در مورد ساختار تولید و مصرف و در مرحله دوم نیازمند شناخت نوع رشته فعالیت­های تولید­کننده و نهادهای مصرف­کننده می­باشد. جدول داده-ستانده در این رابطه مجموعه­ای کامل از اطلاعات اقتصادی کلان یک کشور را به صورت تفصیلی ارائه می­­دهد. در این راستا جدول داده-ستانده پاسخگوی بسیاری از سوالات در رابطه با نظام اقتصادی کشور است.در این پژوهش از جدول داده-ستانده برای بررسی درجه وابستگی صنایع ایران استفاده می­شود. با استفاده از جدول داده-ستانده می­توان به وابستگی مستقیم و غیر­مستقیم دست یافت. به منظور دستیابی به درجه وابستگی صنایع، آنچه برای ما اهمیت دارد استخراج و محاسبه ضرایب فنی می­باشد

اسلاید 12: بررسی وضعیت صنایع با توجه به جدول داده- ستاندهدر این پژوهش از جدول داده-ستانده برای بررسی درجه وابستگی صنایع ایران استفاده می­شود. با استفاده از جدول داده-ستانده می­توان به وابستگی مستقیم و غیر­مستقیم دست یافت. به منظور دستیابی به درجه وابستگی صنایع، آنچه برای ما اهمیت دارد استخراج و محاسبه ضرایب فنی می­باشد.

اسلاید 13: با بهره­گیری از جدول داده-ستانده بهنگام سازی شده سال 1380 برای سال 1389 به محاسبه ماتریس ضرایب فنی و محاسبه ضرایب فزاینده تولید پرداختیم. با جمع سطری و ستونی ماتریس ضرایب فنی (ماتریس ضریب فزاینده مستقیم) پیوندهای پیشین و پسین را محاسبه کردیم. در ادامه پیوندهای پیشین و پسین نرمال شده را از تقسیم جمع سطری و ستونی ماتریس معکوس لئون تیف بر متوسط کل اقتصاد بدست آوردیم. این دو شاخص به ما نشان می­دهد که تاثیر کدام بخش­ها بر رشد اقتصادی بیشتر از سایر بخش­هاست بدین ترتیب که در هر بخشی که این دو شاخص بیشتر از یک باشد می­توان آن را جز بخش­های کلیدی اقتصاد در نظر گرفت.از طرفی با جمع ستونی معکوس ماتریس لئون­تیف، ضریب فزاینده تولید بخش­های مختلف اقتصادی بدست می­آید. ضریب فزاینده تولید در الگوی داده-ستانده متعارف، اثرات مستقیم و غیر مستتقیم تغییر در تقاضای نهایی را بر روی تولید کل در اقتصاد نشان می­دهد.

اسلاید 14: رتبه­­بخشضریب­فزاینده­­تولیدردیف191.88871261.094222.6203102.4774152.1165132.3886122.396762.5438181.980932.6131092.4831172.5351282.5041342.58514112.46715142.2381613.2411752.58418172.00819231.45520162.08721201.71322211.51123241.33624251.32425221.48426منبع:محقق1.ضریب فزاینده تولید

اسلاید 15: ارقام مندرج در ستون ضریب فزاینده تولید حاکی از اینست که با افزایش تقاضای نهایی، به عنوان مثال در پی اعمال یک سیاست انبساطی و یا افزایش مخارج سرمایه گذاری در هر بخش اقتصادی، تولید کل به چه میزان افزایش می یابد. به عنوان نمونه در شرایطی که با هیچ گونه محدودیتی در واردات مواجه نباشیم آنگاه با افزایش یک واحد در تقاضای نهایی( افزایش یک واحد در مخارج دولت و یا افزایش یک واحد سرمایه گذاری) از بخش زراعت و باغداری و شکار، تولید به اندازه 1.887 واحد افزایش خواهد یافت.براساس جدول بالا و رتبه بندی صورت گرفته یک واحد افزایش در تقاضای نهایی بیشترین افزایش تولید را در صنعت وسایل نقلیه موتوری، تریلرها و نیم­تریلرها دارد به طوری که هر واحد افزایش در تقاضای نهایی از بخش وسایل نقلیه موتوری، تریلرها و نیم تریلرها تولید به اندازه 3.241 واحد افزایش می یابد. به همین نحو صنعت ساخت محصولات غذایی آشامیدنی و توتون و تنباکو، ساخت فلزات اساسی، ساخت ماشین­آلات و دستگاه­های برقی طبقه­بندی نشده در جای دیگر، سایر صنایع (ساخت سایر تجهیزات حمل و نقل،مبلمان و بازیافت)، ساخت محصولات لاستیکی و پلاستیکی، ساخت ماشین­آلات و تجهیزات و .... در رده های بعدی قرار دارد و در مجموع با افزایش یک واحدی در تقاضای نهایی بخش صنعت بیشترین افزایش در تولید را ایجاد می کند.

اسلاید 16: ضرایب فزاینده تولید در شرایط محدودیت وارداتتا اینجا محاسبات و طبقه بندی های صورت گرفته در شرایط عادی و متعارف اقتصادی بود، شرایطی که با محدودیت­های واردات به علل مختلف داخلی از جمله کمبود ارزی و عوامل خارجی از جمله تحریم­ها مواجه نباشیم. اما اینکه در صورت محدودیت واردات توان تولیدی ما به چه صورت خواهد بود؟ در شرایط محدودیت واردات بیشترین ضربه متوجه چه بخش هایی است؟ و ... برای ما مشخص نیست. به منظور پاسخگویی به این سوالات ابتدا باید واردات را برحسب واردات مصرفی و واسطه­ای و سرمایه­ای طبقه بندی کرد و سپس با کنار گذاشتن واردات از جدول داده-ستانده و بومی سازی جدول، توان تولیدی بخش­ها و ضرایب فزاینده تولیدی را در شرایطی که با محدودیت واردات مواجه­ایم اندازگیری کنیم.

اسلاید 17: منبع:محقق2.ضرایب فزاینده تولید در شرایط محدودیت واردات

اسلاید 18: با توجه به جدول بالا، با محدودیت در واردات از توان تولیدی تمام بخش های اقتصادی کاسته می شود و علامت منفی در جدول نشان از کاهش توان تولیدی بخش­هاست. اما بیشترین کاهش در توان تولیدی به دنبال محدودیت واردات مربوط به بخش های زیر است: -وسایل نقلیه موتوری،تریلرها و نیم­تریلرها، -ساخت ماشین­آلات دفتری،حسابداری، محاسباتی،-ساخت رایو،تلویزیون و دستگاه­ها و وسایل ارتباطی- ساخت ماشین­آلات و تجهیزات-ساخت ماشین­آلات و دستگاه­های برقی طبقه­بندی نشده در جای دیگر-سایر صنایع(ساخت سایر تجهیزات حمل و نقل،مبلمان و بازیافت)-ساخت محصولات فلزی فابریکی بجز ماشین­آلات و تجهیزاتکه از لحاظ رتبه بندی 10 بخش که بیشترین میزان کاهش ضرایب فزاینده تولید را از محدودیت واردات داشته­اند فعالیت­های مربوط به زیر بخش صنعت می­باشد.

اسلاید 19: پیوند پسین و پیشین نرمال داخلیاز طرفی به دنبال محدودیت در واردات و کمبود منابع ارزی سرمایه­گذاری در بخش­هایی که بیشترین کاهش در ضریب فزاینده تولید داشته­اند به صلاح نبوده و اثر کمتری در افزایش تولید داخلی دارند.پس از آنکه واردات واسطه­ای را از ماتریس مبادلات واسطه­ای جدا کردیم و ماتریس مبادلات داخلی را محاسبه کردیم سپس پیوند پسین و پیشین نرمال داخلی را به منظور شناخت بخش­هایی که دارای پیوندهایی بالاتر از یک می باشند، محاسبه کردیم.جدول 3 نشاندهنده پیوند پسین و پیشین نرمال پس از حذف واردات از ماتریس معکوس لئون تیف می باشد.

اسلاید 20: پیوند پیشین نرمال داخلی پیوند پسین نرمال داخلیردیف1.658096410.7550.62721.5351.30230.8471.10840.6521.03350.6471.11361.7631.13570.6941.16380.7550.99991.3241.213100.8181.104110.6581.075120.6550.881130.7781.124140.6070.966150.6090.989161.4961.276170.8171.133182.0091.027191.560.778200.7231.041211.0250.868220.8330.829231.0380.729240.8310.729250.8440.797263.پیوند پسین و پیشن نرمال داخلیمنبع:محقق

اسلاید 21: بخش هایی با پیوندهای پسین و پیشین نرمال داخلی بزرگتر از یکساخت محصولات غذایی آشامیدنی و توتون و تنباکوکک، فرآورده­های نفتی، سوخت هسته­ای، مواد و محصولات شیمیاییساخت فلزات اساسیوسایل نقلیه موتوری،تریلرها و نیم­تریلرها

اسلاید 22: بخش­های کلیدی با کمترین کاهش در ضریب فزاینده تولیدتولید، انتقال و توزیع ­برق، پالایش ­و ­توزیع­گاز طبیعی ،جمع­آوری، تصفیه و توزیع آب، ساختمان­های مسکونی، سایر ساختمان­هاساخت محصولات کانی غیر فلزیزراعت و باغداری، دامداری و شکار، جنگلداری، ماهیگیریساخت چوب و محصولات چوبی و ساخت کالا از نی و خیزرانساخت محصولات غذایی آشامیدنی و توتون و تنباکوکک،فرآورده­های نفتی،سوخت هسته­ای،مواد و محصولات شیمیاییاستخراج نفت و گاز خام، سایر معادنآموزش عمومی و فنی حرفه­ای، آموزش عالی ،آموزش تربیتی،بهداشت،درمان و خدمات اجتماعیپست و مخابرات، بانک وسایر واسطه­گری­های مالی، بیمهساخت ماشین­آلات دفتری، حسابداری، محاسباتیعمده فروشی، خرده فروشی، تعمیر وسایل نقلیه و کالاهاحمل­و­نقل

اسلاید 23: نتیجه گیریضربه پذیری بخش صنایع از این تحریم ها سبب کاهش توان تولیدی این صنایع شد که به دنبال آن بیکاری نیروی کار و کمبود عرضه محصولات داخلی را به همراه داشت. بدین منظور یکی از نقاط آسیب پذیر ما در شرایط تحریم ها بخش صنعت بود. در این راستا برآن شدیم تا به بررسی میزان وابستگی صنایع به واردات بپردازیم و به ارائه راهکارهایی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی دست یابیم. از آنجا که ساخت محصولات غذایی آشامیدنی و توتون و تنباکو،کک، فرآورده­های نفتی، سوخت هسته­ای، مواد و محصولات شیمیایی کمترین کاهش ضریب فزاینده تولید را دارند و از طرفی این بخش تاثیر بیشتری بر رشد سایر بخشها و تاثیر پذیری بیشتری از رشد سایر بخشهای اقتصادی دارد. در این صورت می توان در شرایط محدودیت واردات به این دوبخش توجه بیشتری داشت

اسلاید 24: با تشکر از توجه شما