آشنایی با گیاهان دارویی

آشنایی با گیاهان دارویی

اسلاید 1: 1www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 2: آشنایی بیشتر با گیاهان داروییگیاهان دارویی به گستره وسیعی از گیاهان (بوته، درختچه و درخت که در درمان بیماری‌ها و یا در پیشگیری از بروز آن مورد استفاده قرار می‌گیرد) اطلاق می شود. 2www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 3: این گیاهان در سه گروه عطری ، ادویه ای و طبی قرار می‌گیرند.

اسلاید 4: طبقه بندی از نظر اندام مورد استفاده طبقه بندی از نظر سن گیاه و دوره رویشطبقه بندی از نظر روش تكثیر انواع طبقه بندی گیاهان دارویی4www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 5: طبقه‌بندی از نظر اندام مورد استفاده ماده مؤثر گیاهان در قسمت‌های مختلف آن گیاه به شرح ذیل وجود دارد:بذر: شنبلیله، سیاه دانه، كرچك، اسفرزه، خار مریم (ماریتیغال)، زیره و ...برگ: گزنه، مورد، آویشن، نعناع و ...ساقه: بید، رزماری، دارچین و ...ریزوم: سنبل الطیب، سورنجان، گزنه، صابونی، نعناع، زردچوبه و ...ریشه: شیرین بیان، گزنه، صابون-رناس ، بابا آدم، كاسنی و ...گل: بابونه، گل محمدی، گاوزبان، زعفران، همیشه بهار، ختمی، پنیرك، بیدمشك و ...سرشاخه گلدار: گل گاوزبان، زوفا، اسطوخودوس، آویشن و ...میوه: گل ساعتی، زیتون تلخ، زرشك، عناب و ...5www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 6: www.2latabad.mihanblog.com6

اسلاید 7: طبقه‌بندی از نظر سن گیاه و دوره رویش1- یكساله: این گیاهان دوره رویشی و زایشی خود را در یك فصل تكمیل می نمایند مانند : زنیان، زیره سبز، بابونه، اسفرزه و ...2- دوساله: این گیاهان در سال اول رشد رویشی و در سال دوم رشد زایشی می كنند مانند: باباآدم، گل مغربی، جعفری و ...3- چندساله: بادرنجبویه، نعناع، رازیانه، مریم گلی، به لیمو، عناب، زعفران، زیتون، علف چای، آلوئه ورا (صبر زرد) 7www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 8: طبقه‌بندی از نظر روش تكثیر1- گیاهانی كه به طریق بذر تكثیر می شوند مانند شوید، سیاه دانه، گشنیز، بابونه، زیره، شاهی، جعفری، رازیانه، ریحان، گل گاوزبان و ...2- گیاهانی كه از طریق قلمه، ریزوم و غیره تكثیر می شوند مانند: اسطوخودوس، رزماری، ترخون، نعناع و ...8www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 9: روش‌های مصرف گیاهان داروییگیاهان دارویی عمدتاً به اشكال زیر مصرف می شوند :جوشانده – قطره – شربت – ژل – پماد – شامپو – عرقیات – افشره – سیگار – قرص – كپسول – آمپول و ..9www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 10: متابوليت هاي ثانويه و دفاع در گياهان

اسلاید 11: گياهان به دليل استقرار ثابت، قادر به حركت دادن خود براي در امان ماندن از علف خواران و عوامل بيماري زا نيستند.متابوليت هاي ثانويه در برابر انواعي از علف خواران و ميكروب هاي بيماري زا از گياه حفاظت مي كنند.www.2latabad.mihanblog.com11

اسلاید 12: گياهان تركيبات آلي زياد با آرايش هاي متنوعي توليد مي كنند كه به نظر مي رسد هيچ كاركرد مستقيمي در رشد و نمو گياه ندارند. به اين مواد در اصطلاح متابوليت‌هاي ثانويه يا توليدات طبيعي گفته مي شود. در كل، براي متابوليتهاي ثانويه هيچ نقش مستقيمي در فرايندهاي فتوسنتز، تنفس، انتقال مواد محلول، نقل و انتقالات، ساخت پروتئين، آسيلاسيون تركيبات غذايي، تمايز يا شكل گيري هيدرات هاي كربن، پروتئين ها و ليپيدها تشخيص داده نشده است.همچنين بر خلاف متابوليت‌هاي اوليه (اسيد هاي آمينه، نوكلئوتيدها، قندها، ليپيدهاي آزاد)، متابوليت‌هاي ثانويه گسترش محدودي در سلسله گياهان دارند. اين به معناي آن است كه يك متابوليت ثانويه خاص اغلب در يك گونه گياهي يا گروه‌هاي خويشاوند گونه يافت مي شود، در صورتي كه متابوليتهاي اوليه در سراسر گياهان حضور دارند.www.2latabad.mihanblog.com12

اسلاید 13: كاركردهاي اكولوژيكي مهم متابوليت‌هاي ثانويهمحافظت گياهان در برابر خورده شدن توسط گياه‌خواران و آلوده شدن آنها به عوامل بيماري‌زاي ميكروبيتركيبات جاذب (از نظر بو، رنگ و طعم) حشرات گرده افشان و حيوانات پراكنش دهنده، بذور گياهانwww.2latabad.mihanblog.com13

اسلاید 14: مواد موثره گیاهان دارویی دو نوع هستند مواد حاصل از سوخت و ساز اولیه یا مواد مورد نیاز و حیاتی که در همه‌ی گیاهان سبز با عمل فتوسنتز به وجود می‌آیند. مواد حاصل ازسوخت و ساز ثانویه. این تولیدات ظاهرا برای گیاه بدون فایده هستند ولی بر عکس اثرات درمانی آنها قابل توجه است. منظور از این ترکیبات اسانس‌های روغنی یا اسانس طبیعی، رزین‌ها و آلکالوئیدهای مختلف نظیر تریاک است.14www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 15: www.2latabad.mihanblog.com15

اسلاید 16: طبقه‌بندي مواد موثرهدر گذشته مواد موثره به دو گروه تقسيم بندي شده است كه شامل:1- گروه اول كه مواد موثره در تمام پيكره رويشي يافت مي شود مانند رزين‌ها – موم‌ها- چربي‌ها2- گروه دوم از اندام‌هاي مشخص گياهي چون برگ -گل -دانه -ريشه -پوست و امثال آن‌ها به دست مي‌آيد: آلکالوئيد ميوه خشخاش 16www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 17: چهارگروه اصلي شامل :آلكالوئيدها، گليكوزيدها، روغنهاي فرار و ساير مواد مؤثر است .ساير مواد مؤثره، شامل ترکيباتي چون : مواد تلخ، فلاو ن ها، فلاونوئيدها، موسيلاژها (وكربوهيدراتهاي خاص مشابه آن )، ویتامین ها، تاننها، اسيد سيليسك (و اسيدهاي خاص مشابه آن ) و بالاخره تركيبات ديگر امثال آن مي باشد، كه به دليل ناهماهنگی وگستردگي ساختمان هاي شيميايي شان در سه گروه قبلي جاي نمي گيرند.طبقه بندي مواد مؤثره گياهان دارويي17www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 18: تقسيم‌بندي امروزیآلكالوئيد ها گليكوزيدها روغن‌هاي فرار مواد تلخ فلاون‌ها و فلاونوئیدها موسيلاژها ويتامين‌ها تانن‌هاسيلیسيك‌اسيد 18www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 19: تركيبات نيتروژن دار: انواع زيادي از متابوليت هاي ثانويه گياهي، در ساختار خود نيتروژن دارند. از تركيباتي كه در اين گروه جاي دارند و اثرات ضد گياهخواري آنها بخوبي معلوم شده است آلكالوئيدها و گليكوزوئيدهاي سيانوژنيك، قابل ذكرند. اين تركيبات به شدت مورد توجه قرار گرفته اند كه علت آن اثرات سمي آنها براي انسان و ويژگي‌هاي داروئي آنهاست.www.2latabad.mihanblog.com19

اسلاید 20: آلکالوئیدهابرای نخستین بار یک محقق آلمانی از آلکالوئیدها به عنوان مواد ازته‌ای که خاصیت قلیایی دارند و در محیط اسیدی نمک تولید می‌کنند، نام برده است.آلکالوئیدها در انسان واکنش‌های فیزیولوژیکی قوی همراه با اثرهای مخصوص ایجاد می‌کنند و به‌ویژه برسیستم عصبی اثردارند. 20www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 21: الف) آلکالوئیدهای حقیقی: که منشا آنها اسیدهای آمینه و ترکیبات شیمیایی هترسیکلیک ازت‌دار می باشند. ب) پروتوآلکالوئیدها: این دسته از آلکالوئیدها از اسیدهای آمینه ساخته شده و محتوی ترکیبات شیمیایی ازت دار خطّی (غیرحلقوی) می‌باشند. ج) آلکالوئیدهای کاذب: این دسته از آلکالوئیدها از اسیدهای آمینه تشکیل نشده‌اند ولی درساختمان شیمیایی آنها ازت وجود دارد.21www.2latabad.mihanblog.comآلکالوئیدها

اسلاید 22: وجود ترکیبات آلکالوئیدی هنوز در تعدادی از گیاهان به اثبات نرسیده است و به نظر می‌رسد این گروه از گیاهان را اساساً باید ”بدون آلکالوئید“ نامید در مقابل گیاهان مذکور، گیاهان دیگری وجود دارد که می‌توان آنها را گیاهان آلکالوئیدی دانست. زیرا تقریباً در همه حال در این گیاهان آلکالوئید ساخته و ذخیره می‌شود و آلکالوئید در واقع جزء جدایی ناپذیر ساختمان شیمیا یی آنان است.22www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 23: بعضی از انواع آلکالوئیدها دارای اثرهای کاملاً بارز و شاخص دارویی هستند و از این لحاظ بسیار مفید و ارزشمندند. در این مورد می توان از ”کافئین“ و ”مرفین “ نام برد. از آنجا که آلکالوئیدها اکثراً سمّی و مرگ‌آور می‌باشند، استخراج و استفاده از گیاهان آلکالوئیددار تنها و تنها باید زیر نظر متخصصان فن صورت گیرد.23www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 24: گليكوزيدها گروه بزرگی از موادّ موثّر دارویی ارزشمند را تشکیل می‌دهند که در عین حال در میان آنها برخی از خطرناک‌ترین و سمی‌ترین موادّ موجود در طبیعت یافت می‌گردد.گلیکوزیدها پس از هیدرولیز (توسط اسیدها و برخی آنزیم‌ها و....) به ترکیبات قندی (گلیکون) و غیرقندی (آگلیکون) تبدیل می‌شوند. ترکیبات اخیر (آگلیکن‌ها) مصارف فروانی دردارو سازی دارند.24www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 25: 1:آميگدالين در گياهان خانواد ه هاي، گل سرخان (سيب، گلابي،، بادام و ...)پروانه آسا(شبدر، لوبيا و ...) آقطي، كتان و بعضي خانواد ه هاي ديگر وجود دارد، بعضي از اين مواد در تهيه داروهاي معالج سرفه، مسهل و مسكن، مورد استفاده قرار مي گيرد . 2:آنتراكينون آنتراكينو ن ها نقش عمد ه اي در، مداواي يبوست دارند « سياه توسه » ،« سنا » و چند گياه ديگر نام برد . 3:گليكوزيدهاي قلبی :گليكوزيدهاي مذكور اثرات خاصي روي ماهیچه هاي قلب دارند گليكوزيدهاي قلبي در برخي از گيا ها ن گلدار نظير خانواده خرزهره، ميمون گل انگشتانه، آلالهگليكوزيدهاي سيانوژنتيك که شامل سه گروه میباشند 25www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 26: Digitalis26www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 27: اسانس‌هااز گروه شيميايي موسوم به ترپن‌هايند و يا منشأ ترپني دارند اين تركيب‌ها معولاً از بو و مزه تندي برخوردارند و وزن مخصوص آنها اغلب از آب كمتر است. اين مواد به روغن‌هاي فرار نيز معروف مي‌باشند. اسانس‌ها در سلول‌ها و كرك‌هاي ترشحي منفرد يا مجتمع، غده‌هاي ترشحي، مجاري ترشحي، قسمت‌هاي سطحي و دروني اندام‌هاي مختلف (برگ‌ها،گل‌ها، ميوه‌ها، جوانه‌ها و شاخه‌هاي گياهان) وجود دارند . 27www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 28: اسانس ها معمولاً در داخل سلول هاي گياهي به شكل قطرات كروي و گلبول مانند جاي گرفته اند .. مهمترين گياهان دارويي حاوي اسانس :متعلق به خانوادهاي نعناع، سداب،مورد، گشنيز، كاسني، كاج،سرو و تعداد کمي از گياهان خانواد ه هاي ديگر مي باشند. 28www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 29: خواص فيزيكي اسانس‌هاموادي فرارند. در الكل و ديگر حلال‌هاي آلي حل مي شوند . وقتي تازه‌اند عمدتاً موادي بيرنگ به نظر مي‌رسند و در اين حال هيچ شباهتي به مواد روغني ندارند 29www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 30: www.2latabad.mihanblog.com30ترپن‌ها يا ترپنوئيدها بر اثر اتصال واحدهاي ايزوپرن 5 كربنه تشكيل مي‌شوند. گاهي اوقات به تمام ترپن‌ها ايزوپرنوئيدها نيز گفته مي شود.

اسلاید 31: www.2latabad.mihanblog.com31

اسلاید 32: در سوزني برگاني نظير كاج و صنوبر، مونوترپن‌ها در مجاري رزيني برگ‌ها، شاخه‌ها و تنه يافت مي‌شوند. اين تركيبات براي بسياري از حشرات نظير سوسك‌هاي پوست‌خوار كه آفت جدي براي گونه‌هاي كاج دنيا به شمار مي روند، سمي هستند.برخي از گياهان داراي مخلوطي از مونوترپن‌ها و سزكوئي‌ترپن‌هاي فرار هستند كه به آنها اسانس گفته مي شود. اين تركيبات به سبزينه گياه خصوصيات رايحه‌دار شدن مي دهند مانند نعناع، ليموترش، ريحان و مريم گلي مثال هايي از گياهان واجد اسانس هستندwww.2latabad.mihanblog.com32

اسلاید 33: اسانس‌ها معمولاً متعلق به ترپن‌ها، سزكويي‌ترپن‌ها، الكل‌ها، استرها، آلدهيدها، فنل‌ها، اترها و يا پراكسيدها مي‌باشند اين مواد اغلب مانع رشد باكتري ها مي شوندخاصيت ضد تورم، ضد دل درد، ضد نفخ، آرام بخش و گاهي اوقات خاصيت خلط آوري دارند33www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 34: مواد تلخ این مواد به لحاظ داشتن مزه تلخ به مواد تلخ معروفند.مواد تلخ به طور قابل ملاحظه ای قابلیت تحریک غدد گوارشی در ترشح عصاره های گوارشی را دارند .که باعث ترشح شیره‌های گوارشی موجود در معده می‌گردند. این مواد همچنین بر سیستم اعصاب چشایی موجود در دهان تاثیر می‌گذارند.از مواد تلخ نه تنها به عنوان موادی اشتهاآور می توان استفاده نمود بلکه باعث هضم سریع غذا و تسریع در فعالیت‌های متابولیکی می‌گردند. 34www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 35: مواد تلخ اين مواد غالباً به لحاظ داشتن مزه تلخ به مواد تلخ معروف مي باشند. تحریک ترشح شیره های گوارشی حرکات دودی دستگاه گوارش (معده وروده )حرکات کیسه صفرا اشتها آور و تسریع هضم غذا و تسریع فعالیت‌های متابولیکی 35www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 36: مواد تلخ خالص: اين دسته از مواد تلخ تركيبات خالص اند و هيچ تركيب اضافي مانند اسانس به همراه ندارند. به طور مثال: مواد تلخ گل گندم، ژنتيانا و...مواد تلخ معطر: علاوه بر مواد تلخ اسانس نيز به همراه دارند مانند گياهاني چون درمنه . ...مواد تلخ گس: حاوي تركيبات تند و گس بوده و به سختي قابل خوردن مي باشند مي توان گياهان مناطق گرمسيري مانند فلفل، زنجبيل و... نام برد.مواد تلخ به سه دسته مهم تقسيم مي شوند :36www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 37: فلاون‌ها و فلاونوئيدها فلاون‌ها و مشتقات آنها (فلاونوئيدها) موادي هستند كه به صورت آزاد در بسياري از گياهان و يا به صورت تركيب همراه با گليكوزيدها وجود دارند .اين مواد از نظر شيميايي متعلق به فنل‌ها مي‌باشند. از برخي تركيبات متعلق به اين گروه مي توان از كومارين‌ها و آنتوسانين‌ها نام برد. فلاون‌ها و آنتوسيانين‌ها در شيره هاي سلول هاي گياهي محلول مي باشند .فلاون‌ها در گياهان خانواده كاسني، پروانه‌آسا، سداب و برخي خانواده‌هاي ديگر يافت مي شوند .برخي از فلاونوئيدها مدر مي باشند مانند : مارتيغال و ريشه شيرين بيان 37www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 38: گروه فنولي يك گروه با كاركرد هيدروكسيلي است كه روي يك حلقه آروماتيك قرار مي گيردwww.2latabad.mihanblog.com38

اسلاید 39: با توجه به تنوع شيميايي كه در تركيبات فنولي وجود دارد، فنول ها انواعي از نقش‌ها در گياه بر عهده دارند. برخي از فنول‌ها به عنوان تركيبات دفاعي در برابر گياه‌خواران و عوامل بيماري‌زا عمل مي كنند. ساير فنول‌ها در حمايت مكانيكي، جذب گرده‌افشان‌ها و عوامل پراكنش دهنده ميوه، جذب تشعشع مضر ماوراي بنفش و افزايش قدرت رقابت گياه از طريق كاهش رشد گياهان مجاور، نقش دارند.www.2latabad.mihanblog.com39

اسلاید 40: ساختمان فنول هاي ساده كه بر اثر اشعه ماوراي بنفش فعال مي شوند:www.2latabad.mihanblog.com40

اسلاید 41: www.2latabad.mihanblog.com41

اسلاید 42: www.2latabad.mihanblog.com42

اسلاید 43: موسيلاژها موسيلاژها كربوهيدرات‌هايي هستند با ساختمان شيميايي بسيار پيچيده و با وزن مولكولي زياد. اين مواد در الكل‌ها غير محلول مي‌باشند. موسيلاژ ها در آب حل مي‌شوند و پس از جذب آب متورم و حجيم مي‌شوند.از گياهاني كه حاوي تركيبات موسيلاژي مي باشند و در صنايع دارويي از اهميت خاصي برخوردارند مي توان از ختمی نام برد خاصيت ضد سوزش دارد كه جهت درمان زخم‌هاي روده و معده به کار می‌رود.از خاصيت جذب آب موسيلاژها براي كاهش آب موجود در لوله گوارش (اسهال‌هاي مزمن به عنوان قابض ) استفاده مي‌كنند.43www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 44: برخي از تركيبات ضد ميكروبي قبل از حمله عامل بيماري‌زا ساخته مي‌شوندساپونين ها از جمله اين تركيبات هستند. ساپونين ها يك گروه از تري‌ترپن‌ها هستند كه به نظر مي‌رسد با اتصال به استرول‌ها، سبب تخريب غشاهاي قارچي مي‌شوند.www.2latabad.mihanblog.com44

اسلاید 45: ساپونین ها ساپونین ها وقتی وارد گردش خون شوند باعث همولیز گلبول‌های قرمز خون می‌گردند. از این رو بهتر است مصرف آنها به عنوان یک ماده نسبتا سمی تحت نظر قرار گیرد. البته خوردن این مواد چندان زیان آور نیست. بلکه مدر و ملین و خلط آور نیز هست و حتی می توان از آن به عنوان ماده ضد سرفه و تهیه محلول‌های غرغره نیز استفاده نمود. ساپونین ها“ گلیکوزیدهایی هستند با وزن مولکولی زیاد. مهمترین خواص فیزیکی این مواد این است که به صورت محلول در آب تولید کف می کنند. از این رو ساپونین‌ها خاصیت پاک کنندگی دارند.45www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 46: سيليسيك اسيد املاح سيليكات‌ها در خاك وجود دارند و به وسيله برخي از گياهان به ويژه گياهان تيره گندم، دم اسب و گاو زبان از خاك جذب مي شود و در غشاء سلول‌هاي گياهي انباشته مي گردد.وجود اين ماده براي رشد موها و ناخن‌ها بسيار مهم است و نتايج سوء كمبود اين ماده در جيره غذايي روزمره انسان به خوبي بر روي اندام‌هاي مذكور نمايان مي شود.از پودر برخي گياهان حاوي مواد سيليكاته مثل دم اسب به عنوان ماده اصلي محلول‌هاي دهان شويه و غرغره و همچنين به عنوان ماده اضافي شوينده در آب حمام استفاده مي شود .46www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 47: تانن ها این ترکیبات عموما سخت و گس و قابض‌ند و توانایی پیوستگی به پروتئین‌ها را دارند و باعث رسوب آنها می شوند .تاننها از پوست درختان بلوط و ریشه ها و ریزوم برخی گیاهان تیره گلسرخ قابل استخراج‌اند.47www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 48: تاننهاتانن اين تركيبات عموماً سخت و گس و قابض اندو توانايي پيوستگي به پروتئيها را دارند و سبب رسوب آنها مي گردند و به لحاظ داشتن اين خاصيت قرنهاست كه جهت (در دباغي ) مورداستفاده قرار مي گيرند.به چند دسته كلي تقسیم میشوند شامل :تانن هاي هيدروليز شوندهتانن هاي متراكم تانن هاي كاذب48www.2latabad.mihanblog.com

اسلاید 49: تانن‌ها به طور کلی از فرآورده های ثانوی بازمانده از چرخه‌های متابولیکی گیاهان محسوب می‌شود. از خاصیت سختی و قابض بودن تانن‌ها می توان برای ضد اسهال‌های معمولی، اسهال‌های خونی مزمن، التیام زخم‌ها و عفونت‌های مربوط به گلو و نای استفاده نمود.اگرچه استفاده از تانن‌ها همراه با چای یا شیر بدون زیان شناخته شده است ولی از مصرف زیاد مواد باید اجتناب نمود زیرا تانن‌ها به عنوان موادی سرطان زا شناخته شده اند. www.2latabad.mihanblog.com49

اسلاید 50: در ميان گياهان دارويي، گياهان كمي يافت مي شوند كه به مقدار كافي حاوي انواع ويتامين ها مورد نياز بدن انسان باشند (ساقه و برگ جعفري، ميوه نسترن، ميوه سنجد تلخ و ...) که اگر به مدت زيادي انبار گردند ازمقدار ويتامینهای موجود در آنها به مقدار بارزي كاسته مي شود. ويتامين ها تحت تأثيرحرارت هاي بالا تجزيه مي شوند و خاصيت خود را از دست مي دهند. از اينرو بهترين روش براي استخراج ويتامين‌ها گرفتن عصاره از اندام تازه گياهان مورد نظر مي باشد. ویتامین‌ها50www.2latabad.mihanblog.com