ابعاد و زوایای بررسی ساماندهی فرهنگی

ابعاد و زوایای بررسی ساماندهی فرهنگی

اسلاید 1: نام استاد: سرکار خانم مقدمگردآورندگان : زهرا صائمی- مهناز جوادزاده – زهرا کلانترسال تحصیلی 95

اسلاید 2: ابعاد و زواياي بررسي ساماندهي فرهنگي

اسلاید 3: مقدمه ساماندهي فرهنگي در ايران را از زواياي مختلفي مي توان مورد بررسـي وآسيب شناسي قرار داد. يكي از اين زوايا، قوانين و برنامه هاي فرهنگـي يـا بـهعبارتي نظام كلان خط مشي گذاري است. در اين بعد، اصـول وسياسـتهـايفرهنگي جمهوري اسلامي ايران (مصوب شوراي عالي انقلاب فرهنگي)، قانون برنامه توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايـران (اول تـاچهارم)، مصوبات فرهنگي مجلس شوراي اسلامي و آيين نامه هـا و رويـه هـايخود سازمان هـاي فرهنگـي را مـي تـوان بـهعنـوان خطـوط مشـي فرهنگـيجمهـوري اسـلامي ايـران نـام بـرد. همچنـين از زاويـه مـديريت و عملكـرد سازمان ها و نهادهاي فرهنگي، مـي تـوان ايـن بررسـي را انجـام داد.

اسلاید 4: برنامه هاي فرهنگي (قوانين و مقررات) قوانين و مقررات بخش فرهنگ بيشتر شامل: اصول و سياست هاي فرهنگي جمهوري اسلامي ايـران ، قـوانين برنامه اول، دوم، سوم و چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، مصوبات مجلس شوراي اسلامي، بخشنامه هاي دولـت و آيـين نامـه هـا ، مقـررات خـودسازمان هـا و نهادهـاي فرهنگـي اسـت. در خصـوص اصـول و سياسـت هـايفرهنگي جمهوري اسلامي ايران در فصـول قبـل توضـيحات لازم ارائـه شـدهاست. در اين فصل در خصوص ساير قوانين و مقررات حوزه فرهنگ، به بحث و بررسي خواهيم پرداخت. تاكنون چهار برنامه توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي در كشورمان به تصويب رسيده است. اين برنامه ها مهم تـرين اسـنادي هسـتند كـه مجريـان براساس آن، در بخش هاي مختلف دست به اقدام مي زننـد و عملكـرد آنهـا را نيز مي توان براساس اهداف تعيين شده در اين برنامه ها مورد ارزيابي قرار داد. در برنامه هاي چهارگانه توسعه، سال هاي 73-68، 78-74، 83-79 و 88-84 براي بخش فرهنگ اهداف كيفي و كمي متعددي در نظر گرفته شـده اسـت. اين اهداف را از زواياي مختلف ميتوان مـورد بررسـي و تحليـل قـرار داد . در خصوص اهداف كمي، با توجه به گزارشـات موجـود –رسـمي و غيررسـمي- مي توان تا حدودي اين بررسي را بهراحتي انجام داد، اما در خصـوص اهـدافكيفي اين كار بسيار دشوار است. قبل از آنكه اين بررسي را آغاز كنـيم ، ابتـدالازم است بدانيم برنامه هـا و اهـداف بخـش فرهنـگ در برنامـه هـاي توسـعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي چگونه و توسـط چـه سـازمان هـا و اشخاصي تدوين مي شوند.

اسلاید 5: بررسي نظام برنامه ريزي برنامه هاي چهارگانه توسعه براساس اسنادي كه سازمان برنامه و بودجـه منتشـر كـرده اسـت، اولـين برنامه هاي توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشـور ، براسـاس تصـميمات كميته ها و شوراهاي مختلفي تدوين شده است كه در جلسات متعدد بر روي برنامه پيشنهادي سازمان ها و نهادهاي مختلف بررسي هاي لازم را انجـام داده و اتخاذ تصميم كرده اند. سازمان برنامه و بودجه (تـا زمـان ادغـام) و سـازمان مديريت و برنامـه ريـزي در برنامـه ريـزي هـاي انجـام شـده، محـوري تـرين وتأثيرگذارترين سازمان ها بوده انـد . همچنـين نظـام برنامـه ريـزي برنامـه هـاي چهارگانه توسعه تا حدودي شكل مشابهي داشته است. اگر يكي از برنامـه هـا ، مثلاً برنامه دوم توسعه را به عنـوان نمونـه انتخـاب نمـاييم، مـي تـوانيم نظـام برنامه ريزي برنامه هاي توسعه را بهتر درك كنيم. نمودار سـازماني تشـكيلات نظام برنامه ريزي برنامه دوم توسعه در بخش فرهنگ به صورت زير بوده است:

اسلاید 6:

اسلاید 7: در نظام برنامه ريزي برنامه هاي توسعه، نهاد عـالي سياسـت گـذار ، شـوراي اقتصاد بوده است كه اعضاء آن عبارتند از: رئيس جمهور، رئيس سازمان برنامه و بودجه، وزير امور اقتصادي و دارايي، رئيس كل بانك مركزي، وزير صنايع، وزير معادن و فلـزات ، وزيـر كشـاورزي، وزير بازرگاني، وزير جهاد سازندگي، وزير كار و امور اجتمـاعي ، وزيـر نفـت و وزير نيرو. با توجه به جايگاه محوري و اصلي اين شورا در نظام تصميم گيـري و سياست گذاري، تصميمات و مصوبات آن از اهميت بـالايي برخـوردار بـودهاست. نكته قابل توجه اين است كه در اين شورا نماينده اي از حـوزه فرهنـگ حضور ندارد. به عبارتي ديگر، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي در آن عضو نبوده است و اين يكي از نقايص بزرگ برنامـه ريـزي برنامـه هـاي توسـعه محسـوب مي شده است. اين نقص البته از ديـد مسـئولان ذي ربـط پنهـان نبـوده و بـههمين دليل تلاش كردند تا آن را مرتفع سازند. در جلسه مورخ 23/8/1371 شوراي برنامه ريزي امور فرهنگ، تربيت بدني و توريسم، تصـميمي بـه شـرحزير اتخاذ نمود: طي نامه اي به امضـاء آقاي لاريجـاني از مقـ ـام ريـ ـاست جمهـوري( آقاي هاشمي رفسنجاني) درخواست گردد تركيب شوراي برنامه ريزي امور اقتصادي تغيير يافته و نام آن به شـوراي برنامـه ريـزي امـور اقتصـادي – اجتماعي – فرهنگي اصلاح شود و يك نماينده بخش فرهنـگ نيـز در آن عضويت يابد در سطح پايين تر از شوراي اقتصاد، ستاد برنامه ريزي يا به عبارت دقيق تر، ستاد برنامه ريزي امور اقتصادي قرار دارد. اين ستاد 22 عضـو داشـت و تنهـاعضو فرهنگي آن مدير كل دفتر امور فرهنگ و هنر و تربيـت بـدني سـازمان برنامه و بودجه بوده است. اين ستاد شامل چندين شورا و كميته بـوده اسـت كه در ميان آنها، هيچ شورا يا كميته اي با نام فرهنگ و يا چيزي شبيه به آن وجود نداشته است.

اسلاید 8: ردپاي تصميم گيرندگان حوزه فرهنگ را در شوراي تلفيق امور اجتمـاعيو عمومي مي توان سراغ گرفت. اين شورا داراي پنج زيرمجموعه بوده كه يكي از آنها فرهنگ، هنر و تربيت بدني است. اعضاء اين شـورا عبارتنـد از: معـاون امور اجتماعي، معاون امور مناطق و مجلس، مشاور معاونـت امـور اجتمـاعي، مديركل دفتر امور فرهنگ، هنر و تربيت بدني، مديركل دفتر امور بهداشت و درمان، مديركل دفتر آموزش عمـومي ، عـالي و تحقيقـات و مـدير كـل امـورعمومي و دفاعي كه همگي آنها از سازمان برنامه و بودجه بوده اند.

اسلاید 9: شوراي برنامه ريزي فرهنگ و تربيت بـدني در هنگـام تـدوين برنامـه دوم توسعه، داراي هشت عضو بوده است كه عبارتند از: 1- وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي؛ 2- رياست سازمان تربيت بدني؛ 3-رياست سازمان صدا و سيما؛ 4- مديركل دفتر فرهنگ و ارشاد اسلامي سازمان برنامه و بودجه به عنوان دبير شورا؛ 5- سه نفر متخصص در امور بخش به انتخاب اعضـا ء شـورا (مـدير دفتـرطرح و برنامه ريزي فرهنگ و ارشاد اسـلامي ، مشـاور رئـيس سـازمانتربيت بدني و قائم مقام صدا و سيما)؛ 6- يك نفر نماينده بخش خصوصي به انتخاب اعضاء شورا (معـاون بنيـادرئيس سازمان سياحتي و مراكز تفريحي بنياد مستضعفان)؛ نكته قابل توجه در خصوص اعضاء شوراي برنامه ريـزي فرهنـگ و تربيـت بدني و توريسم، انتخاب معاون بنياد مستضـعفان ، بـه عنـوان نماينـده بخـش خصوصي است و اين امر نشانگر آن است كه در نظام برنامه ريزي برنامـه دوم نه تنها اهميتي به بخش خصوصي داده نشده است؛ بلكه جايگاه اندك آن نيز در عمل توسط بخش دولتي تصاحب شده است. شوراي برنامه ريزي فرهنگ، تربيت بدني و توريسم داراي سـه كميتـه بـانام هاي كميته تخصصي برنامـه ريـزي فرهنـگ و توريسـم، كميتـه تخصصـي برنامه ريزي صدا و سيما و كميته تخصصي برنامه ريزي تربيت بـدني و ورزش بوده است.

اسلاید 10: سمت در نهاد نهاد متبوع سمت در كميته نام و نام خانوادگي رديف مدير دفتر طرح و برنامه ريزي وزارت فرهنگ و ارشاد رئيس كميته آقاي ذوعلم 1كارشناس دفتر فرهنگ، هنر و تربيت بدني سازمان برنامه و بودجه دبير كميته آقاي زماني زنوزي 2معاون امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد عضو آقاي مسجد جامعي 3معاون امور پژوهشي وزارت فرهنگ و ارشاد عضو آقاي سبحاني 4كارشناس دفتر طرح و برنامه ريزي وزارت فرهنگ و ارشاد عضو آقاي ستاريان 5معاون امور سياحتي و وزارت فرهنگ و ارشاد عضو آقاي علي عسگري 6معاون سازمان ميراث فرهنگي عضو آقاي شريعتزاده 7مدير طرح و برنامه سازمان تبليغات اسلامي عضو آقاي بوليني 8معاون كانون پرورش فكري كودكانو نوجوانان عضو آقاي وزيري 9 توضيح: افراد زير برحسب مورد در جلسات كميته برنامه ريزي فرهنگ و توريسم حضور داشتهاند. عضو يك نفر برحسب مورداز دستگاه هاي تحت پوشش 10مدير طرح و برنامه سازمان خبرگزاري ج. ا. ا. عضو آقاي وطن دوست 11رئيس سازمان مدارك فرهنگي انقلاب عضو آقاي عليمحمدي 12مدير روابط عمومي سازمان حج و زيارت عضو آقاي مظفري فرد 13معاون سازمان اوقاف و امورخيريه سازمان اوقاف و امور خيريه عضو آقاي حجت الاسلام گيوي 14مدير دفتر برنامهريزي و امور فني معاونت سياحتيو زيارتي وزارت فرهنگ و ارشاد عضو آقاي يزدان پناه 15سمت در نهاد نهاد متبوع سمت در كميته نام و نام خانوادگي رديف مدير دفتر طرح و برنامه ريزي وزارت فرهنگ و ارشاد رئيس كميته آقاي ذوعلم 1كارشناس دفتر فرهنگ، هنر و تربيت بدني سازمان برنامه و بودجه دبير كميته آقاي زماني زنوزي 2معاون امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد عضو آقاي مسجد جامعي 3معاون امور پژوهشي وزارت فرهنگ و ارشاد عضو آقاي سبحاني 4كارشناس دفتر طرح و برنامه ريزي وزارت فرهنگ و ارشاد عضو آقاي ستاريان 5معاون امور سياحتي و وزارت فرهنگ و ارشاد عضو آقاي علي عسگري 6معاون سازمان ميراث فرهنگي عضو آقاي شريعتزاده 7مدير طرح و برنامه سازمان تبليغات اسلامي عضو آقاي بوليني 8معاون كانون پرورش فكري كودكانو نوجوانان عضو آقاي وزيري 9 توضيح: افراد زير برحسب مورد در جلسات كميته برنامه ريزي فرهنگ و توريسم حضور داشتهاند. عضو يك نفر برحسب مورداز دستگاه هاي تحت پوشش 10مدير طرح و برنامه سازمان خبرگزاري ج. ا. ا. عضو آقاي وطن دوست 11رئيس سازمان مدارك فرهنگي انقلاب عضو آقاي عليمحمدي 12مدير روابط عمومي سازمان حج و زيارت عضو آقاي مظفري فرد 13معاون سازمان اوقاف و امورخيريه سازمان اوقاف و امور خيريه عضو آقاي حجت الاسلام گيوي 14مدير دفتر برنامهريزي و امور فني معاونت سياحتيو زيارتي وزارت فرهنگ و ارشاد عضو آقاي يزدان پناه 15تركيب اعضاء كميته تخصصي برنامه ريزي فرهنگ و توريسم (برنامه دوم توسعه)

اسلاید 11: اهداف بخش فرهنگ در برنامه اول توسعه (1372-1368) در برنامه اول توسعه اقتصادي، اجتمـاعي و فرهنگـي جمهـوري اسـلاميايران 22 هدف كيفي، 4 استراتژي، 10 سياست كلي و 10 هدف كمي بـراي حوزه فرهنگ در نظر گرفته شده است. اين اهداف و سياسـت هـا بـه صـورت اجمال عبارتند از: اهداف كيفي1 1- پرورش و تعالي انسان با ارزش هاي والا و جهان شمول اسلامي؛ 2- بازيافت دقيق معارف و مفاهيم ارزشي، فرهنگ و هنر اسلامي و نشر و تبليغ آن در ايران و جهان؛ 3- تقويت روحيه ملي، تشويق و ارتقاء حس احتـرام بـه قـانون و حقـوقانسان و حفظ آزادگي او، و تعميق و گسترش حس وظيفـه شناسـي وايثار در جامعه؛ 4- ايجاد محيط مساعد براي رشد فضايل اخلاقي براساس ايمان و تقـوي و مبارزه با كليه مظاهر فساد و تباهي؛ 5- بالابردن آگاهي هاي عمومي در همه زمينه ها؛ 6- تقويت روحيه بررسـي و تتبـع و ابتكـار در تمـام زمينـه هـاي علمـي، فرهنگي و اسلامي؛ 7- ايجاد زمينه هاي مساعد براي مشاركت عامه مردم در امور اجتماعي؛

اسلاید 12: اهداف شماره 4 الي 8 مستخرج از قانون اساسي هستند. 8-توسعه و تحكيم برادري اسلامي و تعاون عمومي بين همه مردم؛ 9-بهبود كمي و كيفـي اخبـار و امـور تحقيقـاتي در سـه بخـش توليـد، گردآوري و توزيع؛ 10-بهبود شاخصهاي كيفيت در بخش؛ 11-توسعه آفرينش هاي فرهنگي و هنري و رونق فرهنگي در جامعه؛ 12-توسعه، تقويت و اعتلاي فرهنگ مكتوب و روابط فرهنگي در كشور، به عنوان مهم ترين عوامل گسترش فرهنگ؛ 13-توسعه و اعتلاي هنر كشور و تحكيم جايگاه اجتماعي آن؛ 14-حفاظت، احيا و معرفي ميراث فرهنگـي كشـور و آثـار و ارزش هـاي فرهنگي انقلاب و دفاع مقدس و بهبـود و گسـترش پـژوهش در ايـن زمينه؛ 15-توسعه و تقويت روابط، مبادلات و همكاري هاي اسلامي و بين المللي در جهت نشر و تبليغ معارف اسلامي، صدور فرهنگي انقلاب و انتقـال مناسب دستاوردهاي سازنده فرهنگي از ديگـر كشـورهاي جهـان بـه داخل كشور؛ 16-گسترش و بهبود بررسي ها و تحقيقات بنيادي فرهنگي و بين المللي و حراست از زبان فارسي و توسعه تحقيقات كاربردي در امور فرهنگي به عنوان پشتوانه اصلي كليه فعاليت ها و برنامه ها؛ 17-توسعه و اعـتلاي پـژوهش، آمـوزش ، رشـد و پـرورش اسـتعدادها و خلاقيتهاي فرهنگي و هنري كودكان و نوجوانان؛ 18-كمك به تبيين صحيح مفـاهيم توسـعه (اعـم از توسـعه فرهنگـي، اقتصادي، صنعتي، بهداشتي، كشاورزي، علمي و. . . ) در جامعه؛ 19- گسترش و پوشش مطبوعـات خبـري و بهبـود نشـريات فرهنگـي وعلمي در جهت اعتلاء آگاهي هاي عمومي و تحكيم پيوندهاي اسلامي و ملي؛ 20- بهبود نظام توليد و توزيع روزنامه، مجله و كيفيت مطالب آنها؛ 21-توسعه و تقويت حوزه هاي علميه و مدارس دينـي كشـور و مـدارسزيرپوشش آنها در خارج از كشور؛ 22-توسعه و بهبود حراست از موقوفات، ترويج سنت نبوي وقـف و امـورخيريه و گسترش فرهنگ و حل معضلات اجتماعي. استراتژي ها -تأكيد بر احياء، رشد و تسري فرهنـگ و ارزش هـاي اسـلامي در روابـط اجتماعي و اعتلاء آگاهي هاي عمومي با عنايت بـه حفـظ همبسـتگي ملي و رعايت تنوع وجوه منطقه اي و بومي و اطلاعات مخاطبان؛ - گسترش مبادلات و همكاري هاي بين المللي، تقويت همبستگي اسلامي در جهان و انتقال دستاوردهاي مناسـب و سـازنده فرهنگـي و علمـي كشورهاي ديگر به كشور؛ - همگاني كردن فعاليت هاي فرهنگي و پرهيز از تفكر دولتي كردن امـورفرهنگي، با تأكيد بر سياست هاي نظارتي و هدايتي؛ - حمايـت از حقـوق فـردي و اجتمـاعي در آزادي بيـان و نشـر اخبـار و اطلاعات.

اسلاید 13: سياست هاي كلي 1- اولويت دادن بـه كودكـان و نوجوانـان و اقشـار و منـاطق محـروم دربرنامه هاي فرهنگي و هنري داخل كشور؛ 2- اولويت دادن به كشورها و مجامع اسـلامي و ايرانيـان در برنامـه هـايفرهنگي و هنري خارج از كشور؛ 3- اولويت دادن به آموزش و تربيت نيروهاي انساني، پرورش استعدادها و خلاقيت ها و نيز طرح هاي حمايتي در مجموعه برنامه هاي فرهنگـي وهنري؛ 4- جلوگيري از كاهش شاخص نسبت ظرفيت هاي موجـود بـه جمعيـت كشور؛ 5- هدايت سرمايه گذاري هـا و مشـاركت هـاي مردمـي در جهـت تـأميننيازهاي عمده بخش؛ 6- سازماندهي و ترويج بازار محصولات فرهنگي و هنري و سـازماندهي وبهره برداري از امكانات فرهنگي دستگاه هاي دولتي غير فرهنگي؛ 7- بازسازي، نوسازي و تجهيز ظرفيت هاي موجود و بهره برداري حـداكثراز آن، به همراه بهره گيري از درآمدهاي حاصل در بخش؛ 8- سازماندهي و هماهنگي تشكيلات، برنامه ها و فعاليت ها بـا عنايـت بـه تمركز در برنامه ريزي و سياست گذاريها؛ 9- تقويت ظرفيت هاي پژوهشي و اطلاعاتي، پايه اي نمودن نظام آماري و برنامه ريزي و ارزشيابي فعاليت ها؛ 10- بازيابي و آموزش نيروي انساني و مديران شاغل در بخش.

اسلاید 14: اهداف كمي و برنامه ها و سياست هاي اجرايي 1- پژوهش، حفظ، احياء و معرفي ميراث فرهنگي كشور؛ 2- گسترش فرهنگ و هنر؛ 3- انجام فعاليت هاي فرهنگي بين المللي؛ 4- پرورش و رشد استعدادهاي فرهنگي و هنري كودكان و نوجوانان؛ 5- خدمات اداري؛ 6- خبرگزاري؛ 7- مطبوعات؛ 8- تبليغات؛ 9- اداره و نظارت بر موقوفات و اماكن مذهبي.

اسلاید 15: اهداف بخش فرهنگ در برنامه دوم توسعه (1378-1374) قانون برنامه پنج ساله دوم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران، بـرخلاف سـاير قـوانين توسـعه كشـور، اهـدا ف و برنامـه هـاي فرهنگي كشور را به صورت مجزا در يك بخش و يا فصل مشخص ذكر نكرده است. با اين حال از مطالعه كل اين قانون مي توان مواد و تبصره هاي مربوط به بخش فرهنگ را استخراج كرد. برنامه دوم توسعه، 16 هدف كلان و كيفـي رادر نظر داشته است كه 2 هدف آن بـه صـورت مشـخص بـه بخـش فرهنـگ مربوط مي شود. اين اهداف عبارتند از: 1- رشد فضايل براساس اخلاق اسلامي و ارتقـاء كمـي و كيفـي فرهنـگعمومي جامعه؛ 2- هدايت جوانـان و نوجوانـان در عرصـه هـاي ايمـان مـذهبي، فرهنـگ خودي، خلاقيت، علم، هنر، فـن و تربيـت بـدني و مناسـبات انسـاني، خانوادگي و اجتماعي، همچنين مشـاركت در صـحنه هـاي فرهنگـي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي.

اسلاید 16: براي تحقق اهداف فوق 32 خط مشي در نظر گرفته شـده كـه 18 خـطمشي براي هدف اول و بقيه براي هدف دوم بـوده اسـت. ايـن خـط مشـي هـا عبارتند از: 1- معرفــي و تــرويج شخصــيت، اخــلاق، افكــار و آثــار حضــرت امــام خميني(ره)؛ 2- سازماندهي و سياست گذاري هماهنگ در امر فعاليت هـاي فرهنگـي ودر زمينه هاي اخلاقي و معنوي جامعه؛ 3- افزايش كمي و كيفي توليد و پخش برنامه هاي صدا و سيما بـه عنـواندانشگاه عمومي كشور؛ 4-گسترش آموزش هاي مستقيم در زمينههاي اخلاقي و معنوي، با توجه به نياز گروه هـاي مختلـف سـني، بـه ويـژه نسـل جـوان و نوجـوان ونيازهاي هر منطقه؛ 5-گسترش فرهنگ و ارزش كار، و شايستگي هاي فردي و اجتمـاعي بـرمبناي مشاركت عمومي؛ 6-پرورش روحيه مسـئوليت پـذيري ، نظـم و انضـباط، تعـاون عمـومي وهمبستگي اجتماعي؛ 7-تشكل و سازماندهي مناسب در تمامي ارگان ها، سازمان ها و نهادهـاي موجود كه به نحوي در امور سياست گذاري، تصـميم گيـري و اجـراي تبليغاتي – فرهنگي كشور فعاليت دارند؛ 8-گسترش فرهنگ قناعت و صرفه جويي، دوري از تجمل گرايي و اسراف و تبذير در بخش هاي عمومي و خصوصـي ، و ارائـه الگوهـاي مناسـب زندگي؛ 9- واگذاري فعاليت هاي اجرايي، فرهنگـي ، هنـري ، ورزشـي بـه مـردم وتقويت مشاركت عمومي با توجه به سياست گذاري و نظارت دولت؛ 10- پرورش روحيه همبستگي ملي، احترام به قانون و ارزش هاي انقلاب اسلامي، حفظ قداست خانواده و تقويـت روحيـه مسـئوليت پـذيري ومشاركت در امور سياسي و اجتماعي؛ 11-همگاني كـردن ورزش و گسـترش فعاليـت هـاي تر بيـت بـدني، بـه خصوص بين جوانان به منظور پرورش جسم و روح و پرباركردن اوقات فراغت عموم مردم؛ 12-توجه ويژه به برنامه ريزي ها و اختصاص امكانات بـه مسـائل تربيـت بدني، و پركردن اوقات فراغت بانوان؛ 13-مشاركت بيشتر زنان و بانوان در امور اجتماعي، فرهنگي، آموزشي و اقتصادي با حفـظ شـئونات خـانواده و ارزش هـاي متعـالي شخصـيت اسلامي زن؛14-بسيج كليه امكانات و دسـتگاه هـاي ذي ربـط در جهـت ريشـه كنـي اعتياد، مبارزه با مفاسد اجتماعي و تهاجم فرهنگي؛ 15-تلاش براي شناخت ترفندها، ابزارها و شـيوه هـاي تهـاجم فرهنگـي دشمن و برنامه ريزي براي مقابله جدي با آن؛

اسلاید 17: 16-توجه به سازماندهي و توسعه فعاليت مساجد بـه عنـوان پايگـاه هـايرشد فضايل اخلاقي و ارزش هاي معنوي؛ 17-تقدم پرورش بر آموزش در امور سياست گذاري، برنامه ريـزي و اجـرادر سطوح مختلف آموزشي و كل جامعه؛ 18-استمرار كمك هاي مستقيم دولـت بـه بخـش فرهنـگ، و تقويـت وتوسعه آن؛ 19-تقويت تفكر و گرايش هاي اسلامي، ايمان مذهبي و ترغيب به عمـلصالح و تشويق به انجام فرايض ديني و تعظيم شعائر مذهبي؛ 20-ترويج رفتار مناسب فردي، خانوادگي و اجتمـاعي و مبـارزه بـا رواجالگوهاي ناهنجار رفتاري ناشي از تراوش فرهنگي بيگانه 21- معرفي ابعاد گونـاگون سـيره اهـل بيـت (علـيهم الصـلوه والسـلام) به عنوان الگوهاي متعالي رفتار فردي و اجتماعي؛ 22- ارتقاء بينش اعتقادي و سياسي در زمينه امامـت و رهبـري جامعـهاسلامي؛ 23- اهتمام به امر پرورش روح خلاقيت، نوآوري در زمينـه هـاي علمـي، فرهنگي و هنري؛ 24- برنامه ريزي براي كشف و پرورش استعدادهاي درخشان و برجسـته ، و هدايت آنها در زمينه هاي مورد نياز كشور و جلوگيري از فرار مغزها؛ 25- آگاه ساختن جوانان نسبت به مواريث غني فرهنگي، اسلامي و ملـي و مبارزه با روحيه حقارت و از خود بيگانگي در برابر فرهنگ غرب؛ 26- تقويت حس خوداتكايي و اعتمـاد بـه نفـس و اغتنـام فرصـت هـاي شغلي؛ 27- تقويت بنيه علمي و تفكر نقادانه، و تشويق به مطالعه و كتابخواني؛ 28- شناساندن دشمنان داخلي و خارجي و تقويت روح مقاومت در برابر تهاجم فرهنگي، مفاسد اجتماعي و بزهكاري؛ 29- برنامه ريزي براي استفاده مطلوب از اوقات فراغت؛ 30- توجه لازم به سـلامت جسـم، نشـاط روح ، حفـظ شـادابي و تـراوت جواني ازطريق توسعه ورزش همگاني؛ 31- ترغيب نسبت به ازدواج و تشكيل خانواده با تسهيل شرايط، تعـديل توقعات، كاهش تشريفات و آگـاهي نسـبت بـه روش هـا و معيارهـاي شرعي در انتخاب همسر و حقوق خانواده؛ 32- ايجاد زمينه هاي لازم جهت مشاركت فعال جوانان در امور سياسـي ، اجتماعي و اقتصادي و تقويت روحيه تعاون و مسئوليت پذيري. علاوه بر اهداف و خط مشي هاي فوق، در برنامه توسعه دوم و در زيرمجموعه ماده واحده اين برنامه،

اسلاید 18: چندين تبصره به بخـش فرهنـگ مربـوط مي شوند. اين تبصرهها و محتواي اصلي آنها به صورت زير است: تبصـره 55- همـاهنگي در تبيـين، تنظـيم، تـدريس و اشـاعه افكـار، آثـار و آرمان هاي حضرت امام خميني(س) و معرفي شخصـيت برجسـتهايشان در داخل و خارج كشور؛ تبصره 56- رشد فعاليت هاي فرهنگي و مقابله با تهاجم فرهنگي؛ تبصره 57- ايفاء نقش فعال در مجامع فرهنگي و خبري جهان؛ تبصره 58- ارتقاء سطح علمي و كارآرايي دست اندركاران برنامه هاي فرهنگي، هنري و ورزشي؛ تبصره 59- توليد و تأمين برنامه هاي تلويزيـوني ، و توسـعه و بهـره بـرداري از شبكههاي تلويزيوني شهرستان ها؛ تبصره 60- پرباركردن اوقات فراغـت دانـش آمـوزان و بالنـدگي نسـل جـوانكشور

اسلاید 19: اهداف بخش فرهنگ در برنامه سوم توسعه(2) (1383-1379) 1-گسترش عدالت اجتماعي و فراهم كردن امكان استفاده عادلانه اقشـارمختلف جامعه از كالاها و خدمات فرهنگي، ورزشي و هنري به منظور ايجاد تعادل و كاهش نابرابري ها (ماده 155)؛ 2-استفاده از توانمندي هاي شوراهاي اسلامي شهر و روستا در انجام امور ديني و فرهنگي (ماده 156)؛ 3-اهتمام ويژه به حل مسائل جوانان، اعتلا و رشد نسـل جـوان كشـور واستفاده بهينه از استعدادها و توانايي هاي اين نسل (ماده 157)؛ 4- زمينه سازي براي ايفاي نقش مناسب زنان در توسعه كشـور و تقويـت نهاد خانواده (ماده 158)؛ 5- اعتلاء معرفت ديني و قرآني و بهره گيري از انديشه هاي والاي حضرت امام خميني(ره) و رهنمودهاي مقام معظم رهبري، حضرت آيـت ا. . . خامنه اي، در تحكيم مباني فكري ارزش هاي انقلاب اسلامي و فرهنگ جهاد و شهادت در جامعه به ويژه در جوانان و نوجوانان (ماده 159)؛ 6- گزارش هـاي پژوهشـي، پايـان نامـه هـا و نـرم افزارهـاي چندرسـانه اي به عنوان »اثر«، مشمول مفاد قانون حمايت حقوق مؤلفان و محققان و هنرمندان مصوب 11/10/84 مي شود (ماده 160)؛ 7- بازسازي سينماها و مجتمع هاي فرهنگي، همچنين ساخت سينماها و مجتمع هاي فرهنگي جديد و تالارهاي نمايش در شهرهايي كه بـيش از پانزده هزار نفر جمعيت دارند (ماده 161)؛ پژوهش ها8- شـناخت تحـولات فرهنگـي جامعـه، افـزايش كـارايي دسـتگاه هـاي فرهنگي، ساماندهي مجموعه فعاليت هـاي مـؤثر بـر فرهنـگ عمـومي جامعه و اعمال نظارت مستمر بر فعاليت هاي فرهنگي (ماده 162)؛ 9-گسترش فضاهاي مذهبي و مساجد (ماده 163)؛ 10-خريد ارز از گردشگراني كه به ايران مـي آينـد و تـأمين ارز آنهـا بـه هنگام خروج (ماده 164) 11-حفظ و حراست از ميراث فرهنگي كشور (ماده 165)؛ 12-مرمت و احياء بافت ها و بناهاي تاريخي (ماده 166)؛ 13-تحقق رهنمودهاي مقام معظم رهبري داير به جهت دهي رسـانه هـابه سمت سالم سازي فضاهاي عمومي در جهت رشد آگاهي ها، فضـاي لاخلاقي، اطلاع رساني صحيح و تحقق سياست هاي كلـي برنامـه سـوم توسعه كشور (ماده 167)؛ 14-واريز عوارض ناشي از وارد و توليـد كـردن گيرنـده هـاي تلويزيـوني رنگي به درآمد عمومي جهت توليد و تأمين برنامـه هـاي تلويزيـوني وتوسعه و بهره برداري از شبكه هاي تلويزيوني شهرستان ها (ماده 168).

اسلاید 20: اهداف بخش فرهنگ در برنامه چهارم توسعه (1388-1384) 1- رونق اقتصاد فرهنگ، افزايش اشتغال، بهبود كيفيت كـالا و خـدمات، رقابت پذيري، خلق منابع جديد، توزيع عادلانه محصـولات و خـدمات فرهنگي، ايجاد بستر مناسب براي ورود به بازارهاي جهاني فرهنـگ وهنر و تأمين فضاهاي كافي براي محصولات فرهنگي (ماده 104)؛ 2- استفاده از توانمندي هاي شوراهاي اسلامي شهر و روستا در انجام امور ديني و فرهنگي، بازسازي سينماها و مجتمع هـاي فرهنگـي، سـاخت ســينماها و مجتمــع هــاي فرهنگــي جديــد و تالارهــاي نمــايش درشهرهايي كه بيش از 000/150 نفر جمعيت دارند، همچنـين تعريـفشاخص هاي فرهنگي و توليد اطلاعات مربوط بـه آنهـا و انـدازه گيـري تحولات شاخصهاي مزبور (ماده 105)(3)؛ 3- تعميق ارزش ها، باورها، فرهنگ معنويـت و حفـظ هويـت اسـلامي – ايراني، اعتلاء معرفت ديني و توسعه فرهنگ قرآني (ماده 106)؛ 4- گسترش فضاهاي مذهبي و مسـاجد ، ضـمن حفـظ اصـل سـاماندهي ساخت و ساز، احياء، تعمير و تجهيز مسـاجد ازطريـق مشـاركت هـاي مردمي و شورا هاي شهري و روستايي (ماده 107)(4)؛ 5- ئزنده و نمايـان نگهداشـتن انديشـه دينـي و سياسـي و سـيره عملـي حضرت امام خميني(ره) و برجسته كردن نقش آن به عنوان يك معيـاراساسي در تمام سياست گذاري هـا و برنامـه ريـزي هـا و تسـري آن درمجموعه اركان نظام (ماده 108)؛ 6- حفظ و شناسـاندن هويـت تـاريخي ايـران و بهـره گيـري از عناصـر ومؤلفه هاي هويت ايراني به ويژه زبان فارسي (ماده 109)؛ 7-رويج فرهنگ صلح، مفاهمه، عدم خشونت و همزيستي مسالمت آميـزميان ملت ها در مناسبات بين المللي و تحقق گفتگو ميان فرهنگ ها و تمدن ها (ماده 110)؛ 8- تقويت نقش زنان در جامعـه و توسـعه فرصـت هـا و گسـترش سـطحمشاركت آنها (ماده 111)؛ 9- تبيين و تقويت جايگاه جوانان در جامعه و اهتمام ويژه به اعتلا و رشد و تعالي نسل جوان (ماده 112)؛ 10- تجلي و توسعه مفاهيم و نمادهاي هويت اسلامي و ايراني در ساختار سياسي، اقتصادي، اجتماعي و علمي و نيز تعامل اثربخش ميان ايـران فرهنگي، تاريخي، جغرافيايي و زباني با رويكـرد توسـعه پايـدار (مـاده113)؛

اسلاید 21: پژوهش ها11- اهتمــام ملــي در شناســايي ، حفاظــت، پــژوهش، مرمــت، احيــا، بهره برداري و معرفي ميراث فرهنگي كشور و ارتقاء تـوان گردشـگري، توليد ثروت و اشتغال زايي و مبادلات فرهنگي در كشور (ماده 114)؛ 12- حفظ و حراست از ميراث فرهنگي و مرمت و احياء بافت ها و بناهاي تاريخي فرهنگي (ماده 115)(5)؛ 13- حمايت از حقوق پديدآورندگان آثار فرهنگي و هنري، امنيت شغلي اصحاب فرهنگ و هنر، و مطبوعات و اهل قلم، همچنـين بسترسـازي براي حضور بـين المللـي در عرصـه هـاي فرهنگـي و هنـري و تنظـيم مناسبات و روابط ميان اشـخاص حقيقـي و حقـوقي مـرتبط بـا امـورفرهنگي و هنري.

اسلاید 22: دستگاه هاي متصدي و مجري امور فرهنگي در برنامه هاي توسعه كشور قانون برنامـه اول توسـعه 9 دسـتگاه عمـده دولتـي را بـه طـور مسـتقيم دست اندركار اجراي بخش فرهنگي برنامه دانسته اسـت . امـا درعـين حـال درمقدمه بخش فرهنگ متذكر شده است: بار اصلي فرهنـگ سـازي بـر عهـده مردم است و از ارتباط و مشاركت سـودمند دولـت و مـردم بهـره مـي گيـرد. مسئوليت دولت، نه آفرينش فرهنگ؛ بلكه فراهم آوردن امكانـات و موجبـات فرهنگ اندوزي و فرهنگ آفريني يا درواقع تسهيل فرهنـگ سـازي و مبـادلات فرهنگي است؛ زيرا فرهنگ ميراث و دستاوردي همگاني است«(6). اين دستگاه ها و سازمان ها عبارتند از: وزارت فرهنگ و ارشـاد اسـلامي و سـازمان هـاي تابعـه آن (خبرگـزاريجمهوري اسلامي ايران، سازمان حج و اوقاف و امور خيريه، سـازمان مـدارك فرهنگي انقلاب اسلامي، سازمان چـاپ و انتشـارات وزارت فرهنـگ و ارشـاداسلامي)، سازمان ميراث فرهنگي كشور، سـازمان تبليغـات اسـلامي، كـانون پــرورش فكــري كودكــان و نوجوانــان و مؤسســه مطالعــات و تحقيقــات فرهنگي. همچنين اين قانون، در بخش فرهنگ از انجمـن آثـار و مفـاخرفرهنگي نيز ياد كرده و صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايـران را در بخشـي مجزا ذكر كرده است. در ساير برنامه هاي توسعه، از دستگاه هاي متولي و مجري فرهنگ به طـور مشخص نامي به ميان نيامده است؛ هرچند در پاره اي موارد، برحسب ضرورت از برخي سازمان ها با ذكر نام ياد شده است. بـه عنـوان مثـال ، در برنامـه دوم توسعه، از صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران و مساجد به عنوان نهادهـاي فرهنگي نام برده شده و يا در برنامه هاي سـوم و چهـارم از برخـي مؤسسـات نظير مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره) به عنوان دستگاهي فرهنگي اسم به ميان آمده است.

اسلاید 23: ارزيابي برنامه ها و اهداف بخش فرهنگ در برنامه هاي توسعه برنامه هاي توسعه كشـور در بخـش فرهنـگ، داراي نقـاط ضـعف و قـوت متعددي هستند كه در زير به پارهاي از آنها اشاره مي شود: 1.اهداف كيفي تعيين شده براي بخش فرهنـگ در برنامـه هـاي توسـعهكشور بسيار كلي، مبهم و متعدد هستند. اگرچه از ايـن ابهـام و كلـي بودن در برنامه هاي اخير تاحدودي كاسته شده است. مروري اجمـالي بر برخي از اهداف كيفي تعيين شده در برنامه اول، نظيـر »پـرورش وتعالي انسان«، »رشد فضايل اخلاقي«، »مبارزه با كليه مظاهر فسـاد وتباهي«، »صدور فرهنگي انقلاب«، »گسترش فرهنگ و حل معضـلات اجتماعي« و غيره نشانگر نوعي آرمـان گرايـي در تـدوين برنامـه هـايبخش فرهنگ است. برنامه هايي كه احتمالاً بايد در طول چهـار سـال محقق شوند. اين موضوع در مورد برنامه هاي دوم و تا حدودي سـوم وچهارم نيز مصداق دارد. پژوهش هاي2.در بسياري از موارد، ميان اهداف كيفي و كمي، همـاهنگي و سـنخيت لازم وجود ندارد. قسمت عمده اي از اهـداف كمـي كـه در برنامـه اول براي بخش فرهنگ در نظر گرفته شده است، نظير احـداث و تكميـل111 باب كتابخانه عمومي، اجراي 20 دوره آموزشي ادبي و انتشاراتي آزاد، انتشار 290 عنوان كتاب، جزوه و پوسـتر در تيـراژ 000/000/1 نسخه، برگزاري 980 نمايشگاه و مجمع فرهنگي داخلي و بين المللي، آموزش كلاسيك انواع رشته هاي هنر 6000 نفر، احداث مجتمع هـاي سينمايي 5 باب، احيا و تعميـر 1640 بنـاي تـاريخي، اجـراي 2800 طرح پژوهشي در زمينه ميراث فرهنگي، فراهم آوردن زمينـه بازديـد000/000/35 نفر از موزه ها و امـاكن تـاريخي، تأسـيس فرهنگسـتان زبان فارسي، تجهيز، تقويت و توسـعه 20 كتابخانـه در خـارج كشـور، تأسـيس 10 مركـز انتشـاراتي بـين المللـي، انجـام آموزشهـاي آزاد فرهنگي و هنري براي 000/000/3 نفر، تأسيس و تجهيز 40 مركـز ومجتمع فرهنگي و هنري، ساخت دستگاه هاي فني خبري، ايجـاد 14 دفتر خارج از كشور جهت اخبار و مطبوعات، تشكيل 20 حوزه هنري در سراسر كشور، انتشار 300 عنوان كتاب و توليد 80 فيلم، شناسايي 18000 مورد وقف ناشناخته و مواردي از ايـن قبيـل، اصـولاً ارتبـاط چنداني با برنامه هاي كيفي ندارند و هيچ الزام منطقي وجود ندارد كه اگر اهداف كمي محقق شوند، اهداف كيفي نيز محقق خواهند شد. لذا اگر اهداف كمي به عنوان شاخص هايي بـراي تحقـق اهـداف كيفـي وسنجش آنها در نظر گرفته شده باشند، مسلماً ارتباط اين دو به خـوبي درك نشده است. بررسي آمارهاي منتشـر شـده از سـوي دولـت، بـه صورت گزارش هاي مربوط به عملكرد وزارتخانـه هـاي مختلـف در هـرسـال و يـا آمـار ارائـه شـده از سـوي مركـز آمـار ايـران (منـدرج در سالنامه هاي آماري)، نشان مي دهد بخش اعظمي از برنامه هـاي كمـي پيش بيني شده در قانون برنامه هاي اول، دوم و سوم محقق شده است. همان گونه كه گفته شد، تحقق اهداف كمي نمي توانـد تضـمين كننـده تحقق اهداف كيفي باشد؛ زيرا اصولاً اهداف كمي در راسـتاي اهـدافكيفي تعريف نشده و ارتباط منطقي بـا آن نـدارد. بـه همـين دليـل،برخي از صاحب نظران چنين نتيجه گرفته اند: »حتي اگر اهداف كمـي ده برابر نيز بيش از پيش بيني برنامه تحقق مـي يافـت ، لزومـاً اهـداف كيفي محقق نمي شد

اسلاید 24: 3.تفاوت هاي قابل ملاحظه اي به لحاظ صوري و شـكلي در چهـار قـانون برنامه توسعه مشاهده مي شود. اين تفاوت ها از آن جهت اهميت دارند كه به برداشت هاي متفاوت از اهداف منجر مي شوند. در قـانون برنامه اول، تعداد قابل توجهي اهداف كيفي در نظر گرفته شده است. برخـي از اين اهداف، اصولاً كيفي نيستند اما بـااين وجـود ، در رديـف اهـدافكيفي ذكر شده اند. به منظور تحقق اين اهداف، تعدادي اهداف كمي و همچنين سياست هايي كه در اصـل بايـد اهـداف كمـي را بـه اهـداف كيفي پيوند مي داد، پيش بيني شدند. قانون برنامه دوم، تفاوت هايي بـاقـانون برنامـه اول داشـت، اولاً فاقـد اهـداف كمـي بـود؛ هرچنـد در پيوست هاي لايحه اين برنامه، از اهداف كمي هم نـام بـرده شـد و دربررسي عملكرد سالانه بخش هاي مختلف، اين اهداف مورد توجه قـرارگرفت. ثانياً، اهداف كلان كيفي و كمي به صورت جداگانه ذكر گرديد و بر حسب بخش ها و زيربخش ها تفكيك نشد و اينكـه چـه تعـداد ازاين اهداف فرهنگي محسوب مي شوند، بيشتر به دريافت پژوهشـگر ازماهيت اهداف بستگي دارد(10). قانون برنامه سوم و چهارم توسعه كشور به لحاظ شـكلي ، بـه يكـديگرشباهت دارنـد و در هـر دو آنهـا، اگرچـه اهـداف بـه صـورت مجـزا ومشخص و با عناوين كيفي و كمي مشخص ن شده اند، اما اهداف كيفـي و كلان با تيتر مشخص ذكر و اهداف خُرد و كمي در زيرمجموعه آنها قرار داده شده اند. . 4. به نظر مي رسد تداوم و استمرار لازم در پيگيـري اهـداف، بـه خصـوص اهداف كيفي، در برنامه هاي توسعه مشـاهده نمـي شـود . بـه اسـتثنايبرنامه چهارم كه 5 ماده و يك بند از مواد و بندهاي قانون برنامه سوم در آن تكرار و بر پيگيري آنها تأكيد شده است، در مجموع نمـي تـوان اهدافي را مشخص كرد كه در هر چهار برنامه ذكر و بر تحقق آنهـا درتمامي برنامه ها تأكيـد شـده باشـد. ايـن موضـوع از آن جهـت داراي اهميت است كه اهداف كيفي به خصوص اگر از جنس فرهنگ باشند، سال ها تحقق آنها به طول مي انجامد و اصولاً نيـاز بـه زمـان طـولاني دارند. شايد دليل اينكه در برنامه هاي توسعه كشور اهـداف مشخصـي به صورت مستمر پيگيري نمي شود، تغيير فضاي حاكم بر برنامه ريزي است كه بـا تغييـر حكومـت هـا و تركيـب نماينـدگان مجلـس تغييـرمي يابد، موضوعات جديد و متفاوتي به عنـوان مسـئله و هـدف مطـرح مي شوند و برنامه ريزان توجهي به اصول و سياست هاي فرهنگي كشور (مصوب 1371 شوراي عالي انقلاب فرهنگي) نمي كننـد . اگرچـه ايـن نكته بدان معنا نيست كه اهداف تعيين شده در برنامه هاي توسعه بايد عيناً تكرار شوند، بديهي است گنجانـدن اهـداف جديـد بـا توجـه بـه تحولات و شرايط جديد جامعه، جزء الزامـات برنامـه ريـزي اسـت امـابحث اين اسـت كـه اهـداف مشخصـي نيـز بايـد در بخـش فرهنگـي برنامه هاي توسعه به صورت مستمر پيگيـري شـوند. متأسـفانه ، عـدم استمرار در برنامه ها و فقدان نگرش بلندمدت به پديده هاي فرهنگـي ، به تصميمات انفعالي و زودگذر در جامعه ايران منجر شده است

اسلاید 25: 5. اهداف تعيين شده براي بخش فرهنگ در برنامه هاي توسعه، علاوه بـرآنكه كلي و مبهم هستند، با واقعيت ها و توانمندي هاي كشورمان نيـزهماهنگي و سازگاري كمتري دارند. برخي از محققان حتي معتقدنـد : برنامه ريزي فرهنگي در ايران تخيلي اسـت ؛ زيـرا در برنامـه ريـزي هـا ، محدوديت هاي احتمالي در شيوه هاي عمل، در ميان مدت و درازمدتبه صورت يك عامل عمده در نظر گرفته نمي شود و اصولاً نظامي براي كشف اين محدوديت ها وجود ندارد. يكـي از مقتضـيات برنامـه ريـزي فرهنگي تخيلي، مشكل نهادي است. براساس ايـن نـوع برنامـه ريـزي ، جريان برنامه ريزي نيز به تبع آن شكل نهادينه پيدا نمي كند. كـاركرداصلي برنامه ريـزي توسـعه فرهنگـي آن اسـت كـه هدفمنـد بـودن وعقلانيت برنامه را در يك دوره طولاني تضمين كند. لذا برنامـه ريـزي توسعه بايد نهادي شود. نهادينه بـودن ، برنامـه ريـزي و سياسـت هـا راپيش مي برد، اما جلوي انتخاب سياست هـاي نادرسـت را نمـي گيـرد . برنامه ريزي تخيلي مانع از اين هدفمندي و عقلانيت استنكته قابل توجه ديگر در اين خصوص آن است كه آنچـه در عمـل اتفـاق مي افتد، در بسياري از زمينه ها متفاوت از آن چيزي اسـت كـه در برنامـه هـا پيش بيني شده است. به عنوان مثال، تقريباً در هر چهار قانون برنامـه توسـعه، يكي از اهداف عمده، پرهيز از دولتي شدن امور مربوط به بخش فرهنگ بود، اما آنچه در عمل اتفاق افتاده است، دولتـي شـدن بخـش فرهنـگ اسـت. در قانون برنامه اول و دوم، دولت بـراي تقويـت بخـش خصوصـي فعـال در امـرفرهنگ، رونق بازار كالاها و خدمات فرهنگي، تقويت استقلال اقتصـادي ايـن بخش و افزايش كمي و كيفي توليدات فرهنگـي ، پرداخـت يارانـه بـه بخـش فرهنگ را در دستوركار خـود قـرار داد و در طـول ده سـال، بـيش از 1000 ميليارد ريال به صورت مستقيم و غيرمستقيم در بخش فرهنگ هزينه كـرد؛اما نحوه پرداخت اين يارانه ها به گونه اي بود كه به نظر نمي رسد اهداف اصلي از پرداخت يارانه تحقق يافته باشـد . در خـلال ايـن دو برنامـه، دسـتگاه هـاي اجرايي جديد با اهداف نو و نانوشته به دستگاه هاي اجرايي موجـود در بخـش فرهنگ اضافه شـدند و عـلاوه بـر آنكـه موجـب گسـترش دوبـاره كـاري هـا وموازي كاري ها شدند، اعتبارات اندك بخش فرهنگ نيز بين تعداد بيشـتري ازدستگاه هاي اجرايي توزيع شد

اسلاید 26: سازمان ها و نهادهاي فرهنگي تحقق اهداف و برنامه هاي فرهنگي هر كشوري، مستلزم داشتن دستگاه ها و نهادهاي اجرايي كارآمد است. بدون سازمان ها و نهادهاي فرهنگي كارآمد و اثربخش، تحقق هيچ برنامه اي، حتي اگر در مطلـوب تـرين شـكل آن تـدوين شده باشد، ميسر نخواهد شد. براي آنكه بتوانيم علت عدم تحقق برنامـه هـاي فرهنگي را مشخص نماييم، علاوه بر برنامه ها و قوانين بخـش فرهنـگ، بايـدسازمان ها و نهادهاي فرهنگي را نيز مـورد بررسـي قـرار دهـيم. لـذا در ايـن بخش، ابتدا سـازمان هـا و نهادهـاي فرهنگـي موجـود در ايـران را شناسـايي خواهيم كرد، سپس نحوه مطالعه اثربخشـي و كـارايي آنهـا را مـورد بحـث وبررسي قرار خواهيم داد و درنهايت نقاط ضعف و اشـكالات آنهـا را بـه بحـث خواهيم كشيد. برخي مطالعاتي كه تاكنون در خصوص سازمان هاي فرهنگي ايران صورت گرفته اند، اين سازمان ها را از زواياي مختلف به چندين دسـته تقسـيم بنـدی نموده اند. احمدي گرجي در تحقيقي كه براي شوراي عالي انقـلاب فرهنگـي در سال 1383 انجام داده است، دستگاه هاي فرهنگي جمهوري اسلامي ايران را به سه نوع تقسيم كرده است: 1- نوع اول، دستگاه هاي فرهنگ محور، كه مخاطبين عام دارند؛ 2- نوع دوم، دستگاه هاي فرهنگ محور با مخاطبين خاص؛ 3- نوع سوم، دستگاه هايي كه مأموريت فرهنگ محـوري ندارنـد، امـا بـه كارهاي فرهنگي نيز مي پردازند. در تقسيم بندي ايشان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سـازمان تبليغـات اسلامي، سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، دفتر تبليغات حـوزه علميه قم و سازمان فرهنگي و هنري شهرداري به عنوان سازمان هاي نوع اول شناخته مي شوند و سازمان ملي جوانان، حوزه هنري، كـانون پـرورش فكـري كودكان و نوجوانان، سازمان دانش آموزي، كانون فرهنگي و هنـري و مسـاجد جزء سازمان هاي نوع دوم محسوب شده و وزارت آموزش و پـرورش ، سـازمان تربيت بدني، آموزش عالي (دانشگاه ها) و دانشگاه آزاد به عنوان سازمان هايي از نوع سوم به حساب مي آيند(14).

اسلاید 27: در تقسيم بندي ايشان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سـازمان تبليغـاتاسلامي، سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، دفتر تبليغات حـوزه علميه قم و سازمان فرهنگي و هنري شهرداري به عنوان سازمان هاي نوع اول شناخته مي شوند و سازمان ملي جوانان، حوزه هنري، كـانون پـرورش فكـريكودكان و نوجوانان، سازمان دانش آموزي، كانون فرهنگي و هنـري و مسـاجدجزء سازمان هاي نوع دوم محسوب شده و وزارت آموزش و پـرورش ، سـازمان تربيت بدني، آموزش عالي (دانشگاه ها) و دانشگاه آزاد به عنوان سازمان هايي از نوع سوم به حساب مي آيند(14). در تحقيق ديگري كه توسط صالح اولياء انجام شده اسـت ، دسـتگاه هـاي فرهنگي براساس معيارهاي زير به چندين دسته طبقه بندي شده اند: 1- سطوح مديريت فرهنگي: بر اين اساس دستگاه هاي فرهنگي به دو دسته راهبردي (شامل شـوراي عـالي انقـلاب فرهنگـي، كميسـيون فرهنگـي مجلس، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان تربيـت بـدني، سـازمان مديريت و برنامه ريزي) و اجرايي تقسيم شده اند؛ 2- تخصيص بودجه؛ 3- زمينه فعاليت يا مأموريت اصلي در بخش فرهنگ؛ 4- حوزه هاي فرهنگي كشور(15)؛ سازمان هاي فرهنگي در ايران را مي توان براساس معيارهـاي ديگـري نيـزتقسيم بندي كرد. در اين تحقيق، ما با معيار اهداف و وظايف مدون در قـانون تشكيل هر دستگاه و عملكرد آنها در مدت فعاليتشان، آنها را بـه سـه دسـته تقسيم بندي خواهيم كرد. 1- سازمان ها و نهادهاي سياست گذار؛ 2- سازمان ها و نهادهاي مجري؛ 3- سازمان ها و نهادهاي ناظر.

اسلاید 28: دستگاهاو سازمانهای فرهنگی ناظردستگاه ها و سازمان هاي فرهنگي مجري دستگاه ها و سازمان هاي فرهنگي سياست گذار شوراي عالي انقلاب فرهنگي نهاد رهبري شوراي نظارت بر صدا و سيما وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي سازمان تبليغات اسلامي سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران سازمان خبرگـزاري جمهـوري اسـلاميايران سازمان اوقاف و امورخيريه سازمان ميراث فرهنگي سازمان ايرانگردي و جهانگردي كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان سازمان حج و زيارت سازمان ملي جوانان سازمان فرهنگي و هنري شهرداري بني اد حف ظ و نش ر ارزش هاي دفاع مقدس دفتر تبليغات اسلامي دفتر تبليغات حوزه علميه قم ستاد امر به معروف و نهي از منكر ستاد اقامه نماز فرهنگستان زبان فارسي كتابخانه ملي شوراي هماهنگي تبليغات اسلامي مؤسســه تنظــيم و نشــر آثــار امــام خميني(ره) سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي نهاد نمايندگي مقام معظـم رهبـري دردانشگاه ها نيروي مقاومت بسيج مركز رسيدگي به امور مساجد دفتر امور مشاركت بانوان شوراي عالي انقلابفرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي سازمان تبليغات اسلامي صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران دستگاه هاي فرهنگي كشور بر حسب نوع فعاليت :

اسلاید 29: چند نكته در خصوص اين تقسم بندي قابل توجه است: 1. اهداف و وظايف برخي سازمان ها به گونه اي است كه نمي توان آنها را به طور مشخص در يكي از دسته بندي هاي مذكور جـاي داد . بـه عبـارت ديگر، براي برخي سازمان ها وظيفه سياست گذاري، اجرايي و نظـارتي با هم درنظر گرفته شده است و لذا تقسيم بنـدي آنهـا بسـيار مشـكلاست؛ 2. برخي نهادها و دستگاه هاي فرهنگي بزرگ، به چنـد سـازمان كوچـك تبديل شده اند؛ نظير وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي كه شامل چندين سازمان است. به دليل اهميت اين سازمان ها، آنها را به طور مجزا ذكـر نمودهايم؛ 3. اسامي برخي نهادها و مؤسسات نظير مؤسسه تنظيم و نشـر آثـار امـام خميني (ره) از آن جهت ذكـر شـده انـد كـه در قـوانين و برنامـه هـاي فرهنگي براساس اهداف تعيين شده براي آنهـا اهميـت ويـژه اي قائـل شده اند و با اسم از آنها ياد شده است؛ 4. عده اي از صاحب نظران، در تقسيم بندي هاي خود برخي از سـازمان هـا، نظير سازمان تربيت بدني را به عنوان سازماني فرهنگي ذكر نموده انـد؛ درحاليكه در تقسيم بندي مذكور - براساس تعريفي كه در گذشـته ازفرهنگ به عمل آمد - امر ورزش در حيطه فرهنگ جاي نگرفته است. لذا سازمان تربيت بدني به عنوان سازمان فرهنگي شناخته نشده است. با توجه به آنچه گذشت، به نظر مي رسد به دليل عـدم شـفافيت قـوانين ومقررات مربوط به حيطه وظايف و اختيارات سازمان ها و نهادهاي فرهنگي در ايران، تقسيم بندي مذكور نمي تواند. تقسيم بندي دقيـق و جـامعي باشـد، لـذا ضرورت دارد تا اين تقسيم بندي را براساس معيارهاي ديگري تكميل نمـاييم. ازاين رو، طبقه بندي ديگري را مي توان براساس تلفيق معيارهـاي مختلـف بـه دست آورد. اين معيارها عبارتند از: 1- آيا فرهنگ، هدف و محور اصلي فعاليت هاي آنها را تشكيل مـي دهـد؟(فرهنگ محور و غيرفرهنگ محور) 2- آيا وظيفه اصلي آنها در حوزه فرهنگ، سياست گذاري است يا وظـايف اجرايي و نظارتي دارند؟ (سياست گذار، مجري و ناظر) 3- آيا مخاطبين آنها قشر خاصي از جامعه هستند يا كـل افـراد جامعـه؟ (عام و خاص)

اسلاید 30: براساس معيارهاي فوق 12گونه سازمان فرهنگي را مي توان شناسايي كرد و به ترتيب اولويت و اهميت آنها را مورد بررسي قرار داد. از اين 12 گونـه ، 6 گونه آن براي اين تحقيق داراي اهميت است كه در جدول زير به آنها اشـاره شده است. مصاديق نوع رديف شوراي عالي انقلاب فرهنگي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، صدا و سـيماي جمهـوري اسـلامي ايـران، سازمان تبليغات اسلامي، دفتر تبليغات اسلامي سازمان هاي فرهنـگ محور سياست گذار بـامخاطبان عام 1ســازمان ملــي جوانــان ، وزارت علــوم، تحقيقــات و فناوري، وزارت آموزش و پرورش، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي سازمان هاي فرهنـگمحور سياست گذار بـامخاطبان خاص 2سازمان فرهنگي و هنري شـهرداري ، بنيـاد حفـظ ونشــر ارزش هــاي دفــاع مقــدس ، ســازمان ميــراث فرهنگي، سازمان ايرانگردي و جهانگردي سازمان هاي فرهنـگمحـ ور مجـري بـ امخاطبان عام 3سازمان حج و زيارت، سازمان خبرگزاري جمهـورياسـلامي ايـران، كـانون پـرورش فكـري كودكـان و نوجوانــان، مؤسســه تنظــيم و نشــر آثــار امــام خمينــي(ره)، ســازمان اوقــاف و امورخيريــه ، نهــاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، نيـرويمقاومت بسيج، مركز رسيدگي به امور مساجد، دفتر امور مشاركت زنان، كتابخانه ملي. سازمان هاي فرهنـگ محـور مجـري بـا مخاطبان خاص 4شوراي عالي انقلاب فرهنگي، نهاد رهبري سازمان هاي فرهنـگ محـــور نـــاظر بـــا مخاطبان عام 5شوراي نظارت بر صدا و سيما سازمان هاي فرهنـگمحـــور نـــاظر بـــا مخاطبين خاص 6انواع سازمان هاي فرهنگي براساس معيار نوع و محور فعاليت ها و مخاطب

اسلاید 31: شش گونه سازمان ديگر نيز مي توان شناسايي كـرد كـه فرهنـگ، محـوراصلي فعاليت هاي آنها نيست؛ بلكه فعاليت هاي فرهنگي بخشي از فعاليت هاي آنها را تشكيل مي دهد. به دليل آنكه پرداختن به تمامي اين سازمان هـا بـراي موضوع اين تحقيق ضرورتي ندارد، از پرداختن به آنها خودداري مي شود. دستگاه هـاي فرهنگـي كشـور را براسـاس معيـار ديگـري نيـز مـي تـوان تقسيم بندي كرد و آن اعتبارات است؛ يعني دستگاه يا سـازماني را مـيتـوان فرهنگي قلمداد نمود كه در رديف هـاي بودجـه بـه عنـوان دسـتگاه فرهنگـي شناخته شود و براساس آن از كمك هاي مالي دولتـي (اغلـب در رديـف هـاي اعتباري ذيل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي) برخـوردار شـود . فهرسـت ايـن دستگاه ها را مي توان در جدول زير مشاهده كرد.

اسلاید 32: عنوان دستگاه رديف عنوان دستگاه رديف انجمنهاي اسلامي دانش آموزي و دانشجويي 23شوراي عالي انقلاب فرهنگي 1ستاد اقامه نماز 24وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي 2سازمان ملي جوانان 25سازمان اوقاف و امور خيريه 3فرهنگستان زبان و ادبيات فارسي 26سازمان حج و زيارت 4دفتر امور مشاركت بانوان 27دفتر تبليغات اسلامي حوزهعلميه قم 5سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلاميايران 28سازمان تبليغات اسلامي 6كتابخانه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي 29حوزه هنري سازمان تبليغاتاسلامي 7سازمان اسناد ملي ايران 30شوراي هماهنگي تبليغاتاسلامي 8كانون هاي فرهنگي بسيج 31مركز خدمات حوزههاي علميه 9ستاد عالي نظارت بر كانونهاي فرهنگيو هنري مساجد 32حوزه هاي علميه خواهران 10بنياد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس 33شوراي عالي حوزه علميه قم 11سازمان ميراث فرهنگي كشور 34سازمان فرهنگ و ارتباطاتاسلامي 12جهاد دانشگاهي 35مجمع جهاني تقريب مذاهباسلامي 13شوراي گسترش زبان فارسي 36مجمع جهاني اهل بيت 14آستان قدس حضرت امام رضا (ع) 37مركز خدمات حوزه علميه قم 15شوراي فرهنگ عمومي 38مركز مديريت حوزه علميه قم 16سازمان مدارك فرهنگي 39كتابخانه آيتا. . . مرعشي نجفي 17ستاد منطقه 2 غرب كشور 40مركز جهاني علوم اسلامي 18كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان 41دانشگاه مذاهب اسلامي 19سازمان ايرانگردي و جهانگردي 42مؤسسه تنظيم و نشر آثار امامخميني (ره) 20مركز رسيدگي به امور مساجد 45كتابخانه ملي 21فعاليتهاي فرهنگي وزارت آموزش و پرورش 46ستاد امر به معروف و نهي ازمنكر 22دستگاه هاي فرهنگي كشور براساس معيار برخورداري از اعتبارات دولتي (1376-1357) گروه پژوهش هاي فرهنگي و اجتماعي

اسلاید 33: پي نوشت هاي فصل اول 1. مستندات برنامه دوم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران، جلد هفتم، سازمان برنامه و بودجه، چاپ اول، 1372، ص 151. 2. مجموعه برنامه سوم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري ا سلامي ايران، اداره كل تدوين و تنقيح قوانين و مقررات رياست جمهوري، چاپ اول، 1379. 3. ماده 105 قانون برنامه چهارم توسعه در واقع شامل مـواد 156 و 161 و بنـد الـف مـاده162 قانون برنامه سوم توسعه مي باشد كه توسط قانون گذار بـراي دوره برنامـه چهـارمتنفيذ شده است. 4. اين ماده نيز تنفيذ ماده 163 قانون برنامه سوم بوده است. 5. اين ماده تنفيد مواد 165 و 166 قانون برنامه سوم توسعه بوده است. 6. قانون برنامه اول توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، سـازمان برنامـه و بودجـه، چـاپاول، 1372. 7. همان. 8. مستندات برنامه دوم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران، جلد يازدهم، سازمان برنامه و بودجه، چاپ اول، 1373، صص 7-1. 9. حسيني، سيد احمد، بررسي تحليلي برنامه اول و دوم توسعه در بخش فرهنگ و مقايسه آن با برنامه سوم توسعه كشور از حيث واقع بيني و اثربخشي، مجله دانشور، شماره 42، دي ماه 1381، ص 41. 10. همان، ص 42. 11. صـالحي اميـري، سـيد رضـا و اسـماعيل كاووسـي، بررسـي علـل فقـدان پوي ايي درسازمان هاي فرهنگي و آموزشي كشور، مجله راهبرد، شماره 42، سال 1385، ص 15. 12. محمدي، مجيد، درآمدي بر جامعه شناسي و اقتصاد فرهنگ در ايران امروز، تهران: نشر قطره، چاپ اول، 1377، صص 233-232. 13. حسيني، سيد احمد، همان، ص 41. 14. احمدي گرجي، حسينعلي، طرح تحقيقاتي تعيين چگـونگي بررسـي و آسـيب شناسـيدستگاه هاي فرهنگي، دبيرخانه شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 1383. 15. اولياء، محمد صالح، و همكـاران، طـرح تـدوين مبـاني ارزيـابي عملكـرد سـازمان هـايفرهنگي، دبيرخانه شوراي عالي انقلاب فرهنگي، زمستان 1384.