اختلالات مصرف مواد

اختلالات مصرف مواد

اسلاید 1: کلیات و مفاهیم پایه اختلالات مصرف موادکارگاه آموزشی مربیان کارشناس سلامت رواناسفند 1393دکتر علیرضا نوروزیروانپزشکاداره پیشگیری و درمان سوءمصرف مواد

اسلاید 2: 2اهداف آموزشی1- آشنایی با اهداف برنامه ادغام2- مفاهیم پایه در اختلالات مصرف مواد3- آشنایی با انواع مواد4- شناسایی و برقراری ارتباط با گروه های هدف5- آشنایی با غربال گری تکمیلی و مداخلات مختصر6- درمان در گروه های سنّی

اسلاید 3: 3عینیات آموزشدر پایان این جلسه شما قادر خواهید بود:1- آشنایی با اهداف برنامه2- نحوه شناسایی و برقراری ارتباط با گروه های هدف را تشریح کنید.3- با مفاهیم پایه و انواع مواد آشنا شوید.4- مهارت لازم برای اجرای غربال گری اولیه پیدا کنید.5- با غربال گری تکمیلی و مداخلات مختصر آشنا شوید.6- با کلیات درمان در گروه های سنی آشنایی پیدا کنید.

اسلاید 4: 4اهداف برنامه ادغامارایه خدمات مبتنی بر شواهد و استاندارد اختلالات مصرف مواد در سه حوزه پیشگیری اولیه، درمان و کاهش آسیب به صورت ادغام یافته در نظام مراقبت های بهداشتی اولیه به منظور ارتقای جامعیت خدمات نظام شبکه و بهبود عدالت در دسترسی به خدمات

اسلاید 5: 5 ده عامل خطرزای برتر بیماری ها در جهان Source: WHO, 20021- وزن کم2- رفتار جنسی غیرایمن3- فشار خون بالا4- مصرف تنباکو5- مصرف الکل6- آب غیربهداشتی 7- فقر آهن8- آلودگی هوا در فضاهای بسته ناشی از سوخت های جامد9- کلسترول بالا10- چاقی

اسلاید 6: براساس آمارهاي رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر يك ميليون و 325 هزار نفر معتاد در كشور هستند كه از اين رقم 91 درصد را مردان تشكيل مي دهند.51% مواد افیونی26% مت آمفتامین (شیشه)بر اساس داده های پیمایش ملی سلامت روان 90-1389 2.1% (2.5-1.7%) جمعیت بزرگسال 64-15 ساله به یک تشخیص فعلی اختلال مصرف مواد (به جز الکل) مبتلا هستند (وزارت بهداشت 1392)1.8% (2.2-1.5%) وابستگی به مواد (به جز الکل)0.5% (0.7-0.3%) سوءمصرف مواد (به جز الکل)ابعاد مشکل در ایران

اسلاید 7: پیمایش ملی سلامت روان (رحیمی موقر 1392)

اسلاید 8: پیماش ملی سلامت روان 90-1389 مصرف سالانه (حداقل یک بار در سال گذشت) مواد غیرقانونی (رحیمی موقر 1392) 4

اسلاید 9: براساس اطلاعات سازمان پزشكي قانوني سالانه درحدود 3 هزار نفر فوت می کنند.شایع ترین علت ابتلا به عفونت اچ آی وی عامل ایدز در کشور اعتیاد تزریقی است به طوری که بیش از 65 درصد از موارد شناسایی شده عفونت در کشور از این طریق به عفونت مبتلا شده اند. مصرف تزریقی مواد در انتشار جهانی ویروس اچ آی وی نقش دارد.10-5 درصد موارد اچ آی وی در جهان در اثر اعتیاد تزریقی منتقل شده است.در آسیا و اروپا بیش از 70 درصد به علت اعتیاد تزریقیاعتیاد تزریقی راه غالب انتقال هپاتیت سی است.9Source: Iran CDC, UNDCP 2004

اسلاید 10: در سال های اخیر ما با یک همه گیری مصرف مواد محرک مواجه بوده ایم. دومین ماده پرمصرف بعد از تریاک مصرف شیشه با عوارض جسمی و روانی شديد مانند جنون، خشونت، رفتارهاي پرخاشگرانه، رفتارهاي مخاطره آميز جنسي، سکته قلبی، سکته مغزی و... همراه است. رفتارهای مخاطره آمیز جنسی متعاقب مصرف مواد محرک و تزریق آن می تواند منجر به بروز موج جدیدی از عفونت ها همچون اچ آی وی در مصرف کنندگان مواد شود.Source: Mansergh et al., 2006

اسلاید 11: علاوه بر خود معتادان سلامت و کیفیت زندگی همسر و فرزندان افراد معتاد نیز در معرض خطر بوده و نیاز به توجه خاص دارد. با در نظر گرفتن بعد خانوار ایرانی 3.6 به معنای آن است که در حدود 5 میلیون نفر جمعیت کشور مستقیماً با اختلالات مصرف مواد درگیر هستند.تخمین شیوع (حداقل یک بار در سال گذشته) بر اساس مطالعه اندازه گیری با روش غیرمستقیم گسترش شبکه ای (بر حسب گروه مواد)مواد افیونی 1594567الکل 1300858مت آمفتامین (شیشه) 439861

اسلاید 12: نقشه بار بیماری ها در ایران (2010) تمام سنین؛ هر دو جنسفرزادفر و همکاران 2010

اسلاید 13: اصطلاحات و تعاریفتشخیص و طبقه بندی روش هایی برای توصیف مشاهدات بالینی در اختیار ما می گذارد و به ما کمک می کند با استفاده از یک زبان مشترک در ارتباطات حرفه ای خود استفاده کنیم.تشخیص و طبقه بندی دقیق در حوزه اعتیاد به دلایل زیر اهمیت زیادی دارد:میزان مصرف مواد در پیوستاری از عدم مصرف تا اعتیاد متنوع است.انواع مختلف مواد واجد پتانسل سوءمصرف وجود دارد.مصرف مواد مختلف عوارض و مشکلات مختلفی ایجاد می کنند.تعیین سطح درگیری و سپس تشخیص دقیق برای تعیین مداخله متناسب اهمیت اساسی دارد.

اسلاید 14: پیوستار مصرف موادعدم مصرفمصرف آسیب رسان Harmful Use سوءمصرف Abuse وابستگی Dependenceاعتیاد Addictionمصرف تفننی Recreational Useمصرف مخاطره آمیزHazardous Use اختلال مصرف موادSubstance Use Disorders

اسلاید 15: ماهیت اختلالات مصرف مواددر قرن نوزدهم مفهوم بندی رایج درباره مصرف افراطی الکل و مواد وجود نوعی نارسایی اخلاقی یا شخصیتی دانسته می شد.پژوهش های عملی در طول قرن بیستم منجر به تغییر دیدگاه دانشمندان به اختلالات مصرف مواد از یک «ضعف شخصیتی» یا «نقص اخلاقی» به یک «بیماری مزمن مغزی» در اواخر این قرن شد. هر چند این دیدگاه هنوز ار سوی جامعه، خانواده ها و بیماران به صورت کامل پذیرفته نشده است.

اسلاید 16: اختلال شخصیتدر اولین ویرایش کتابچه تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-I) منتشر شده در سال 1952اختلالات مصرف مواد ذیل اختلالات شخصیت قرار داشت.در این کتابچه اعتیاد به مواد به طور اختصاصی تعریف نشده، اما در بخش اختلالات شخصیت، اعتیاد را یک علامت اختلال شخصیت در نظر گرفته شده است.در DSM-II منشر شده در 1968 همچنان اختلالات مصرف مواد ذیل اختلالات شخصیت طبقه بندی شده است. ملاک یا تعریف اختصاصی برای اعتیاد تعریف نشده است، و توصیف محدودی در این خصوص ارایه شده است اما در متن عبارتی وجود دارد که «بهترین مدرک مستقیم برای الکلیسم بروز علایم محرومیت است» و برای تشخیص وابستگی به مواد «باید شواهد مصرف عادتی یا احساس واضح نیاز به مصرف ماده» وجود داشته باشد.

اسلاید 17: مفهوم بیماری (Disease Concept)یک سنت متفاوت نگاه به سوءمصرف مواد به عنوان یک فرآیند بیماری واجد مبنای بیولوژیک است به طوری که منجر به واکنش ایدیوسنکراتیک به مصرف شده و سیر طبیعی نسبتاً قابل پیش بینی دارد.این مفهوم مورد استفاده جنبش های خودیاری (self-help) قرار گرفت.در دهه 1940 و 1950 میلادی برخی محققان مفهوم بیماری الکلیسم را مطرح نمودند.

اسلاید 18: در دهه 1960 و 1970 این مفهوم که سوءمصرف مواد ممکن است نمایان گر یک فرآیند بیماری باشد از سوی بسیاری از جوامع حرفه ای مورد قبول نبود.نقش آسیب پذیری ژنتیکی در ابتلا به اعتیاد مورد انکار قرار گرفت و تجمع خانوادگی اعتیاد به عوامل محیطی، ایفای نقش یا بدکارکردی خانواده نسبت داده شد.

اسلاید 19: فرمولاسیون اپیدمیولوژیک و جامعه شناسانهیک سنت دیگر در این حوزه نوعی رویکرد اپیدمیولوژیک و جامعه شناسانه است.این نگرش معتقد است اختلالات مصرف مواد ناشی از افزایش کلی سطح مصرف مواد در جامعه است.در دهه 1950 لدرمان (Ledermann) وجود رابطه بین سطح مصرف الکل در یک اجتماع و شیوع الکلیسم در آن اجتماع را مطرح کرد.

اسلاید 20: سطح مصرف به نوبه خود تحت تأثیر دسترسی، تولید، توزیع، قیمت، فرهنگ مصرف و محدودیت ها و ممنوعیت های مصرف قرار دارد.در این رویکرد خود به خود آسیب پذیری فردی در درجه دوم اهمیت قرار می گیرد و عوامل اجتماعی برجسته می شوند.از دیدگاه ساختارگراهای اجتماعی (social constructivist) مشکلات مصرف مواد مختلف به صورت جداگانه بررسی شده و ارتباط خاصی بین آن ها دیده نمی شود.در این مکتب فکری نگرانی درباره انگ ناشی از برچسب های تشخیصی و استفاده بالقوه از درمان به عنوان ابزار کنترل اجتماعی وجود دارد.

اسلاید 21: اعتیاد به عنوان یک رفتار آموخته شده (Learned Behavior)در دهه 1970 میلادی نظریه شناختی- اجتماعی یک پارادایم نافذ برای توضیح مشکلات مصرف مواد و الکل بود.در این مکتب فکری باور بر این است عوامل مؤثر بر یادگیری رفتارها بر رفتار شروع مصرف مواد و پیشرفت مصرف نقش دارد.تقویت مثبت منجر به تکرار مصرف و تقویت منفی منجر به ترک رفتار می شود.این رویکرد منجر به شکل گیری مجموعه ای از درمان های شناختی، رفتاری برای درمان اعتیاد شد.

اسلاید 22: سندرم بالینیتوصیف مفهوم سندرم وابستگی به الکل توسط ادوارد و گراس (1976) پیشرفت مهمی در درک سوءمصرف مواد بود.مبنای سندرم وابستگی توصیف خصوصیات بالینی کلیدی به نحوی پدیدارشناسانه و غیرنظری (atheoretical) بود.در واقع مشاهده شد تجارب، رفتارها و علایم خاص مرتبط با مصرف مستمر مواد تمایل دارد که تجمع زمانی نشان داده و از سیر نسبتاً قابل پیش بینی پیروی می کند.امتیاز بزرگ این رویکرد آن بود که با مدل های اتیولوژیک مطابقت داشت اما محدود به یک رویکرد نظری خاص نبود.

اسلاید 23: مفهوم سندرم وابستگی به الکل خیلی زود برای توصیف اختلالات مصرف سایر مواد مخدر و روان گردان توسعه یافت.این مفهوم امروزه برای سایر رفتارهای تکراری و اعتیادی همچون قماربازی بیمارگونه یا خرید اجباری نیز استفاده می شود.سندرم وابستگی هسته مرکزی تعریف وابستگی در DSM-IV-TR و اختلال مصرف مواد در DSM-V را تشکیل می دهد.

اسلاید 24: مفهومبیماریضعف اخلاقی/شخصیتیضعف یا نارساییاجتماعی

اسلاید 25: اختلال نوروبیولوژیک (Neurobiological Disorder)مهم ترین پیشرفت در درک ماهیت اختلالات مصرف مواد در زمینه شناسایی فرآیندهای نوروبیولوژیک و پژوهش های ژنتیک بوده است.شواهد بسیاری اکنون در دسترس قرار گرفته که مواجهه مستمر با مواد منجر به بروز تغییرات پایدار و شدید در سیستم های کورتیکومزولیمبیک، استرس و کنترل می شود.

اسلاید 26: این مطالعات نشان می دهد وابستگی به مواد را می توان نوعی نیروی پیشبرنده درونی دانست که باعث اجبار به تداوم مصرف مواد حتی به رغم مواجهه با پیامدهای منفی ناشی از مصرف مواد می شود.مطالعات ژنتیک نشان می دهد فرزندان متولد شده از افراد وابسته به مواد با احتمال بیشتری به این اختلال مبتلا می شوند و این موضوع بیشتر در اثر انتقال ژنتیکی است بیشتر تا عوامل محیطی.

اسلاید 27: تحملمحرومیتکاهش فعالیت های اجتماعی، شغلی یا تفریحیاجزای سندرم بالینی اعتیادمیل دایمیمصرف مقادیر بیش از آن چه مورد انتظار بودهاشتغال ذهنی با تهیهمشکلات پایداز جسمی/روانشناختی

اسلاید 28: مدل سبب شناسی چندعاملی

اسلاید 29: مصرف مواد در قالب یک پیوستار از عدم مصرف تا مصرف در حد اختلال شدید متغیر است.صرف نظر از سطح درگیری با مواد مصرف مواد با مجموعه ای از مشکلات جسمی، روانی و اجتماعی (شامل مشکلات بین فردی، خانوادگی، مالی، شغلی و قانونی) همراه است.مصرف مواد وقتی منجر به اختلال مصرف مواد می شود با مجموعه ای خصوصیات رفتاری، شناختی و فیزیولوژیک همراه است.

اسلاید 30: تشخیص اختلال مصرف مواد در طبقه بندی های تشخیصیشناخته شده ترین طبقه بندی های تشخیصی برای اختلالات مصرف مواد DSM و ICD هستند.در DSM-IV-TR و ICD-10 اختلال وابستگی به مواد در نظر گرفته شده است.در DSM-V تشخیص اختلال مصرف مواد جایگزین سوءمصرف و وابستگی شده است.

اسلاید 31: وابستگی به مواد (Substance Dependence) سه مورد یا بیشتر از موارد زیر:

اسلاید 32: درگیری با مصرف مواد که در سطح وابستگی نباشددر ICD-10 تشخیص مصرف آسیب رسان (harmful use) در مواردی به کار می رود که مصرف مکرر یک ماده منجر به آسیب های جسمی یا روانی برای فرد شده اما ملاک های وابستگی را پر نمی کند.در DSM-IV-TR تشخیص سوءمصرف مواد (Substance Abuse) در مواردی به کار می رود که فرد متعاقب مصرف مکرر یک ماده دچار آسیب ها یا مشکلات اجتماعی شده است.

اسلاید 33: سوءمصرف/مصرف آسیب رسان موادICD-10DSM-IV-TRشواهد روشنی که ماده مصرفی مسئول (یا عامل اصلی) آسیب جسمی یا روانشناختی بوده است شامل قضاوت مختل یا کژکارکردی رفتاری(الف) یکی یا بیشتر از موارد زیر در طول یک دوره دوازده ماهه:(1) مصرف مکرر مواد منجر به نارسایی در ایفای وظایف کاری، تحصیلی یا خانگی می شود(2) مصرف مکرر مواد در موقعیت هایی که از نظر جسمی خطرناک است(3) مشکلات قانونی راجعه مرتبط با مواد(4) تداوم مصرف مواد علیرغم مشکلات پایدار یا راجعه اجتماعی یا بین فردی که به خاطر اثرات مواد ایجاد یا تشدید شده است(ب) هرگز واجد معیارهای وابستگی نبوده است

اسلاید 34: اختلال مصرف مواد(الف) یک الگوی مشکل­آفرین مصرف مواد منجر به نقص یا زجر قابل توجه بالینی، که با وجود حداقل 2 مورد از موارد زیر در طول یک دوره زمانی 12 ماهه تظاهر می­یابد:مواد اغلب در مقادیر بیشتر یا در طول یک دوره زمانی طولانی­تر از آنچه قصد شده مصرف می­شود.تمایل پایدار یا تلاش­های ناموفق برای کاهش یا کنترل مصرف مواد وجود دارد.زمان قابل ملاحظه­ای در فعالیت­های ضروری برای تهیه، مصرف یا بهبودی از اثرات مواد صرف می­شود.وسوسه یا یک میل قوی یا اشتیاق برای مصرف مواد.مصرف راجعه مواد منجر به نارسایی در انجام وظایف نقش اصلی در کار، تحصیل یا خانه می­شود.تداوم مصرف مواد علی­رغم داشتن مشکلات پایدار یا راجعه اجتماعی یا بین­فردی ناشی از یا تشدید شده توسط اثرات مواد.34

اسلاید 35: 7. فعالیت­های مهم اجتماعی، شغلی یا تفریحی به دلیل مصرف مواد کنار گذاشته می­شود یا کاهش می­یابد.8- مصرف راجعه مواد در موقعیت­هایی که از نظر جسمی مضر است.9- تداوم مصرف مواد علی­رغم داشتن مشکلات جسمی یا روان­شناختی پایدار یا راجعه که احتمالاً در اثر آن ایجاد یا تشدید شده.10- تحمل، که به صورت یکی از موارد زیر تعریف می­شود:(الف) نیاز برای افزایش قابل توجه مقادیر مصرف مواد برای دستیابی به مسمومیت یا اثر مطلوب.(ب) کاهش قابل ملاحظه اثر با تداوم مصرف مقادیر ثابت مواد.11- محرومیت، که به صورت یکی از موارد زیر تعریف می­شود:(الف) سندرم محرومیت خاص مواد(ب) مصرف مواد (یا مواد نزدیک به آن) برای تسکین یا اجتناب از علایم محرومیت.35

اسلاید 36: به طور کلی، تشخیص اختلال مصرف مواد بر اساس یک الگوی پاتولوژیک رفتارهای مرتبط با مصرف گذاشته می­شود. موارد پیش­بینی شده ذیل ملاک الف را می­توان به طور کلی ذیل زیرگروه­های مفهومی زیر طبقه­بندی نمود:نقص کنترل: موارد 4-1نقص کارکرد اجتماعی: موارد 7-5مصرف پرخطر: موارد 9-8ملاک فارماکولوژیک: موارد 11-1036

اسلاید 37: بر حسب درگیری با هر یک از کلاس­های مواد (به جز کافئین) یک اختلال مصرف مواد مطرح می­شود. خصوصیت اصلی اختلال مصرف مواد از دست دادن کنترل بر روی مصرف و تداوم مصرف علی­رغم مواجهه با مشکلات سلامتی، خانوادگی، شغلی و قانونی مرتبط است. در اختلال مصرف مواد، مصرف مواد به اولویت اصلی زندگی فرد تبدیل می­شود. در واقع می­توان گفت در اعتیاد مصرف مواد تبدیل به تنها منبع کسب لذّت و رضایت در زندگی فرد می­شود. 37

اسلاید 38: مواد در مغز از طریق سیستم­هایی اثر خود را اعمال می­کند که در اصل برای پاسخ به محرک­هایی طراحی شده­اند که کارشان حفظ بقای گونه محسوب می­شود. در اختلال مصرف مواد رفتارهای موادجویانه برای فرد به صورت غیرعادی «ارزش بقاء» پیدا می­کند. این موضوع فرد را به لغزش و عود تا مدت­ها پس از قطع مصرف مواد آسیب­پذیر می­کند و اساس طبیعت مزمن و عودکننده اختلال مصرف مواد را تشکیل می­دهد. 38

اسلاید 39: سندرم محرومیت از مواد (Withdrawal)به سندرم ناشی از کاهش یا قطع مصرف یک ماده در فرد وابسته به آن ماده سندرم محرومیت گفته می شود.برخلاف ملاک های تشخیصی وابستگی به مواد که برای تمام مواد مشابه است ملاک های تشخیصی محرومیت از مواد برای هر ماده اختصاصی است.به عنوان مثال علایم و نشانه های محرومیت از محرک های شبه آمفتامینی با محرومیت از مواد افیونی و یا محرومیت از داروهای آرام بخش و خواب آور بسیار متفاوت است.در ICD-10 سه نوع محرومیت شناسایی شده که شامل محرومیت ساده بدون عارضه، محرومیت همراه با تشنج، محرومیت همراه با دلیریوم.

اسلاید 40: ICD-10DSM-IV-TRشواهد روشن قطع یا کاهش مصرف مواد بعد از مصرف مکرر و معمولاً طول کشیده و/یا مصرف با دوز بالا آن ماده، یکی از ملاک های اصلی سندرم وابستگیایجاد یک سندرم اختصاصی برای ماده ناشی از قطع یا کاهش مصرف طول کشیده و سنگین آنعلایم و نشانه ها با خصوصیات شناخته شده یک حالت محرومیت از یک یا چند ماده خاص منطبق باشد. علایم جسمی بر حسب نوع ماده مورد مصرف متفاوت است. آشفتگی های روانشناختی (برای مثال اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب) همچنین جزء خصوصیات شایع محرومیت هستند. نوعاً مراجع اظهار می کند علایم محرومیت با مصرف ماده تسکین پیدا می کند.سندرم اختصاصی برای ماده باعث ایجاد دیسترس قابل توجه یا اختلال کارکرد اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه های مهم کارکردی شودحالت ها ناشی از یک اختلال طبی غیرمرتبط با مصرف مواد نبوده و با یک اختلال رفتاری یا روانی دیگر توضیح داده نمی شود.تشخیص افتراقی: برخی علایم محرومیت از مواد می تواند همچنین در اثر سایر وضعیت های روانپزشکی برای مثال اضطراب و افسردگی ایجاد شده باشد.علایم به خاطر یک وضعیت طبی عمومی نبوده و با یک اختلال روانی دیگر بهتر توضیح داده نمی شود.

اسلاید 41: اختلالات مرتبط با مواد به دو دسته کلی طبقه­بندی می­شوند:اختلالات مصرف مواداختلالات القاءشده توسط مواد مسمومیتمحرومیتاختلالات روانی القاء شده توسط موادمصرف مخاطره آمیزمصرف آسیب رسانوابستگیاختلالات مصرف مواد41

اسلاید 42: پیوستار مصرف موادعدم مصرفمصرف آسیب رسان Harmful Use سوءمصرف Abuse وابستگی Dependenceاعتیاد Addictionمصرف تفننی Recreational Useمصرف مخاطره آمیزHazardous Use اختلال مصرف موادSubstance Use Disorders

اسلاید 43: 43مشکلات مرتبط با مصرف مواد (1)اثرات آنی ناشی از مصرف:مسمومیت حادجسمیبیش مصرفیمرگرفتاریتصادفات و آسیبتهاجم و خشونترابطه جنسی قصدناشده و غیرایمنعملکرد کاری کاهش یافتهSource: WHO, 2003

اسلاید 44: 44مشکلات مرتبط با مصرف مواد (2)مصرف مستمر:مشکلات اختصاصی جسمی خطر افزایش یافته بیماری های عفونی اختلالات روان پزشکی اختصاصی مشکلات مالی، خانوادگی، شغلی و قانونیمصرف آسیب رسان/وابستگیعلایم محرومیت پس از کاهش یا قطع مصرف

اسلاید 45: 45خطرات تزریقبه طور کلی: تزریق خطر آسیب ناشی از مواد را افزایش می دهد.خطر بیماری ای منتقل شونده از راه جنسی را افزایش می دهدخطر بیش مصرفی را افزایش می دهدخطر عفونت و آسیب به پوست (برای مثال آبسه) و وریدها را به علت تکنیک پایین تزریق، تزریق مکرر و وسایل تزریق آلوده افزایش می دهد

اسلاید 46: تنوع بالای مواد مخدر و روان گرداننیکوتین (Nicotine)مواد افیونی (Opioids)فن سیکلیدین (PCP)داروهای آرام بخش، خواب آور یا ضداضطرابمواد چندگانه (Polysubstance)مواد دیگر یا ناشناختهالکل (Alcohol)آمفتامین و مواد شبه آمفتامینی (Amphetamines or amphetamine-like drugs)کافئین (Caffeine)حشیش (Cannabis)کوکائین (Cocaine)توهم زاها (Hallucinogen Drugs)مواد استنشاقی یا فرّار (Inhalants or Volatile Drugs)

اسلاید 47: آشنایی با عوارض مرتبط با مصرف انواع موادتنباکومواد افیونیمواد محرکالکلسایر مواد47

اسلاید 48: تنباکواستفاده از محصولات تنباکو عامل اصلی بیماری و مرگ مرتبط با مواد و یک مشکل اصلی سلامت عمومی است. تدخین مستمر انواع تنباکو عامل خطرزا برای شماری ازمشکلات سلامت جدی و طولانی مدت مثل فشار خون بالا، دیابت و آسم است. کودکان کسانی که انواع تنباکو را تدخین می کنند درمعرض خطر افزایش یافته مجموعه­ای از مشکلات مثل عفونت­های تنفسی، آلرژی و آسم هستند. زنان بارداری که سیگار می­کشند در معرض خطر بالاتر سقط، زایمان زودرس و تولد فرزند با وزن کم هستند. 48

اسلاید 49: گرچه بیش­تر مردم تنباکو را به صورت تدخینی مصرف می­کنند، استفاده از انواع تنباکو به روش­هایی به غیر از تدخین مثل جویدن یا انفیه همچنین با خطر افزایش یافته بیماری همراه است. نهایتاً، مواجه با دود تنباکو در محیط (سیگار کشیدن منفعلانه) همچنین خطر این مشکلات سلامت را درمیان کسانی که خودشان سیگار نمی کشند افزایش می­دهد.49

اسلاید 50: 50

اسلاید 51: مواد افیونی 51

اسلاید 52: مواد افیونی مضعف دستگاه اعصاب مرکزی هستند. مواد افیونی غیرقانونی شایع مورد مصرف شامل تریاک، شیره، سوخته، هروئین و... می­شوند. گرچه ترکیبات افیونی همچنین می­تواند توسط پزشک و عموماً برای درمان درد تجویز شود. داروهای افیونی همچون کدئین، دیفنوکسیلات، ترامادول و... اگر با مدت بیشتر یا دوز بیشتر از آنچه پزشک تجویز نموده مصرف شوند، می­توانند منجر به اختلال مصرف مواد افیونی شوند. 52

اسلاید 53: به طور معمول، کسی که به مواد افیونی وابستگی دارد مجبور می شود مقدار ماده مصرفی خود را به تدریج افزایش دهد و در صورت عدم مصرف و یا کاهش مقدار ماده مصرفی، فرد دچار علائم ناخوشایندی می شود که به آن علائم ترک یا محرومیت می گویند.علائم ترک معمولا 6 تا 8 ساعت پس از آخرین نوبت مصرف ظاهر می شود و تا حدود 10 روز باقی می ماند نظیر:دردهای استخوانی و عضلانیدل پیچه و اسهالآبریزش از چشم و بینیبی خوابیبیقراریعصبانیتخمیازه های فراوان53

اسلاید 54: مواد افیونی را می­توان به صورت تدخینی، تزریقِ عضلانی یا وریدی، خوراکی، زیرزبانی یا به صورت شیاف مقعدی استفاده نمود. تزریق منجر به ورود ناگهانی ماده و شروع سریع اثرات ماده افیونی می­شود. این حالت با خطر بالا بیش­مصرفی (اُوردوز) کشنده یا غیرکشنده همراه است. علاوه بر این تزریق مواد افیونی در کشور ما شایع­ترین راه انتقال عفونت­هایی همچون اچ­آی­وی و هپاتیت سی بوده و یک معضل بهداشتی مهم محسوب می­شود.54

اسلاید 55: 55

اسلاید 56: مواد محرک56

اسلاید 57: شایع­ترین ماده محرک مورد مصرف در کشور ما مت­آمفتامین با نام خیابانی شیشه است. مصرف مواد محرک دیگر نظیر قرص اکستیسی و کوکائین با شیوع کمتری دیده می­شود. این دسته از مواد اثرات محرک روانی بر دستگاه اعصاب مرکزی داشته و مصرف آن­ها می­تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات سلامت جسمی و روانی شود. شواهد فزاینده­ای وجود دارد که مصرف محرک­های آمفتامینی به سلول­های مغز آسیب می­رسانند. به علاوه، مصرف طولانی مدت دوز بالای آمفتامین یک عامل خطر برای سوءتغذیه است که آن نیز می­تواند منجر به آسیب دایمی به سلول­های مغز شود. 57

اسلاید 58: بر خلاف این باور غلط نزد برخی مصرف­کنندگان، مصرف مواد محرک نیز همچون مواد افیونی اعتیادآور است به این معنا که مصرف آن بعد از مدتی منجر به اجبار به مصرف می­گردد و فرد علی­رغم مواجهه با مشکلات جسمی، روان­پزشکی، خانوادگی و اجتماعی ناشی از مصرف نمی­تواند مصرف خود را قطع کند.یکی از بارزترین عوارض ناشی از مصرف مواد محرک حالات جنون (سایکوز) القائشده ناشی از مصرف است که خود را با علائم مثبت جنون مثل هذیان و توهم نشان می­دهد.58

اسلاید 59: مصرف مواد محرک با خطر افزایش یافته رفتارهای پرخطر جنسی همراه است به طوری که احتمال ابتلاء به عفونت­های منتقله از راه جنسی همچون سوزاک، سیفلیس و اچ­آی­وی را چندین برابر افزایش می­دهد.مصرف محرک­های آمفتامینی همچنین با شیوع بالای مشکلات اجتماعی شامل مشکلات ارتباطی، مشکلات مالی، مشکلات مرتبط با کار و تحصیل همراه است. نوسان­های خلقی همچنین با مصرف مستمر محرک­های آمفتامینی همراه است و برخی مصرف­کنندگان بدتر شدن مشکلات سلامت روان مثل افسردگی و تحریک­پذیری را در طول زمان گزارش می­کنند.59

اسلاید 60: 60

اسلاید 61: الکلمصرف الکل یک عامل خطرزا برای طیف وسیعی از مشکلات سلامتی بوده و یک علت اصلی بیماری، اُفت کیفیت زندگی و مرگ زودرس است. مصرف الکلی خطر ابتلاء به مجموعه­ای از بیماری­ها است.مصرف الکل همچنین یک عامل مهم برای تصادفات و سوانح در سطح جهانی محسوب می­گردد.مصرف الکل با هر سطحی با بروز مشکلات خانوادگی و اجتماعی همراه است و شامل قطع روابط با خانواده و دوستان و دشواری در حفظ تحصیل و کار می­شود. مصرف الکل در بارداری خطر ناهنجاری­های مادرزادی، مشکلات یادگیری و رفتاری و نقص تکامل مغزی مرتبط است. 61

اسلاید 62: مصرف الکل­های آلوده به متانول عوارض و پیامدهای شدید سلامتی نظیر نابینایی، نارسایی کلیه و مرگ به دنبال دارد. این موضوع اهمیت پرهیز از مصرف الکل در هر سطحی را مطرح می­نماید.در صورت بروز وابستگی فیزیولوژیک متعاقب مصرف مستمر الکل فرد در سطح قطع مصرف دچار علائم و نشانه­های محرومیت می­شود. علایم محرومیت از الکل شامل لرزش، تعریق، اضطراب، تهوع، استفراغ و اسهال، بی­خوابی، سردرد، فشار خون بالا، توهم و تشنج می­شوند. در برخی افراد محرومیت از الکل با عوارض شدید همچون تشنج و بروز حالت سرسام (دلیریوم) خاصی همراه است که به آن دلیریوم ترمنس گفته می­شود. به دلیل این عوارض شدید محرومیت از الکل می­تواند کشنده باشد. 62

اسلاید 63: 63

اسلاید 64: تزریقتزریق مواد خطرناک­ترین طریقه مصرف مواد به حساب می­آید. آسیب­های ناشی از تزریق مواد شامل موارد زیر است:تزریق مواد، خطر وابستگی را افزایش می­دهد. تزریق هروئین با خطر افزایش یافته بیش­مصرفی (اُوردوز) همراه است. برخی مصرف­کنندگان مواد شیشه، آن را به صورت تزریقی استفاده می­کنند. تزریق مواد محرک خطر جنون (سایکوز) ناشی از آن­ را به صورت قابل ملاحظه­ای بالا می­برد.تزریق مواد به پوست و رگ­ها آسیب می­رساند. تزریق مواد باعث ایجاد زخم، خون­مردگی، التهاب و آبسه در محل تزریق می­گردد. تزریق در گردن ممکن است منجر به سکته مغزی شود.اشتراک وسایل تزریق (سرنگ، سرسوزن، ملاقه، فیلتر و... ) باعث انتقال عفونت­های منتقله از راه خون مثل اچ­آی­وی، هپاتیت بی و سی می­شود.64

اسلاید 65: نحوه شناسایی افراد درگیر در مراقبت اولیهشناسایی موارد احتمالی در معرض ابتلاء و مبتلاء به اختلالات مصرف مواد توسط کارشناس سلامت روان و رفتار به چند روش ممکن است اتفاق بیفتد. این روش­ها عبارتند از:غربال­گری اولیه/تکمیلی درگیری با مصرف الکل، سیگار و موادمراجعه فرد با تظاهرات مرتبط با مصرف مواددرخواست کمک از طرف خانوادهدرخواست کمک از طرف خود فرد65

اسلاید 66: غربال­گری مؤثرترین روش برای شناسایی به موقع افراد در معرض خطر ناشی از مشکلات مصرف مواد، به شمار می­رود. کارشناس مراقب سلامت خانواده پس از انجام غربال­گری اولیه درگیری با سیگار، الکل و مواد، در صورتی که پاسخ به سوال 1ب مراجع نیز مثبت باشد، موارد زیر را ملحوظ نمایید:به او اطمینان دهید که علت مراجع وی کاملا محرمانه خواهد ماند.با او بدون حضور دیگران صحبت کنید و همه اصول مربوط به حقوق بیمار را در ارتباط با وی رعایت کنید.فرصت بیان نگرانی ها و احساسات را به فرد بدهید.با استفاده از مطالب ارایه شده در این فصل در خصوص عوارض مصرف سیگار، الکل و مواد وی را آگاه نمایید.او را به مراجعه به پزشک/ کارشناس سلامت روان تشویق کنید.66

اسلاید 67: غربال­گری اولیه درگیری با مصرف الکل، سیگار و مواد در صورتی که با رعایت مهارت­های پایه مشاوره، حریم خصوصی و رازداری انجام شود، می­تواند افراد مصرف­کننده اخیر را به تفکیک نوع ماده شناسایی کند. این غربال­گری باید در فراخوان­های دوره­ای (هر پنج سال) و در افرادی مبتلاء به مشکلات سلامت روان و برخی از مشکلات اجتماعی به صورت موردی انجام گردد.در صورت مثبت شدن غربال­گری اولیه مراجع باید برای غربال­گری تکمیلی به کارشناس سلامت روان ارجاع گردد. 67

اسلاید 68: در مواردی اعضای خانواده به مرکز سلامت شهری مراجعه نموده و برای درمان یک عضو خانواده مبتلاء که از مراجعه درمانی امتناع می­نماید، درخواست کمک می­نماید. مشاوره­های اختصاصی برای اعضای خانواده می­تواند در راغب­سازی فرد مبتلاء به مراجعه مؤثر واقع گردد. در این گونه موارد کارشناس مراقب سلامت خانواده باید فرم غربال­گری اولیه درگیری با مصرف الکل، سیکار یا مواد را برای فرد تکمیل یا به روز نماید و در فرم مربوطه قید نماید که منبع شرح حال اعضای خانواده بوده­اند. اعضای خانواده باید برای ارزیابی بیشتر به کارشناس سلامت روان مرکز ارجاع گردند. متناسب با نتایج ارزیابی، کارشناس سلامت روان مرکز، مداخلاتی را ارائه خواهد داد و یا اعضای خانواده را به پزشک ارجاع خواهد نمود. 68

اسلاید 69: درخواست کمک از طرف خود فرددر صورتی که فردی برای ترک سیگار، الکل یا مواد به مرکز مراجعه نماید، کارشناس مراقب سلامت خانواده باید پس از تکمیل یا به­روزرسانی فرم غربال­گری اولیه او را بر اساس نتیجه و فلوچارت ارئه خدمت ارجاع نماید.69

اسلاید 70: 70منطق غربالگری و مداخله مختصر مشکلات مصرف مواد در جهان گسترده است.مشکلات مصرف مواد با ناتوانی و مرگ و میر قابل توجه همراه است.شناسایی زودرس و مداخله می تواند به کاهش مشکلات مصرف مواد کمک نماید.

اسلاید 71: ما نمی پرسیم و نمی دانیم چه باید کرددر یک مطالعه فقدان آموزش درباره نحوه غربال گری و دادن توصیه یکی از اصلی ترین دلایل درمان گران برای عدم غربال گری معمول برای سوءمصرف مواد بود.برخی دلایل دشواری شناسایی مصرف الکل و مواد عبارتند از:نداشتن مهارت درباره نحوه ارزیابیاحساس خجالتنداشتن مهارت برای برخورد با مشکل در صورت یافتن آنانکار یا عدم همکاری فرد71Edwards, Marshall and Cook, 1997

اسلاید 72: 72غربالگری چیست؟دامنه ای از رویه ها و تکنیک های ارزیابییک ارزیابی اولیه که نشان می دهد آیا احتمال دارد وضعیتی که مورد جستجو است وجود داشته باشدرویه غربالگری شامل یک واقعه منفرد است.Source: SAMHSA, 1994

اسلاید 73: 73فواید غربالگریفرصتی برای آموزش و مداخله مختصرتامین کننده خدمات را از خطرات تداخلات دارویی یا سایر جنبه های درمان آگاه می سازددر افرادی که مصرف مواد دارند، اما مصرف آنها به حد وابستگی نرسیده است، غربالگری اثرات اثبات شده در کاهش رفتارهای پرخطر داردSource: NCETA, 2004

اسلاید 74: 74چرا در مراقبت اولیه غربالگری نماییم؟تامین کنندگان خدمات اولیه معمولاً اولین نقطه تماس با نظام سلامت است.پژوهش ها از تاثیر غربالگری و مداخله مختصر در جایگاه های مراقبت اولیه حمایت می نماید.بیماران انتظار دارند کارکنان مراقبت اولیه:توصیه هایی درباره سبک زندگی تامین نمایند.از آن ها درباره مصرف مواد و الکل سئوال نمایند.Source: WHO, 2003, & NCETA, 2004

اسلاید 75: برخی از مشکلات شایع سلامتی دیده شده در مراقبت اولیه می تواند مرتبط با مصرف مواد بوده یا با مصرف مواد بدتر شود.غربالگری مصرف مواد اطلاعات مهمی برای تشخیص و درمان مشکلات سلامتی مراجعان در اختیار کارکنان مراقبت اولیه قرار می دهد.75

اسلاید 76: 76آزمون غربالگری درگیری در مصرف الکل، سیگار و سایر مواد (ASSIST)تدوین شده توسط سازمان جهانی بهداشت8 پرسش درباره الکل، تنباکو و مواد غیرقانونی (شامل مصرف تزریقی مواد)اطلاعاتی درباره مصرف خطرناک، زیان بار یا وابستگی می دهد (شامل مصرف تزریقی مواد) تدوین شده برای جایگاه مراقبت های اولیهفقط مصاحبهمطالعه بین فرهنگی در 8 کشورSource: WHO, 2003

اسلاید 77: 77نکاتی برای غربالگریاز یک رویکرد انگیزشی و به دور از داوری استفاده نمایید.از زبان انگ زننده اجتناب نمایید.پرسش های غربال گری را در بستری از ارزیابی وسیع تر از وضعیت سلامتی قرار دهید.

اسلاید 78: 78تقویت دقت خودگزارشی خودگزارشی دقیق تر خواهد بود، وقتی بیماران ...اطمینان مراجعان از نظر رازداری جلب شود.در جایگاهی مصاحبه می شوند که صداقت در گزارش دهی را تشویق می نماید.با پرسش هایی روشن و عینی مورد ارزیابی قرار می گیرند.درباره علت پرسیدن پرسش ها توضیح داده شود.مرتبط با غربالگری خدماتی در دسترس باشد.Source: Babor 1990, 2000

اسلاید 79: 79غربالگری اولیه درگیری با مصرف سیگار، الکل و مواد

اسلاید 80: 80آزمون غربالگری درگیری در مصرف سیگار، الکل و سایر مواد (ASSIST)ASSISTپرسشنامه غربالگری مختصر تدوین شده برای مراقبت اولیهتمام مواد شامل تنباکو، الکل و سایر مواد را در بر می گیرد.به درمانگران برای شناسایی بیمارانی که مصرف در حد خطر متوسط یا بالا به مواد دارند کمک می نماید. در غربال گری اولیه صرفاً تجربه مصرف مواد در طول عمر و سه ماه اخیر پرسیده می شود.

اسلاید 81: 81ASSISTیادگیری استفاده از ابزار غربالگری ASSIST

اسلاید 82: 82معرفیASSIST (1)رویکردی غیرمواجهه ای به کار بگیریدمقصود از غربالگری را توصیف نمایید«بسیاری از مواد و داروها می توانند سلامت شما را متاثر سازند. برای من مهم است که اطلاعات دقیقی مصرف مواد گوناگون توسط شما داشته باشم تا بتوانم به شما کمک کنم.»بر دوره زمانی تاکید نمایید:«پرسش های زیر درباره تجربه شما در مصرف الکل، محصولات تنباکو و سایر مواد در طول عمر و در 3 ماه گذشته است.»Source: McGree, 2005

اسلاید 83: 83معرفی ASSIST (2)توضیح دهید که چه موادی را ثبت می کنید.«برخی از داروهای فهرست شده ممکن است توسط پزشک تجویز شده باشد. در این مصاحبه ما داروهای تجویزشده توسط پزشک را ثبت نمی کنیم. گرچه اگر شما این داروها را به دلایلی جز آن چیزی که برای آن تجویز شده است، یا به دفعات بیشتر یا با دوز بیشتر مصرف می کنید به من اطلاع دهید.» بر رازداری تاکید نمایید«ما علاقمند هستیم که از مصرف مواد گوناگون توسط شما با خبر شویم، اما اطمینان داشته باشید که اطلاعاتی که شما به ما می دهید کاملاً محرمانه خواهد بود.»Source: McGree, 2005

اسلاید 84: کارت پاسخ (فهرست مواد)

اسلاید 85: 85پرسش 1الف: مصرف در طول عمرپرسش یک-الف- در طول زندگی خود، تاکنون کدام یک از مواد زیر را امتحان کرده اید؟ (فقط مصرف غیرطبی)خیر(0)بله (3)درباره تمام مواد سئوال فرماییدهر گونه مصرفی را ثبت نمایید (حتی اگر فقط یک بار آزمایش کرده باشد)بررسی کنید: حتی در یک مهمانی هم نبوده؟اگر پاسخ به تمام مواد «خیر» است، مصاحبه را تمام کنید.Source: Humeniuk, 2005

اسلاید 86: 86مصرف در 3 ماه قبلپرسش یک-ب- در طول 3 ماه گذشته، کدام یک از مواد زیر را استفاده کرده اید؟ (فقط مصرف غیرطبی)بلهخیرپرسش 1ب: مصرف اخیر

اسلاید 87: 87

اسلاید 88: در صورت پاسخ مثبت به هر یک از گروه­های مواد در پرسش 1الف، پرسش 1ب را بپرسید.در صورت پاسخ مثبت به هر یک از موارد، از مراجع تشکر نموده و او را برای غربال­گری تکمیلی به کارشناس سلامت روان یا پزشک مرکز ارجاع دهید.در صورت پاسخ منفی به تمام موارد، از مراجع تشکر نموده و بازخورد متناسب ارایه دهید.88

اسلاید 89: 89دستیابی به پاسخ­ها صحیح در غربال­گری اولیه درگیری با مصرف الکل، سیگار و مواد نیاز به زمان و ایجاد ارتباط مؤثر و اعتماد بین جمعیت تحت پوشش و کارشناس مراقب سلامت دارد. هدف اولیه در شروع غربال­گری اولیه درگیری با مصرف الکل، سیگار و مواد دستیابی به پاسخ­های صحیح و دقیق نبوده، بلکه انتقال این پیام به مراجعان است که مصرف مواد پیامدهای منفی جدی بر سلامت آنها داشته و نظام مراقبت­های بهداشتی نسبت به آن حسّاس بوده و آمادگی دارد در این ارتباط به ایشان کمک نماید.

اسلاید 90: با تشکر از توجه و حوصله شما!