اقتصاد مقاومتی

اقتصاد مقاومتی

اسلاید 1: کارگاه اقتصاد مقاومتیسید مهدی معلمیمرداد 1395

اسلاید 2: رئوس مطالب1- چیستی اقتصاد مقاومتیکلیاتی در باب تحریم اقتصادیمفاهیم مرتبط با اقتصاد مقاومتیریشه­های مفهوم اقتصاد مقاومتی در آموزه های اسلامی2- شاخص های اقتصاد مقاومتیشاخص های تاب آوریشاخص های آسیب پذیری

اسلاید 3: رئوس مطالب3- مروری بر سیاست های کلی اقتصادی مقاومتی4- راهبردهای اقتصاد مقاومتی راهبردهای مقاومتی در فضای کسب و کارجایگاه اصل تعاون در اقتصاد مقاومتی اقتصادی مقاومتی در حوزه رفاه اجتماعی

اسلاید 4: چیستی اقتصاد مقاومتی

اسلاید 5: کلیاتی در باره تحریم اقتصادی تعریف تحریم اقتصادیانواع تحریم اقتصادیاثر بخشی تحریم­های اقتصادیهزينه‌هاي تحريم اقتصادیتاریخچه استفاده ابزاری از تحریم اقتصادیتحریم اقتصادی جمهوری اسلامی ایران

اسلاید 6: تعریف تحریم اقتصادی«تحریم» فعالیتی است که به وسیله یک یا چند بازیگر بین‌المللی (مجری تحریم)، علیه یک یا چند کشور دیگر (هدف تحریم)، به منظور مقاصد سیاسی، بااهداف محروم ساختن آنها از انجام برخی مبادلات یا وادار ساختن آنها به پذیرش هنجارهایی معین و مهم (از دید مجریان تحریم)، اعمال می‌شود.SanctionHaidar, J.I., 2015.Sanctions and Exports Deflection: Evidence from Iran, Paris School of Economics, University of Paris 1 Pantheon Sorbonne, Mimeo

اسلاید 7: انواع تحریم اقتصادیتحريم‌هاي اقتصادي عمدتاً از دو طريق اعمال مي‌شود. تحريم تجاري و تحريم مالي. تحريم تجاري كه با محدود كردن يا قطع كردن انواع روابط وارداتي و صادراتي همراه مي‌شود. در تحريم مالي محدوديت و تضييقات و فشارهايي بر روابط مالي كشور هدف اعمال مي‌شود. يعني سرمايه‌گذاري، تأمين مالي و معاملات مالي كشور تحت فشار قرار مي‌گيرد.

اسلاید 8: انواع تحریم اقتصادیتقسيم‌بندي ديگري مي‌توان از جهت «منشأ» تحريم نيز در نظر داشت. اول تحريم يك جانبه، در اين نوع كشور فرستنده تحريم براساس تصميم يكطرفه خود تحريم را اعمال مي‌كند. دوم تحريم چند جانبه كه از سوي چند كشور عليه كشور هدف صورت مي‌گيرد. سوم تحريم سازمان ملل است كه به وسيله شوراي امنيت اعمال مي‌شود.

اسلاید 9: اثر بخشی تحریم­های اقتصادیاز آنجا كه در تحريم يك طرفه، فقط يك كشور روابط تجاري و مالي خود را با كشور هدف محدود مي‌كند، در نهايت اين تحريم آثار سوء كمتري خواهد داشت. ميزان اين اثرگذاري به نفوذ اقتصادي كشور فرستنده تحريم در كشور هدف بستگي دارد. به طور مثال اگر كشوري مانند آمريكا بر كشوري مانند كانادا كه در حد 80 درصد روابط تجاري‌اش وابسته به آمريكاست تحريم اعمال كند بدون ترديد كشور كانادا به شدت تحت تأثير قرار خواهد گرفت وبه اوضاع وخيمي دچار مي‌شود. اما اگر سهم معاملات اقتصادي آمريكا با كشوري مثلاً حدود 15درصد باشد، تحريم يك جانبه كاري از پيش نخواهد برد.البته در سطح كشور تحريم‌شده، ميزان افزايش هزينه‌ها به ميزان وابستگي آن كشور به طرف تحريم‌كننده بستگي دارد.

اسلاید 10: اثر بخشی تحریم­های اقتصادیدر تحقيقي كه در خصوص اثربخشي تحريم‌هاي اقتصادي صورت گرفت، اين نتيجه اعلام شد كه 176 مورد تحريم اقتصادي از سال 1914 تا 1990، صورت گرفته كه حدود 66درصد آن موفق نبوده و 34درصد بقيه هم فقط نسبتاً موفق بوده‌‌اند.اين آمار نشان مي‌دهد كه تحريم‌هاي اقتصادي در ذات خود موفقيت نداشت.از سال 1973 تاكنون هم 24درصد تحريم‌هاي اقتصادي نسبتاً موفق ارزيابي شده است. تنها مواردي كه در تاريخ تحريم‌هاي اقتصادي از آنها به عنوان نمونه‌هاي موفق نام برده مي‌شود، تحريم‌هايي است كه عليه آفريقاي‌جنوبي يعني رژيم نژادپرست آفريقاي جنوبي و رژيم نژادپرست رودزيا (در كشور زيمبابوه) صورت گرفت. غير از اين دو مورد در تاريخ تحريم‌هاي اقتصادي، مورد عراق در اين اواخر مثال زده مي‌شود. در آفريقاي جنوبي هم تحريم اقتصادي موجب نشد كه يك حكومت سياه‌ پوست برسر كار بيايد اما فشارهاي زيادي به رژيم آن كشور وارد كرد.

اسلاید 11: اثر بخشی تحریم­های اقتصادیبديهي است كه آثار و هزينه‌هاي تحريم چند جانبه نسبت به تحريم يك جانبه مي‌تواند بيشتر باشد. به ویژه تحريم شوراي امنيت سازمان ملل كه به صورت همه جانبه صورت مي‌گيرد و براي اعضاي سازمان ملل لازم‌الاجراست و بعد حقوقي و قانوني هم دارد.

اسلاید 12: هزينه‌هاي تحريم اقتصادیهزينه‌هاي تحريم اقتصادي بسته به نوع تحريم متفاوت است چنانچه تحريم به صورت يك جانبه از سوي يك كشور انجام شود اثر بخشي تحريم كمتر و به همين نسبت چنانچه از سوي چند كشور يا از سوي شوراي امنيت سازمان ملل اعمال شود اثربخش تر است. همانطور كه اشاره شد تحريم هاي همه جانبه شوراي امنيت بسيار نادر است. ولي چنانچه اعمال گردد تاثير آن بسيار جدي است در واقع نبايد تحريم هاي يك جانبه را از نظر هزينه با تحريم هاي شوراي امنيت مقايسه كرد.

اسلاید 13: هزينه‌هاي تحريم اقتصادیدر تحريم‌هاي يك جانبه هزينه واردات و صادرات افزايش مي‌يابد و كالاهاي صادراتي قدرت رقابت خود را از دست مي‌دهند و واردات نيز گران‌تر مي‌شود و در نتيجه با مقدار معيني سرمايه كالاي كمتري وارد كشور مي‌شود. در صورتي كه تحريم ادامه بر تخصيص منابع تاثير منفي نهاده، در نتيجه ساختار اقتصاد آسيب خواهد ديد. در بخش مالي نيز تحريم باعث افزايش نرخ بهره و افزايش هزينه‌هاي تامين مالي ميان مدت و بلند مدت نه تنها دشوارتر، بلكه حتي در برخي موارد اساسا قطع مي‌شود.

اسلاید 14: هزينه‌هاي تحريم اقتصادیهزينه‌هاي ديگر تحريم اقتصادی بدين قرارند: 1- وقت و انرژي كشور هدف تلف مي‌شود. در واقع براي تغيير جهت تجارت و مناسبات مالي وقت زيادي بايد صرف شود كه خود داراي هزينه است. 2- تحريم سبب نوعي بلا تكليفي در اقتصاد شده سرمايه گذاران داخلي و خارجي را براي انجام سرمايه‌گذاري وادار به تامل و صبر مي‌كند. در اين زمان سرمايه گذاران به مناطق ديگر جذب مي‌شوند و كشور هدف از رقابت در جذب سرمايه‌گذاري باز مي‌ماند.

اسلاید 15: هزينه‌هاي تحريم اقتصادی3- كشورهاي مختلف كه در تحريم شركت نكرده‌اند با ترديد به فضاي سرمايه‌گذاري نگاه مي‌كنند و با اكراه به سرمايه‌گذاري مي‌پردازند. بسياري از شركت هايي كه با كشور تحريم كننده داراي روابط اقتصادي هستند از تيره شدن روابط خود با آن كشور نگران مي‌شوند و حتي‌المقدور از انجام سرمايه‌گذاري خودداري مي‌كنند. اينان حتي اگر خطر سرمايه‌گذاري را نيز بپذيرند هزينه هنگفتي را براي آن در نظر مي‌گيرند. 4- ريسك تجارت و سرمايه‌گذاري بالا مي‌رود و هزينه‌هاي هرگونه تامين مالي نسبت به ميانگين جهاني و منطقه‌اي افزايش مي‌يابد. اين امر موجب اتلاف منابع مالي مي‌گردد.

اسلاید 16: هزينه‌هاي تحريم اقتصادی5- چنانچه كالاي اصلي كشور هدف مورد تحريم قرار گيرد ضربه بر اقتصاد كلان آن كشور بسيار سنگين خواهد بود. 6- فضاي رواني منفي براي فعاليت‌هاي اقتصادي موجب كاهش سرمايه‌گذاري، كندي رشد و افزايش تورم مي‌گردد.

اسلاید 17: هزينه‌هاي تحريم اقتصادی امروزه در دنيا هيچ كشوري فقط به منابع داخلي خود به عنوان عوامل توليد تكيه نمي‌كند بلكه حساب ويژه‌اي روي منابع بين‌المللي به منظور افزايش قدرت توليد باز كرده و سعي مي‌كند تا چند برابر منابع داخلي خود از منابع خارجي استفاده كند در اين صورت اولين اثر كلان تحريم كاهش منابع بين‌المللي و غيرداخلي است يعني عوامل توليد خارج از مرزها وارد اقتصاد داخلي يك كشور نمي‌شود.

اسلاید 18: تاریخچه استفاده ابزاری از تحریم اقتصادیاگر چه تاریخ تحریم به دوران‌های کهن باز می‌گردد مانند تحریم شدن پیامبر اکرم (ص) و یارانشان در شعب ابی طالب؛ ولی به سبب افزایش ارتباط دولت‌ها در تاریخ معاصر جهان، تحریم‌های معروف در دوره کنونی به ظهور پیوسته است.در فاصله جنگ جهاني اول تا سال 1990، يعني در طول نزديك به 75 سال، در مجموع 115 تحريم اقتصادي عليه كشورهاي مختلف تصويب و به اجرا گذاشته شد كه بطور متوسط برابر است با 1.5 تحريم در سال. اما از سال 1990، تعداد تحريم هاي اقتصادي به شدت افزايش يافته است.

اسلاید 19: تاریخچه استفاده ابزاری از تحریم اقتصادیاز سال 1990، به دنبال فروپاشي اتحاد شوروي و پايان جنگ سرد، كاربرد سياست تحريم اقتصادي به شدت افزايش يافته است. دولت آمريكا بزرگترين سهم را در كاربرد سياست تحريم اقتصادي داشته است. در مجموع، دوسوم تحريم هاي اقتصادي جهان توسط دولت آمريكا اعمال گرديده است.

اسلاید 20: تاریخچه استفاده ابزاری از تحریم اقتصادیشايان توجه است كه به دنبال فروپاشي اتحاد شوروي و پايان جنگ سرد، سهم آمريكا در تحريم هاي اقتصادي جهان به شدت افزايش يافته است. طي دوره 1918- 1990 دولت آمريكا مسئول 77 مورد از كل 115 تحريمهاي اقتصادي جهان، يعني 67% كل تحريم‌ها بود. طي دوره 1990-1999 سهم آمريكا در كل تحريمهاي اقتصادي جهان به 92% افزايش يافت. تنها در دوره اول رياست جمهوري آقاي كلينتون دولت آمريكا 61 تحريم اقتصادي را عليه 35 كشور جهان، با جمعيتي بالغ بر 2.3 ميليارد نفر، يعني 42% كل جمعيت جهان و 790 ميليارد دلار صادرات، يعني 19% صادرات جهان، به اجرا گذاشت.

اسلاید 21: تاریخچه استفاده ابزاری از تحریم اقتصادیاهداف گوناگون اين تحريم ها عبارت بودند از: جلوگيري از نقض حقوق بشر: 22 موردمبارزه با تروريسم بين المللي: 14 موردمنع گسترش سلاح هاي هسته اي: 9 موردحمايت از حقوق كارگران: 6 موردحفظ محيط زيست: 3 مورد جلوگيري از گسترش مناقشات و جنگ هاي داخلي: 7 مورد.

اسلاید 22: تحریم اقتصادی جمهوری اسلامی ایراننخستين تحريم جامع سراسري عليه ايران در دوران معاصر، تحريم بريتانيا عليه ايران بمنظور واكنش در برابر انتخاب دكتر محمد مصدق به وزارت بود كه هدف ملي سازي صنعت نفت را دنبال مي‌كرد. اولين قطعنامه شوراي امنيت عليه ايران در زمان نخست وزيري محمد مصدق و بمنزله واكنش عليه ملي شدن صنعت نفت ايران صادر شد. آمريكا نيز در سال ۱۹۸۰ تحريمات اقتصادي وسيعي را در واكنش به تصرف سفارت آمريكا در تهران عليه ايران وضع نمود. در سال ۱۹۹۵، بيل كلينتون رئيس جمهور وقت آمريكا اقدام به وضع تحريم‌هايي نمود كه به موجب آن شركت‌هاي نفتي آمريكايي از سرمايه‌گذاري در طرح‌هاي نفت و گاز ايران منع شده بودند. همچنين روابط بازرگاني با ايران نيز يك‌جانبه قطع گرديد.

اسلاید 23: تحریم اقتصادی جمهوری اسلامی ایراناز سال 2001، دو پديده نسبتا جديد در عرصه سياست تحريم اقتصادي پديدار گشته است: نخست، پيدايش و گسترش تحريم اقتصادي عليه افراد و سازمانهاي غير دولتي؛ دوم، گسترش فزاينده تحريم هاي هوشمند.

اسلاید 24: تحریم اقتصادی جمهوری اسلامی ایرانپس از این تحریم­ها، از سویی ميزان درآمد ارزي از صادرات بسيار كم شده و آسیب­هایی وارد ساخت. از سوي ديگر اين تحريم كاري كرده است كه زمينه توليد در داخل كشور در زمينه كشاورزي و فناوري تا حدودي بالا رود. يعني وقتي قطعه مورد نظر از خارج وارد كشور نشود نيروي ايراني سعي در تأمين خود با ساخت مشابه آن نموده است. و اين تا حدودي براي توليد ناخالص داخلي بسيار خوب بوده است.

اسلاید 25: تحریم اقتصادی جمهوری اسلامی ایرانبا این همه باید توجه داشت که به صورت تاریخی از قبل از انقلاب اسلامی، بخش واقعی اقتصاد ایران به شدت وابسته با تجهیزات و مواد اولیه خارجی بوده است.در نتیجه هر وسيله‌ كه از خارج تهيه مي‌شود بهنگام خرابي مستلزم دستورالعملهاي خاصي از جانب كشور سازنده است اين باعث هدر رفتن وقت، و انرژي در كارخانه‌هاي توليدي مي‌شود و تا زماني كه اين مشكل حل شود مسلماً هزينه‌ و ضرر زيادي طلب مي‌كند. از زمانی كه تحريم‌ها بر ايران تجديد شده است نه تنها صادرات به كشورهاي ديگر محدود شده بلكه باعث نارضايتي مردم از وضعيت و كمبود دريافتي ارزي براي تأمين منابع مالي شده است.

اسلاید 26: تحریم اقتصادی جمهوری اسلامی ایرانبدین ترتیب، تحریم های اقتصادی در ایران، باعث ركود در توليد در جهت صادرات شده است، و به اين واسطه، بازارهاي ايران از رقابت در بازارهاي خارجي عقب افتاده و در يك نوع تله اقتصادي باقي‌مانده‌اند. گر چه اين تحريم‌ها باعث شده در بعضي زمينه‌ها مثل دارو، كشاورزي، فناوري، توليد تا حدودي پيشرفت كنيم ولي اگر بخواهيم به پيشرفت مطلوب (مطابق سند چشم انداز) دست يابيم لازم است كه با بقيه‌ بازارها در تماس باشيم.

اسلاید 27: مفاهیم اقتصادی مرتبط با تحریم اقتصادیاقتصاد منزویاقتصاد ریاضتیاقتصاد درونزااقتصاد موازیاقتصاد ترمیمیاقتصاد دفاعیاستقلال و خود کفایی اقتصادیالگوی اقتصاد مقاومتی

اسلاید 28: ضرورت مفهوم شناسی در اقتصاد مقاومتیامروزه جمهوری اسلامی در حوزه‌های اقتصادی خود با مسائل یا مفاهیمی مواجه است که به هیچ عنوان تاکنون چه در عرصه‌ی نظر و در کتاب‌های درسی و چه در عرصه‌ی عمل و تجارب بشری مشابه و مابه‌ازای واقعی نداشته است. بنابراین خود انقلاب اسلامی مکلّف به نوآوری و ابتکار و نظریه‌پردازی و الگوسازی در این عرصه‌های جدید اقتصادی است. هر کشوری که عَلم استکبارستیزی را برپا کند نیازمند چنین الگوهایی است. یکی از این مفاهیم، «اقتصاد مقاومتی» است.

اسلاید 29: ضرورت مفهوم شناسی در اقتصاد مقاومتیاگر تمام دانش انباشته و کتاب‌های مرسوم اقتصادی دنیا را مطالعه کنید، نظریه یا تجربه‌ای مدون و مکتوب درباره‌ی اقتصاد مقاومتی نخواهید یافت. در تمام متون و کتاب‌های اقتصاد، هیچ پیشینه‌ای نظری یا عملی از تحریم بانک مرکزی نخواهید دید و از آن‌جا که این امر تاکنون سابقه نداشته، چگونگی واکنش به آن هم امری بدیع است. حتی اگر مطالعاتی هم در این باره صورت گرفته باشد، در طبقه‌بندی‌های محرمانه و امنیتی قرار گرفته و امکان دسترسی به آن برای کارشناسان معمولی وجود ندارد. نتیجه اینکه اقتصاددان انقلاب اسلامی نمی‌تواند از نظریه‌های متداول برای حل مشکل و مسأله‌ی خود بهره بگیرد.

اسلاید 30: ضرورت مفهوم شناسی در اقتصاد مقاومتیگفتنی است پس از این فضایی که رهبری معزز و معظم انقلاب با طرح ایده اقتصاد مقاومتی برای اندیشمندان و کارگزاران نظام باز کردند، شاهد نوشته ها و سخنان بسیاری در فضای فکری جامعه بودیم. متأسفانه برخی افراد به جای شناسایی الزامات و راهکارهای واقعی موفقیت در آن فضا و کمک به یکدیگر برای تبیین و عملیاتی کردن آن، تلاش کردند محتوایی وارداتی را در قالبی با نام مشابه آن ارائه کنند و مفهومی شبیه اقتصاد درونزا یا منزوی ارائه نمایند.در نتیجه ضروری است، مفهوم اقتصاد مقاومتی از سایر مفاهیم مرتبط بازشناسی شود.

اسلاید 31: اقتصاد منزویاقتصاد منزوی یا اقتصاد بسته، اقتصادی فارغ از دنیای خارج و بدون ارتباط با بازار‌های غیر‌داخلی است. اقتصادی که در آن تمام نیاز‌ها با منابع داخلی تامین می‌شود و کنش‌های اقتصادی عاملان در درون مرزهای ملی صورت می‌گیرد.

اسلاید 32: اقتصاد ریاضتیدر علم اقتصاد به طرحی گفته می‌شود که دولت‌ها برای کاهش هزینه‌ها و برای رفع کسری بودجه یا به منظور نشان دادن نظم مالی دولت به طلبکاران، به کاهش و یا حذف ارائه برخی خدمات و مزایای عمومی دست می‌زنند. این طرح که به منظور مقابله با کسری بودجه توسط برخی دولت‌ها انجام می‌شود گاهی اوقات با افزایش میزان مالیات و افزایش دریافت وام‌ها و کمک‌های مالی خارجی می‌انجامد.

اسلاید 33: اقتصاد درونزااقتصاد درونزا به معنای بهره‌برداری حداکثری و بهره‌وری بالا از ظرفیتها و مزیت‌های درونی اقتصاد ایران و عوامل اصلی ثبات و رشد اقتصادی با منشأ داخلی است که عوامل ثبات‌ساز اقتصاد در سایه رویکرد درون‌زا باید در داخل کشور کنترل شود.

اسلاید 34: اقتصاد موازیاز نگاه برخی اقتصاد مقاومتی به مثابه‌ی «اقتصاد موازی» است؛ یعنی همان‌طور که انقلاب اسلامی با توجه به نیاز خود به نهادهایی با روحیه و عملکرد انقلابی، اقدام به تأسیس نهادهایی مانند کمیته‌ی امداد، جهاد سازندگی، سپاه پاسداران و بنیاد مسکن نمود، امروز نیز بایستی برای تأمین اهداف انقلاب، این پروژه را ادامه داده و تکمیل کند؛ چرا که انقلاب اسلامی به اقتصاد مقاومتی و به نهادسازی‌های مقاومتی در اقتصاد نیاز دارد که چه بسا ماهیتاً از عهده‌ی نهادهای رسمی اقتصادی برنمی‌آید. پس باید نهادهایی موازی برای این کارویژه ایجاد کند.

اسلاید 35: اقتصاد موازیاین امر البته به معنای نفی نهادهای مرسوم نیست. کما اینکه اکنون ما همزمان از هر دو نهاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نهاد ارتش جمهوری اسلامی برای دفاع از انقلاب بهره‌مندیم. البته این الگو در مدل‌های حکمرانی مرسوم در دنیا و اتفاقاً در کشورهایی که از تجربه و توان حکمرانی بیشتری برخوردار باشند وجود دارد و این کشورها از نظام‌های چندلایه‌ی سیاستگزاری و اداره‌ی امور عمومی برخوردارند.

اسلاید 36: اقتصاد موازیبه عنوان مثال می‌توانیم از حضور همزمان نهادهای دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد، خیریه و بنگاه‌های خصوصی در عرصه‌ی بهداشت و سلامت یا حتی در عرصه‌ی دفاعی و امنیتی کشورهای توسعه‌یافته‌ی غربی نام ببریم. البته مهم‌ترین مشکل این الگو این است که حسب نیازهای خاص انقلاب اسلامی و در عرصه‌ی اجرا با سؤالات نوینی روبه‌‌رو خواهد بود، زیرا مثلاً هیچ تصوری از «بانک مرکزی موازی» در یک کشور و سامان‌بخشی به عرصه‌ی پولی- مالی کشور در دو لایه‌ی دولتی و عمومی وجود ندارد. ‌اما باز هم منطقاً نمی‌توان این الگو را در زمره‌ی مدل‌های اداره‌نشدنی و غیرمعقول به حساب آورد.

اسلاید 37: اقتصاد ترمیمیتعریف دیگر از اقتصاد مقاومتی عبارت از اقتصادی است که در پی «مقاوم‌سازی»، «آسیب‌زدایی»، «خلل‌گیری» و «ترمیم» ساختارها و نهادهای فرسوده و ناکارآمد موجود اقتصادی است. یعنی اگر در رویکرد قبلی می‌گفتیم که فلان نهاد نمی‌تواند انتظارات ما را برآورده کند، در رویکرد جدید به دنبال آن هستیم که با بازتعریف سیاست‌های نهادهای موجود، کاری کنیم که انتظارات ما را برآورند. مثلاً در این تعریف، ما از بانک مرکزی یا وزارت بازرگانی می‌خواهیم که کانون‌های ضعف و بحران را در نظام اقتصادی کشور شناسایی کنند و خود را بر اساس شرایط جدید اقتصادی، تحریم‌ها یا نیازهای انقلاب اسلامی بازتعریف نمایند و در نتیجه عملکردی جهادی ارائه دهند.

اسلاید 38: اقتصاد ترمیمیدر مقام تمثیل می‌توان گفت این کار شبیه همان کاری است که «پتروس فداکار» با فروبردن انگشت خود در تَرَک دیواره‌ی سد انجام داد؛ یعنی باید ترک‌های ساختاری دیوار نهادهای اقتصادی را ترمیم کنیم. این مسأله یعنی ترمیم و مقاوم‌سازی ساختارهای اجرایی و اداری کشور حسب نیازهای مختلف و مقتضیات زمان و مکان هم امری دور از ذهن نیست. کشورهای توسعه‌یافته نیز در برهه‌هایی از تاریخ اقتصادی خود، مجبور به مقاوم‌سازی ساختارهای اقتصادی شدند. مثلاً غرب پس از دو شوک نفتی ۱۹۷۹ و ۱۹۸۳ میلادی، اقدام به جایگزینی سوخت‌های فسیلی با سایر سوخت‌های نوین کرد؛ به‌طوری که امروزه با قیمت‌های بالای یک‌صد دلار نیز دچار شوک نفتی نمی‌شود. با این توضیحات ما امروز فقط نیازمند عزمی ملی برای اجرای این پروژه‌ی ملی و ارزشی هستیم.

اسلاید 39: اقتصاد دفاعیتعریف دیگر از اقتصاد مقاومتی، متوجه «هجمه‌شناسی»،‌ «آفندشناسی» و «پدافندشناسی» ما در برابر آن هجمه است. یعنی ما باید ابتدا بررسی کنیم که مخالفان ما حمله به اقتصاد ایران و اخلال در آن را چگونه و با چه ابزارهایی صورت می‌دهند. بنابراین وقتی به اقتصاد مقاومتی دست یافته‌ایم که ابزارها و شیوه‌های هجمه‌ی دشمن را پیشاپیش شناخته باشیم و بر اساس آنها استراتژی مقاومت خود را علیه آنان تدوین و اجرا کنیم. بدیهی است تا آفند دشمن شناخته نشود، مقاومت متناسب با آن نیز طراحی و اجرا نخواهد شد.

اسلاید 40: استقلال و خودکفایی اقتصادیاگر چه بین این مفهوم و مفاهیم استقلال اقتصادی و خود کفائی مشترکاتی وجود دارد لیکن با دقت در شرائط اجتماعی و سیاسی دوره وضع این اصطلاح، مفهومی متفاوت از آن فهمیده می شود. توضیح اینکه مفاهیم استقلال اقتصادی و خود کفائی تنها ناظر به نیازمندیهای داخلی اقتصاد و راهبردهای و راهکارهای پاسخ به آنها است. مقصود از استقلال و خود کفایی این است که جامعه بتواند نیازمندیهای خود را در حد بالایی از رفاه تولید کند و ناگزیر به وارد کردن کالا از خارج نباشد. اما در نگاه مقام معظم رهبری نوعی نگاه استراتژی فعال نسبت به واقعیت های اقتصادی دنیا دیده می شود که در ادامه خواهد آمد.

اسلاید 41: اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری

اسلاید 42:

اسلاید 43: اقتصاد مقاومتی(تعریف) 43اقتصاد مقاومتى معنایش این است که ما یک اقتصادى داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادى در کشور محفوظ بماند، هم آسیب‌‌پذیرى‌‌اش کاهش پیدا کند. یعنى وضع اقتصادى کشور و نظام اقتصادى جورى باشد که در مقابل ترفندهاى دشمنان که همیشگى و به شکل هاى مختلف خواهد بود، کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند. اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزه‌های فشار و متعاقبا تلاش برای کنترل و بی‌اثر کردن آنها و در شرایط آرمانی تلاش برای تبدیل این فشارها به فرصت است. یعنى اقتصادى که همراه باشد با مقاومت در مقابل کارشکنى دشمن، خباثت دشمن؛ دشمنانى که ما داریم.

اسلاید 44: اقتصاد مقاومتی(تعریف) 44اقتصاد مقاومتى یعنى آن اقتصادى که به یک ملت امکان می دهد و اجازه می دهد که حتى در شرایط فشار هم رشد و شکوفایى خودشان را داشته باشند؛ یعنى آن اقتصادى که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنى‌ها و خصومت هاى شدید می تواند تضمین کننده‌ رشد و شکوفایى یک کشور باشد.اينجور نيست كه مقاومتى معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام یک کارهاى تدافعى باشد؛ اقتصاد مقاومتى فقط جنبه‌ى نفى نيست؛

اسلاید 45: تحلیل تعریف مقام معظم رهبری از اقتصاد مقاومتیبا تحلیل تعریف منتخب مقام معظم رهبری از اقتصاد مقاومتی در می یابیم، همه‌ی تعاریف یاد شده اقتصاد مقاومتی (به جز اقتصاد منزوی و اقتصاد ریاضتی) به نوعی با هم رابطه‌ی «عموم و خصوص مِن‌وجه» دارند،‌ منتها برخی کوتاه‌مدت و برخی بلندمدت هستند و البته ترکیبی از استراتژی‌های مطلوب را نیز برایمان به تصویر می‌کشند.

اسلاید 46: تحلیل تعریف مقام معظم رهبری از اقتصاد مقاومتی

اسلاید 47: تحلیل تعریف مقام معظم رهبری از اقتصاد مقاومتیاقتصاد مقاومتی یک رویکرد کوتاه‌مدت سلبی و اقدامی صرفاً پدافندی نیست؛ بلکه چشم‌اندازی کلان به اقتصاد جمهوری اسلامی ایران دارد و یک اقدام بلندمدت با رویکردی ایجابی و دوراندیشانه را شامل می‌شود. در این رویکرد، ما در پی «اقتصاد ایده‌آلی» هستیم که هم اسلامی باشد و هم ما را به جایگاه اقتصاد اول منطقه برساند؛ اقتصادی که برای جهان اسلام الهام‌بخش و کارآمد بوده و زمینه‌ساز تشکیل «تمدن بزرگ اسلامی» باشد. بدین معنا اساساً در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت،‌ یکی از مؤلفه‌های مهم الگو می‌باید متضمن مقاومت و تحقق آن باشد. در این مقوله است که اقتصاد مقاومتی مشتمل بر اقتصاد کارآفرینی و ریسک‌پذیری و نوآوری می‌شود.

اسلاید 48: تحلیل تعریف مقام معظم رهبری از اقتصاد مقاومتینکته مهم این است که در این شرایط از سوی مقام معظم رهبری عنوان می شود که شرائط فعلی کشورمان، شرائط شعب ابی طالب نیست بلکه شرائط بدر و خیبر است. در سال دوم هجری پیامبر اکرم (ص) در مقابل غصب اموال مسلمانان توسط مشرکین مکه، گروههای نظامی را بر اساس قواعد و قوانین خاصی اعزام کردند تا کاروانهای تجاری مشرکین مکه و به خصوص قریش را تهدید کنند. در این میان اموال هیچ کاروان تجاری مصادره نشد به جز یک مورد که به خاطر خود سری فرمانده مسلمین، مورد عتاب قرار گرفت. هدف اساسى از اعزام اين دسته‏ها و عقد پيمان‏هاى نظامى با قبيله‏هايى كه در مسير تجارت مكيان مى‏زيستند؛ آگاه ساختن قريش از قدرت نظامى و نيرومندى مسلمانان بود. خصوصا هنگامى كه خود پيامبر در آن‏ها شركت مى‏كرد و با گروه انبوهى سر راه كاروان قريش توقف مى‏نمود.

اسلاید 49: تحلیل تعریف مقام معظم رهبری از اقتصاد مقاومتیرهبر عالى قدر اسلام مى‏خواست به حكومت مكّه بفهماند كه كليه خطوط بازرگانى شما در اختيار ما است و ما هر موقع بخواهيم مى‏توانيم جلو بازرگانى شما را بگيريم. در نتیجه قريش دریافت شاهراه بازرگانى آن‏ها در دست مسلمانان قرار گرفته است. اگر آنان در لجاجت خود باقى بمانند و از نشر و تبليغ آيين اسلام جلوگيرى كنند و مسلمانان محيط مكّه را اذيت كنند، شريان‏هاى حياتى آنان قطع خواهد شد.خلاصه، هدف اين بود كه قريش بيدار شوند و با در نظر گرفتن اين مراتب به مسلمانان آزادى تبليغ بدهند و راه را براى زيارت خانه خدا و ترويج آيين يكتاپرستى باز كنند تا اسلام با منطق نيرومند خود در قلب‏ها نفوذ كند و در پرتو آزادى، نور اسلام در تمام نقاط شبه جزيره و مركز عربستان جلوه‏گر شود. همین استراتژی سبب بروز جنگ بدر شد.

اسلاید 50: تحلیل تعریف مقام معظم رهبری از اقتصاد مقاومتینتیجه اینکه الگوی اقتصاد مقاومتی یک الگوی اسلامی است که کیفیت تعامل و ارتباط اقتصادی با کشورهای خارجی را تعیین می کند به گونه ای که از سویی ناظر به اوضاع داخلی اقتصاد کشور و پوشش نقاط ضعف است و از سوی دیگر با اتکا بر نقاط قوت اقتصاد داخلی، حقوق پایمال شده ملت را از کشورهای متجاوز استیفاء کرده و زمینه ساز هدایت بشر است.

اسلاید 51: اصول اقتصاد مقاومتی در آموزه های اسلامیاصل وجود روابط اقتصادی با خارج از کشور و التزام به قراردادها و پیمانهااصل برخورد محتاطانه با غیر مسلماناناصل عزت مداری و نفی سبیلاصل حمایت از مظلومیناصل استقامت در راه آرمانهای الهیاصل مقابله به مثل برای استیفاء حقوق

اسلاید 52: اصل وجود روابط اقتصادی با خارج از کشور و التزام به قراردادها و پیمانهاقرآن کریم برای ارتباط اقتصادی با کشورهای اسلامی، اسلام، اصل را بر برادری، هم‌گرایی و وحدت نهاده و منشور برادری را با این آیه شریفه اعلام نموده است:إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ (حجرات: 10)مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس بین دو برادر خود صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت شوید(حجرات:10).بر این اساس وظیفه حکومت اسلامی تلاش در جهت برقراری روابط و مناسبات برادرانه با سایر کشورهای اسلامی است.

اسلاید 53: اصل وجود روابط اقتصادی با خارج از کشور و التزام به قراردادها و پیمانهادر زمینه روابط با کشورهای غیراسلامی، در آموزه های اسلامی بستن قرارداد و برقراری روابط اقتصادی با کشورها خارجی غیر مسلمان و البته غیر محارب، با مراعات اصول و چارچوبهای شرعی مباح و مجاز است. این اصل در آیات متعددی از قرآن کریم مشاهده می شود. لا يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطينَ إِنَّما يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ قاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ أَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ وَ ظاهَرُوا عَلى‏ إِخْراجِكُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ (ممتحنه: 8و9)

اسلاید 54: اصل وجود روابط اقتصادی با خارج از کشور و التزام به قراردادها و پیمانهامطابق این آیات کریمه، ایجاد رابطه با غیرمسلمانان را مجاز شمرده می شود؛ مگر آنان که از در جنگ با مسلمین درآیند و قصد دین و ایمان آنان را کنند. اسلام پافشاری در ستیزه جویی را شایسته جامعه اسلامی نمی‌داند، و در جای جای قرآن تأکید می‌کند که در صورت مشاهده علائم صلح‌گرایی دشمن متخاصم، مسلمین نیز از در صلح در آیند و به مخاصمه پایان دهند. قرآن تصریح می‌کند:وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ (انفال:61).و اگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از در صلح درآی، و بر خدا توکل کن، که او شنوا و داناست(انفال:61).

اسلاید 55: اصل وجود روابط اقتصادی با خارج از کشور و التزام به قراردادها و پیمانهاپیامبر اعظم (ص)در سیره ورفتار خویش به این اصل توجه جدی داشت واهمیت فوق العاده قائل بود . افزون برآن که از پیامبر گرامی (ص) در این رابطه احادیث متواتری نقل شده است که حضرت، مسلمانان را از لزوم پایبندی به پیمان هاوقراردادها آگاه می سازد (سید محمد موسوی، ص 66)، سیره عملی پیامبر (ص) نیز به خوبی این مطلب را تأ یید می نماید که یکی از برجسته ترین آن را می توان در جریان هجرت به مدینه مشاهده نمود. ایشان قبل از هجرت به امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع) وصیت نمودند که امانتهای اهل مکه را بدانها بازگرداند. امام على (ع) نیز پس از مهاجرت رسول گرامى صلى الله عليه و آله، در نقطه بلندى از مكه ايستاد و گفت: هر كس پيش محمد امانت و سپرده‏اى دارد، بيايد از ما بگيرد. كسانى كه پيش پيامبر امانت داشتند با دادن نشانه و علامت، امانت‏هاى خود را پس گرفتند.

اسلاید 56: اصل برخورد محتاطانه با غیر مسلمانانقرآن کریم هشدار می‌دهد که مسلمانان نباید فریب ظاهر آنان و تظاهرشان به دوستی را خورده و دست مودت به سوی شان دراز کنند، و مسلمانان را از طرح اسرار با آنان به شدت بر حذر داشته، درون کینه‌توز دشمنان اسلام را برای مسلمانان بازگو کرده است و بر خیرخواه نبودن آنان تأکید می‌کند.يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَةً مِنْ دُونِكُمْ لا يَأْلُونَكُمْ خَبالاً وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفي‏ صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآياتِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ ها أَنْتُمْ أُولاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَ لا يُحِبُّونَكُمْ وَ تُؤْمِنُونَ بِالْكِتابِ كُلِّهِ وَ إِذا لَقُوكُمْ قالُوا آمَنَّا وَ إِذا خَلَوْا عَضُّوا عَلَيْكُمُ الْأَنامِلَ مِنَ الْغَيْظِ قُلْ مُوتُوا بِغَيْظِكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِها وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ مُحيطٌ

اسلاید 57: اصل برخورد محتاطانه با غیر مسلمانانخداوند متعال بر تحلیل آن گروه از مسلمانان که عزت، اقتدار و سربلندی خود (تأمین منافع ملی و حل مشکلات خود) را از راه پیوند پررنگ‌تر با کافران جست وجو می‌کنند، خط بطلان کشیده، و تمامی عزت و اقتدار مسلمین را در گروه پیوند با خدا می‌داند، خداوند متعال می‌فرماید:الَّذينَ يَتَّخِذُونَ الْكافِرينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنينَ أَ يَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَميعاً (نساء:139).همان‌ها که کافران را به جای مؤمنان، دوست خود انتخاب می‌کنند، آیا عزت و آبرو را نزد آنان می‌جویند با اینکه همه عزت‌ها از آن خداست؟

اسلاید 58: اصل عزت مداری و نفی سبیلیکی از مهمترین اصول اقتصاد مقاومتی اصل نفی سبیل وعزت مداری است.این اصل بر گرفته از آن ایه قرآن مجید است که می فرماید : « ولن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا .» (نساء:141) هرگزخداوند راه تسلط براهل ایمان راباز نگذاشته است.

اسلاید 59: اصل عزت مداری و نفی سبیلبراساس این اصل وقاعده ، راه هرگونه نفوذو سلطه ی کفار برجوامع اسلامی در حوزه های مختلف سیاسی ، نظامی ، اقتصادی وفرهنگی باید مسدود گردد. عدم وابستگی اقتصادی وجلو گیری از نفوذ فرهنگی ومنع استشاره ومشورت در حوزه های فرهنگی ونظامی در روابط خارجی مورد توجه است .بنا براین اصل نفی سبیل، بیانگر جنبه ی ایجابی و سلبی است که جنبه ی سلبی آن ناظر بر نفی سلطه بیگانگان برمقدرات و سرنوشت سیاسی و اجتماعی مسلمانان و جنبه ی ایجابی آن بیانگر وظیفه ی دینی امت اسلامی در حفظ استقلال سیاسی وازمیان برداشتن زمینه های وابستگی است.

اسلاید 60: اصل عزت مداری و نفی سبیلپیامبر گرامی اسلام (ص) در تما م عرصه های زندگی اجتماعی خویش به ویژه در روابط خارجی به این اصل مهم واساسی توجه جدی می نمود وآن را به عنوان یک مبنا وپایه در روابط خارجی در نظر می گرفت. سیره ی عملی وقولی پیامبر اکرم (ص) بارز ترین گواه براین مدعاست . از آن حضرت نقل شده است که فرمود: الاسلام یعلوا ولا یعلی علیه.(شیخ طوسی، ج2 ص46)اسلا م همیشه بر دیگر مکاتب وملل برتری دارد وهیچ چیزی بر اسلام برتری ندارد .از این حدیث به خوبی برمی اید که آن حضرت هیچگاه راضی به سلطه ی کفار برمسلمانان نبودوتسلط غیرمسلمان را برمسلمان در هیچ عرصه ی نمی پذیرفت.

اسلاید 61: اصل عزت مداری و نفی سبیلدراندیشه اقتصاد اسلامی یکی از مهمترین عوامل تحقق عزت برای مسلمین استغناء و تأمین نیازهای اساسی آنان معرفی شده است امام صادق (ع)در حدیثی عزت مؤمن را در بی نیازی اواز سایر مردم معرفی می نماید. شَرَفُ الْمُؤْمِنِ قِيَامُ اللَّيْلِ وَ عِزُّهُ اسْتِغْنَاؤُهُ عَنِ النَّاسِ(ثقة الاسلام کلینی، ج2 ص 149) شرافت مومن در گرو نماز شب و عزت او در گرو بی نیازی از مردم است.بر اساس آموزه های اسلامی افراد باید تلاش کنند که بی نیاز از دیگران شوند و دولت اسلامی نیز در جهت تأمین نیاز های اساسی آنها اقدام کند.

اسلاید 62: اصل عزت مداری و نفی سبیلهرگونه فعالیت اقتصادی باید به دور از هر گونه احساس ذلتی باشد ولذا امیر ا لمؤمنین در نامه به مالک اشتر او را از منت گذاردن بر سر رعیت بر حذر می دارند، زیرا عزت مسلمین خدشه دار می شود.و ايّاك و المنّ على رعيّتك بإحسانك (نهج البلاغه، نامه 53)تو را برحذر می دارم از اینکه بر مردم به خاطرت احسانت منت گذاریسیره امامان معصوم در صدقه دادن پنهانی بهترین گواه بر این مدعا. بی شک این رفتار اقتصادی که از سویی احسان و کمک به دیگران است و از سوی دیگر عزت نیازمند را خدشه دار نمی کند، یکی از مصادیق بارز زیبایی های معنوی است.

اسلاید 63: اصل عزت مداری و نفی سبیلدر بعد کلان نیز باید کشور استقلال اقتصادی داشته باشد تا همواره عزت اقتصادی اش حفظ شود. در صورت وابستگی گستردة اقتصاد یک کشور به دیگر کشورها، عملاً یک بردگى و اسارت در اقتصاد کشور وابسته بوجود می آید. در حالیکه کشور اسلام همواره باید برتر از سایر کشورها باشد و در هیچ عرصه ای نباید طعم تلخ ذلت وحقارت را بچشد. ‏  در روایات اسلامی از قناعت به عنوان وسیله عزت و بی‏نیازی و گنج فناناپذیر یاد شده است و در نقطه مقابل، اسراف و تبذیر و مصرف‏گرایی، وسیله شکست و ذلت معرفی شده است. الامام علي «ع»: «القناعة عزّ» آمدي تميمي، عبدالواحد،غرر الحكم و درر الكلم،1366،ص 689الإمام علي «ع»: الغنيّ من استغنى بالقناعة. آمدي تميمي، عبدالواحد،غرر الحكم و درر الكلم،1366،ص 28الإمام علي «ع»: لا كنز أغنى من القناعة. « نهج البلاغه»/ 1260؛« عبده» 3/ 242.وَ أَهْلَكْنَا الْمُسْرِفِينَ « سوره انبيا»( 21): 9.

اسلاید 64: اصل عزت مداری و نفی سبیلامام خمینی رحمه‏الله منادی عزت و استقلال، گاه از برخی کشورها یاد می‏کرد که این روحیه قناعت و صرفه‏جویی، آنان را واداشته تا حداکثر استفاده را از امکانات موجود خود بنمایند و بسیاری از مردم جهان را نیازمند مصنوعات خود سازند(امام خمینی (ره)، صحیفه نور، ج14، ص17). امام راحل با حساسیت نسبت به موضوع می‏فرمود: «مردم در سر دو راهی عزت و ذلت قرار داشته و باید تصمیم بگیرند: یا رفاه و مصرف‏گرایی یا تحمل سختی و استقلال». (امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج17،ص 98)

اسلاید 65: اصل عزت مداری و نفی سبیلبر همین اساس در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تأکید شده است، هر گونه قراردادی را كه موجب سلطه بيگانگان بر منابع طبيعی و اقتصادی، فرهنگ، ارتش و ديگر شئون كشور شود، ممنوع اعلام  می‌كند.(اصل 153) هم‌چنين در فصل چهارم قانون اساسی كه مربوط به اقتصاد و امور مالی است، يكی از ضوابط جمهوری اسلامی ايران، جلوگيری از سلطه بيگانگان بر اقتصاد كشور بيان شده است.(اصل 143ف بند8) به طور كلی، يكی از اصولی كه توجه به آ در روابط خارجی دولت اسلامی ضرورت دارد، حفظ استقلال و عزت مسلمانان در روابط سياسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی است.

اسلاید 66: اصل حمایت از مظلومیناز نظر نصوص دینی نیز در کتاب و سنت، دلیل های محکمی وجود دارد که «نصرت مظلوم»، یک تکلیف الزامی است و نباید آن را در حد یک توصیه ی اخلاقی، تلقی کرد، قرآن کریم حتی جنگیدن و کشته دادن برای نجات مظلومان ـ‌که فریاد استغاثه دارند‌ـ را واجب می‌داند و بر ترک این وظیفه، توبیخ می کند:وَ ما لَكُمْ لا تُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ نَصيراً ( نساء: 75)

اسلاید 67: اصل حمایت از مظلومینرويكردي كه حکومت اسلامی به وضعیت اقتصادی سایر کشورها دارد با الهام از اين جمله اميرالمومنين(ع) شكل مي‌گيرد. بر مبناي همين تفكر، مظلوم و ستمديده را محبوب مسلمانان است و ایشان به استمدادش مي‌شتابد و بر ستمكار مي‌تازد. نگاهي گذرا به فرازهاي مختلف نهج‌البلاغه نشان مي‌دهد كه ياري مظلوم يكي از اصول موكد ایشان و يكي از مهمترين دغدغه‌هاي اميرالمومنين(ع) بوده است. ایشان در آخرين فرمايشات زندگي خويش به حسنين(ع) وصيت مي‌كنند: كونا للظالم خصما و للمظلوم عونا(نهج البلاغه خطبه 47)از همين روست كه در جاي ديگري مي‌فرمايند: «ذليل‌ترين افراد نزد من عزيز است تا حق او را بازگردانم و نيرومند در نزد من پست و ناتوان است تا حق را از او بازستانم»(همان: خطبه67)

اسلاید 68: اصل حمایت از مظلومینمبناي انديشه متعالي امام راحل (ره) و اعتقاد ما در خصوص كمك به كشورهاي مظلوم همچون فلسطين، عراق، افغانستان و ... بر همين مبناست. براي مسلمان همين چند فراز كافي است تا ياري مظلوم را بر خود فرض بداند و يكي از مطالبات خود از نظام‌هاي اسلامي را بر همين اساس تعريف كند. اين اصل را در روابط خارجی دولت اسلامی چنين تبيين فرموده است: تمام كشورها اگر احترام ما را حفظ كنند، ما هم احترام متقابل را حفظ خواهيم كرد و اگر دولت‌ها و كشورها بخواهند به ما تحميلی بكنند، از آن‌ها قبول نخواهيم كرد. نه ظلم به ديگران می‌كنيم و نه زير بار ظلم ديگران می‌رويم.(امام خمينی، 1378 ،ج4، ص338(

اسلاید 69: اصل استقامت در راه آرمانهای الهیخداوند متعال در قرآن کریم بارها و بارها مومنین را به استقامت در مقابل کافران و دشمنان اسلام فراخوانده و پشتیبانی و برکت خود را متوقف بر این استقامت دانسته است. فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ(هود/112)و در جای دیگر می فرماید:لَقَدْ تَابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِی وَالْمُهَاجِرِینَ وَالْأَنْصَارِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ فِی سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِنْ بَعْدِ مَا كَادَ یزِیغُ قُلُوبُ فَرِیقٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَیهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَءُوفٌ رَحِیمٌ(توبة/117)

اسلاید 70: اصل استقامت در راه آرمانهای الهیصفحات تاريخ بشريت، گواهى مى‏دهد كه نيرومندترين عامل براى استقامت و پايدارى اقليت‏ها در برابر اراده اكثريت؛ همان نيروى ايمان و اعتقاد است كه گاهى با ريختن آخرين قطره خون، نقش پايدارى را ايفا مى‏كنند. ما براى اين گفتار، صدها گواه و شاهد در اختيار داريم. اوج این استقامت را می توان در محاصره اقتصادی مسلمانان در سالهای قبل از هجرت در شعب ابی طالب دید. هنگامی که سران قريش، از نفوذ پيشرفت حيرت‏انگيز آيين يكتاپرستى، سخت ناراحت بودند و در فكر چاره و راه حلى بودند. به این نتیجه رسیدند که به وسيله «محاصره اقتصادى»، كه نتيجه آن بريدن رگ‏هاى حياتى مسلمانان بود، از نفوذ و پخش اسلام بكاهند؛ و پايه‏گذار و هواداران آيين خداپرستى را در ميان اين حصار، خفه سازند.

اسلاید 71: اصل استقامت در راه آرمانهای الهیاين محاصره سه سال تمام طول كشيد، فشار و سختگيرى به حد عجيبى رسيد. ناله جگرخراش فرزندان «بنى هاشم» به گوش سنگ‏دلان «مكه» مى‏رسيد؛ ولى در دل مشرکین مکه چندان تأثير نمى‏كرد. جوانان و مردان، با خوردن يك دانه خرما در شبانه‏روز زندگى مى‏كردند. گاهى يك دانه خرما را دو نيم مى‏كردند. در تمام اين سه سال، فقط در ماه‏هاى حرام (كه امنيت كامل در سرتاسر شبه جزيره حكم‏فرما بود) بنى هاشم از شعب بيرون آمده و به دادوستد مختصرى اشتغال مى‏ورزيدند سپس به داخل دره رهسپار مى‏شدند. پيامبر گرامى نيز، فقط در همين ماه‏ها توفيق نشر و پخش آيين خود را داشت. ايادى و عمال سران قريش، در همين ماه‏ها وسيله آزار و فشار اقتصادى آن‏ها را به گونه‏اى فراهم مى‏آوردند. زيرا غالباً بر سر بساطها و فروشگاه‏ها حاضر مى‏شدند، و هر موقع مسلمان‏ها مى‏خواستند كه چيزى را بخرند، فوراً به قيمت گران‏ترى آن را مى‏خريدند و از اين راه قدرت خريد را از مسلمانان سلب مى‏نمودند.

اسلاید 72: اصل استقامت در راه آرمانهای الهیفشار گرسنگى به حدى رسيده بود كه «سعد وقاص» مى‏گويد: شبى از ميان دره بيرون آمدم، در حالى كه نزديك بود تمام قوا را از دست بدهم. ناگهان پوست خشكيده شترى را ديدم، آن را برداشتم و شستم و سوزاندم، و كوبيدم، و بعد با آب مختصرى خميرى كرده و از اين طريق سه روز بسر بردم. بی تردید این رشادتها و استقامتها بر اثر نیروی ایمان بود و سر انجام سبب جاودانگی ایشان با عزت در طول تاریخ شد.

اسلاید 73: اصل مقابله به مثل برای استیفاء حقوقدر سیره پیامبر اکرم(ص) مشاهده می شود برای استیفاء حقوق مسلمانان، از ابزارمقابله به مثل در برابر مشرکین استفاده می کردند. در سال دوم هجرت كاروان تجاری بزرگى است كه تمام اهل مكه در آن شركت دارند به سمت شام حرکت می کرد. سرپرست كاروان «ابو سفيان»، و در حدود چهل نفر پاسبانى آن را بر عهده دارند.هزار شتر، مال التجاره را حمل مى‏كند، و ارزش كالا حدود پنجاه هزار دينار است.قريش كليه دارائى مهاجران را در مكه ضبط كرده و به آنان اجازه رفت و آمد به محل زندگى نمى‏دادند و كليه اموال منقول و غير منقول آنان، در مكه متروك مانده بود. پيداست كه هر انسان عاقل و خردمندى به خود اجازه مى‏دهد با دشمن، همان معامله را انجام دهد كه او با وى انجام داده است.

اسلاید 74: اصل مقابله به مثل برای استیفاء حقوقاصولًا بايد توجه داشت كه علت هجوم مسلمانان به كاروان قريش، همان مظلوميت و ستم‏كشى مسلمانان بود كه قرآن نيز متذكر آن است و به همين جهت به آنان اجازه هجوم مى‏دهد و مى‏فرمايد:أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ؛ (حج: 39) «به افرادى كه مورد هجوم واقع شده‏اند اجازه دفاع داده شد. زيرا آنان مظلوم و ستمديده‏اند و خداوند به كمك و يارى آنان قادر و توانا است.اگر چه ابوسفیان با کاروان تجاری گریخت و مسلمانان هیجگاه اموال آن کاروان را مصادره نکردند ولی همین قضیه زمینه پیروزی مسلمانان در جنگ بدر شد.

اسلاید 75: نکته مهمدر میان اصول اقتصاد مقاومتی اصل عزت مداری و نفی سبیل بر سایر اصول ترجیح دارد. پس از آن اصل مقابله به مثل برای استیفاء حقوق و اصل حمایت از مظلومین به خاطر ماهیت عدالت محوری و عدالت گستری آنها، در رتبه های بعدی اولویت قرار دارند. اصول برخورد محتاطانه و استقامت در راه آرمانهای الهی در راستای تحقق اصول پیش گفته هستند.