اندیشه اسلامی

اندیشه اسلامی

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحیم اندیشه اسلامی

اسلاید 2: فهرست مطالببخش 1 :انسان و ایمانبخش 2 :وجود خدابخش 3 :صفات خدابخش 4 :مسئله شربخش 5 :توحید و شرکبخش 6 :معاد و جاودانگی انسان

اسلاید 3: فصل اول جلسه اول چیستی انسانهدف از این فصـل انسـان شنـاسی به معنی علـم النـفسنیست بلکه هدف خودشناسی در مقابل خود فراموشی وازخود بیگانگی می باشد که به آن معرفت النفس نیز میگویند.

اسلاید 4: فرق بین انسان با سایر موجودات- شخصیت منعطف دارد- همیشه از تداوم هویت خود در نسل های بعدی نگران استدر تکون شخصیت خود نقش دارداز این نقش خود آگاه استانسان خلیفه الهی است، انسان روح الهی دارد ،انسان ترکیبی ازما هو و من هو است (ماهیت و صورت انسانی)

اسلاید 5: یا ایّها الذین ءامنوا علیکم انفسکم لا یَضُرّکم مَن ضَلّ إذااهتدیتم إلی الله مرجعُکم جمیعاً فیُنبّئکم بما کنتم تعملون ای اهل ایمان، شما (ایمان) خود را محکم نگاه دارید، که اگر همه عالم گمراه شوند و شما به راه هدایت باشید زیانی از آنها به شما نرسد. بازگشت همه شما به سوی خداست و همه شما را به آنچه کردید آگاه می‌سازد. (مائده/105)

اسلاید 6: فواید خودشناسی1- مقدمه کمال انسانی2- پیش در آمد جهان شناسی3- مقدمه خداشناسی4- حلال مشکلات انسان (نجات از خودفراموشی)مشکلات ناشی از خود فراموشی :خود خواهی ،پیمان شکنی،یأس دلهره،معیشت ضنک،ناامیدی، احساس بی نیازی از دیگران، احساس بی هویتی و...

اسلاید 7: خودفراموشی (الیناسیون) جلسه دومتعریف: -خودش خودش نباشد -خودش بر تصویر ذهنی از خودش منطبق نباشد -انسان چیزی نباشد که می خواست بشود -انسان چیزی نباشد که می تواند باشدعلل از خودفراموشی از دیدگاه اندیشمندان:اسپینوزا، ماکس وبر، مارکس، مکتب فرانکفورت، هایدگر، هگل

اسلاید 8: از خود بیگانگی از دیدگاه هایدگر:ابعاد انسان: آگاهی، انتخاب (آزادی) و آفرینندگی(صنعت) می باشد و هرآنچـهکه انسـان را از این ابعاد باز دارد عامل از خود بیگانگـی است.(فرق بین صنعت و تکنولوژی از منظر هایدگر با تمثیلی از سارتر و مقایسه آنبا دیدگاه اسلام)عیوب تکنولوژی:1- عیوب فاعلی 2- عیوب ماهویعیوب ماهوی تکنولوژی عبارت است از:سرعت گرایی، رقابت افزایی، قناعت کشی، تقدس زدایی، بیدارکردن آتش طمع

اسلاید 9: خودفراموشی از دیدگاه اسلامخودفراموشی دو نوع است : مثبت و منفیخودفراموشی منفی شامل:1-خودفراموشی وجودیاینکه خود یا برخی از عناصر وجودی خود را فراموش کند2- خودفراموشی اجتماعیاینکه خود را از دیگران بی نیاز ببیند3- خودفراموشی فرهنگیاینکه فرهنگ خود را ناچیز و بی مقدار بداند

اسلاید 10: دلایل دو بعدی بودن انسان: جلسه سومتفاوت انسان و حیوان:الف - تفاوت انسان و حیوان در بعد ادراکی:1- درک قوانین و مفاهیم کلی 2- درک باطن و عمق پدیده ها با مشاهده ی ظاهر 3- کشف و شناخت روابط پدیده های به ظاهر پراکندهب - تفاوت انسان و حیوان در بعد گرایشی1- گرایش به دانایی2- گرایش به زیبایی3- گرایش به اخلاق4- حس تقدیس و پرستش

اسلاید 11: دلایل تجرد روح1- دلایل عقلی2- دلایل نقلی

اسلاید 12: دلیل عقلیحالات انسان به دو دسته تقسیم می شود: 1- حالات جسمانی 2- حالات ذهنیحالات ذهنی بر سه حالت قابل تقسیم است: 1- احساسات 2- طرز تلقی های گزاره ای(من مایلم ، من آرزودارم و... 3- عواطفویژگیهای حالات ذهنی:1- خطا ناپذیری 2-خصوصی بودن 3- بلا واسطه بودن 4- ناظر بر مکان نیست5- التفاتی می باشد

اسلاید 13: دیدگاه ها جلسه چهارم1-حالات ذهنی تحویل پذیر به حالات جسمانی می باشد (فیزیکالیسم)2- حالات ذهنی متفاوت از حالات جسمانی است و از دو منشأ متفاوت سرچشمه می گیرند (دوآلیسم)

اسلاید 14: فیزیکالیسم ها خود بر سه دسته اند:1- کارکرد گراها: ذهن مصنوعی مثل ذهن انسان عمل می کند2- رفتارگراها: چیزی به جز رفتار وجود ندارد3- همسان نگرها: پدیده های ذهنی به جز فرایندهایالکترو شیمیایی مغز و اعصاب نیستند

اسلاید 15: دوآلیسم ها دو دسته اند1- اصالت توازی: نفس و بدن دو جوهر مستقل و موازی با همهستند اما حالات آنها بر اساس یک هماهنگی از پیش تعیین شدهشکل می گیرد.2- اصالت تعامل: نفس و بدن حقیقتا بر یکدیگرتأثیر دارند و میانآنها رابطه علت و معلولی حقیقی بر قرار است.

اسلاید 16: انسان و امتیازهای او در قرآن1- خلیفه و جانشین خداوند در زمین است.(بقره/30)2- برترین ظرفیت علمی را دارد.(بقره/31و32و33)3- امانتدار الهی است.(احزاب/72)4- جهان کارگزار آدمی است.(لقمان/20)5- انسان مسجود فرشتگان است.(بقره/34)6- انسان دارای کرامت ذاتی است.(اسراء/70)

اسلاید 17: ضعف ها و کاستی های انسان در قرآنقرآن انسان را موجودی بسیار :ستمگر و نادان ( احزاب/72 ) ، ناسپاس ( حج/ 66) سرکش ( علق/6 ) ، تنگ چشم ( اسراء/ 100)حریص ( معارج/19 ) عجول ( اسراء/ 11) مجادله گر(کهف/54)این دو بیان اشاره به دو بعد انسان یعنی بعد ملکوتی الهی و بعد زمینی و حیوانی او دارد.

اسلاید 18: ایمان جلسه پنجم1- تعریف ایمان2- ایمان و معرفت3- ایمان و عقل4- ایمان و عمل5- ایمان و اختیار6- متعلقات ایمان7- درجات ایمان8- کارکرد ایمان

اسلاید 19: 1- تعریف ایمانمعنای لغوی ایمان: ایمان مصدر باب إفعال و از ریشه امن است که به معنای جایگیر شدن اعتقاد در قلب یا تصدیق چیزی با اطمینان و نیز وثوق به چیزی یا کسی است که درهردومعنا مفهوم ایمنی در کار استامام رضا (ع): ایمان، تصدیق قلبی و اقرار زبانی وعمل به ارکان و اعضا است. معنای اصطلاحی: ایمان اعتقاد و تصدیق قلبی به خدا، روزقیامت ، کتب آسمانی، ملائکه و پیامبران وبه تعبیری امور غیب است و کسی را که به همه این امور تصدیق و اعتقاد دارد وقلبی در عمل نیز به آنها پای بند است مؤمن می گو یند.

اسلاید 20: 2- ایمان و معرفتهر چند در اکثر ادیان انسان باید نخست ایمان بیاورد تا مفاهیم دینی را بفهمد و معرفت یابد و حتی برخی مسیحیان افراطی ایمان و تعقلو شناخت را با همدیگر ناسازگار می شمارند و معتقدند که هر جا کهشناخت و معرفت باشد ایمان در کار نیست ولی در اسلام ایمان مبتنیبر شناخت و معرفت است و“ از میان بندگان خدا تنها دانشمندان ازاو می هراسند“)فاطر/28).البته این به این معنا نیست که هر کس معرفت و علم داشته باشد حتماایمان هم خواهد داشت.

اسلاید 21: 3- ایمان و عقلاسلام معتقد است که عقل و دین دو موهبت الهی است که خداوند به بشر ارزانی داشته است و آدمی با عقل و دین می تواند به سعادت جاودانه برسد. در اعتقاد اسلامی عقل،دین را و دین عقل را تأیید می کند.1- إنَِّ شرَّالدَّوابِّ عندالله الصُّمُّ البُکمُ الَّذین لا یعقلون (انفال/22)بدترین جنبندگان نزد خدا کسانی هستند که کر و لال اند و اصلا تعقل نمی کنند2- وَقالوا لوَ کنّا نسمع أونعقل ما کنا فی أصحاب السَّعیر(ملک/10)و آنگاه گویند که اگر ما سخن انبیا را شنیده بودیم یا به دستور عقل رفتار می کردیم امروز از اهلدوزخ نبودیم.

اسلاید 22: 4- ایمان و عملایمان بدون عمل ،ایمان راستین و نجات بخش نیست. از روایاتبر می آید که عمل نمود ظاهری ایمان است و اگر عمـل نباشـدآشکار می گردد که ایمان در قلب ریشه ندوانده است. از این رواست که در آیات فراوانی ایمان و عمل صالح با هم ذکر شده اند .(آیاتی که ایمان و عمل صالح با هم ذکر شده است را از قرآنکریم احصاء نمایید.)

اسلاید 23: 5- ایمان و اختیارآدمی از سر اختیار ،به خدا ایمان می آورد یا کفر می ورزد. اگر ایمان بیاورد، شایسته ی ستایش و اگر کافر گردد مستحق مذمت می شود . ایمان مانند علمنیست که گاه بدون اختیار ، تصور و علمی در انسان پدید می آید مثلا برخی اوقات در فضایی قرار می گیرد که به ناگزیر صدایی را می شنود و یا چیزی رامی بیند. از آنجا که ایمان ، امری اختیاری است دارای ارزش است و اگرآدمی به اجبار ایمان می آورد ایمان او ارزش نداشت.وقل الحقُّ من ربّکم فمَن شاء فلیُؤمن ومَن شاء فلیَکفُر(کهف/29)و بگو دین حق همان است که از جانب پروردگار شما آمد. پس هر کس می –خواهد ایمان آورد و هر کس می خواهد کافر گردد.

اسلاید 24: 6- متعلقات ایمانقرآن در آیات متعددی متعلقات ایمان را بر شمرده است کهبرخی از آنها عبارتند از:1- ایمان به خدا 2- ایمان به آخرت 3- ایمان به رسالتپیامبراسلام و انبیای گذشته 4- ایمان به قرآن و کتب الهیپیشین 5- ایمان به ملائکه 6- ایمان به امامت 7- ایمان بهعالم غیباز میان این متعلقات ،ایمان به خدا، ایمان به رسالت و ایمان به معاد از اهمیت ویژه ای برخوردارند و اصول دینمحسوب شده اند

اسلاید 25: 7- درجات ایماناز آنجا که ایمان مبتنی بر معرفت است و جلوه آن ، عمل صالح است ،اگر معرفت مؤمن عمیق تر گردد و عمل صالح او بیشتر شود ایمان او نیز استواری بیشتری می گیردمتون مقدس اسلام به روشنی از وجود مراتب مختلف ایمانسخن گفته اند.از آن جمله این آیه از قرآن است که :انّماالمؤمنون الذین إذا ذکرالله وجلت قلوبهم و اذا تلیت علیهمآیاته زادتهم إیماناً وعلی ربهم یتوکلون(انفال/2)مؤمنان همان کسانی هستند که چون خدا یاد شود دلهایشان بترسد و چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید وبر پرورد گار خود توکل می کنند.

اسلاید 26: جهان معاصر جلسه ششمجهان معاصر که به جهان جدید یا مدرنیته معروف استحاصل صرفا تکنولوژینیست بلکه حاصل ویژگی هایی است که تکنولوژی نیز محصول آن محسوبمیشود.این ویژگی ها عبارتند از: 1-عقل گرایی 2-تجربه گرایی 3-علم باوری 4-اومانیزم

اسلاید 27: عقل گرایی(Rationalism)خصیصه عمومی عقل گرایی در عصر تجدد آن است که عقل جزیی و استدلالگر را اساسی ترین ابزار شناخت می داند.عقل گرایی در افراطی ترین روایت معتقد است عقل قادر است همه امور شناختنی را درک کند و آنچه قابل درک عقلی نباشد قابل شناختن نیست.تجربه گرایی( Empiricism)جایگزینی استقرا به جای استدلال قیاسی آغاز تجربه گرایی بود که از حالتافراطی آن پوزیتیویسم ایجاد گردید.عنصر مشترک میان روایتهای مختلف تجربه گرایی افراطی آن است کهتجربه حسی را یگانه راه اصیل کسب معرفت وحواس ظاهری رامبدا تمام دانش بشری قلمداد می کند.

اسلاید 28: علم باوری ( Scienticism)علم باوری که باید آن را فرزند خلف تطبیق تفکر تجربه گرایانه در حوزه -دانش های تجربی دانست به معنی اعتقاد به این مطلب است که علم تجربییگانه راهنمای قابل اعتماد بشر به سوی حقیقت است.انسان محوری ( Humanism)دیدگاهی که بر انسان ، قوای او ، جایگاهش در جهان ، علایق و دستاورد-هایش تاکید می ورزد. در این رهیافت ، انسان در کانون هستی قرار گرفته و تواناییهای انسانی او برای یافتن راه خویش در هستی و تسلط بر طبیعت ،کافی شمرده شد.

اسلاید 29: بحرانهای پیش روی انسان معاصربحران معرفتیبحران اخلاقیبحران روانیتکنولوژی

اسلاید 30: بخش دوم : جلسه هفتم وجود خدا فصل اول : برهان فطرت فصل دوم : برهان علّیفصل سوم : برهان نظم

اسلاید 31: پیشینه پرستشتاریخ و باستان شناسی خبر از پرستش انسان از توتم ، فتیشآنیم ویا رب الارباب می دهد. امروزه این نکته بر ما روشن است که خدایان اقوام باستانبه هیچ روی شایستۀ تقدیس وپرستش آدمی نیستند وازعهده یرفع عطش فطری انسان به پرستش موجودی متعال و مقدس بر نمی آیند. با این حال،رواج پرستش و تقدیس این خدایان درمیان اقوام باستانی ، حاکی از نیازی اساسی در عمق وجود آدمی است.

اسلاید 32: گام نهادن در طریق شناخت خداوند چه ضرورت و اهمیتی دارد و در حیات فردی و اجتمـاعی ما آدمیان چـه نقشی ایفـا می کند ؟میان زندگـانی انسان خداباور وحیات ملحدانه تفاوت هایی بنیادین وجوددارد . از سوی دیگر ، دو انسـانی که هر یک تصور خاصی از خدای خویش دارند یکسان نمی زیند. و این به این دلیل است که شناخت انساناز پروردگار خویش و برداشتی که از اوصاف او و رابطه ی خویش بااودارد ، در انگیزه ها و اهداف، آمال و آرزوها ، اندیشه و گفتارواعمالو رفتار او مؤثر می افتد و سمت و سوی خاصی به حیات او می بخشد.البته این تفاوتها در سبک زندگی زمانی دیده می شود که عقائد و شناختدر عمق جان رسوخ یابد و جامه ی ایمان بر تن کند.

اسلاید 33: راههای خدایابیدر بحث از شناخت خدا، می توان دو مرحله ی اساسی را ازیکدیگر باز شناخت:1- شناخت موجودیت خداوند 2- شناختاوصاف و افعال الهی و رابطه ی خداوند با انسان و جهان . در مرحله ی نخست، آدمی درمی یابد که خدا هست و این دریافت ، انسان را از صف ملحدان و شکاکان جدا می کند واو را به جرگه ی متألهان و خداباوران وارد می سازد .اما درمرحله ی دوم انسان سعی دارد با اوصاف خداوند و چندوچونرابطه او با دیگر موجودات هستی آشنا شود .

اسلاید 34: فطری بودن خداشناسی1- دلیل نقلیفذکر انما انت مذکر(غاشیه/21)فاقم وجهک للدین حنیفا فطرت الله التی فطر الناس علیها(روم /30)فبعث فیهم رسله و واتر الیهم انبیائه لیستادوهم میثاق فطرته و یذکروهم منسیّ نعمته (نهج البلاغه /خطبه 1)- الحمد لله الملهم عباده حمده و فاطرهم علی معرفة ربوبیته(همان)2- دلیل عقلیمعلول اگر از مرتبه ای از تجرد برخوردار باشد به علت هستی بخشخود علم حضوری دارد.

اسلاید 35: 2- راه تجربهگاه آدمی با مشاهده ی دقیق و اندیشه ورزی در اوصاف و روابط پدیده های تجربی به وجود خداوند و اوصاف او ، مانند علم ، حکمت و قدرت رهنمون می گردد. این راه از آن جا که بر مشـاهده ی جهـان طبیـعت و مطالـعه ی تجربی پدیده های طبیعی استوار است، راه تجربی نامیده می شود . در جای جای قرآن کریم می توان آیاتی را یافت که از پدیـده های گوناگـون طبـیـعی یاد می کند و آنها را آیه و نشانه ای بر وجود خداوند می شمارد و انسان را به تدبر و تأمل در آنها فرا می خواند این راه گاه به شنـاخت آیه ای و آفـاقی نامیده می شود . می توان برهان نظم را نمونه ی روشنی از آنچه که آن را راه تجربی خداشناسی نامیدیم دانست. برهان نظم دارای تقریرات مختلفی استاز جمله 1- برهان هدفمندی 2- برهان نظم از موارد جزئی 3- برهان وجودهماهنگی در کل عالم

اسلاید 36: 3- راه عقل جلسه هشتمدر این راه هستی خداوند به مدد مقدمات، اصول و روشـهای کاملا عقـلی ثابت می شود . براهین و ادله ی فلسفی اثبات خدا نمونه های روشنی از کاوش هایعقلی در راه اثبات خدا است . ویژگیهای این راه عبارت است از:الف) به دلیل پیچیده و عمیق بودن برای همه مفید نمی باشد.ب) در مصاف با ملحـدان و در مقام احتـجاج و منـاظره می توان از آن ســود جست و سستی دلایل منکران را آشکار کرد .ج) در تقویت ایمان دینی مؤثر است ؛ زیرا هرگاه خرد آدمی در برابر حقیقتی خاضع گردد قلب و دل او نیز بدان گرایش قویتری می یابد . شک و تردید که می تواند ایمان را آسیب بزند نیز تنها به کمک عقل زدوده می شود.

اسلاید 37: برهان وجود و امکانمراحل برهان: الف) تعریف واجب الوجود و ممکن الوجود ب ) اصل علیت ج ) امتناع تسلسل د ) امتناع دور

اسلاید 38: الف ) تعریف واجب الوجود و ممکن الوجود: هر شیئ موجودی که نسبت آن با وجود ( موجود بودن ) در نظر گرفته شود از دو حال خارج نیست : 1-آن شیئ به گونه ای است که موجود بودن برای آن ضروری است بهنحوی که جدا شدن آن از وجود قابل تصور نیست.2- موجود بودن آن شیئ ضرورتی ندارد و می توان تصور کرد که آنمعدوم باشد . به اولی واجب الوجود و به دومی ممکن الوجود گفته می-شود. مانند شکر و آب نسبت به شیرینیدر نظر متکلمان و فیلسوفان ، واجب الوجود همان خداوند است و سایر موجودات همگی ممکن الوجود می باشند .

اسلاید 39: ب ) هر موجود ممکنی نیازمند علت است . بر اساس این اصل موجود ممکن موجودی است که وجودبرای آن ضرورت ندارد و به عبارت دیگر ، نسبت آن با وجود و عدم یکسان است یعنی می تواند باشد و می تواندنباشد . بنابر این چنین شیئی برای آنکه موجود شود نیازمندمرجّح است و این مرجح همان علت است . پس موجود ممکن موجودی است که وجودش وابسته به موجودی دیگراست ولی وجود واجب الوجود وجودی غیر وابسته است .

اسلاید 40: ج ) امتناع تسلسل: تسلسل به معنای پی در پی و به دنبال یکدیگر بودن است اما دربحث حاضر ، آن است که سلسله ای از علتها و معلولها داشتهباشیم که تا بی نهایت پیش رود و هیچ گاه به یک علت نخستینختم نشود . به عبارت ساده تر، تسلسل آن است که موجود الفمعلول ب و ب معلول ج و ج معلول د و ...باشد و این سلسله هیچ گاه پایان نپذیرد . بر اساس اصل امتناع تسلسل وجود چنین سلسله ی نامتناهی محال است.

اسلاید 41: د ) امتناع دور مقصود از دور آن است که شیئی با یک یا چند واسطه علتخودش باشد .صورت نخست را دور صریح و صورت دوم رادور مضمر می نامند . محال بودن دور در هر دو شکل آن امری مسلم و روشن استزیرا با توجه به این که هر علتی بر معلول خود مقدم است . علیت الف برای ب به معنای تقدم الف بر ب است حال اگر بهعلت الف باشد ب بر الف تقدم خواهد داشت و در نتیجه الف برخودش مقدم خواهد شد و این مستلزم اجتماع نقیضین است چرا که لازم می آید الف در مرتبه ی مقدم بر خودش ، هم وجودداشته باشد و هم وجود نداشته باشد.

اسلاید 42: توضیح برهان: تردیدی نیست که در جهان هستی مجموعه هستی مجموعه ای تهینمی باشد ولااقل یک عضو دارد. این موجود یا واجب الوجود استیا ممکن الوجود . اگر فرض اول صحیح باشد وجود واجب الوجودکه همان خداوند است ثابت می شود . اما اگر فرض دوم صحیح باشد آن گاه بنابر اصل علیت نیازمند علت خواهد بود. حال اگر علت مزبور خود ممکن الوجود و معلولعلت دیگری باشد و این سلسله تا بی نهایت ادامه یابد لازم می آید که تسلسل رخ دهد که محال است و یا اینکه موجود ممکن الوجود مفروض، بی واسطه یا باواسطه معلول علتی باشد که خود معلول آن موجود ممکن است.این احتمال نیز باطل است زیرا مستلزم دور است.بنابر این تنهااحتمال معقول باقیمانده آن است که موجود ممکنمورد بحث ما بی واسطه یا با واسطه معلول علتی باشد که آن علتمعلول شیئ دیگری نیست.

اسلاید 43: برهان علّی1- تعریف علت و معلول 2- تعریف علت فاعلی در علم فلسفه علت چهار قسم است: فاعل، غایی، صوری و مادی. علت فاعلی موجودیاست که معلول را پدید می آورد.3- اصل علیت هرمعلولی علتی دارد و در تحقق خود نیازمند علت است.4- اثبات معلولیت عالمهر چیزی که محدودیت زمانی و مکانی و محدودیت آثارو تغییرپذیری وحرکت پذیریو فنا پذیری و وابستگی به غیر داشته باشد معلول است5- امتناع دور و تسلسل در علل

اسلاید 44: بخش سوم: جلسه نهم راهی به سوی او ( خدا شناسی )تلاش انسان خداباور برای تصحیح و تکمیل مستمر خداشناسی خـودصرفا کوششی برای دستیابی به منظومه ی معرفتی متقن و سـزاوارنیست ، بلکه آثار عملی محسوس و گاه سرنوشت سازی در حیات اودارد واز همین رواست که اسلام توجه ویژه ای به مسائل خداشناسیمبذول داشته و آموزه های بلنـدی در اوصاف و افعـال الهی عرضـه کرده است .

اسلاید 45: شناخت ذات یا صفاتشناخت ذات الهی برای هیـچ موجودی از جمـله انسـان ممکن نیسـت. دلیل کوتاه و روشن این مدعا آن است که ذات خداوند نامحدود و غیرمتناهی است و دیگر موجودات همگی محدود و متناهی اند و موجود محدود احاطه علمی بر موجودی نا محدود نمی تواند داشته باشد . این حقیقت را در برخی آیات قرآن نیز می توان یافت :یعلم ما بین أیدیهم و ما خلفهم و لایحیطون به علما (طه/110)در تفسیر این آیه علی (ع) در حدیثی می فرماید: لایحیط الخلائق بالله عز و جل علما آفریدگانش بر]ذات[ او احاطه علمی پیدا نمی کنند .

اسلاید 46: راههای خداشناسی1- عقل:انسان به مدد عقل خویش در مرحله ی نخست به نحو اجمال درمی یابد که خداوند جامع همه ی اوصاف کمالی است و در مرحله دوم با ژرف نگری درپاره ای از اوصاف خداوند که در ضمن ادله اثبـات وجود او آشـکارمی شود به شناخت تفصیلی دیگر اوصاف الهی و احکام هر یک دست می یابد.2- فطرت: فطرت راهی است که با گذر از آن می توان به شناخت پارهای از اوصاف الهی مانند یگانگی دست یافت.3- مطالعه جهان طبیعت: یکی از راههـای خداشنـاسی ( مانـنـد عــلم ) تأمل دراوضاع و خصوصیات جهان پیرامون است .4- کشف و شهود باطنی:آدمی در پرتو استکمال روحی و معنوی به جایی می-می رسد که می تواند جمال و جلال خداوند را با چشم دل مشاهده کند .5- رجوع به قرآن و حدیث:بهره گیری از آیات قرآن و سخنان پیشوایان دین راهدیگر شناخت اوصاف و افعال الهی است.

اسلاید 47: امکان و عدم امکان شناخت اوصاف الهیدیدگاه اول: گروهی بر این باورند که نه تنها معنای صفات در کاربرد الهی و غیر الهی آن متفاوت است بلکه اساساآدمی راهی به سوی درک معنای صفات الهی ندارد .وظیفه انسان مؤمن تنها ایمان آوردن به صفاتی است که در قرآن وروایات برای خداوند ذکر شده است ، در حالی که حقیقت معانی این صفات برایانسان قابل درک نیست .دلیل این گروه آن است که ما آدمیان مفاهیم صفات را از احوال درونی خود با ویژگیهایی که از موجودات ممکن الوجود اطراف خود می شناسیم انتزاع می –کنیم ؛ در حالی که خداوند واجب الوجود و هستی مطلق است و ممکنات محدود و ناقص هستند .

اسلاید 48: دیدگاه دوم :این گروه معتقدند که تفاوت جدی میان معــانی اوصاف الهی واوصافآفریدگان در میان نیست و آن دستــه از اوصــاف که هم بر خدا و هم بر مخـلوقات اواطلاق می گردند معنای کم و بیش واحدی دارند .دیدگاه سوم :این گروه معتقدند که معانی اوصاف الهی با معانی اوصاف موجوداتدیگر تفاوت دارد ، اما این مطلب به معنای فهم ناپذیری اوصاف خداوند نیست .پیروان این نظریه می کوشند با الهام از مضـامین قرآنی و روایی ، تحلیلی از معنایصفات الهی ارائه دهند که از یک سو تنزه و تعالی خداوند را از نقایص و محدودیت-های مخلوقات خود پاس دارد و از سوی دیگر بر شناخت پذیری اوصاف او صحـّــهگذارد . روش کار : در صفات کمالی که در باره ی خود و موجودات پیرامون خود به کـارمی بریم تأمل کرده و تمام قیودی را که سبب محدودیت آنها می شود شناسایی کنیـــمسپس آن قید ها را از معانی اوصاف جدا سازیم. پس از طی این مراحل به معنایی خواهیم رسید که زیبنده ی ذات الهی است .

اسلاید 49: تنزیه و فهم پذیری اوصاف الهی در قرآن1- صفات الهی قابل فهم می باشند: - قرآن در صدها آیه از اوصاف الهی یاد کرده و در پــاره ای موارد نــیز به توضیح و تشریح آن پرداخته است. - قرآن همواره ما را به تدبر در آیات خویش فراخوانده است در حالی که اینآیات متضمن اوصاف الهی هستند . - قرآن هدف غایی آفرینش آدمیان را پرستش وعبودیت الهی می داند وعبادتموجودی که ذات و صفاتش مطلقا ناشناخته باشد کار بی معنایی است .مثلا نمی-توان بر آن توکل کرد و یا از او یاری جست . 2- تعالی و تنزه خداوند ازاوصاف مخلوقات خویش: - قرآن ، سوره انعام ، آیه ی 100 - نهج البلاغه ، خطبه ی 49

اسلاید 50: صفات الهی جلسه دهمالف ) صفات ایجابی :توحید ، علم ، قدرت ، حیات ، ازلی و ابدی بودن ، حکمت ، عدالت ب ) صفات سلبی :نفی جسمانیت ، نفی جهت و مکان ، نفی حلول ، نفی اتحاد با غیر ، نفی رؤیت حسی

اسلاید 51: 1- توحیدبا توجه به این که بحث از توحید اعم از توحید نظری ( یعنی اعتقادقطعی به یکتائی خدا در ذات ، صفات وافعال ) و توحیدعملی ( یعنیریشه دواندن اعتقــاد به اعمـــاق جان آدمی بطوری که به اعمـــال و رفتاراوصبغــه ی خاصی ببخشــــد و آن را موحـــدانه سازد ) و در تقسیمات جزئـی تر توحیـد ذاتی ( نفی تعــدد و نفی ترکیـب ) توحید صفاتی ( نفی صفات زائد بر ذات) توحید افعالی ( استقلال در تأثیر ) به صورت نسبتا گسترده قبلا خوانده شده است دراینجا به آن پرداخته نخواهد شد . جهت مطالعه عرض می شود که براهین اثبات توحیـــدعبارتنـــد از : وحـــدت وهمآهنگی ، تمانع ، ترکب ، صرف الوجود ، هدایت و فیض تشریعی

اسلاید 52: 2- علم الهی علم الهی ، علمی مطلق ، نامحدود ، ازلی و ابدی است که به هیچگونه ابزار ومقدمه و واســـطه ای نیاز ندارد ؛ خطا ناپذیر است ومستلزم تأثیرپذیری ذات الهی از غیر خود نیست . آنچه در علم الهی بیش از همه ، اهمیت دارد ، مسأله ی گستردگیبی منتهای دانایی خداوند است . خدا هم به ذات خویش علم دارد وهم بر همه ی موجودات هستی، چه پیش از آفرینش آنها و چه پساز آن ، آگاه است .

اسلاید 53: علم الهی در منظر قرآن1- در قرآن آیات متعددی از علم و دانایی خداوند سخن گفته است ، آیاتی که ازصیغه های مصدر علم مانند عَلِمَ ، یَعلَمُ برای خداوند بکار برده است و آیاتی کهخداوند را به اوصاف علیم ، بصیر ، سمیع ، عالم الغیب و علام الغیوب و مانندآن متصف کرده است .2- قرآن ظاهرا اتصاف خداوند را به وصف دانایی بی نیاز از اقامه ی برهان و دلیل می داند ولی در پاره ای از آیات تعبیری بکار می رود که مشعر به استدلالاست. ألا یعلم من خلق و هو اللطیف الخبیر آیا کسی که آفریده استنمی داند ؟ با این که او خود باریک بین آگاه است. ( سوره ی ملک/14)

اسلاید 54: 3- قرآن تأکید بسیار بر مطلق و نامحدود بودن علم خداوند دارد که شاید علاوه بر دلالت بر واقعیت و نقش مهمی که در تکمیل و تعمیق خداشناسی ما دارد بیشتر ، نقش تربیتی آن مورد اهتمام قرآن باشد . نقشی که در تقویت توکل داردو نقشی که در دور کردن انسان از گناه ایفا می کند . - یعلم ما یلج فی الارض و ما یخرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها و هو معکم أین ما کنتم والله بما تعملون بصیر (حدید/4)- قل إن تخفوا ما فی صدورکم أو تبدوه یعلمه الله و یعلم ما فی السمواتوما فی الارض (آل عمران/29)

اسلاید 55: 3- قدرت الهی جلسه یازدهمباید توجه داشت که منظور از قدرت به عنوان یک صفت شایسته برای خداوند ،اولا مترادف قدرت و انرژی نیست بلکه موجود قادر در اینجا موجودی است کهاگر بخواهد فعلی را انجام می دهد و اگر بخواهد آن را ترک می کند و دیگر اینکه قدرت الهی تابع انگیزه های بیرونی نیست و خداوند، غنی از تأثیر پذیری از عوامل خارج از ذات خود است . سؤال : آیا قدرت خداوند نامحدود و مطلق است و همه چیز را شامل می شود؟پاسخ: قدرت الهی مانند سایر اوصاف کمالی او نامتناهی و بی کران است و هیچمحدودیتی در آن راه ندارد . سؤال: آیا خدا قادر است سنگی بیافریند که نتواند آن را بردارد ؟ یا موجودی خلق کند که بر نابود کردن آن توانا نباشد ؟

اسلاید 56: پاسخ بر معمای قدرت مطلق خداوند محال را می توان به سه نوع تقسیم کرد :1- محال ذاتی : در ذات خود ناشدنی است مثل اجتماع نقیضین ویا ارتفاع آنها2- محال وقوعی : در ذات خود محال نیست اما وقوع آن مستلزم محال است مثل وجود معلول بدون علت. ( این دو محال را محال عقلی نیز می گویند )3- محال عادی : وقوع آن با توجه به قوانین شناخته شده ی طبیعت ناممکن استولی نه ذاتا و نه وقوعا محال می باشد . قدرت خداوند بر محال ذاتی و وقوعی تعلق نمی پذیرد ، و این هیچ محدودیتی برای قدرت الهی به دنبال ندارد زیرا این امور اصولا قابلیت ایجاد ندارند. و اصولا مفهوم شیئ بر محالات عقلی صدق نمی کند تا آنکه مشمول تعابیر قرآنینظیر: إن الله علی کل شیئ قدیر گردد.

اسلاید 57: قدرت الهی در منظر قرآن1- در قرآن آیات متعدد بر این وصف الهی یعنی قدرت اشاره دارند آیاتی که خداوند را قادر و قدیر خوانده اند با تعبیر إن الله علی کل شیئ قدیر و یا تعابیری مشابه آن. 2- آیاتی بر نامحدود بودن قدرت الهی استدلال کرده اند: آیا منکران رستاخیز به روشنی ندانسته اند که آن خدایی که آسمان ها و زمین راپدید اورد و در آفرینش آنها درمانده نشد قادراست که همه ی مرده هارا زنده کند؟ آری او بر این کار قدرت دارد زیرا او به هر چیزی توانا است .(احقاف/33)

اسلاید 58: 4- حکمت الهیحکمت دارای معانی متعددی است که معانی زیرقابل صدق برخداوند است:1- معرفت به حقیقت اشیاء2- افعال خداوند در غایت استواری و کمال و به دور از هر گونه نقصان است.اعتقاد به نظام احسن به معنای قبول حکمت الهی به این معنا می باشد .3- افعال خداوند دور از هر گونه قبح و ناشایستگی است. خداوند مرتکب هیچکار زشت و ناپسندی همچون کذب، خلف وعده، ظلم وآنچه عقل عمومی بشر آنرا قبیح می شمارد نمی گردد. در این معنا عدل شاخه ای از حکمت می شود.4- خداوند مرتکب فعل عبث نمی شود. حکمت الهی در این معنا همان غایتمندیافعال الهی است. (دخان/38 ومؤمنون/115)

اسلاید 59: شبهه: اگر خداوند حکیم است چرا اموری در اطراف ما رخ می دهد که شر محسوب می شوند ؟ آیا وجود شر نشان دهنده ی عدم حکمت یا رحمت ویا قدرت خداوند نیست؟پاسخ:آنچه ما شر می نامیم خالی از نتایج و اهدافی معقول نیست و بلکه مصالحی برای زندگی فردی و اجتماعی انسانها دارد. در اینجا به برخی از این مصالح اشاره می کنیم:1- شکوفا شدن استعدادها: إن مع العسر یسرا و إن مع العسر یسرا2- آزمون الهی: و لنبلونکم بشیئ من الخوف والجوع و...(بقره/155)3- بیدارگری:(اعراف/94 و 130)4- قدرشناسی نعمت های الهی

اسلاید 60: نکات مهم:1- ما از غایت و اهداف خیلی از آنچه که شر می نامیم بی اطلاعیم و عسی أن تکرهوا شیئً و هو خیر لکم2- ملاک در شر بودن تعارض با آسایش و رفاه مادی نیست. (هدف از خلقت رفاه و آسایش نیست)3- گاه بر اساس قوانین این عالم مثل قانون علیت اعمال خود انسانباعث ظهور بعضی شرور می شود .ظهر الفساد فی البر والبحر بما کسبت ایدی الناس (روم /41)4- اگرتنها یک مصلحت از مصالح معقول در شری باشد کافی استتا بدانیم بدون هدف و عبث این حادثه رخ نداده است.5- وجود مخلوق مختار برای خداوند بنام انسان می تواند قادر، خیر،وعالم مطلق بودن خداوند را با وجود شر در عالم سازگار سازد. اختیار لازمه اش امکان وقوع خیر و شر می باشد .

اسلاید 61: 5- عدل الهی جلسه دوازدهم اهمیت بحث از عدل الهی:1- در جهان بینی اسلامی عدل جزء ارکان اعتقادی اسلام است.2- دادورزی محور اصلی بحث از یکی از اصول اعتقادی دین یعنی معاد است.3- بحث از عدالت الهی موجب حرکتی اجتماعی علیه ظلم و مظاهر بی عدالتی است.معنای عدل: العدل یضع الامور مواضعها قراردادن افراد و اشیا در جایگاه شایسته ی خود را عدل می گویند

اسلاید 62: شاخه های کلی عدل الهی 1- عدل تکوینی: خداوند به هر موجودی به اندازه ی شایستگی هایش از مواهب و نعمت ها ارزانی می دارد و هیچ استعداد و قابلیتی را ضایع نمی کند.2- عدل تشریعی: خداوند در وضع تکالیف و قوانینی که سعادت بشر در گرو آن است اهمال نمی ورزد و هیچ انسانی را به عملی که بیش از توانایی و طاقت او است مکلف نمی سازد .3- عدل جزایی: خداوند جزای هر انسانی را متناسب با اعمالش مقرر می کند . خداوند نیکوکاران را پاداش و بدکاران را کیفر می دهد .

اسلاید 63: عدل الهی در قرآن- ان الله لا یظلم الناس شیئا و لکن الناس انفسهم یظلمون(یونس/44)- و ما الله یرید ظلما للعالمین(آل عمران/108)- و لا نکلف نفسا الا وسعها ولدینا کتاب ینطق بالحق و هم لا یظلمون(مؤمنون/62)- و نضع الموازین القسط لیوم القیامه فلا تظلم نفس شیئا(انبیا/47)- و ما کنا معذبین حتی نبعث رسولا(اسراء/15)

اسلاید 64: آیا وجود تفاوت میان موجودات با عدل الهی سازگار است؟اگر قرار باشد جهانی باشد و قوانینی بر آن حاکم باشـد تفاوت جزو طبیعت آن استزیرا لازمه ی تفکیک ناپذیر بودن قوانین تفـاوت بیـن مـوجـودات است . مثلا قانونعلیت تفدم علت بر معلول را لازم می دارد و یا علت ناقص معلول ناقص الخلقه راایجاد می کند . لذا وجود انواع گوناگون تفاوت از نظـر نـوعـی ، نـژادی ، فـردی ،شخصیتی از لوازم جدایی ناپذیر قوانین حاکم بر جهان است و البته جهان با همینتفاوت ها بهترین جهان ممکن می باشد . آنچه نقص است تبعیض است که در عالمکون و تشریع و جـزا راه ندارد . تبعیـض یعنـی اینـکه دو شیـئ که دارای قـابلـیـت دریافت یکسانی هستند تنها یکی از آنها بهره مند شود . فیض الهی نامحدود است ولی ظـرفیت و قابلـیـت آفـریدگان او محـدود است و ایـن محدودیت از ویژگی های جدایی ناپذیر عالم طبیعت به شمار می آید.

اسلاید 65: چرا آدمی پس از آنکه لذت حیات را چشید و آرزوی جاودانگی در او پیدا شد باید به دیار نیستی رود و بر اثر مرگ طومار حیاتش در هم پیچیده شود ؟اولا مرگ یکی از لوازم جدایی ناپذیر زندگی در عالم طبیعت است- جاودانگی در طبیعت مفهومی متناقض است و هر آنچه در طبیعت است فناپذیر است –بیمعناست که کسی در طبیعت زندگی کند و هم جاودانگی مطالبه نماید .ثانیا آرزوی جاودانگی فطرتی است که انسان را به فهم و اعتقاد به حیات جاویدو قیامت رهنمون می سازد .ثالثا مرگ پایان زندگی وپیچیده شدن طومارزندگی برای بشر نیست، بلکه انتقالحیات از جهانی به جهان دیگر است .

اسلاید 66: مجازات های اخروی که نه از جهت کیفیت و نه به لحاظ مدت با جرم آیا و گناه بندگان تناسب ندارد با عدل الهی سازگار است؟ماهیت مجازات های اخروی با مجازات های قراردادی در دنیا متفاوت است .کیفر در دنیا تابع قرارداد است و با توجه به قوانین هر کشـوری متفـاوت از هــم می باشد یعنی برای یک جـرم درهـر کشـوری مجـازاتی متفـاوت از هــم تعیـیـن می شود . ولی مجازات اخروی قراردادی نیست بلکه نتیجه ی تکوینی و قهــری اعمال مجرمان و ظهور چهره ی حقیقی گناهان است. برای مثال مرگ در نتیجهخوردن سم کیفر تعیین شده و قراردادی آن نیست بلکه نتیجه ی تکوینی و قهـریخوردن سم ، مرگ است هر چند به ظاهر نتیجه شدیدتر از عمل به نظر برسد.

اسلاید 67: چرا باید انسان در اثر بیماری یا هر ناملایمی احساس درد و رنج کند آیا این احساس درد و رنج با عدالت خداوند سازگار است؟درد و رنج ها به دو قسم است:1- درد و رنج هایی که بر خاستــه از اعمـال ناشایست خود بشر است و انسان ،مختارخلق شده و می تواند با اجتناب ازافعال ناشایست درد و رنج خود را کاهش دهد.2- درد و رنجی که افعـال انسـان در آن هیچ نقشی نداشته است . مثـل درد ناشی از جنگ ناخواسته ، معلولیت بچه ی معصوم و بی گناه و ...خداوند در مقابل تحمل این درد نعمتی را در دنیا یا آخرت به این فرد می دهد کهجبران آن دردها و رنج ها خواهد شد .

اسلاید 68: انسان شناسی دینی - خلقت انسان جلسه سیزدهمبحث های قرآنی در خصوص آفرینش انسان اهداف متفاوتی دارند ولی دو هدفبسیار ارزشمند در آنها متصور استالف – انسان ها ازاصلی واحد و ریشه ای مشترک نشأت گرفته اند وهیچ تفاوتیبا هم ندارند و احساس برتری انسان ها نسبت به هم با قانون خلقـت الهـی منافاتدارد .ب – خلقت حضرت آدم متفاوت از خلقت سایر انسان ها بوده است .برای مطالعه ی در این موضوع می توانید به آیات زیر مراجعه کنید:( نساء/1واعراف/21و اسراء/70ویس/60وص/71وسجده/7واعراف/12وآل عمران/59وفرقان/54وحجر/28و33)

اسلاید 69: جبر یا اختیار ؟دو نکته در موضوع جبر و اختیار :1- وجود اختیار بدیهی است و هر انسانی آن را درخود ادراک واحساس می کندهمۀ ما توقع و انتظاراتی از دیگران داریم و در صورت عدم وقوع ناراحت میشویم این خود نشان از اعتقاد ما نسبت به اختیار دارد.2- بحث جبر و اختیار هر چند مورد بحث فلاسفه و متکلمان قرار گرفته است ولی مورد علاقۀ دیگران شده و آنها بیشتر به این عقیده دامن زده اند ؛ مثل بعضی جامعه شناسان ، روان شناسان و خصوصا بعضی سیاستمداران و نیزکسانی که علاقمند فرار از مسئولیت بودند و میل به آزادی بی قید و شرط و عدماحساس گناه و تخدیر روانی داشتند .

اسلاید 70: معنی جبر و اختیاراختیار یعنی اینکه حوادث و افعال، تابع ارادۀ انسان باشـد و رفتـار انسـان بر پایۀآگاهی ، قدرت و ارادۀ او انجام گیرد ؛ به گـونه ای که قادر به ترکـش باشد البتـهنه به معنی کن فیکون بلکه به عنوان جزءالعله که اگر تمام علل جزئی جمع باشدوارادۀ انسان نیز تعلق گیرد فعل انجام خواهد شد و اگر انسان اراده نکند اگرتماماجزاء علل نیز جمع شود فعل تحقق نیابد .فعل اختیاری آن است که براساس انتخاب وگزینش فاعل وازروی عزم و تصمیماو واقع شود هر چند موافق میل انسان نباشد.جبر یعنی اینکه حوادث و افعال، تابع ارادۀ انسان نباشد.

اسلاید 71: سؤال اول: اگرما معتقدیم تمام افعال همانند اشیاء مخلوق خداوند است پس انسان و ارادۀ او چه نقشی در انجام افعال دارد؟ منظور از توحید افعالی این است که تنها آفریدگاری که بطــور مستقـل و بدون نیاز به اجازۀ موجودی دیگر دست به آفرینندگی می زند خداوند است. لـذا دیگـر موجودات با اذن الهی – در حوزۀ قوانین و سنن الهی – منشأ خلق و ایجـاد میتوانند باشند.اختیاردرانسان به این معنی نیست که اراده کند چه موجودی دارای اختیار باشـد و چـه موجودی در عالم بدون اختیار باشد بلکه انسان به عنوان موجودی مختارفقط می تواند دردایرۀ توانمندیهای مشخص شده برای اواراده کند وفعلی راایجادنماید.این ارادۀ خداوند است که برمختارویا مجبوربودن مخلوقات تعلق می گیرد.بطوری که انسان و جن، مختار و سایر موجودات غیر مختار خلق شده اند.

اسلاید 72: سؤال دوم: علم ازلی، خداوند افعال آیندۀ انسان را نیز شامل می شود آیا انسان اختیار دارد که فعلی را انجام دهد که علم خداوند خلاف در آید ؟علم خـداوندی با علم عادی بشـری متفاوت است انسان وقتی به فعلی آگاهی پیــدا می کند که در آینده رخ خواهد داد تنها می تواند از خود فعل آگاه شود نه بیشتر؛ ولی علم الهی وقتی به فعلی تعلق می گیرد به تمام خصوصیات آن علم دارد.بعضی از این خصوصیات مربوط به زمان و مکان فعل است برخی مربوط بـهفاعل . مثلا فاعل چه انگیزه و چه نیتی برای انجام آن فعل داشت آیا با اختیــاراین کاررا انجام داد یا کسی او را مجبور به انجام کار کرده بود. لذا علم خداوندبا اختیار انسان منافات ندارد. اگر علم خداونـد بر عـدم اختیار انسان تعلق گیـردقطعا آن فعل بدون اختیار انجام خواهد شد واگربه اختیارتعلق گیـرد بدون اختیارنمی تواند انجام گیرد.

اسلاید 73: سؤال سوم: هیچ امری خارج از ارادۀ الهـی واقع نمی شـود؛ بر اسـاس این عقیدۀ درست تمام افعال انسان وحتی حالات نفسانی اوتابع خواست خداست آیا در این صورت جایی برای اختیار انسان باقی می ماند؟ارادۀ خداوند به وقوع فعل به صورت مطلق و خالی از خصوصیات آن تعلق نمـیگیرد. متعلق ارادۀ خداوند آن است که هر معلولی از علـت مباشـر و با حفـظ تمـام خصوصیات آن صادر گردد. ارادۀ الهی به آتش به صـورت صـدور غیر ارادی ونا آگاهانه حرارت تعلق می گیـرد و به انسـان و افعـال او همـراه با عـلم و اراده و اختیار می باشد.

اسلاید 74: کمال انسان جلسه چهاردهم1- یکی از مباحث مهم انسان شناسی در منابع اسلامی اهداف خلقت انسان مدارجکمال او و راههای دستیابی به این کمالات است.2- کمال هر مخلوقی متناسب با اهداف هستی و خلقت آن مخلوق معنا می یابد.3- کمال انسان کمالی اختیاری است ،لذا باید انسان هدف خلقت خود را خودش شناخته و با اختیار خود برای رسیدن به آن تلاش نماید.4- غایت و هدف هستی انسان حد و مرز ندارد و مراتب کمال او را پایانی نیست.5- راه کمال انسان خارج از وجود خود انسان نیست ؛ راه کمال آدمی خود اوست.6- اعمال ظاهری و باطنی انسان زمانی موجب کمال او می شود که در نفس او تأثیر کنند و آن را رفعت و تعالی بخشند. از این رو، هر امری که بیرون از ذاتانسان و بی ارتباط با آن باشد نظیر ثروت،شهرت،جاه ومقام باعث کمال نخواهدشد.7- مراتب کمال اعتباری نیست و قابل عزل و یا نصب نمی باشد.

اسلاید 75: نماز زیباترین جلوۀ نیایشنماز دارای مراتبی است:1- نماز صحیح: نماز دارای احکام و اجزائی است که اگر شخصی احکام واجب نماز را رعایت کند و اجزاء نماز را درست بجا آورد، نمازی صحیح خوانده است.2- نماز مقبول: نماز عبادتی عبث و بی هدف نیست اگر شخصی متوجه اهدافنماز باشد ، معانی و معارف درون آن را درک کند و هنگام خواندن نماز غافل ازآن معارف نباشد مستحباتی را که در تحصیل اهداف نماز نقش دارند مانند اذان واقامه را با توجه کامل بجا آورد نمازی مقبول بجا آورده است. 3- نماز کامل: نماز دارای آثاری فردی و اجتماعی است اگر شخصی نمازخوان متوجه آن آثار باشد و در صدد تحصیل این آثار باشد در حقیقت به دنبال خواندن نمازی کامل است.

اسلاید 76: وضو ، اذان و اقامه ، تکبیره الاحرام ، قیام ، نیت ، قرائت ، رکوع سجده ، ذکر ، تشهد و سلام اجزاء نماز هستند که درهر کدام از آنهـانیز می توان همـان بحث صحیـح ، مقبول و کـامـل بـودن را مطـرحنمود .

اسلاید 77: گفتار چهارم : جلسه پانزدهم جهان شناسی دینی - ویژگیهای جهان شناسی اسلامی تعالیم آن خطا ناپذیر است.هدف از جهان شناسی در قـرآن چیـرگی بر طبیعت نیست بلکه گـذرگاهی برایشناسایی بهتـر خداونـد ، اوصـاف او و شنـاخت کامل تر جایگـاه انسان در هستی و غایات آفرینش اوست.1- غیب و شهادتغیب و شهادت به معنای پنهان و آشکار است. مقصـود از غیب چیـزی است که ازحوزۀ ادراک و آگاهی خارج باشد. مقصود از عالم غیب در مباحث جهان شناختی ، بخشی از هستی است که از حیطۀحواس بشر خارج است و با ادراک حسی متعارف قابل درک نیست.

اسلاید 78: 1- ایمان به غیب نخستین ویژگی پرهیزگاران و پیش شرط هدایت یابی آدمیان است.2- ذات اقدس الهی ، فرشتگان و پدیدۀ وحی ، نمونه هایی از عالم غیب اند.3- تقسیم عالم به غیب و شهادت، تنها برای موجوداتی است که علم و آگاهی محدودی دارند و در نتیجه برای خداوند که دانای مطلق است چنین تفکیکی بی معنا است.4- تفکیک عالم غیب از شهادت به این معنی است که هستی محدود در عالم طبیعت نمی گردد بلکه عالم محسوسات تنها یکی از عوالم هستی می باشد.فلا اقسم بما تبصرون و ما لا تبصرون(حاقه/38و39)5- هرچند میان عالم غیب و شهادت تفاوت های اساسی وجود دارد با این حال رابطۀناگسستنی و عمیقی میان آن دو برقرار است.

اسلاید 79: سر ارادت ما و آستان حضرت دوست که هر چه بر سر ما می رود ارادت اوستنظیر دوست ندیدم اگر چه از مه و مهر نهـادم آیـنــه ها را مقـابل رخ دوســتنه من سبوکش این دیر رند سوز شــدم بسا سرا که در این کارخانه خاک سبـوستمگر تو شانه زدی زلف عنبر افشان را که باد غالیـه سایست و خاک عنبـر بوسـتنثارروی توهربرگ گل که در چمنست فدای قد تو هر سرو بن که بر لب جوسترخ تو در دلم آمد مــراد خواهــم یافـت چرا که حال نکو در قفای فال نکوست نه این زمان دل حافظ در آتش طلبست که داغدار ازل همچو لاله ی خود روست

اسلاید 80: 2و3- حق مداری و هدف مندی جهان آفرینشالف - جهان بر پایۀ حق آفریده شده است. - ماخلق الله السموات والارض و ما بینهما الا بالحق و اجلٍ مسمّی (روم/8) - ربنا ما خلقت هذا باطلا (آل عمران/191)ب – یکی از معانی حق این است که جهان بر پایۀ قوانین و سنن الهی استوارشده و انتظام یافته است.ج – قوانین عالم محدود به طبیعت نیست و همچنین در اختیار خداوند است - والشمس تجری لمستقر لها ذلک تقدیر العزیز العلیم (یس/38)د – آفریدگار جهان آن را به سوی غایتی از پیش تعیین شده رهنمون ساخته استعبارت اجل مسمی در آیۀ فوق بیان می کند که کائنات به سوی پایانۀ معلوم و معینی رهسپارند. این اعتقاد در معنی بخشی به زندگی انسانها نقش بسیـار مهمـی دارد.

اسلاید 81: 4- نظام احسنالذی احسن کل شیئ خلقه (سجده/7)