اندیشه سیاسی

صفحه 1:


صفحه 2:
زير نظر : استاد يزدان بخكشسر 

صفحه 3:
eee ۱ Ren a eae eed ‏غراه مكررن زمينه هاى لازم براى اصلاح مرره| با هرايت ايشان‎ a ONC MCS ENC! Cn EE Roa 0 Leen) an Ne Coe 0 ae Le MEL Mea RO SOT RCS AFRO CPT era 

صفحه 4:
2 : ‏ا‎ 59 rN Me REC Gee aR oe ol a OLA) sys 57 1 HA 5 OO ee ae ee No ae Na ee تربييت است . اثْ اين رو اما"| على (ع) زهامراران قررت هرار و فوركاهه را : سياستمرار و شايسته قرا ركرفتن رر جايلاه سياست مررمان نمی راثر . Ce ea ae ae eee aa) Pro ReL eID ee SORELY ae ae ae ‏فلوط یکلی‎ CL ER ME Ne eee Rel ae) سامان هى يزير ركه آن را در مفهوم صديش تمقق بزير می سازر . 

صفحه 5:
‎acy‏ ساسا ‎ ‎7 ‎Or SY MO a RCs ye en cae ‎ ‏ل تا مییارها یکل یکه بهت سياست را 5 58 1 روشن هى لثئر ‎٠‏ وجور رارر. اين معيارها بر هر برثاهه ريزى ‎٠‏ ‏”7 5 7 00 ‎Cy heed‏ ا ل كت ‎ee 7 5 1 MOP Te eo yee eon ‎ 

صفحه 6:
توا ESOP CEL STE. Tee eT جمله عرصه سياست زر ‎ie 0 7‏ 00 علی (ع) بایلاهی ویژه رارر . هیچ لس هق نرارر فرور , قوائین و ا مرزها را بشلئر و فور را فراتر از آنها برائر. ال ا ل ل ا ل ۱ 00 at er Pas ee فور سفت باب 20 ‏م لت ا‎ ey ۳ ۲ 0 می ا ال را در این جهت مراقبت می نمور و ابازه ‎eet vf A‏ 6 UAC ERC Ree BE MOO ere هموار سازر و قوائين و موازين را زير باكزارر . ه ركاه با بلافاصله به رفع آن اقرام هوررى رو به رو هى شر ا ا ا ‎Fee Lae)‏ کنر » یا ترویج یار 

صفحه 7:
‎ea atest wip riveree 530‏ آن فشرت رر سفت ترين شرايط ب هکارگزاران فور اهازه هرمت طلنى تميدار و در اين ‎yas‏ 00 ‎00 ‏ل‎ een co ‎ ‏أَجَرّ فى الأغلال ات من آن آلقی ‏لله وَ رَسُلَهُ يوم القَيامَة ظالماً لتبعض العباد و اس سس ‎1 nner yen ECCT eT 3 ‏ال‎ kB eed Bree eRe iis kerr etre eS Te [0 Re erer ey gel eye eR NTer ey Peer ere ST ONY ets ‎ 

صفحه 8:
و سر ۳ 7 7 7 اباك به مقاصر ررست و باك رسير. نميتوان بكاشتن برى ‎٠‏ نُيلى ۲ ۲ 000 OS aed ee or Cee YEE Perea aa a Re AA Recs er) Fe ony 7 ‏وسايل تاررست بهره تبر . هون امام (ع) زهام امور را به‎ 10 EL eS oT) همله : به تبعیشات پایان بفشیر . 

صفحه 9:
ا 1 | هر و و ۳۲ ‎FY ۳ ae‏ 4 عرب , قریش و لسانی را له بیم مفالف و توطثه از پابشان هی رفت , بر ریلران Cee Oo ETON GLC eye oye a TSS 9 ۳ a ene 8 1 ۳ ‏را زیر پا پلزارر و از راه ستع لار فور را پیش برر, لزا در پاسخ آنان|‎ 00 موی آن طلبَ ا 0 ولیث غلیه و اه لا آطوز به ما سر سمیز و ما أ ere ere eT Tee سرپرست اویم : پیروزی بجویم ؟ به خدا سوگند ! تا fe ener ‏ا‎ 

صفحه 10:
امیر مومتان علی (ع) در سیاست فویش به بز مق عمل نم یکرر و هرف برای او به هیچ وبه ‎Wer a‏ ور ‎a‏ 1 ‎DY any ea‏ م ‎PONE eT RO NES‏ نیزیر. آن هضرت , از همله تفاوتهای اصلي سیاست فور و سیاست معاوبه ای را همین اهر معرف یکرره و فرموره است : و الله ما مغارية بادضى ملى. و لكه كدرو ‎Ste pean‏ لت 2 ‎ol‏ ‏النّاس. لكن كُلَ عُدََة فجَرَةُ وَكُلْ فجَر ‎ss‏ ‏به خدا سوگند ! معاویه زیرک تر (سیاستمدارتر) از من ۱ ا ل ات ۰ می شود " و اگر پیمان شکنی ناپسند و ناشایست نبود. ا ۱ ‎Sey‏ كت 

صفحه 11:
see ‏صا‎ 7 7 سياست ىله علی (ع) «نبا لگرره ۰ سياستى مبتتی بر صراهت و ‎[SHOTS RU DIRE a aye Oy NC ee ROI)‏ ‎ia 4 ۳‏ 1 ۳ ۳ و مواضع فور را آشلارا با آثان در میان می لزاشت و می فرمور ‏ولتمدى رائد اهلد ‏پیشوای قوم باید با مردم خود به راستی سخن رائد ‎ ‎ 

صفحه 12:
Ne Nee Cre per tome eee Oren we آن چه می گویم . در عهده می دانم . و خود ضامن 1 PEAT Ts Reena Ih و 

صفحه 13:
EE Te LO AOL eT oe re nT) و صراقت ورزى ‎٠‏ و شفافيت و صرافت ورزى هيسر ثمى شور . آن جاكه ناراستى و دروعُلويى ‎٠‏ بنهانكارى و تيره سازى رخ مى نماير ‎٠‏ انواع فسار و تباهى هاى سياس هم : شكل فى كيرر و روات فى يابد . آنن فرت فرموره است ال ار ۰ سر 

صفحه 14:
بيشواى صراقت بِشّلاه . على (ع) رر عهرنامه مالك اشتر مى آموز رله ,كزيره ترين اشفاص در ‎PO a ORE RA PORE OR ETO‏ ‎eS aa Meal Maar cae held CRORES TO‏ فور را بران سفارش هى ثمور و بر اين امر , به طور ری نظارت م ىكرر . على (ع) به مسئولان فور هى آموف تكله رر رابطه با هررم بر اساس قاعره «إفصار» ( شقاف سازى ) عم لكنثر . امام (ع) به لاركزاران فورغرمان مى را ركه هركاه هررم و اراره شوتركان به سياست» ها ء اقرامات و رفتار آنا نكرفتار بركمائى شوثر و لجسا سكنئر از هانب بریشان ستمی رفته ,یا فلافی صور تگرفته ,یا فینتی اناع یافته است , زمامراراع و سوولان موظفنر با سرافت و صراقت تما , همه پیز را به ‎POOLE REN eee ey aed‏ ‎aa eee‏ 0 ‎eee Re eee Le Rene‏ ‎OE re recor ale A eed‏ ‎Re eee CnC Ree ET Te‏ ‎Fe ROTO eC yn sD‏ افيت ررسياست و هر مقر رز دار 

صفحه 15:
کرت چه ۱ Ord re Ren ey ‏روابظ و هناسبات در يس برره قرا ركيرر و اجازه ورور به روشتايى و ثور‎ 0 . ‏افیت , این امور به هراقل هی رسر‎ 7 7 و شفافيت اس تكله سياست و هلوهت به ررستى و ال ت هعنا می 

صفحه 16:
اشنا ل ل ا 0 1 روزكار قور ‎٠‏ شنافت جريان ها و غايب ثبورن از زهان فويش ‎٠‏ رنيا و مناسبات بین المللی + عنضر اساسی در فهم سیاسی , تصمی مگیری) اقرامات سیاسی است . هر چه زمانه شناسی ررست تر , عمیق تر و همه جاثبه تر باشر ‎٠‏ ميزان فريب غورولى رر سياست و فروغلطيرن رر رام ها و تصمیمات ناررس تکمتر فواهر بور . 7 1 ‎er ary‏ 0 ‎ee ee a ROTO ee oe Teer)‏ ‎Caen NE RCL Re eR Ret ee nee‏ له على (ع) بس از به رس تگرفتن کلومت , تلا شکرر هرد را با زمانه و شرایط پیش آمره و | روش نكررر و زمينه لازء| براى ees aed yes سیاست است . آفات و7 pera oreo) 

صفحه 17:
0 ۳ 0 3 aa sf ue 0 3 ‎Cru ee‏ ستیزنده و زمانه ای ستمکار به سر ‏می بریم. در اين روزگار. نیکوکار . بدکار به شمار آید و ‎ ‏ی ‏20000 ‏ترسيم ‎ 

صفحه 18:
1 me CRC eee a CREE CL ENE eer RST nerd) ‏حساب آيد و در روزكار ىله رياكارى و نابلارب ارزش شمرره شور , اصلافات‎ ELECT ETE SE) aw (N ۲ ‏یر‎ 

صفحه 19:
0 os Pe ee een ee ae Se eee eT PRO ROT LC Rem Oke a aed Can 0 PT one Er Lo ‏مفتلف , آینره گلری و عاقبت انریشی, همان ترپیر است و درعرهه‎ ۱ RO My Le eye ee ero a ETRE ST 7 00 [0 ‏ا‎ rd 0 ed 7 ۳ 9 2 ‏آینرهگلری از چنان اعتبر و اهمیتی پرفوررار اس تکه‎ Fe Ze Hee . ‏زئرلی » لار و هرلت برون آن فاقر هر فیری است‎ 

صفحه 20:
در نزر اما علی (ع) نشانه یل سیاست صعیح » فررمنراثه و اصولى ‎٠‏ وجور تريّرء عاقبت انريشى و آينره تلرى ا 1 ean SE ae ren ا 1 

صفحه 21:
کرت چه 1۱ ES Lee LOE OTe Mone ol ener ar) ‏است . بس لز رهلت يياهبر (ص) , على (ع) ميان رو امرمفيّ ركررير . اي نكه براى به‎ ‏با فيروى‎ ٠ ‏رس تكرفتن هلومت و بازلررائرن ”ا به مسير ىكه ييامبر (ص) تعيي نكرره بور‎ ee a Av aL RDN ee TOL, ‏اساس نقام اسلامی را با توبه به رشمنان ریرینه آن به شرت تهرير ه ىكرر , بلوگیری‎ A Ve Ee eS an eC NC Raye Oe 9 ye a Dns. 

صفحه 22:
(ORO ‏ا ا ا‎ ۳ 5 50 A dig ۳ ra a 1 برفوررار بوركه آن عضرت ب هكاركزاران قور سفارش ميفرمور رر ائتفاب نيروها وكارمنران غورء از جمله ملاك هاي ىكه باير ر ركزينش هر نظر راشته باششر ‎٠‏ ويزّلى آينده تُلرى و عاقبت 5 fi CO aCe ROL ‏ل ا‎ TY و توخ منهم 5 بل 5 عواقب الأمُور ۳ 1 Ree SCn ne tere کارها بیشتر دقت کنند . در اموری که بدان ها مراجعه می شود . خوب دقت نمایند و عواقب آن را بررسی ‎ae‏ 

صفحه 23:
ان از جمله شافسه های بربسته در سیاست علوی, اعترال و میانه روی و پرهیژ از افراط و تفريط رر تصميمات و اقرامات سياسى است. اميرمؤمنان, على (ع) هركونه افراط وتفريط ‎Oe oT ee Ue)‏ 000 eR GeO ed eee ‏مسیر الهی و سنّت نبوی از افراط و تفریط به روراست و نمیتوان‎ 1 Te OME NMS aoe ae OS Te ae CN ee ee 211110117 eer eC Ones ن و التشتال مله و الطريق الوسطى فى الحَادة ‎ees aa‏ ۱ ِلَيهَا مُصيرٌ العاقبة انحراف به راست و جِب كمراهى است ؛ راه مسة Beker ree Tene eel eer ror Ec 0 عاقبت به سوی همین مقصد می باشد 

صفحه 24:
زاه و روش جا جیلته روی اس من اس اوسلی بلق ای وه تج ای ما همان تكيه كاه ميانه ايم ؛ كُندرو به آن بپیوندد و تندرو به سوى آن بركردد 

صفحه 25:
سب 9 ‎sil‏ قط لارمط آل ‎enc‏ ف ; ط ‎rel!‏ ‏برجم لتلی. و بهم یلق اثالی ‏بدان که بهترین پیرو من . گروه میانه اند که اهل غلو به ‏آتان بر می گردند و عقب ماندگان بی ایشان می رسند. 

صفحه 26:
سب ‎Col Sy‏ الأمور الیک أوسَطها فی الحَقَ و باید از کارها آن را بیشتر دوست بداری که نه از حق بگذرد و نه فرو ماند 

صفحه 27:
عدالت خواهی و عدالت ورزی : 

صفحه 28:


صفحه 29:


صفحه 30:


صفحه 31:
مشورت و راینی : ا 1 ‎CAE‏ 3 من عبد الله على أمير ادوس ای معا ‎pl‏ لا و ام لكم عندى أن ام ‎Sis‏ سرا لا فی رب . وَ لا أطوى ‎BL Sb‏ كم ...از بنده خدا على بن ابى طالاب. امير مؤمنان (ع) به تيروهاى مسلح و نكّدارنده مرزها حق شما بر من اين است كه جز اسرار جنكى: هيج سرى را از شما ينهان تسازم و در امورى كه .بيش مى آيد. جز حكم الهى؛ بدون مشورت شما کاری انجام ندهم لا مُظَاهَرَةَ أُونَقُ ‎Gyo‏ المُشَاوَرَة هیچ پشتییانی استوارتر از مشورت کردن نیست 

صفحه 32:


صفحه 33:


صفحه 34:
قدرت طلبی : ا 1 ‎x oe‏ من تال استطال آن که به نوایی رسید. خود را برتر از دیگران دید و | آحدت لک ما نت فیه من شلطانک یه ومیل فاظر ای عظم ملک اثه فوقک و فدرته منک عَلّی ما لا تقد عَلیه من تفسک. فا ذلَكٌ يْطَا من إليك من طناحک, عک ل ل لت باخ فك من عقاک و اگر قدرتی که از آن برخورداری. نخوتی در تو پدید آورد و خود را بزرگ شمردی, بزرگی حکومت پروردگار را که برتر از توست. بتگر که چپیست. و قدرتی را که بر تو دارد و تو را بر خود آن قدرت نیست؛ که چنین نگریستن, سرکشی تو را می خواباند. تندی تو را فرو می نشاند و عقل از دست رفته ات را به تو باز می گرداند. 

صفحه 35:
oe RONG ae a ae a tena 050000 ۳/7 غرب: تنری عزب عقل : فرركريزى 2 00 COL Res ea ae RC emer 5 7 ‎eae‏ و زمینه ساز تصمیمات و مات تابفررانه می شور . 

صفحه 36:


صفحه 37:
سوه شیء الفرق : برترین چیژء فشونت و ررشتی است. ‎bu ob 95 7‏ 0 ه رکه ررشت فو باشر و فشونت ورزده مررم ا زكرو الرر او ‎ 

صفحه 38:


صفحه 39:
سا استّعمل العَدلَء وَاحَذَّر ‎Gust)‏ و الحیف. فان المسف یعود بالجّلاء, و الحیف یدغو ای السّيف عدالت ييشه كن و از خشونت و درشتى: و از ستم و بيدادكرى بيرهيز. که خشونت و درشتی مردم را به فرار و آواركى وا دارد و ستم و بيدادكرى شمشير را به ميان آرد 

صفحه 40:
تنگ نظری و اتحصار طلبی : 

صفحه 41:


صفحه 42:
Ee الشیطان قیادک. فان و گروه بسیاری از مردم را تباه ساختی و به گمراهی ات فرب و دورویی خویش انداختی...پس معاویه! از خدا درباره خود بیم دار و مهارت را از کف ن دادی و در موج دریای نفاق شیطان درآر. که دنیا از تو جدا خواهد شو و آخرت به تو نزدیک است 

صفحه 43:
Seige de lb ol GUS Shs Eee SU .میت دنیاک و Ee تو دینت را پیرو دنیای کسی کردی که گمرا هی اش آشکار است و زشتی او ! پدیدار.... پس دنیا و آخرت خود را به باد دادی وَ اما يمور أهلها لاسراف أشس الؤلاة عُلَى 3 لجع و ‎lid tll go‏ لواب ‎١‏ ‏مردم شهرها هنگامی تنگدست ریق 8 | می آورند و از ماندن خود بر سر کار اطمینان ندارند و از آنچه مایه عبرت است. کمتر سود بردارند 

صفحه 44:
دروغگویی و ضریبکاری : Sl JANES ۳ اکن کج ری کت تن درز ‎SIGs Ani‏ وروت طوس اقا و وعده می دهد و خلاف آن می پوید. 

صفحه 45:
بهاقدا سوکندا مطویه یکت ان فیست اکن عیوه اه پیما غکتن و کنوکاری انسث 

صفحه 46:
آن جه ميكويم: در عهده خويش مى دانم و خود ضامن آتم...به خدا سوگند ! کلمه ای ! از حق را نپوشاندم و دروغی بر زبان نراندم 

صفحه 47:
تزوی و ریاکاری : 

صفحه 48:
75 4 4 ‏ا‎ Oo تیه کی موی ری 

تحقیقی در خصوص :اندیشه سیاسی گرد آورنده : سیده سپیده حبیبی خراسانی زیر نظر : استاد یزدان بخش خرداد 1394 سیاست در اندیشه علی (ع) به مفهوم هدایت و رهبری است .سیاست ،تدبیر امور و فراهم کردن زمینه های الزم برای اصالح مردم با هدایت ایشان در جهت خوشبختی این جهان و سعادت آن جهان است ؛ چنان که امیر المومنان علی (ع) ،سیاست درست و نیکو را مایه راستی و درستی بر پایی مردم دانسته و فرموده است : ُح سُن الِّس َیاَس ِة َقَو اُم الَّر ِع َّیة .نیکویی سیاست ،برپا دارنده مردم است در اندیشه علی (ع) سیاست به هیچ وجه به مفهوم قدرت مداری ،خود رایی ،تحکم و تجبر نیست ،بلکه تدبیر صحیح امور در جهت خدمت به مردم ،تحقق عدالت و فراهم کردن زمینه تربیت است .از این رو امام علی (ع) زمامداران قدرت مدار و خودکامه را ،سیاستمدار و شایسته قرار گرفتن در جایگاه سیاست مردمان نمی داند . از منظر علی (ع) سیاست انسانی به دور از فریبکاری ،قدرت مداری ،ریاکاری و زورگویی است ،بلکه تدبیر امور با مبانی اخالقی و رفتار انسانی است و از آفات نفسانی و مدیریتی به دور بوده و بر اساس خطوطی کلی سامان می پذیرد که آن را در مفهوم صحیحش تحقق پذیر می سازد . در سیاستی که امیرالمومنان (ع) تبیین کرده و بر اساس آن ، سیاست ورزی نموده است ،معیارهای کلی که جهت سیاست را روشن می کند ،وجود دارد .این معیارها بر هر برنامه ریزی ، تصمیم گیری و اقدام سیاسی حاکم است و از آنها به خطوط کلی سیاست تعبیر شده است ،که به مهمترین آنها پرداخته می شود : حفظ حدود الهی ،مرزبانی و قانون گرایی در همه عرصه ها ،از جمله عرصه سیاست نزد علی (ع) جایگاهی ویژه دارد .هیچ کس حق ندارد حدود ،قوانین و مرزها را بشکند و خود را فراتر از آنها بداند. ،حفظ قوانین و حدود ،حرمت ها و حقوق ،به خصوص در روابط ،مناسبات و اقدامات سیاسی ،شاخص سیاست علوی است .امیرمؤمنان خود سخت پایبند حدود و حقوق بود .موازین و قوانین را با دقت تمام پاس می داشت ،کارگزاران خود را در این جهت مراقبت می نمود و اجازه نمی داد هیچ کس راه تجاوز و تعدی به حقوق و حدود مردمان را هموار سازد و قوانین و موازین را زیر پا گذارد .هر گاه با چنین موردی رو به رو می شد ،بالفاصله به رفع آن اقدام می نمود و اجازه نمی داد حرمت شکنی و قانون گریزی رشد .کند ،یا ترویج یابد آن حضرت در سخت ترین شرایط به کارگزاران خود اجازه حرمت شکنی نمیداد و در این :باره چنین فرمود َو اِهلل َألن َأِبیَت َع َلی َح َس ِک الَّس عَد اِن ُمَس َّهدًاَ ،و أَج َّر ِفی اَألغالِل ُمَص َّفدًاَ ،أَح ُّب ِإَلَّی ِمن َأن َألَقی اَهلل َو َرُس َلُه َیوَم الِقَیاَمِة َظ اِلمًا ِلَبعِض العباِد َو َغ اِص بًا ِلَش یٍء ِمَن الُح َط اِم به خدا سوگند ! اگر تمام شب را روی خارهای سخت ، بیدار به سر برم ،یا مرا در غل و زنجیر کنند و بشکند ، این نزد من محبوب تر است از آنکه خدا و رسولش را روز قیامت در حالی مالقات کنم که به یکی از بندگان ستم ".کرده ،یا چیزی از مال دنیا را غصب نموده باشم میان هدف و وسیله سنخیت وجود دارد و نمی توان با وسایل نادرست و ناپاک به مقاصد درست و پاک رسید .نمیتوان با کاشتن بدی ،نیکی درو کرد و ممکن نیست با ستم ،عدالت برپا شود . امیر مؤمنان علی (ع) به کیفیت استخدام وسیله پایبند بود و هرگز برای حفظ حکومت خویش و پیشبرد سیاست هایش از وسایل نادرست بهره نبرد .چون امام (ع) زمام امور را به دست گرفت ،اصالحات همه جانبه و بنیادی را آغاز کرد ؛ از جمله :به تبعیضات پایان بخشید . برخی از یاران امام نزد وی رفتند و از آن حضرت خواستند که تبعیضات را زیر پا نگذارد و اشراف عرب ،قریش و کسانی را که بیم مخالف و توطئه از جانبشان می رفت ،بر دیگران برتری دهد ،اما حضرت حاضر نشد برای حفظ حکومت و موقعیت خود عدالت را زیر پا بگذارد و از راه ستم کار خود را پیش برد ،لذا در پاسخ آنان فرمود : َأَتأُمُر وِّنی َأن َأطُلَب الَّنصَر ِبالَج وِر ِفیَم ن ُو ِّلیُت َع َلیِه َو اِهلل ال َأُط وُر ِبِه َما َس َم َر َس ِمیٌر َو َما َأَّم َنجٌم ِفی الَّس َم اِء َنجمًا آیا مرا فرمان می دهید تا از راه ستم به کسی که سرپرست اویم ،پیروزی بجویم ؟ به خدا سوگند ! تا ،روزگار باقی است و اختران در پی یکدیگر می چرخند " .به چنین کاری نزدیک هم نگردم امیر مؤمنان علی (ع) در سیاست خویش به جز حق عمل نمی کرد و هدف برای او به هیچ وجه وسیله را توجیه نمیکرد ،هرگز در سیاست به دروغ ،خیانت ،پیمان شکنی و گناهکاری دست نیازید .آن حضرت ،از جمله تفاوتهای اصلی سیاست خود و سیاست معاویه ای را همین امر معرفی کرده و فرموده است : َو اِهلل َما َمعاویُة ِبَأ دَه ی ِمِّنیَ ،و َلِک َّنُه َیغِد ُر َو َیفُج ُر َ ،و َلواَل َکَر اِه َیُة الَغ دِر َلُک نَت ِمن َأدَه ی الَّناِس َ .و لِک ن ُکُّل ُغ َد َر ٍة ُفَج َر ٌةَ ،و ُکُّل ُفَج َر ٍة ُکَفَر ٌة به خدا سوگند ! معاویه زیرک تر (سیاستمدارتر) از من نیست .لیکن شیوه او پیمان شکنی و گنهکاری است " و برای رسیدن به هدف خویش مرتکب انواع گناه و خیانت ،می شود " و اگر پیمان شکنی ناپسند و ناشایست نبود زیرک تر از من کسی نبود ،اما هر پیمان شکنی گناه ،و هر گناهی نوعی کفر است سیاستی که علی (ع) دنبال کرده ،سیاستی مبتنی بر صراحت و صداقت بوده است .آن حضرت با مردم خود صادقانه سخن میگفت :و مواضع خود را آشکارا با آنان در میان می گذاشت و می فرمود َو لَیصُد ق َر اِئٌد َأهَلُه پیشوای قوم باید با مردِم خود به راستی سخن راَند  :امام علی (ع) در آغاز حکومت خود ،در نخستین خطبه اش با مردم چنین گفت ِذ َّمِتی ِبَم ا َأُقوُل َر ِهیَنٌة َو َأَنا ِبِه َز ِعیٌم َ ...و اِهلل َما َکَتمُت و شَم ًة َو ال َکَذ بُت ِکذَبًة َ آن چه می گویم ،در عهده خویش می دانم ،و خود ضامن آنم ، ...به خدا سوگند ! هرگز حقیقتی را پنهان نداشته ام و .هیچ گاه دروغی نگفته ام در اندیشه سیاسی علی (ع) ،اصالح امور و سامان یافتن درست کارها ،جز در پرتو راستی و صداقت ورزی ،و شفافیت و صراحت ورزی میسر نمی شود .آن جا که ناراستی و دروغگویی ،پنهان کاری و تیره سازی رخ می نماید ،انواع فساد و تباهی های سیاسی هم :شکل می گیرد و دوام می یابد .آن حضرت فرموده است الِّص دُق َص اَل ُح ُکِّل شیٍء َو الَک ِذ ُب َفَس اُد ُکِّل َش یٍء صداقت سبب صالح هر چیز ،و دروغ سبب تباهی هر کاری .است پیشوای صداقت پیشگاه ،علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر می آموزد که ،گزیده ترین اشخاص در حکومت و مدیریت کسانی می باشند که صادقانه حقایق را بیان کنند و صادقانه رفتار نمایند . صداقت ورزی رکن اساسی سیاست امام علی (ع) بود و آن حضرت کارگزاران خود را بدان سفارش می نمود و بر این امر ،به طور جدی نظارت می کرد .علی (ع) به مسئوالن خود می آموخت که در رابطه با مردم بر اساس قاعده «إحصار» ( شفاف سازی ) عمل کنند .امام (ع) به کارگزاران خودفرمان می داد که هرگاه مردم و اداره شوندگان به سیاست ها ،اقدامات و رفتار آنان گرفتار بدگمانی شوند و اجساس کنند از جانب آنان بدیشان ستمی رفته ،یا خالفی صورت گرفته ،یا خیانتی انجام یافته است ، زمامدارام و مسؤوالن موظفند با صراحت و صداقت تمام ،همه چیز را به طور کامال شفاف با مردم و اداره شوندگاه در میان بگذارند . امام علی (ع) چنان برصراحت و شفافیت درسیاست و مدیریت تاکید داشت که به کارگزارانش می آموخت در جلسات عمومی ، ساده وبی پیرایه با مردمان به پرسش و پاسخ بپردازند و مسائل را صریح و شفاف برای آنان بیان کنند و عرصه ای را فراهم سازند که مردمان به راحتی و با صراحت و شفافیت سخن گویند و انتقاد کنند ،دغدغه ای نیز نداشته باشند که این امر برایشان پیامدهای خطرناکی دارد . هر جا صراحت و شفافیت پس زده شود و قرارداد ها ،پیمان ها ، روابط و مناسبات در پس پرده قرار گیرد و اجازه ورود به روشنایی و نور در این عرصه ها داده نشود ،خالف ،خیانت و جنایت میدان رشد می یابد ؛ اما در فضای صراحت و شفافیت ،این امور به حداقل می رسد . در عرصه صراحت و شفافیت است که سیاست و حکومت به درستی نقد می شود ،اصالحات معنا می یابد و رشد ها حقیقی می شود . در اندیشه سیاسی امام علی (ع) زمانه شناسی از مهمات عرصه سیاست است .حضور درست در زمانه ،درک حوادث ،وقایع و اتفاقات روزگاِر خود ،شناخت جریان ها و غایب نبودن از زمان خویش ،دنیا و مناسبات بین المللی ،عنصر اساسی در فهم سیاسی ،تصمیم گیری و اقدامات سیاسی است .هر چه زمانه شناسی درست تر ،عمیق تر و همه جانبه تر باشد ،میزان فریب خوردگی در سیاست و فروغلطیدن در دام ها و تصمیمات نادرست کمتر خواهد بود . آن که در عرصه سیاست ،زمانه شناسی ندارد ،گرفتار تصمیم های نابخردانه و اقدامات شتابزده می گردد .شناخت زمانه ،آفات اجتماعی و آسیب های فرهنگی ،درک درست از مناسبات و روابط منحط و ضعف ها و قوت های دوره تاریخی خویش از لوازم مهم در عرصه سیاست است ،چنان که علی (ع) پس از به دست گرفتن حکومت ،تالش کرد مردم را با زمانه و شرایط پیش آمده و آفات و آسیب های آن دوره آشنا سازد ،تا موانع اصالحات روشن گردد و زمینه الزم برای تغییرات مثبت فراهم شود .  :از جمله در خطبه ای فرمود َأُّیَه ا الَّناُس ِ ،إَّنا َقد َأصَبحَنا ِفی َد هٍر َع ُنٍد َ ،و َز َمٍن َکُنوٍدُ ،یَع ُّد ِفیِه الُم حِس ُن ُمِس یئًاَ .َ ،یزَد اُد الَّظ اِلُم ِفیِه ُعُتًاّو؛ ال َننَتِفُع ِبَم ا َع ِلمَناَ ،و اَل َنسَأ ُل َع َّم ا َج ِهلَناَ ،و اَل َنَتَخ َّو ُف دری َتُح َّل ِبَنا َقاِر مردمَع !ًةماَح َّت روزگاری ستیزنده و زمانه ای ستمکار به سر می بریم .در این روزگار ،نیکوکار ،بدکار به شمار آید و ،جفاپیشه ،در آن سرکشی افزاید .از آنچه دانسته ایم بهره مند نمی شویم ،و آنچه را نمی دانیم ،نمی پرسیم و از هیچ پیشامد هراسناک و بالیی تا بر سرمان نیامده ،نمی ترسیم در جامعه ای که انسان نیکوکار ،بد کردار شمرده شود ،در فرهنگی که صراحت و صداقت پذیرفته نباشد ،در محیطی که فریبکاری و جنایتکاری مطلوب به حساب آید و در روزگاری که ریاکاری و نابکارب ارزش شمرده شود ,اصالحات اجتماعی و فرهنگی به دشواری پیش می رود . از لوازم مهم و اساسی در تصمیم گیری ها و اقدامات سیاسی ،آینده نگری ,دوراندیشی و توجه به عواقب امور است .آنان که بدون توجه به عاقبت امور و فارغ از آینده نگری تصمیم می گیرند و عمل می کنند ،پیوسته گرفتار روزمرگی و اسیر اشتباه و پشیمانی اند .سنجیدن جوانب امور مختلف ،آینده نگری و عاقبت اندیشی ،همان تدبیر است و درعرصه سیاست ،چیزی همانند تدبیر از اهمیت برخوردار نیست .واژه تدبیر از ماُد « ۀّدبر» و « ُدُبر» است ؛ یعنی مالحظه آینده و عاقبت کار را کردن ،آینده سنجی ،آینده نگری و عاقبت اندیشی . در اندیشه سیاسی امیر مؤمنان (ع) ،عاقبت اندیشی و آینده نگری از چنان اعتبار و اهمیتی برخوردار است که زندگی ،کار و حرکت بدون آن فاقد هر خیری است . در نزد امام علی (ع) نشانه یک سیاست صحیح ،خردمندانه و اصولی ،وجود تدّبر ،عاقبت اندیشی و آینده نگری :است ،چنان که در سخنان آن حضرت آمده است َأَد ُّل َش یٍء َع َلی َغ َز اَر ِة الَع قِل ُ ،ح سُن الَّتدِبیِر .بهترین دلیل زیادی عقل ،حسن تدبیر است مواضع سیاسی امام علی (ع) ،خود بهترین نمونه حست تدبیر ،آینده نگری و عاقبت اندیشی است .پس لز رحلت پیامبر (ص) ،علی (ع) میان دو امرمخّیر گردید ،این که برای به دست گرفتن حکومت و بازگرداندن آ« به مسیری که پیامبر (ص) تعیین کرده بود ،با نیروی اندک به پا خیزد و قیام مسلحانه کند و یا اینکه صبر پیشه نماید و از درگیری و جنگ داخلی که اساس نظام اسالمی را با توجه به دشمنان دیرینه آن به شدت تهدید می کرد ،جلوگیری نماید و برای حفظ اساس دین و وحدت مسلمین از حق مسّلم خود چشم پوشی نماید . آن حضرت بهترین راه را برگزید ،چنان که بعد ها در تبیین موضع خود مطالبی فرمود که بیانگر عاقبت اندیشی ژرف و آینده نگری عمیق آن حضرت است . آینده نگری و عاقبت اندیشی در سیاست و مدیریت ،از چنان اهمیتی نزد امیر مؤمنان ،علی (ع) برخوردار بود که آن حضرت به کارگزاران خود سفارش میفرمود در انتخاب نیروها و کارمندان خود ،از جمله مالک هایی که باید در گزینش مد نظر داشته باشند ،ویژگی آینده نگری و عاقبت :اندیشی است ؛ چنان که در عهدنامه مالک اشتر چنین فرموده است َو َتَو َّخ ِمنُه مَ...و َأبَلُغ ِفی َع َو اِقِب اُألُموِر َنَظ رًا انتخاب کن از این کارمندان ،آنانی را که ...در عاقبت کارها بیشتر دقت کنند ،در اموری که بدان ها مراجعه می شود ،خوب دقت نمایند و عواقب آن را بررسی .کنند از جمله شاخصه های برجسته در سیاست علوی ،اعتدال و میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط در تصمیمات و اقدامات سیاسی است .امیرمؤمنان ،علی (ع) هرگونه افراط وتفریط و انحراف به راست و چپ را گمراهیدانست و در سیاست خود جز بر ،اعتدال و میانه روی را نپیمود ،که باور او این بود که جاّده حق مسیر الهی و سّنت نبوی از افراط و تفریط به دوراست و نمیتوان ،جز براساس اعتدال و میانه روی به عاقبتی نیکو رسید .آن حضرت پس از بیعت مردم با وی در مدینه ،در نخستین خطبه حکومتی خود این امر را اعالم نمود و در عمل نیز پایبندی خویش را بدان نشان داد .سخن واالی :امام (ع) در این باره چنین بود .الَیِمیُن و الَمشّشاُل َمَض َّلٌة َ ،و الِرّطیُق الُو سَط ی ِه َی الَج اَّد ُة َع َلیَه ا َباِقی الِک َتاِب َو آَثاُر الُّنُبَّو ِة؛ َو ِمنَه ا َمنَفُذ الُّس َّنِة َو ِإَلیَه ا َمِص یُر الَع اِقَبِة انحراف به راست و چپ گمراهی است ،راه مستقیم و میانه ، جاّد ه وسیع حق است .کتاب باقی ابدی و آثار نبّوت بر این راه پرتوافکن است ،پیشرفت سّنت از همین راه است و گردیدن عاقبت به سوی همین مقصد می باشد اعتدال و میانه روی در همه امور مبنای زندگی و :راه و رسم پیشوایان دینی بوده ؛ چنان که علی (ع) بدان تصریح کرده است َط ِر َیُقَنا الَقصُد راه و روش ما میانه روی است امیر مؤمنان علی (ع) ،خود را تکیه گاه میانه ای معرفی کرده است که همه بدو توجه کنند ،و از افراط :و تفریط دوری نمایند و در مسیر اعتدال و میانه روی قرار گیرند؛ چنان که فرمود َنحُن الُّنمُر َقُة الُو سَط ی؛ ِبَه ا َیلَح ُق الَّتاِلی َو ِإَلَیها َیرِج ُع الَغ اِلی ما همان تکیه گاه میانه ایم ُ ،کندرو به آن بپیوندد و تندرو به سوی آن برگردد علی (ع) نمونه اعالی اعتدال ،تاکید داشت که پیروانش .آن بلندای اعتدال را در نظر گیرند و بدو تآّس ی نمایند َاصَبع بن ُنباته نقل کرده است :در آن زمان حارث بیمار بود ،خمیده گام بر میداشت و عصا بر زمین می کوفت .امیر مؤمنان (ع) به سوی او آمد ،حارث نزد امام منزلتی داشت .پس حضرت احوال او را پرسید و فرمود :چگونه ای حارث؟ حارث گفت :روزگار بر من چیره شده و سالمتی را از من گرفته است و نیز درگیری یارانت در آستان تو مرا بیشتر ناراحت ساخته ،آتشی در درونم افروخته و بی تابم .نموده است .حضرت فرمود :درگیری آنان بر سر چیست؟ گفت :درباره تو و سه خلیفه پیشین گروهی افراطی و غلو کننده اند ،گروهی میانه رو و همراه شما هستند و گروهی در حیرت و تردید :مانده اند نمی دانند به پیش بروند ،یا بازگردند .حضرت فرمود َأال ِإَّن َخ یَر ِش یَع ِتی الَّنَم ُط اَألوَس ُط ِأَلیِهم َیرِج ُع الَغ اِلیَ ،و ِبِهم َیلَح ُق الَّتاِلی بدان که بهترین پیرو من ،گروه میانه اند که اهل غلو به آنان بر می گردند و عقب ماندگان بی ایشان می رسند در سیاست عقالنی باید با دوست و دشمن ،خویش و بیگانه و موافق و مخالف معتدل رفتار کرد .امیر مؤمنان در تمام مواضع و رفتارهای سیاسی اش چنین بود .در ماجرای شورش بر عثمان ، اوضاع به گونه ای پیش رفت که شورشیان به افراط و تند روی کشیده شدند ،ولی در تمام آن احوال ،علی (ع) کامال معتدل رفتار کرد ،نه گام در افراط نهاد و نه به تفریط میل نمود . تمام رفتار های سیاسی علی (ع) ،بر مدار اعتدال بود و آن حضرت در مقابل هرگونه عبور از مدار اعتدال می ایستاد و به راه و رسمی معتدل و به دور از افراط و تفریط هدایت می نمود . محبوب ترین کار نزد امیر مؤمنان علی (ع) در عرصه سیاست ،مواضع و تقداماتی معتدل :بود ،چنان که در عهدنامه مالک اشتر بر این امر تاکید کرده و فرموده است َو لَیُک ن َأَح ُّب اُألموِر ِإَلیَک َأوَس َط َه ا ِفی الَح ِّق و باید از کارها آن را بیشتر دوست بداری که نه از حق بگذرد و نه فرو ماند برترین معیار در عرصه سیایت ،معیار عدالت خواهی و عدالت ورزی است ،این بدین معناست که شایستگی در همه امور رعایت شود و تبعیض ها زدوده گردد و در آنجا که باید مساوات پاس داشته شود ،به جد پاسداری گردد و آنجا که صالحیت و استحقاق موجب تفاوت و امتیاز می شود ،حقوق متناسب هر فرد شایسته و هر صاحب حقی رعایت شود و برای همگان امکان رشد و شکوفایی استعداد ها فراهم گردد ،تا هر کس بتواند به میزان بروز استعداد و توانایی خود از امکانات ،متناسب با استعداد و تالش خوش بهره مند شود ،هر کس و هر چیز در جای خودش قرار گیرد ،به هیچ کس و هیچ چیز ستمی روا نشود و حقوق همه کس و همه چیز رعایت گردد .عدالت در اندیشه سیاسی امیرمؤمنان (ع) ،در مفهومی عمیق و همه جانبه به معنای قرار دادن هر چیزی در جای خود ، رعایت استحقاق هر چیز و رساندن هر ذی حقی به حقش آمده است ؛ چنان که آن حضرت فرموده :است الَع دُل َیَض ُع اُألُموَر َمَو اِض َع َه ا عدالت کارها را بدانجا می نهد که باید امام علی (ع) همه چیز را بر مبنای عدالت میدید و همه چیز را با میزان عدالت می سنجید .او عدالت را میزان سیاست خود قرار داد ،نه سیاست خود را میزان عدالت؛ از این رو ،جز به راه :عدالت نرفت .آن حضرت می فرمود ِمالُک الِّس َیاَس ِة الَع دُل معیار و میزان سیاست ,عدالت است از نظر علی (ع) عدالت اصلی است که جامعه را قوام می بخشد ,به اعتدال می رساند و سالمت, آسایش و آرامش آن را تضمین می کند .عدالت بزرگراهی عمومی است که می تواند همه را در خود بگنجاند و بدون هیچ مشکلی عبود دهد ,اما ظلم و جور ،کوره راهی است که حتی فرد ستمگر را هم به مقصد نمی رساند . عدالت هر کس را به حقش و به آنچه استحقاق دارد ,می رساند و آن کس که به عدالت تن نمی دهد ،در واقع ,کسی است که بیمار است ،اندامش آماس کرده و در عدالت نمیگنجد .او باید بداند جایگاه ظلم و جور برای هر کس تنگ تر است . عدالت همه چیز را در جای خود و مرز خویش قرار می دهد و حفظ می نماید .بنابراین ،عدالت چیزی است که می توان به آن به عنوان مرز ایمان نگریست و به حدود آن راضی و قانع بود ،اما اگر این مرز شکسته و این ایمان گرفته شود و پای بشر به آن طرف مرز برسد ,دیگر حدی برای خود نمی شناسد ،اگر به حدی برسد ،به مقتضای طبیعن و شهوت سیری ناپذیر خود ،تشنه حد دیگر می گردد و بیشتر احساس نارضایی می کند . بنابراین ،بهترین سیاست برای همگان ،سیاستی است که بر عدالت همه جانبه استوار باشد و به :بهانه های گوناگون ،عدالت زیر پا گذاشته نشود .به بیان امیر مؤمنان علی (ع) َخ یُر الِّس َیاَس اِت الَع دُل .بهترین سیاست ها عدالت است در سایه عدالت ،آرامش و راحتی و امنیت فراهم می شود .عدالت ،زندگی فردی و اجتماعی را به زیبایی و جمال ،یعنی به امنیت ،آرامش ،راحتی ،رشد و تعالی آراسته می سازد . امام علی (ع) می آموزد که کارگزارانش پاسدار عدالت باشند و در اجرای وظایف خود چنان پایبند امور لطیف انسانی باشند که هیچ ترسی در مردم ایجاد نکنند و هیچ گونه تعهدی ننمایند ،حتی در راه رفتن خود به گونه ای سوی مردم حرکت کنند که آنان احساس بیم و نا امنی نکنند و در احترام و حرمت نگه داشتن دیگران کوتاهی نورزند . عدالت ورزی امام تا بدان جاست که اجازه ترساندن و بدرفتاری با حیوانی را نمی دهد .مشخص است که مالحضات انسانی و حفظ حرمت های آدمی تا چه اندازه باید رعایت شود . مشورت در سیاست و پرهیز از خود رأیی ،از مؤکدترین امور در راه و رسم سیاسی و مدیریتی امیر مؤمنان علی (ع) است .آن حضرت همچون رسول خدا (ص) اهل مشورت در امور بود و به کارگزاران خود می آموخت که چنین ،کنند .پیشوای آزادگان ،علی (ع) در نامه ای که به سران سپاه خود نوشته :در این باره چنین فرموده است ِمن َع بِد اِهلل علَّی أمیِر المؤمنیَن ِإَلی أصَح اِب الَم َس اِلِح َ...أاَل و ِإَّن لکم ِعنِدی َأن ال َأحَتِج َز ُد وَنُک م ِس را ِإِف اّلی َح رب َ ،و اَل َأطِوی ُد وَنُک م َأمرا ِإاَّل ِفی ُح کِم ...،از بنده خدا علی بن ابی طاالب .امیر مؤمنان (ع) به نیروهای مسلح و نگدارنده مرزها حّق شما بر من این است که جز اسرار جنگی ،هیچ سری را از شما پنهان تسازم و در اموری که .پیش می آید ،جز حکم الهی ،بدون مشورت شما کاری انجام ندهم :علی (ع) در امور مختلف با نزدیکان ،یاران و صاحبان رأی مشورت میکرد ،آنگاه تصمیم میگرفت و می فرمود ال ُم َظ اَهَر َة َأوَث ُق ِم َن الُم َش اَو َر ِة .هیچ پشتیبانی استوارتر از مشورت کردن نیست امیرمؤمنان ،علی (ع) برای مشورت اهمیت بسیاری قائل بود و همواره اصرار داشت مردمش از نظر دادن خودداری نکنند؛ چنان که در پیکار صّف ین ضمن خطبه ای که در آن حقوق متقابل :مردمان و زمامداران را بیدار کرده است ،فرمود َفاَل َتُک ُّفوا َع ن َمَقاَلٍة ِبَح ٍق َ ،أو َمُش وَر ٍة ِبَع دٍل پس ،از گفتن حق یا رأی زدن در عدالت باز نایستید البته مشورتی موجب راهیابی درست و جلوگیری از لغزش و پشیمانی می شود که با آدابی درست صورت گیرد؛ یعنی برای مشورت در هر امری باید از مشاورانی مناسب و شایسته بهره گرفت و از هر کس نمی توان رأی خواست .به طور کلی ،با کسانی باید مشورت کرد که متصف به خدا ترسی ،پروا پیشگی ،رازداری ،و شجاعت باشند و از ِخَردی نیکو و تجربه ای پربار برخوردار باشند؛ با اشخاص ترسو ،حریص ،دروغگو ،جاهل ،احمق و کسانی که زمام احساسات خویش را در دست ندارند ،نباید مشورت کرد؛ به عبارتی ،مشورت تابع صفات و ویژگی هاست ،نه تابع جنسیت و از طبقه و گروهی خاص. سیاست عرصه ای آفت خیز است و اگر با حراست َنفس ،حاکمیت اخالق و مهار قدرت همراه نباشد ،آدمی را در دام قدرت طلبی ،خودکامگی ،عقل گریزی ،خشونت ورزی ،دنیا زدگی، انحصارطلبی ،دروغگویی ،فریبکاری ،زورگویی ،کینه توزی ،حّب و بغض افراطی ،ریاکاری، گردنفرازی ،سازشکاری و دام های بسیار دیگر فرو می برد و فرد و جامعه را به تباهی می کشاند، که به برخی از آفات اشاره میکنیم : اگر قدرت مهار نشود ،انسان را در اسارت خود درمیآورد و سیاست به فساد آلوده می شود .قدرت این امکان را به قدرت طلبان می دهد که تمایالت خود را هرگونه که بخواهند ،ارضا نمایند ،منافع مردم را به راحتی در پای مطامع خود قربانی کنند و به همه چیز تجاوز کنند؛ به تعبیر علی ( :ع) آن که به نوایی رسید ،خود را برتر از دیگران دید َمن َناَل اسَتَط اَل قدرت طلبی بستر سرکشی ،قانون شکنی ،تندی ،و تیزی و ِخَردگریزی است .امیرمؤمنان علی (ع) :در عهدنامه مالک اشتر چنین هشدار داده است َو ِإَذ ا َأحَد َث َلَک َما َأنَت ِفیِه ِمن ُس لَط اِنَک ُأَّبَه ة َأو َمِخ یَلَة ،فانُظ ر ِإَلی ِع َظ ِم ُملِک اهلل َفوَقَک َو ُقدَر ِتِه ِمنَک َع َلی َما اَل َتقِد ُر َع َلیِه ِمن َنفِس َک َ ،فإَّن ذَلَک ُیَط ا ِمُن ِإلیَک ِمن ِط َم اِح َک َ ،وَیُک ُّف َع نَک ِمن َغ رِبَک َ ،و َیِفیُء ِإَلیَک ِبَم ا َعَز َب َع نُک ِمن َع قِلَک و اگر قدرتی که از آن برخورداری ،نخوتی در تو پدید آورد و خود را یزرگ شمردی ،بزرگی حکومت پروردگار را که برتر از توست ،بنگر که چیست ،و قدرتی را که بر تو دارد و تو را بر خود آن قدرت نیست؛ که چنین نگریستن ،سرکشی تو را می خواباند ،تندی تو را فرو می نشاند و عقل از دست رفته ات را به تو باز می گرداند امام (ع) عوارض قدرت را به طور مشخص سه چیز معرفی کرده است : طماح :سرکشی غرب :تندی عزب عقل ِ :خَردگریزی معلوم است که این عوارض در عرصه سیاست چه می کند و چگونه موجب تعّد ی به حقوق مردم ،تعّرض به حرمت ایشان، ستم و بیدادگری و خشونت ورزی ،و زمینه ساز تصمیمات و اقدامات نابخردانه می شود . امیر مؤمنان استبداد و خودکامگی را ملغی می دانست و حاضر نبود برای پیشبرد امور ،مدیریت و هدایت مردم ،به روش های استبدادی و راه و رسم فرعونی توّس ل جوید؛ که این را مایه تباهی خود می دانست .بهترین سیاستمداران ،زمانیکه در تنگناها قرار می گیرند ،راِه گشودن معضالت حاّد و مشکالت کمرشکن حکومت را ،به کارگیرِی استبداد و خودکامگی می دانند و توّس ل بدین امور را هرچند برای مدت کوتاهی موّجه می بینند و به روش های مستبّد انه و سلوک خودکامانه میل می کنند ،اّما امام علی (ع) در هیچ شرایطی خودکامگی ننمود و اجازه خودکامگی به کسی نداد. امیرمؤمنان علی (ع) به صراحت از همه کارگزاران خود می خواست که به هیچ وجه به سمت استبداد و خودکامگی میل نکنند ،بر این امر با جدیت نظارت می کرد و به هیچ کس اجازه نمی داد با مردم چنین رفتاری داشته باشد ،چنان که در نامه خود به َاشَعث بن َقیس :نوشت َلیَس َلَک َأن َتفَتاَت ِفی َر ِع َّیِة .این حق برای تو نیستکه در میان مردم به استبداد و خودرأیی عمل نمایی خشونت ،هر نوع هتک نسبت به حرمت و کرامت انسان ،زیر پا گذاشتن حقوق اشخاص، تعّرض ،تعّد ی ،تأّذی و تندی و تیزی به هر شکل و با هر کس است. این امر در سیاست که لوازم اعمال قدرت به هر صورت در آن مهّیاست، بسیار رایج و متداول است .البته اعمال و اجرای قانون نسبت به متجاوزان و متعّد یان و متعّر ضان ،خشونت نیست و از آن به « شّد ت قانونی » تعبیر میشود. در اندیشه سیاسی علی (ع) خشونت ورزی زشت ترین چیزها و بدترین خصلت های سیاسی است .در سخنان علی (ع) درباره خشونت تعابیر متعددی نقل شده است ،از جمله : " الُخرُق َش ُّر ُخلٍق :خشونت و درشتی ،بدترین اخالق است". " َأقَبُح َش یٍء الُخرُق :زشت ترین چیز ،خشونت و درشتی است". " أسَوُء شیٍء الُخرُق :بدترین چیز ،خشونت و درشتی است". " َمن َخُش َنت َع ِریَکُتُه َأفَقَرت َحاِش َیُتُه :هر که درشت خو باشد و خشونت ورزد ،مردم از گرداگرد او بگریزند". خشونت ورزی پیامدهای بسیار خطرناکی دارد .امیر مؤمنان علی (ع) پس لز پیامبر اکرم (ع) با چنین شاخصه سیاسی سخن می گوید .در آن دوران ،رفتاری خشونت آمیز در عرصه سیاست و حکومت اعمال می گردید؛ زیرا در آن دوران ،سخن گفتن زمامداران تند و همراه با تهدید و و ارعاب بود ،تماس و برخوردشان خشن و درشت بود؛ این امر ،آسیبهای شدیدیبر باورها ،روحیات و سلوک مردمان به جا گذاشت. امیر مؤمنان علی (ع) پیامدهای رفتار و سیاست های خشونت آمیز آن دوره را با چهار تعبیر « َخبط » ِ « ،ش ماس » َ « ،تَلُّون » و « اعِتراض » بیان کرده است. الَخبط یعتی :الَّس یُر َع َلی َغ یِر َجاَّدٍة ،انحراف از مسیر و از جاده اصلی بیرون رفتن الِّش َم اس یعنی :الِّنَقار ،چموشی و سرکشی الَّتَلُّون یعنی :الَّتَبُّد ل ،دگرگونی و رنگ عوض کردن اِالعِتراض یعنی :الَّس یُر اَل َع َلی َخطًّ ُمسَتِقیٍم ،از راه غیر مستقیم رفتن .چنان که می گویند َ :بِعیٌر ُع رِض ٌّی ، یعنی بچه شتری که تازه راه افتاده است و نمی تواند در مسیر مستقیم حرکت کند ،دچار چپ روی و راست روی می شود و غیر مستقیم حرکت می نماید. کالم امام (ع) بیانگر آن است که خشونت ،انسانها را به انواع انحرافات و سرکشی ها می کشاند و آنان را به ریاکاری و رنگ به رنگ شدن و نفاق سوق می دهد ،که خطرناکترین بیماری روحی برای آدمی است .همچنین سالمت رفتاری و سلوک معتدل را زایل میسازد و مردمان را به راست روی و چپ روی و افراط و تفریط گرفتار مینماید. آدمی به طور فطری از خشونت بیزار است .خشونت ورزی در سیاست ،مردمان را به گریز از سیاست ،حکومت و جامعه سوق می دهد؛ چنان که امیر مؤمنان علی (ع) در نامه ای به زیاد بن :ابیه ،جانشین عبداهلل بن عّباس در منطقه فارس این حقیقت را گوشزد کرد ِاسَتعِمل الَع دَل َ ،و احَذ ِر الَع سَف َو الَح یَف َ ،فِإ َّن الَع سَف َیُع وُد ِبالَج اَل ِءَ ،و الَح یَف َیدُع و إَلی الَّس یِف عدالت پیشه کن و از خشونت و درشتی ،و از ستم و بیدادگری بپرهیز ،که خشونت و درشتی مردم را به فرار و آوارگی وا دارد و ستم و بیدادگری شمشیر را به میان آرد تنگ نظری و انحصار طلبی در سیاست بدین معناست که سیاستمداران جز خود را نبینند و جز به منافع خود نیندیشند و همه چیز را برای خود بخواهند .قدرت مهار نشده به سرعت آدمی را به خودگزینی و انحصارطلبی سوق می دهد .به بیان :پیشوای آزادگان ،امام علی (ع) َمن َمَلَک اسَتأَثَر هر که ُم لک یابد ،همه چیز را برای خود خواهد « استیثار » یعنی خودگزینی و انحصار طلبی ،که نقطه مقابل « ایثار» ،یعنی دیگرگزینی و بخشش گری است .تنگ نظری و انحصارطلبی در عرصه سیاست منجر به پیدایش گروه های قدرت گرای خودخواه و تمامیت طلبی می شود که منافع عمومی را به انحصار خود در می آورند و مقابل هرگونه توزیع قدرت می ایستند و شریان همه چیز را در اختیار میگیرند و برای حفظ این امور به خشونت و سرکوب متوسل می شوند . به معنای ارتباط پست و دلبستگی نفسانی با هر امری از امور عالم است؛ چه امور مادی چه امور معنوی .این دنیا زدگی است که آدمی را به انحطاط میکشاند و به روابط تباه و مناسبت های آلوده می کشاند.چنانچه انسان با هر امری از امور عالم ،چه مادی و چه معنوی ،رابطه ای سالم و درست برقرار کند و زندگی این جهانی و قدرت و ریاست و هرگونه امکاناتی را هدف نشمارد و وسیله رشد و کمال بداند و زمینه ساز خدمت و سعادت قرار دهد ،از دام دنیا زدگی رها می شود و چیزی به نام دنیا ستوده در مقابل دنیای نکوهیده جلوه می یابد. در اندیشه امام علی (ع) ،دنیا زدگی منشأ تباهی و بیدادگری است و تا انسان خود را از دنیا زدگی نجات ندهد ،به رشد وکمال حقیقی و روابط سالم انسانی و پاداش الهی نمی رسد. دنیا زدگی در عرصه سیاست منشأ فساد سیاسی ،دین فروشی ،تجاوز ،خیانت و جنایت ،چپاولگری و .غارت دارایی های عمومی ،و جنگ و خونریزی است امیر مؤمنان علی (ع) در نامه ای معاویه را از اقدامات تباهش به سبب :دنیا زدگی اش پرهیز داده و چنین نوشته است َو َأرَد یَت ِج یًال ِمَن الَّناِس َکِثیرًا َخ َد عَتُه م ِبَغ ِّیَک َ ،و َألَقیَتُه م ِفی َموِج َبحِرَک َ...فاَّتِق اَهلل َیا ُمَع اِو َیُة ِفی َنفِس َک َو َج اِذِب الَّش یَط اَن ِقَیاَد َک َ ،فِإ َّن الُّد نَیا ُمنَقِط َع ٌة َع نَک َو اآلِخ َر َة َقِریَبٌة ِمنَک و گروه بسیاری از مردم را تباه ساختی و به گمراهی ات فریبشان دادی و در موج دریای نفاق و دورویی خویش انداختی...پس معاویه! از خدا درباره خود بیم دار و مهارت را از کف شیطان درآر ،که دنیا از تو جدا خواهد شو و آخرت به تو نزدیک است دنیازدگی آدم را به آنجا می رساند که برای کسب قدرت سیاسی ،همه چیز خود ،حتی دین خویش را بفروشد و همه ارزش ها و اخالقیات را در معبد قدرت قربانی نماید؛ چنان که عمروبن .عاص برای رسیدن به حکومت مصر همه چیز خود را به معاویه فروخت امام (ع) در نامه ای بدو دراین باره چنین فرمود: َفِإ َّنَک َج َع لَت ِدیَنَک َتَبعًا ِلُد نَیا امِرٍی َظ اِهٍر َغ ُّیُه َ ،مهُتوٍک ِس تُر ُهَ...فأذَه بَت ُد نَیاَک َو آِخ َر َتَک تو دینت را پیرو دنیای کسی کردی که گمرا هی اش آشکار است و زشتی او ! پدیدار ،...پس دنیا و آخرت خود را به باد دادی در اندیشه سیاسی علی (ع) ،غارت و چپاول دارایی های عمومی و به نابودی کشاندن سرزمین ها و فالکت جامعه ،ریشه در دنیازدگی زمامداران دارد .آن حضرت در عهدنامه مالک اشتر یادآور :شده است َو ِإَّنما ُیعِو ُز َأهُلهَا ِإِلشَر اِف َأنُفِس الُو الِة َع َلی ،الَج مِع َو ُس وِء َظ ِّنِهم ِبالَبَقاِءَ ،و ِقَّلِة انِتَفاِعِهم ِبالِعَبِر مردم شهرها هنگامی تنگدست گردند که والیان به گردآوردن مال رو می آورند و از ماندن خود بر سر کار اطمینان ندارند و از آنچه مایه عبرت است ،کمتر سود بردارند فریبکاری و دروغگویی کاالی رایج بازار سیاست های غیر اخالقی است .حیله گری و دروغ پردازی از لوازم اساسی سیاست شمرده می شود .در اندیشه سیاسی علی (ع) ،سیاست مبتنی بر دروغ و فریب ،سیاستی جاهلی غیرانسانی است .امیرمؤمنان علی (ع) در توصیف منطق سیاسی عمروبن عاص و همه آنان که بر سر این راه و رسمند،فرموده :است َأَما َو َش ُّر الَقوِل الَک ِذ ٌب ِ ،إَّنُه َلَیُقوُل َفَیکِذ ُب َ ،و َیِعُد َفُیخِلُف آگاه باش که بدترین گفتار ،سخن دروغ است! او سخن می گوید و دروغ به هم می بافد و وعده می دهد و خالف آن می پوید  :و امام (ع) درباره سیاست معاویه ای فرمود َو اِهلل َما ُمَع اِو َیُة ِبَأ دَه ی ِمِّنیَ ,و َلِک َّنُه َیغِد ُر َو َیفُج ُر به خدا سوگند! معاویه زیرک تر از من نیست ،لیکن شیوه او پیمان شکنی و گنهکاری است در منطق سیاسی علی (ع) ،هیچچ چیز چون راستی و درستی ،وفاداری و پرواپیشگی، استوارکننده و نجات بخش نیست .همچنین بیان می دارد راستی و درستی از لوازم جدایی ناپذیز سیاست است. امام خود جلوه تمام عیار راستی و درستی در سیاست بود .آن حضرت در خطبه ای که پس از بیعت مردم با خود در :مدینه ایراد کرد فرمود ِذ َّمِتی ِبَم ا َأُقوُل َر ِهیَنٌة َ ،و َأَنا ِبِه َز ِعیٌم َ...و اِهلل َما َکَتمُت َو شَم ًة َ ،و ال َکَذ بُت ِکذَبًة آن چه میگویم ،در عهده خویش می دانم و خود ضامن آنم...به خدا سوگند ! کلمه ای ! از حق را نپوشاندم و دروغی بر زبان نراندم امیر مؤمنان (ع) در تمام دوران حکومتش به همین گونه بود و هرگز سیاست خود را به دروغ و فریب و خیانت و بی وفایی نیالود . تزویر و ریاکاری در سیاست ،روابط سیاسی را غیر امن و پایه اعتمادهای سیاسی را سست می سازد؛ زیرا در ورای هر سخن سیاسی ،پیزی دیگر نهفته ،و پشت هر اقدام سیاسی ،عملی خالف آن قرار گرفته است .در این صورت، سیاست عرصه امور غیر قابل پیش بینی و غیر قابل اتکا خواهد بود .در این عرصه ظاهربینان به راحتی فریب می خورند و مزّو ران و ریاکاران به راحتی به مقاصد نادرست خود می رسند .در پیکار صّف ین ،آن هنگام که شکست قاسطین مسِیرگمتس راموط ات دوب هدنامن یزیچ و دیدرگ مّل معاویه در نور دیده شود ،معاویه و عمروبن عاص از سر تزویر و ریاکاری فرمان بر سر نیزه کردن قرآن ها و دعوت به توّقف جنگ را خواستار شدند و مقّد س مابانی که درک درستی از سیاست نداشتند ،فریب آن تزویر و ریاکاری را خوردند. با تشکر از صبر و شکیبایی شما استاد ارجمند سیده سپیده حبیبی خراسانی