اندیشه سیاسی

اندیشه سیاسی

اسلاید 1: گرد آورنده :سیده سپیده حبیبی خراسانیزیر نظر :استاد یزدان بخشخرداد 1394تحقیقی در خصوص : اندیشه سیاسی

اسلاید 2: مفهوم سیاست :سیاست در اندیشه علی (ع) به مفهوم هدایت و رهبری است . سیاست ، تدبیر امور وفراهم کردن زمینه های لازم برای اصلاح مردم با هدایت ایشان در جهت خوشبختی این جهان و سعادت آن جهان است ؛ چنان که امیر المومنان علی (ع) ، سیاست درست و نیکو را مایه راستی و درستی بر پایی مردم دانسته و فرموده است :حُسنُ السِّیَاسَةِ قَوَامُ الرَّعِیَّة نیکویی سیاست ، برپا دارنده مردم است .

اسلاید 3: در اندیشه علی (ع) سیاست به هیچ وجه به مفهوم قدرت مداری ، خود رایی، تحکم و تجبر نیست ، بلکه تدبیر صحیح امور در جهت خدمت به مردم ، تحقق عدالت و فراهم کردن زمینه تربیت است . از این رو امام علی (ع) زمامداران قدرت مدار و خودکامه را ، سیاستمدار و شایسته قرار گرفتن در جایگاه سیاست مردمان نمی داند .از منظر علی (ع) سیاست انسانی به دور از فریبکاری ، قدرت مداری ، ریاکاری و زورگویی است ، بلکه تدبیر امور با مبانی اخلاقی و رفتار انسانی است و از آفات نفسانی و مدیریتی به دور بوده و بر اساس خطوطی کلی سامان می پذیرد که آن را در مفهوم صحیحش تحقق پذیر می سازد .

اسلاید 4: خطوط کلی سیاست :در سیاستی که امیرالمومنان (ع) تبیین کرده و بر اساس آن ، سیاست ورزی نموده است، معیارهای کلی که جهت سیاست را روشن می کند ، وجود دارد. این معیارها بر هر برنامه ریزی ، تصمیم گیری و اقدام سیاسی حاکم است و از آنها به خطوط کلی سیاست تعبیر شده است ، که به مهمترین آنها پرداخته می شود :

اسلاید 5: حفظ حدود الهی و قانون گرایی :حفظ حدود الهی ، مرزبانی و قانون گرایی در همه عرصه ها ، از جمله عرصه سیاست نزد علی (ع) جایگاهی ویژه دارد . هیچ کس حق ندارد حدود ، قوانین و مرزها را بشکند و خود را فراتر از آنها بداند.حفظ قوانین و حدود ، حرمت ها و حقوق ، به خصوص در روابط ، مناسبات و اقدامات سیاسی، شاخص سیاست علوی است. امیرمؤمنان ، خود سخت پایبند حدود و حقوق بود. موازین و قوانین را با دقت تمام پاس می داشت ، کارگزاران خود را در این جهت مراقبت می نمود و اجازه نمی داد هیچ کس راه تجاوز و تعدی به حقوق و حدود مردمان را هموار سازد و قوانین و موازین را زیر پا گذارد . هر گاه با چنین موردی رو به رو می شد ، بلافاصله به رفع آن اقدام می نمود و اجازه نمی داد حرمت شکنی و قانون گریزی رشد کند ، یا ترویج یابد .

اسلاید 6: آن حضرت در سخت ترین شرایط به کارگزاران خود اجازه حرمت شکنی نمیداد و در این باره چنین فرمود : وَ اللهِ لأَن أَبِیتَ عَلَی حَسَکِ السَّعدَانِ مُسَهَّداً، وَ أجَرَّ فِی الأَغلالِ مُصَفَّداً، أَحَبُّ إِلَیَّ مِن أَن أَلقَی اللهَ وَ رَسُلَهُ یَومَ القِیَامَةِ ظَالِماً لِبَعضِ العبادِ وَ غَاصِباً لِشَیءٍ مِنَ الحُطَامِ به خدا سوگند ! اگر تمام شب را روی خارهای سخت ، بیدار به سر برم ، یا مرا در غل و زنجیر کنند و بشکند ، این نزد من محبوب تر است از آنکه خدا و رسولش را روز قیامت در حالی ملاقات کنم که به یکی از بندگان ستم کرده ، یا چیزی از مال دنیا را غصب نموده باشم.

اسلاید 7: پایبندی به کیفیت استخدام وسیله :میان هدف و وسیله سنخیت وجود دارد و نمی توان با وسایل نادرست و ناپاک به مقاصد درست و پاک رسید. نمیتوان با کاشتن بدی ، نیکی درو کرد و ممکن نیست با ستم ، عدالت برپا شود .امیر مؤمنان علی (ع) به کیفیت استخدام وسیله پایبند بود و هرگز برای حفظ حکومت خویش و پیشبرد سیاست هایش از وسایل نادرست بهره نبرد . چون امام (ع) زمام امور را به دست گرفت ، اصلاحات همه جانبه و بنیادی را آغاز کرد ؛ از جمله : به تبعیضات پایان بخشید .

اسلاید 8: برخی از یاران امام نزد وی رفتند و از آن حضرت خواستند که تبعیضات را زیر پا نگذارد و اشراف عرب ، قریش و کسانی را که بیم مخالف و توطئه از جانبشان می رفت ، بر دیگران برتری دهد ، اما حضرت حاضر نشد برای حفظ حکومت و موقعیت خود عدالت را زیر پا بگذارد و از راه ستم کار خود را پیش برد، لذا در پاسخ آنان فرمود :أَتَأمُرُونِّی أَن أَطلُبَ النَّصرَ بِالجَورِ فِیمَن وُلِّیتُ عَلَیهِ وَ اللهِ لا أَطُورُ بِهِ مَا سَمَرَ سَمِیرٌ وَ مَا أَمَّ نَجمٌ فِی السَّمَاءِ نَجماًآیا مرا فرمان می دهید تا از راه ستم به کسی که سرپرست اویم ، پیروزی بجویم ؟ به خدا سوگند ! تا روزگار باقی است و اختران در پی یکدیگر می چرخند ، به چنین کاری نزدیک هم نگردم .

اسلاید 9: امیر مؤمنان علی (ع) در سیاست خویش به جز حق عمل نمی کرد و هدف برای او به هیچ وجه وسیله را توجیه نمیکرد، هرگز در سیاست به دروغ ، خیانت ، پیمان شکنی و گناهکاری دست نیازید. آن حضرت ، از جمله تفاوتهای اصلی سیاست خود و سیاست معاویه ای را همین امر معرفی کرده و فرموده است :وَ اللهِ مَا مَعاویةُ بِأَدهَی مِنِّی، وَ لَکِنَّهُ یَغدِرُ وَ یَفجُرُ، وَ لَولَا کَرَاهِیَةُ الغَدرِ لَکُنتَ مِن أَدهَی النَّاسِ. وَ لکِن کُلُّ غُدَرَةٍ فُجَرَةٌ، وَ کُلُّ فُجَرَةٍ کُفَرَةٌ به خدا سوگند ! معاویه زیرک تر (سیاستمدارتر) از من نیست . لیکن شیوه او پیمان شکنی و گنهکاری است و برای رسیدن به هدف خویش مرتکب انواع گناه و خیانت می شود و اگر پیمان شکنی ناپسند و ناشایست نبود ، زیرک تر از من کسی نبود ، اما هر پیمان شکنی گناه ، و هر گناهی نوعی کفر است

اسلاید 10: صراحت و صداقت :سیاستی که علی (ع) دنبال کرده ، سیاستی مبتنی بر صراحت و صداقت بوده است. آن حضرت با مردم خود صادقانه سخن میگفت و مواضع خود را آشکارا با آنان در میان می گذاشت و می فرمود : وَلیَصدُق رَائِدٌ أَهلَهُ پیشوای قوم باید با مردمِ خود به راستی سخن رانَد

اسلاید 11: امام علی (ع) در آغاز حکومت خود ، در نخستین خطبه اش با مردم چنین گفت : ذِمَّتِی بِمَا أَقُولُ رَهِینَةٌ وَ أَنَا بِهِ زَعِیمٌ... وَ اللهِ مَا کَتَمتُ وَشمَةً وَ لا کَذَبتُ کِذبَةً آن چه می گویم ، در عهده خویش می دانم ، و خود ضامن آنم... ، به خدا سوگند ! هرگز حقیقتی را پنهان نداشته ام و هیچ گاه دروغی نگفته ام .

اسلاید 12: در اندیشه سیاسی علی (ع) ، اصلاح امور و سامان یافتن درست کارها ، جز در پرتو راستی و صداقت ورزی ، و شفافیت و صراحت ورزی میسر نمی شود . آن جا که ناراستی و دروغگویی ، پنهان کاری و تیره سازی رخ می نماید ، انواع فساد و تباهی های سیاسی هم شکل می گیرد و دوام می یابد . آن حضرت فرموده است : الصِّدقُ صَلَاحُ کُلِّ شیءٍ وَ الکَذِبُ فَسَادُ کُلِّ شَیءٍ صداقت سبب صلاح هر چیز ، و دروغ سبب تباهی هر کاری است .

اسلاید 13: پیشوای صداقت پیشگاه ، علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر می آموزد که ، گزیده ترین اشخاص در حکومت و مدیریت کسانی می باشند که صادقانه حقایق را بیان کنند و صادقانه رفتار نمایند .صداقت ورزی رکن اساسی سیاست امام علی (ع) بود و آن حضرت کارگزاران خود را بدان سفارش می نمود و بر این امر ، به طور جدی نظارت می کرد . علی (ع) به مسئولان خود می آموخت که در رابطه با مردم بر اساس قاعده «إحصار» ( شفاف سازی ) عمل کنند . امام (ع) به کارگزاران خودفرمان می داد که هرگاه مردم و اداره شوندگان به سیاست ها ، اقدامات و رفتار آنان گرفتار بدگمانی شوند و اجساس کنند از جانب آنان بدیشان ستمی رفته ، یا خلافی صورت گرفته ، یا خیانتی انجام یافته است ، زمامدارام و مسؤولان موظفند با صراحت و صداقت تمام ، همه چیز را به طور کاملا شفاف با مردم و اداره شوندگاه در میان بگذارند .امام علی (ع) چنان برصراحت و شفافیت درسیاست و مدیریت تاکید داشت که به کارگزارانش می آموخت در جلسات عمومی ، ساده وبی پیرایه با مردمان به پرسش و پاسخ بپردازند و مسائل را صریح و شفاف برای آنان بیان کنند و عرصه ای را فراهم سازند که مردمان به راحتی و با صراحت و شفافیت سخن گویند و انتقاد کنند ، دغدغه ای نیز نداشته باشند که این امر برایشان پیامدهای خطرناکی دارد .

اسلاید 14: هر جا صراحت و شفافیت پس زده شود و قرارداد ها ، پیمان ها ، روابط و مناسبات در پس پرده قرار گیرد و اجازه ورود به روشنایی و نور در این عرصه ها داده نشود ، خلاف ، خیانت و جنایت میدان رشد می یابد ؛ اما در فضای صراحت و شفافیت ، این امور به حداقل می رسد . در عرصه صراحت و شفافیت است که سیاست و حکومت به درستی نقد می شود ، اصلاحات معنا می یابد و رشد ها حقیقی می شود .

اسلاید 15: زمانه شناسی :در اندیشه سیاسی امام علی (ع) زمانه شناسی از مهمات عرصه سیاست است . حضور درست در زمانه ، درک حوادث ، وقایع و اتفاقات روزگارِ خود ، شناخت جریان ها و غایب نبودن از زمان خویش ، دنیا و مناسبات بین المللی ، عنصر اساسی در فهم سیاسی ، تصمیم گیری و اقدامات سیاسی است . هر چه زمانه شناسی درست تر ، عمیق تر و همه جانبه تر باشد ، میزان فریب خوردگی در سیاست و فروغلطیدن در دام ها و تصمیمات نادرست کمتر خواهد بود . آن که در عرصه سیاست ، زمانه شناسی ندارد ، گرفتار تصمیم های نابخردانه و اقدامات شتابزده می گردد . شناخت زمانه ، آفات اجتماعی و آسیب های فرهنگی ، درک درست از مناسبات و روابط منحط و ضعف ها و قوت های دوره تاریخی خویش از لوازم مهم در عرصه سیاست است ، چنان که علی (ع) پس از به دست گرفتن حکومت ، تلاش کرد مردم را با زمانه و شرایط پیش آمده و آفات و آسیب های آن دوره آشنا سازد ، تا موانع اصلاحات روشن گردد و زمینه لازم برای تغییرات مثبت فراهم شود .

اسلاید 16: از جمله در خطبه ای فرمود : أَیُّهَا النَّاسُ، إِنَّا قَد أَصبَحنَا فِی دَهرٍ عَنُدٍ، وَ زَمَنٍ کَنُودٍ، یُعَدُّ فِیهِ المُحسِنُ مُسِیئاً، .َ یَزدَادُ الظَّالِمُ فِیهِ عُتُوّاً؛ لا نَنتَفِعُ بِمَا عَلِمنَا، وَ لَا نَسأَلُ عَمَّا جَهِلنَا، وَ لَا نَتَخَوَّفُ قَارِعَةً حَتَّی تَحُلَّ بِنَا مردم ! ما در روزگاری ستیزنده و زمانه ای ستمکار به سر می بریم. در این روزگار، نیکوکار ، بدکار به شمار آید و جفاپیشه ، در آن سرکشی افزاید . از آنچه دانسته ایم ، بهره مند نمی شویم ، و آنچه را نمی دانیم ، نمی پرسیم و از هیچ پیشامد هراسناک و بلایی تا بر سرمان نیامده ، نمی ترسیم

اسلاید 17: در جامعه ای که انسان نیکوکار ، بد کردار شمرده شود ، در فرهنگی که صراحت و صداقت پذیرفته نباشد ، در محیطی که فریبکاری و جنایتکاری مطلوب به حساب آید و در روزگاری که ریاکاری و نابکارب ارزش شمرده شود , اصلاحات اجتماعی و فرهنگی به دشواری پیش می رود .

اسلاید 18: آینده نگری و عاقبت اندیشی :از لوازم مهم و اساسی در تصمیم گیری ها و اقدامات سیاسی ، آینده نگری , دوراندیشی و توجه به عواقب امور است . آنان که بدون توجه به عاقبت امور و فارغ از آینده نگری تصمیم می گیرند و عمل می کنند ، پیوسته گرفتار روزمرگی و اسیر اشتباه و پشیمانی اند . سنجیدن جوانب امور مختلف ، آینده نگری و عاقبت اندیشی، همان تدبیر است و درعرصه سیاست ، چیزی همانند تدبیر از اهمیت برخوردار نیست . واژه تدبیر از مادّۀ « دُبر» و « دُبُر» است ؛ یعنی ملاحظه آینده و عاقبت کار را کردن ، آینده سنجی ، آینده نگری و عاقبت اندیشی .در اندیشه سیاسی امیر مؤمنان (ع) ، عاقبت اندیشی و آینده نگری از چنان اعتبار و اهمیتی برخوردار است که زندگی ، کار و حرکت بدون آن فاقد هر خیری است .

اسلاید 19: در نزد امام علی (ع) نشانه یک سیاست صحیح ، خردمندانه و اصولی ، وجود تدبّر، عاقبت اندیشی و آینده نگری است ، چنان که در سخنان آن حضرت آمده است : أَدَلُّ شَیءٍ عَلَی غَزَارَةِ العَقلِ، حُسنُ التَّدبِیرِبهترین دلیل زیادی عقل ، حسن تدبیر است .

اسلاید 20: مواضع سیاسی امام علی (ع)، خود بهترین نمونه حست تدبیر ، آینده نگری و عاقبت اندیشی است . پس لز رحلت پیامبر (ص) ، علی (ع) میان دو امرمخیّر گردید ، این که برای به دست گرفتن حکومت و بازگرداندن آ« به مسیری که پیامبر (ص) تعیین کرده بود ، با نیروی اندک به پا خیزد و قیام مسلحانه کند و یا اینکه صبر پیشه نماید و از درگیری و جنگ داخلی که اساس نظام اسلامی را با توجه به دشمنان دیرینه آن به شدت تهدید می کرد ، جلوگیری نماید و برای حفظ اساس دین و وحدت مسلمین از حق مسلّم خود چشم پوشی نماید . آن حضرت بهترین راه را برگزید ، چنان که بعد ها در تبیین موضع خود مطالبی فرمود که بیانگر عاقبت اندیشی ژرف و آینده نگری عمیق آن حضرت است .

اسلاید 21: آینده نگری و عاقبت اندیشی در سیاست و مدیریت ، از چنان اهمیتی نزد امیر مؤمنان ، علی (ع) برخوردار بود که آن حضرت به کارگزاران خود سفارش میفرمود در انتخاب نیروها و کارمندان خود، از جمله ملاک هایی که باید در گزینش مد نظر داشته باشند ، ویژگی آینده نگری و عاقبت اندیشی است ؛ چنان که در عهدنامه مالک اشتر چنین فرموده است : وَ تَوَخَّ مِنهُم...وَ أَبلَغُ فِی عَوَاقِبِ الأُمُورِ نَظَراً انتخاب کن از این کارمندان ، آنانی را که... در عاقبت کارها بیشتر دقت کنند ، در اموری که بدان ها مراجعه می شود ، خوب دقت نمایند و عواقب آن را بررسی کنند .

اسلاید 22: اعتدال و میانه روی :از جمله شاخصه های برجسته در سیاست علوی، اعتدال و میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط در تصمیمات و اقدامات سیاسی است. امیرمؤمنان، علی (ع) هرگونه افراط وتفریط و انحراف به راست و چپ را گمراهیدانست و در سیاست خود جز بر اعتدال و میانه روی را نپیمود ، که باور او این بود که جادّه حق ، مسیر الهی و سنّت نبوی از افراط و تفریط به دوراست و نمیتوان جز براساس اعتدال و میانه روی به عاقبتی نیکو رسید. آن حضرت، پس از بیعت مردم با وی در مدینه، در نخستین خطبه حکومتی خود این امر را اعلام نمود و در عمل نیز پایبندی خویش را بدان نشان داد . سخن والای امام (ع) در این باره چنین بود: الیَمِینُ و الشّشمَالُ مَضَلَّةٌ، وَ الطّرِیقُ الوُسطَی هِیَ الجَادَّةُ. عَلَیهَا بَاقِی الکِتَابِ وَ آثَارُ النُّبُوَّةِ؛ وَ مِنهَا مَنفَذُ السُّنَّةِ وَ إِلَیهَا مَصِیرُ العَاقِبَةِ انحراف به راست و چپ گمراهی است ، راه مستقیم و میانه ، جادّه وسیع حق است . کتاب باقی ابدی و آثار نبوّت بر این راه پرتوافکن است ، پیشرفت سنّت از همین راه است و گردیدن عاقبت به سوی همین مقصد می باشد

اسلاید 23: اعتدال و میانه روی در همه امور مبنای زندگی و راه و رسم پیشوایان دینی بوده ؛ چنان که علی (ع) بدان تصریح کرده است : طَرِیَقُنَا القَصدُ راه و روش ما میانه روی استامیر مؤمنان علی (ع)، خود را تکیه گاه میانه ای معرفی کرده است که همه بدو توجه کنند، و از افراط و تفریط دوری نمایند و در مسیر اعتدال و میانه روی قرار گیرند؛ چنان که فرمود: نَحنُ النُّمرُقَةُ الوُسطَی؛ بِهَا یَلحَقُ التَّالِی وَ إِلَیَها یَرجِعُ الغَالِیما همان تکیه گاه میانه ایم ، کُندرو به آن بپیوندد و تندرو به سوی آن برگردد

اسلاید 24: علی (ع) نمونه اعلای اعتدال ، تاکید داشت که پیروانش آن بلندای اعتدال را در نظر گیرند و بدو تآسّی نمایند . اَصبَع بن نُباته نقل کرده است : در آن زمان حارث بیمار بود ، خمیده گام بر میداشت و عصا بر زمین می کوفت . امیر مؤمنان (ع) به سوی او آمد ، حارث نزد امام منزلتی داشت . پس حضرت احوال او را پرسید و فرمود :چگونه ای حارث؟ حارث گفت : روزگار بر من چیره شده و سلامتی را از من گرفته است و نیز درگیری یارانت در آستان تو مرا بیشتر ناراحت ساخته ، آتشی در درونم افروخته و بی تابم نموده است . حضرت فرمود : درگیری آنان بر سر چیست؟ گفت : درباره تو و سه خلیفه پیشین . گروهی افراطی و غلو کننده اند ، گروهی میانه رو و همراه شما هستند و گروهی در حیرت و تردید مانده اند نمی دانند به پیش بروند ، یا بازگردند . حضرت فرمود: أَلا إِنَّ خَیرَ شِیعَتِی النَّمَطُ الأَوسَطُ أِلَیهِمیَرجِعُ الغَالِی، وَ بِهِم یَلحَقُ التَّالِی بدان که بهترین پیرو من ، گروه میانه اند که اهل غلو به آنان بر می گردند و عقب ماندگان بی ایشان می رسند

اسلاید 25: در سیاست عقلانی باید با دوست و دشمن ، خویش و بیگانه و موافق و مخالف معتدل رفتار کرد . امیر مؤمنان در تمام مواضع و رفتارهای سیاسی اش چنین بود . در ماجرای شورش بر عثمان ، اوضاع به گونه ای پیش رفت که شورشیان به افراط و تند روی کشیده شدند ، ولی در تمام آن احوال ، علی (ع) کاملا معتدل رفتار کرد ، نه گام در افراط نهاد و نه به تفریط میل نمود .تمام رفتار های سیاسی علی (ع) ، بر مدار اعتدال بود و آن حضرت در مقابل هرگونه عبور از مدار اعتدال می ایستاد و به راه و رسمی معتدل و به دور از افراط و تفریط هدایت می نمود .محبوب ترین کار نزد امیر مؤمنان علی (ع) در عرصه سیاست ، مواضع و تقداماتی معتدل بود ، چنان که در عهدنامه مالک اشتر بر این امر تاکید کرده و فرموده است : وَلیَکُن أَحَبُّ الأُمورِ إِلَیکَ أَوسَطَهَا فِی الحَقِّ و باید از کارها آن را بیشتر دوست بداری که نه از حق بگذرد و نه فرو ماند

اسلاید 26: عدالت خواهی و عدالت ورزی :برترین معیار در عرصه سیایت ، معیار عدالت خواهی و عدالت ورزی است ، این بدین معناست که شایستگی در همه امور رعایت شود و تبعیض ها زدوده گردد و در آنجا که باید مساوات پاس داشته شود ، به جد پاسداری گردد و آنجا که صلاحیت و استحقاق موجب تفاوت و امتیاز می شود ، حقوق متناسب هر فرد شایسته و هر صاحب حقی رعایت شود و برای همگان امکان رشد و شکوفایی استعداد ها فراهم گردد ، تا هر کس بتواند به میزان بروز استعداد و توانایی خود از امکانات ، متناسب با استعداد و تلاش خوش بهره مند شود ، هر کس و هر چیز در جای خودش قرار گیرد ، به هیچ کس و هیچ چیز ستمی روا نشود و حقوق همه کس و همه چیز رعایت گردد . عدالت در اندیشه سیاسی امیرمؤمنان (ع) ، در مفهومی عمیق و همه جانبه به معنای قرار دادن هر چیزی در جای خود ، رعایت استحقاق هر چیز و رساندن هر ذی حقی به حقش آمده است ؛ چنان که آن حضرت فرموده است : العَدلُ یَضَعُ الأُمُورَ مَوَاضِعَهَا عدالت کارها را بدانجا می نهد که باید

اسلاید 27: امام علی (ع) همه چیز را بر مبنای عدالت میدید و همه چیز را با میزان عدالت می سنجید. او عدالت را میزان سیاست خود قرار داد ، نه سیاست خود را میزان عدالت؛ از این رو، جز به راه عدالت نرفت. آن حضرت می فرمود: مِلاکُ السِّیَاسَةِ العَدلُ معیار و میزان سیاست , عدالت استاز نظر علی (ع) عدالت اصلی است که جامعه را قوام می بخشد , به اعتدال می رساند و سلامت, آسایش و آرامش آن را تضمین می کند. عدالت بزرگراهی عمومی است که می تواند همه را در خود بگنجاند و بدون هیچ مشکلی عبود دهد, اما ظلم و جور ، کوره راهی است که حتی فرد ستمگر را هم به مقصد نمی رساند .عدالت هر کس را به حقش و به آنچه استحقاق دارد, می رساند و آن کس که به عدالت تن نمی دهد، در واقع, کسی است که بیمار است ، اندامش آماس کرده و در عدالت نمیگنجد. او باید بداند جایگاه ظلم و جور برای هر کس تنگ تر است .

اسلاید 28: عدالت همه چیز را در جای خود و مرز خویش قرار می دهد و حفظ می نماید. بنابراین ، عدالت چیزی است که می توان به آن به عنوان مرز ایمان نگریست و به حدود آن راضی و قانع بود، اما اگر این مرز شکسته و این ایمان گرفته شود و پای بشر به آن طرف مرز برسد, دیگر حدی برای خود نمی شناسد، اگر به حدی برسد ، به مقتضای طبیعن و شهوت سیری ناپذیر خود ، تشنه حد دیگر می گردد و بیشتر احساس نارضایی می کند .بنابراین، بهترین سیاست برای همگان، سیاستی است که بر عدالت همه جانبه استوار باشد و به بهانه های گوناگون، عدالت زیر پا گذاشته نشود. به بیان امیر مؤمنان علی (ع) : خَیرُ السِّیَاسَاتِ العَدلُ بهترین سیاست ها عدالت است.در سایه عدالت، آرامش و راحتی و امنیت فراهم می شود. عدالت، زندگی فردی و اجتماعی را به زیبایی و جمال، یعنی به امنیت، آرامش، راحتی، رشد و تعالی آراسته می سازد .

اسلاید 29: امام علی (ع) می آموزد که کارگزارانش پاسدار عدالت باشند و در اجرای وظایف خود چنان پایبند امور لطیف انسانی باشند که هیچ ترسی در مردم ایجاد نکنند و هیچ گونه تعهدی ننمایند، حتی در راه رفتن خود به گونه ای سوی مردم حرکت کنند که آنان احساس بیم و نا امنی نکنند و در احترام و حرمت نگه داشتن دیگران کوتاهی نورزند .عدالت ورزی امام تا بدان جاست که اجازه ترساندن و بدرفتاری با حیوانی را نمی دهد. مشخص است که ملاحضات انسانی و حفظ حرمت های آدمی تا چه اندازه باید رعایت شود .

اسلاید 30: مشورت و رایزنی :مشورت در سیاست و پرهیز از خود رأیی، از مؤکدترین امور در راه و رسم سیاسی و مدیریتی امیر مؤمنان علی (ع) است. آن حضرت همچون رسول خدا (ص) اهل مشورت در امور بود و به کارگزاران خود می آموخت که چنین کنند. پیشوای آزادگان، علی (ع) در نامه ای که به سران سپاه خود نوشته، در این باره چنین فرموده است: مِن عَبدِ اللهِ علیَّ أمیرِ المؤمنینَ إِلَی أصحَابِ المَسَالِحِ...أَلَا و إِنَّ لکم عِندِی أَن لا أَحتَجِزَ دُونَکُم سِرا إِلّا فِی حَرب ، وَ لَا أَطوِی دُونَکُم أَمرا إِلَّا فِی حُکمِ از بنده خدا علی بن ابی طالاب. امیر مؤمنان (ع) به نیروهای مسلح و نگدارنده مرزها...، حقّ شما بر من این است که جز اسرار جنگی، هیچ سری را از شما پنهان تسازم و در اموری که پیش می آید، جز حکم الهی، بدون مشورت شما کاری انجام ندهم. علی (ع) در امور مختلف با نزدیکان، یاران و صاحبان رأی مشورت میکرد، آنگاه تصمیم میگرفت و می فرمود: لا مُظَاهَرَةَ أَوثَقُ مِنَ المُشَاوَرَةِ هیچ پشتیبانی استوارتر از مشورت کردن نیست.

اسلاید 31: امیرمؤمنان، علی (ع) برای مشورت اهمیت بسیاری قائل بود و همواره اصرار داشت مردمش از نظر دادن خودداری نکنند؛ چنان که در پیکار صفّین ضمن خطبه ای که در آن حقوق متقابل مردمان و زمامداران را بیدار کرده است، فرمود : فَلَاتَکُفُّوا عَن مَقَالَةٍ بِحَقٍ، أَو مَشُورَةٍ بِعَدلٍ پس ، از گفتن حق یا رأی زدن در عدالت باز نایستیدالبته مشورتی موجب راهیابی درست و جلوگیری از لغزش و پشیمانی می شود که با آدابی درست صورت گیرد؛ یعنی برای مشورت در هر امری باید از مشاورانی مناسب و شایسته بهره گرفت و از هر کس نمی توان رأی خواست. به طور کلی، با کسانی باید مشورت کرد که متصف به خدا ترسی، پروا پیشگی، رازداری، و شجاعت باشند و از خِرَدی نیکو و تجربه ای پربار برخوردار باشند؛ با اشخاص ترسو، حریص، دروغگو، جاهل، احمق و کسانی که زمام احساسات خویش را در دست ندارند، نباید مشورت کرد؛ به عبارتی، مشورت تابع صفات و ویژگی هاست، نه تابع جنسیت و از طبقه و گروهی خاص.

اسلاید 32: آفات سیاست :سیاست عرصه ای آفت خیز است و اگر با حراست نَفس، حاکمیت اخلاق و مهار قدرت همراه نباشد، آدمی را در دام قدرت طلبی، خودکامگی، عقل گریزی، خشونت ورزی، دنیا زدگی، انحصارطلبی، دروغگویی، فریبکاری، زورگویی، کینه توزی، حبّ و بغض افراطی، ریاکاری، گردنفرازی، سازشکاری و دام های بسیار دیگر فرو می برد و فرد و جامعه را به تباهی می کشاند، که به برخی از آفات اشاره میکنیم :

اسلاید 33: قدرت طلبی :اگر قدرت مهار نشود، انسان را در اسارت خود درمیآورد و سیاست به فساد آلوده می شود. قدرت این امکان را به قدرت طلبان می دهد که تمایلات خود را هرگونه که بخواهند، ارضا نمایند، منافع مردم را به راحتی در پای مطامع خود قربانی کنند و به همه چیز تجاوز کنند؛ به تعبیر علی (ع) :مَن نَالَ استَطَالَآن که به نوایی رسید، خود را برتر از دیگران دیدقدرت طلبی بستر سرکشی، قانون شکنی، تندی، و تیزی و خِرَدگریزی است. امیرمؤمنان علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر چنین هشدار داده است: وَ إِذَا أَحدَثَ لَکَ مَا أَنتَ فِیهِ مِن سُلطَانِکَ أُبَّهَة أَو مَخِیلَةَ، فانظُر إِلَی عِظَمِ مُلکِ الله فَوقَکَ وَ قُدرَتِهِ مِنکَ عَلَی مَا لَا تَقدِرُ عَلَیهِ مِن نَفسِکَ، فَإنَّ ذلَکَ یُطَا مِنُ إِلیکَ مِن طِمَاحِکَ، وَیَکُفُّ عَنکَ مِن غَربِکَ، وَ یَفِیءُ إِلَیکَ بِمَا عَزَبَ عَنکُ مِن عَقلِکَ و اگر قدرتی که از آن برخورداری، نخوتی در تو پدید آورد و خود را یزرگ شمردی، بزرگی حکومت پروردگار را که برتر از توست، بنگر که چیست، و قدرتی را که بر تو دارد و تو را بر خود آن قدرت نیست؛ که چنین نگریستن، سرکشی تو را می خواباند، تندی تو را فرو می نشاند و عقل از دست رفته ات را به تو باز می گرداند

اسلاید 34: امام (ع) عوارض قدرت را به طور مشخص سه چیز معرفی کرده است :طماح: سرکشی غرب: تندی عزب عقل : خِرَدگریزیمعلوم است که این عوارض در عرصه سیاست چه می کند و چگونه موجب تعدّی به حقوق مردم، تعرّض به حرمت ایشان، ستم و بیدادگری و خشونت ورزی، و زمینه ساز تصمیمات و اقدامات نابخردانه می شود .

اسلاید 35: استبداد :امیر مؤمنان استبداد و خودکامگی را ملغی می دانست و حاضر نبود برای پیشبرد امور، مدیریت و هدایت مردم، به روش های استبدادی و راه و رسم فرعونی توسّل جوید؛ که این را مایه تباهی خود می دانست. بهترین سیاستمداران، زمانیکه در تنگناها قرار می گیرند، راهِ گشودن معضلات حادّ و مشکلات کمرشکن حکومت را، به کارگیریِ استبداد و خودکامگی می دانند و توسّل بدین امور را هرچند برای مدت کوتاهی موجّه می بینند و به روش های مستبدّانه و سلوک خودکامانه میل می کنند، امّا امام علی (ع) در هیچ شرایطی خودکامگی ننمود و اجازه خودکامگی به کسی نداد.امیرمؤمنان علی (ع) به صراحت از همه کارگزاران خود می خواست که به هیچ وجه به سمت استبداد و خودکامگی میل نکنند، بر این امر با جدیت نظارت می کرد و به هیچ کس اجازه نمی داد با مردم چنین رفتاری داشته باشد، چنان که در نامه خود به اَشعَث بن قَیس نوشت : لَیسَ لَکَ أَن تَفتَاتَ فِی رَعِیَّةِ این حق برای تو نیستکه در میان مردم به استبداد و خودرأیی عمل نمایی.

اسلاید 36: خشونت ورزی :خشونت، هر نوع هتک نسبت به حرمت و کرامت انسان، زیر پا گذاشتن حقوق اشخاص، تعرّض، تعدّی، تأذّی و تندی و تیزی به هر شکل و با هر کس است. این امر در سیاست که لوازم اعمال قدرت به هر صورت در آن مهیّاست، بسیار رایج و متداول است. البته اعمال و اجرای قانون نسبت به متجاوزان و متعدّیان و متعرّضان، خشونت نیست و از آن به « شدّت قانونی » تعبیر میشود.در اندیشه سیاسی علی (ع) خشونت ورزی زشت ترین چیزها و بدترین خصلت های سیاسی است. در سخنان علی (ع) درباره خشونت تعابیر متعددی نقل شده است، از جمله : الخُرقُ شَرُّ خُلقٍ : خشونت و درشتی، بدترین اخلاق است. أَقبَحُ شَیءٍ الخُرقُ : زشت ترین چیز، خشونت و درشتی است. أسوَءُ شیءٍ الخُرقُ : بدترین چیز، خشونت و درشتی است. مَن خَشُنَت عَرِیکَتُهُ أَفقَرَت حَاشِیَتُهُ : هر که درشت خو باشد و خشونت ورزد، مردم از گرداگرد او بگریزند.

اسلاید 37: خشونت ورزی پیامدهای بسیار خطرناکی دارد. امیرمؤمنان علی (ع) پس لز پیامبر اکرم (ع) با چنین شاخصه سیاسی سخن می گوید. در آن دوران، رفتاری خشونت آمیز در عرصه سیاست و حکومت اعمال می گردید؛ زیرا در آن دوران، سخن گفتن زمامداران تند و همراه با تهدید و و ارعاب بود، تماس و برخوردشان خشن و درشت بود؛ این امر، آسیبهای شدیدیبر باورها، روحیات و سلوک مردمان به جا گذاشت.امیر مؤمنان علی (ع) پیامدهای رفتار و سیاست های خشونت آمیز آن دوره را با چهار تعبیر « خَبط » ، « شِماس » ، « تَلَوُّن » و « اعتِراض » بیان کرده است.الخَبط یعتی : السَّیرُ عَلَی غَیرِ جَادَّةٍ ، انحراف از مسیر و از جاده اصلی بیرون رفتنالشِّمَاس یعنی : النِّقَار ، چموشی و سرکشیالتَّلَوُّن یعنی : التَّبَدُّل ، دگرگونی و رنگ عوض کردنالاِعتِراض یعنی : السَّیرُ لَا عَلَی خَط ًّ مُستَقِیمٍ ، از راه غیر مستقیم رفتن. چنان که می گویند : بَعِیرٌ عُرضِیٌّ ، یعنی بچه شتری که تازه راه افتاده است و نمی تواند در مسیر مستقیم حرکت کند، دچار چپ روی و راست روی می شود و غیر مستقیم حرکت می نماید.

اسلاید 38: کلام امام (ع) بیانگر آن است که خشونت، انسانها را به انواع انحرافات و سرکشی ها می کشاند و آنان را به ریاکاری و رنگ به رنگ شدن و نفاق سوق می دهد، که خطرناکترین بیماری روحی برای آدمی است. همچنین سلامت رفتاری و سلوک معتدل را زایل میسازد و مردمان را به راست روی و چپ روی و افراط و تفریط گرفتار مینماید.آدمی به طور فطری از خشونت بیزار است. خشونت ورزی در سیاست، مردمان را به گریز از سیاست، حکومت و جامعه سوق می دهد؛ چنان که امیر مؤمنان علی (ع) در نامه ای به زیاد بن ابیه، جانشین عبدالله بن عبّاس در منطقه فارس این حقیقت را گوشزد کرد : اِستَعمِل العَدلَ، وَاحذَرِ العَسفَ وَ الحَیفَ، فَإِنَّ العَسفَ یَعُودُ بِالجَلَاءِ، وَ الحَیفَ یَدعُو إلَی السَّیفِ عدالت پیشه کن و از خشونت و درشتی، و از ستم و بیدادگری بپرهیز، که خشونت و درشتی مردم را به فرار و آوارگی وا دارد و ستم و بیدادگری شمشیر را به میان آرد

اسلاید 39: تنگ نظری و انحصار طلبی :تنگ نظری و انحصار طلبی در سیاست بدین معناست که سیاستمداران جز خود را نبینند و جز به منافع خود نیندیشند و همه چیز را برای خود بخواهند. قدرت مهار نشده به سرعت آدمی را به خودگزینی و انحصارطلبی سوق می دهد. به بیان پیشوای آزادگان، امام علی (ع): مَن مَلَکَ استَأثَرَ هر که مُلک یابد، همه چیز را برای خود خواهد« استیثار » یعنی خودگزینی و انحصار طلبی، که نقطه مقابل « ایثار»، یعنی دیگرگزینی و بخشش گری است. تنگ نظری و انحصارطلبی در عرصه سیاست منجر به پیدایش گروه های قدرت گرای خودخواه و تمامیت طلبی می شود که منافع عمومی را به انحصار خود در می آورند و مقابل هرگونه توزیع قدرت می ایستند و شریان همه چیز را در اختیار میگیرند و برای حفظ این امور به خشونت و سرکوب متوسل می شوند .

اسلاید 40: دنیا زدگی :به معنای ارتباط پست و دلبستگی نفسانی با هر امری از امور عالم است؛ چه امور مادی چه امور معنوی. این دنیا زدگی است که آدمی را به انحطاط میکشاند و به روابط تباه و مناسبت های آلوده می کشاند.چنانچه انسان با هر امری از امور عالم، چه مادی و چه معنوی، رابطه ای سالم و درست برقرار کند و زندگی این جهانی و قدرت و ریاست و هرگونه امکاناتی را هدف نشمارد و وسیله رشد و کمال بداند و زمینه ساز خدمت و سعادت قرار دهد، از دام دنیا زدگی رها می شود و چیزی به نام دنیا ستوده در مقابل دنیای نکوهیده جلوه می یابد.در اندیشه امام علی (ع)، دنیا زدگی منشأ تباهی و بیدادگری است و تا انسان خود را از دنیا زدگی نجات ندهد، به رشد وکمال حقیقی و روابط سالم انسانی و پاداش الهی نمی رسد.دنیا زدگی در عرصه سیاست منشأ فساد سیاسی، دین فروشی، تجاوز، خیانت و جنایت، چپاولگری و غارت دارایی های عمومی، و جنگ و خونریزی است.

اسلاید 41: امیر مؤمنان علی (ع) در نامه ای معاویه را از اقدامات تباهش به سبب دنیا زدگی اش پرهیز داده و چنین نوشته است: وَ أَردَیتَ جِیلاً مِنَ النَّاسِ کَثِیراً خَدَعتَهُم بِغَیِّکَ، وَ أَلقَیتَهُم فِی مَوجِ بَحرِکَ...فَاتَّقِ اللهَ یَا مُعَاوِیَةُ فِی نَفسِکَ وَ جَاذِبِ الشَّیطَانَ قِیَادَکَ، فَإِنَّ الدُّنیَا مُنقَطِعَةٌ عَنکَ وَ الآخِرَةَ قَرِیبَةٌ مِنکَ و گروه بسیاری از مردم را تباه ساختی و به گمراهی ات فریبشان دادی و در موج دریای نفاق و دورویی خویش انداختی...پس معاویه! از خدا درباره خود بیم دار و مهارت را از کف شیطان درآر، که دنیا از تو جدا خواهد شو و آخرت به تو نزدیک است

اسلاید 42: دنیازدگی آدم را به آنجا می رساند که برای کسب قدرت سیاسی، همه چیز خود، حتی دین خویش را بفروشد و همه ارزش ها و اخلاقیات را در معبد قدرت قربانی نماید؛ چنان که عمروبن عاص برای رسیدن به حکومت مصر همه چیز خود را به معاویه فروخت. :امام (ع) در نامه ای بدو دراین باره چنین فرمودفَإِنَّکَ جَعَلتَ دِینَکَ تَبَعاً لِدُنیَا امرِیٍ ظَاهِرٍ غَیُّهُ، مَهتُوکٍ سِترُهُ...فَأذهَبتَ دُنیَاکَ وَ آخِرَتَکَ تو دینت را پیرو دنیای کسی کردی که گمرا هی اش آشکار است و زشتی او پدیدار...، پس دنیا و آخرت خود را به باد دادی ! در اندیشه سیاسی علی (ع)، غارت و چپاول دارایی های عمومی و به نابودی کشاندن سرزمین ها و فلاکت جامعه، ریشه در دنیازدگی زمامداران دارد. آن حضرت در عهدنامه مالک اشتر یادآور شده است: وَ إِنَّما یُعوِزُ أَهلُهاَ لِإِشرَافِ أَنفُسِ الوُلاةِ عَلَی الجَمعِ، وَ سُوءِ ظَنِّهِم بِالبَقَاءِ، وَ قِلَّةِ انتِفَاعِهِم بِالعِبَرِمردم شهرها هنگامی تنگدست گردند که والیان به گردآوردن مال رو می آورند و از ماندن خود بر سر کار اطمینان ندارند و از آنچه مایه عبرت است، کمتر سود بردارند

اسلاید 43: دروغگویی و فریبکاری :فریبکاری و دروغگویی کالای رایج بازار سیاست های غیر اخلاقی است. حیله گری و دروغ پردازی از لوازم اساسی سیاست شمرده می شود. در اندیشه سیاسی علی (ع)، سیاست مبتنی بر دروغ و فریب، سیاستی جاهلی غیرانسانی است. امیرمؤمنان علی (ع) در توصیف منطق سیاسی عمروبن عاص و همه آنان که بر سر این راه و رسمند،فرموده است: أَمَا وَ شَرُّ القَولِ الکَذِبٌ، إِنَّهُ لَیَقُولُ فَیَکذِبُ، وَ یَعِدُ فَیُخلِفُ آگاه باش که بدترین گفتار، سخن دروغ است! او سخن می گوید و دروغ به هم می بافد و وعده می دهد و خلاف آن می پوید

اسلاید 44: و امام (ع) درباره سیاست معاویه ای فرمود : وَ اللهِ مَا مُعَاوِیَةُ بِأَدهَی مِنِّی, وَ لَکِنَّهُ یَغدِرُ وَ یَفجُرُ به خدا سوگند! معاویه زیرک تر از من نیست، لیکن شیوه او پیمان شکنی و گنهکاری استدر منطق سیاسی علی (ع)، هیچچ چیز چون راستی و درستی، وفاداری و پرواپیشگی، استوارکننده و نجات بخش نیست. همچنین بیان می دارد راستی و درستی از لوازم جدایی ناپذیز سیاست است.

اسلاید 45: امام خود جلوه تمام عیار راستی و درستی در سیاست بود. آن حضرت در خطبه ای که پس از بیعت مردم با خود در مدینه ایراد کرد فرمود :ذِمَّتِی بِمَا أَقُولُ رَهِینَةٌ، وَ أَنَا بِهِ زَعِیمٌ...وَ اللهِ مَا کَتَمتُ وَشمَةً، وَ لا کَذَبتُ کِذبَةً آن چه میگویم، در عهده خویش می دانم و خود ضامن آنم...به خدا سوگند ! کلمه ای از حق را نپوشاندم و دروغی بر زبان نراندم ! امیر مؤمنان (ع) در تمام دوران حکومتش به همین گونه بود و هرگز سیاست خود را به دروغ و فریب و خیانت و بی وفایی نیالود .

اسلاید 46: تزویر و ریاکاری :تزویر و ریاکاری در سیاست، روابط سیاسی را غیر امن و پایه اعتمادهای سیاسی را سست می سازد؛ زیرا در ورای هر سخن سیاسی، پیزی دیگر نهفته، و پشت هر اقدام سیاسی، عملی خلاف آن قرار گرفته است. در این صورت، سیاست عرصه امور غیر قابل پیش بینی و غیر قابل اتکا خواهد بود. در این عرصه ظاهربینان به راحتی فریب می خورند و مزوّران و ریاکاران به راحتی به مقاصد نادرست خود می رسند. در پیکار صفّین، آن هنگام که شکست قاسطین مسلّم گردید و چیزی نمانده بود تا طومار ستمگریِ معاویه در نور دیده شود، معاویه و عمروبن عاص از سر تزویر و ریاکاری فرمان بر سر نیزه کردن قرآن ها و دعوت به توقّف جنگ را خواستار شدند و مقدّس مابانی که درک درستی از سیاست نداشتند، فریب آن تزویر و ریاکاری را خوردند.

اسلاید 47: با تشکر از صبر و شکیبایی شما استاد ارجمندسیده سپیده حبیبی خراسانی