انسان انفرادی و اجتماعی از دیدگاه اسلام

انسان انفرادی و اجتماعی از دیدگاه اسلام

اسلاید 1: 1انسان انفرادي و اجتماعي در طول تاريخ از ديدگاه اسلام و تاثير آن بر مديريت اسلامياستاد : جناب آقاي دكتر حيدريگردآورنده: انسيه ابريدوره دكتري مديريت رسانهبهار 88

اسلاید 2: 2فهرست مطالبمفهوم اصالت فردتاريخچه فردگرايي در غربمفهوم اصالت جمعديدگاههاي مختلف در خصوص اصالت جمعاصالت فرد و جمع از ديدگاه انديشمندان اسلامياصالت فرد و اصالت جمع از ديدگاه اسلاممظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در آيات قرآنتاثير ديدگاه فردگرایی و جمع گرایی بر شيوه مديريت

اسلاید 3: 3مفهوم اصليبحث از اصالت فرد و جامعه، يكي از مبادي فلسفه نظري تاريخ قلمداد شده است. در اینجا به دنبال پاسخگویی به این سوال هستیم که آيا فرد اصالت دارد يا جامعه يا ديدگاه سومي در كار است كه به گونه اي براي هر دو اصالتي را قايل است. ابتدا به بررسی دیدگاههای مکاتب غرب پرداخته و سپس نظریات اندیشمندان مسلمان را بررسی می نماییم. همچنین دیدگاه اسلام در خصوص اصالت فرد و جمع را با استناد به آیات قرآن تشریح خواهیم نمود.

اسلاید 4: 4مفهوم اصالت فردواژه «Individualism» از واژۀ لاتين  «Individus» به معناي غيرقابل تجزيه و غيرقابل تقسيم اقتباس شده و به مفهوم «فرد گرايي» و اصالت فرد به كار مي‌رود. در اين گرايش استقلال فرد نسبت به جمع، گروه و جامعه ترجیح داده مي‌شود.بنابراین نظریه اگر تأمین منافع فرد وآزادی‌های او در جامعه به طور کامل صورت پذیرد، این امر خود به خود به تامین مصالح اجتماعی نیز منتهی خواهد شد. محدود ساختن آزادی‌های فردی در هیچ صورت صلاح نیست، بلکه تمام اختلالات در زندگی انسانی از همین جا ناشی می شود که دولت یا هر مرکزیت متمرکز اجتماعی دیگر به تضعیف فرد و تحدید آزادی عمل او مبادرت ورزد. این دخالت در قالب قوانین و نظامات حقوقی که منجر به محدود ساختن آزادی‌های فردی به خصوص در زمینه اقتصادی می‌شود سبب ایجاد فساد است . .محمد آراسته خو، فرهنگ اصطلاحات علمي – اجتماعي، انتشارات چاپخش، تهران، چاپ اول، 1381، ص 219.عليرضا شايان مهر، دائرة المعارف تطبيقي علوم اجتماعي، انتشارات كيهان، چاپ اول، تهران، 1377، كتاب اول، ص 397.

اسلاید 5: 5مفهوم اصالت فردبنابراین معتقدان به فردگرايي به طور کلی با نظارت و مداخله دولت در فعالیتهای اقتصادی مخالفت می کنند. اینان چون سرشت انسان را به طور طبیعی نیک می‌شناسند لذا عقیده دارند که اگر او را به حال خود واگذارند بسوی پاکی و نیکی حرکت خواهد کرد و اگر برخلاف مقتضای طبیعت بخواهند حقوق طبیعی او را سلب کنند باعث انحراف او از طبیعت اولیه‌اش که همانا پاکی و نیکی است خواهند شد.فرد گرايي در حوزه سياست، اعتقاد به آزادي فردي دارد مانند ليبراليسم، و در حوزۀ اقتصاد نيز بر مالكيت خصوصي متكي است، در حوزه روانشناسي به تشريح وضعيت رفتار فرد در ارتباط با محيط مي‌پردازد و در حوزه اجتماعي نيز بر واكنش متقابل افراد توجه دارد.. محمد آراسته خو، فرهنگ اصطلاحات علمي – اجتماعي، انتشارات چاپخش، تهران، چاپ اول، 1381، ص 219.. عليرضا شايان مهر، دائرة المعارف تطبيقي علوم اجتماعي، انتشارات كيهان، چاپ اول، تهران، 1377، كتاب اول، ص 397.

اسلاید 6: 6تاريخچه فردگرايي در غرب - ظهور فلسفه فردگرايي در تاريخ فلسفه سياسي، آغاز قرن هفده ميلادي آغاز ظهور و نمو فلسفه فردگرايي يا اصالت فرد است. مفاد اين اصل اين است كه هر يك از افراد بشر با توجه به استعدادها و تمايلات طبيعي كه واجد آن مي‌باشد، و تنها از اين حيث كه فرد يك انسان است و در اميال بشري با ديگران اشتراك دارد به عنوان شالوده جامعه به شمار مي‌رود و در اين جهت تفاوت‌هاي نژادي، قومي، زباني، مذهبي و ... تأثيرگذار نيست. برگفته از فصل دوم كتاب آزادي و دموكراسي از ديدگاه اسلام و ليبراليسم نوشته حجت‌الاسلام علي ربانّي گلپايگاني بهاءالدين پازارگاد، تاريخ فلسفه سياسي، ج 2، ص 551 - 550.

اسلاید 7: 7تاريخچه فردگرايي در غرب - ظهور فلسفه فردگراييمفهوم فردگرايي از خلال مباني «اصالت انسان» يا «اومانيسم» كه در دوران مدرنيته شكل گرفته، به وجود آمده است. بر اساس چنين مفهومي، خدمت فرد به انسان، يگانه هدف مورد نظر براي تمام مقاصد عالي بشر است.بنابراين از ديدگاه فردگرايانه، فرد انساني خودش به تنهايي معني و مفهوم و هويت مستقل دارد و از تمامي حقوق و آزاديها به صرف انسان بودنش برخوردار است. به خلاف جمع گرايي كه در آن فرد به سبب استحاله شدن درجمع هویت پیدا میکند.بنابراین اصطلاح فردگرایی که در برابر سوسياليسم بكار برده مي‌شود مفهومي است كه در اغلب نظامهاي حكومتي دمكراتيك به عنوان پايه و هدف اوليه حكومتي تلاش مي‌كند شرايطي را مهيا ‌سازد كه در آن بهترين منافع و تلاشها در راستاي دستيابي به تمامي ظرفيتهاي‌ فردي محقق شوند. بابك، احمد، مدرنيته، و انديشه انتقادي، نشر مركز تهران، چاپ سوم، 1377، ص 42.

اسلاید 8: 8تاريخچه فردگرايي در غرب - ظهور فلسفه فردگراييتوماس هابز فيلسوف معروف انگليسي يكي از طرفداران بنام فلسفه فردگرايي است. تا قبل از هابز، فلسفه فردگرايي تا اين حد به رسميت شناخته نشده بود. وي عقيده داشت هدف و فوايد حكومت بايد براي افراد به طور كامل محسوس باشد. اين هدف و فوايد عبارت است از آرامش، صلح، آسايش، امنيت و نيز حفظ حيات و اموال افراد. بنابراين قضاوت درباره مشروعيت حكومت و ارزش و كارآيي آن بايد بر اساس منافع فردي ياد شده انجام گيرد. پس از هابز، فلاسفه سياسي مروج ليبراليسم، انديشه اصالت فرد را برگزيده و در حل مسايل اجتماعي رعايت منافع شخصي را بر مصالح عمومي ترجيح دادند.جان لاك، در فردگرايي با هابز همداستان شد؛ يعني فرد را اصل شمرد و وجود جامعه را براي تأمين آسايش و منافع افراد لازم دانست.تاريخ فلسفه سياسي، ج 2، ص 601.

اسلاید 9: 9تاريخچه فردگرايي- اصالت فرد مبناي ليبراليسم با اين وصف، فردگرايي به عنوان اصل هستي شناختي ليبراليسم به شمار رفته، ديگر اصول و ارزش‌هاي ليبراليسم از قبيل آزادي، مدارا و حقوق فردي از اين اصل ناشي مي‌شوند. از ديدگاه ليبراليسم انسان در درجه نخست، موجودي اجتماعي تلقي نمي‌شود كه معني يا رضايت خويش را در فعاليت‌هاي جمعي يا اجتماعي بيابد، بلكه موجودي قائم به ذات است كه براي كناره‌گيري از جامعه به محدوده خصوصي محتاج است؛ نه تنها براي استراحت و تجديد قوا، بلكه به مثابه شرط ضروري تحقق بخشيدن به خويشتن. 9. ظهور و سقوط ليبراليسم، ص 68 - 55.

اسلاید 10: 10تاريخچه فردگرايي- اصالت فرد مبناي ليبراليسماز اينرو، ليبرال‌هايي چون استوارت ميل و پيروان او هر گونه جامعه‌گرايي را بر خلاف منافع و استقلال فرد مي‌دانستند، بدين جهت آنان به اتحاديه‌هاي كارگري با سوءظن مي‌نگريستند.در قرن هيجدهم، آدام اسميت، هيوم، مونتسكيو، ولتر و روسو ، همگي طرفدار فلسفه اصالت فرد، در قرن نوزدهم، بنتام جيمز ميل و جان استوارت ميل از چهره‌هاي برجسته ليبرال و از طرفداران فردگرايي بودند. در قرن بيستم فلاسفه مهم و معروف انگليس و آمريكا عموماً طرفدار فردگرايي محدود و معتدل- نه مطلق- بودند. تاريخ فلسفه سياسي، ج2، ص 60 و مكتب سياسي، ص 43 - 42.

اسلاید 11: 11تاريخچه فردگرايي- تعديل فردگرايي در ليبراليسم جديد از پايان قرن نوزدهم در ليبراليسم جديد تعديل‌ها و اصلاحاتي به عمل آمده و در نتيجه نسبت فرد و جامعه به گونه‌اي جديد تبيين شده است. ليبرال‌هاي جديد بر اين باور بودند كه قدرت يا ظرفيت مردم از طريق عمل دولت قابل افزايش است و اگر چه چنين عملي، آزادي بعضي افراد را محدود خواهد كرد، ولي اصل تساوي طلبي كه به موجب آن همه به يك اندازه حق دارند آزادي واقعي خويش را افزايش دهند اين عمل را توجيه مي‌كند. پيروان ليبراليسم جديد چنين موضعي را با تعهد داشتن در قبال فردگرايي ناسازگار نمي‌دانستند، به عنوان مثال، اين واقعيت كه مردم از مسئوليت تأمين شرايط مناسب مسكن رها شده بودند به اين معنا بود كه فرصت بيشتري براي افزايش اتكاي به خود در ساير حوزه‌ها دارند.12. ظهور و سقوط ليبراليسم، ص 444 - 441.

اسلاید 12: 12مفهوم اصالت جمعدر مقابل نظریه فردگرایی، نظریه جامعه‌گرایی یا سوسیالیسم قرار دارد که معتقد به محدود ساختن آزادی عمل فرد برای تأمین منافع اجتماعی است. اصطلاح سوسياليسم يا جامعه گرايي، از واژه ي سوسيال ، به معناي اجتماعي ، در زبان فرانسه ، گرفته شده است ، تعريف معمول اين اصطلاح را در واژه نامه ي انگليسي آكسفورد ، چنين مي توان يافت : هدف سوسياليسم مالكيت يا نظارت جامعه بر وسايل توليد – سرمايه ، زمين ، اموال و جز آنها – به طور كلي، و اداره ي آنها به سود همگان است . اصطلاح دیگری هم وجود دارد که مبین همین معنی است و آن کلکتیویسم یا اصالت جمع است. بنابراین نظریه، اگر انسان آزاد شود و از جانب دولت که نماینده جامعه و اکثریت تلقی می شود آزادی عملش محدود نگردد، به علت سود جویی‌های افراد، جامعه به دو قطب ظالم و مظلوم تقسیم می‌شود. لذا باید از آزادی‌های فردی به نفع جامعه چشم پوشید و دولت را در تمامی فعالیتهای افراد به خصوص فعالیتهای اقتصادی مداخله‌ای تعیین کننده داد. کتاب آشنایی با مکاتب و اصطلاحات عقیدتی و سیاسی نویسنده: دفتر برنامه ریزی و کتب درسی صفحه: 139-140

اسلاید 13: 13مفهوم اصالت جمعمهمترين عنصر مشترك نظريه هاي سوسياليست تکيه بر برتري جامعه و سود همگاني بر فرد و سود فردي است .از جهت تاريخي ، سوسياليسم طغياني است بر ضد فرد باوري و ليبراليسم اقتصادي عصر جديد . سوسياليسم نفي اين نظريه است كه پيگيري نفع فردي ، چنان كه هواداران سرمايه داري ادعا مي كنند ، خود به خود به نفع اجتماعي مي انجامد ،بلكه ، به عقيده ي اين مكتب ، دخالت اكثريت و دولت ، در مقام نماينده ي اكثريت ، ميتواند نفع عمومي را از دستبرد افراد در امان دارد . سوسياليسم جديد، در واقع، فرآورده ي مستقيم انقلاب صنعتي است. سوسياليسم يك ايدئولوژي شورنده عليه پيامد هاي شوم انقلاب صنعتي براي اكثريت جامعه بويژه پرولتاريا ست .

اسلاید 14: 14مفهوم اصالت جمعآخرین جنبش جمع گرایی , سوسیال دموکراسی است که به دنبال کاهش بی عدالتی موجود در سرمایه داری بی قید و بند با توسل به مقررات و قوانین دولتی , به اشتراک گیری حقوقی و قوانین مالکیت خصوصی و عمومی می‌پردازد . در سیستم سوسیالیستی اقتصاد جمع گرایانه , یک بینش برای به حداکثر رساندن منافع جمعی و دارایی‌ها را با توسل به حداقل مالکیت خصوصی شخصی و حداکثر برنامه ریزی اقتصادی توسط دولت عنوان می‌کند . نگاهی به جمعگرایی - ریچارد استیورس - ترجمه : محتشمی , خسرو - روزنامه همشهری

اسلاید 15: 15ديدگاههاي مختلف در خصوص اصالت جمع شاخص ترین اندیشمند این دیدگاه «امیل دورکیم» جامعه شناس فرانسوی است، او معتقد است که فراسوی افراد یک هویّت فرافردی و یک واقعیّت اجتماعی و خارجی بنام «جامعه» وجود دارد که خود را بر افراد تحمیل می کند و این واقعیّت اجتماعی دارای مؤلّفه های زیر است: الف) خارجیّت دارد، یعنی فراسوی افراد به عنوان یک واقعیّت خارجی دارای وجود مستقل است. ب) پایداری و استمرار دارد، یعنی افراد می آیند و می روند امّا آن واقعیّت خارجی« جامعه» همچنان باقی و پایدار است. ج) الزام آور است،یعنی وجودافراد را مسخّر و ارادۀ آنهارا در هم می شکند و خود را بر افراد تحمیل می کند. او آنقدر در جمع گرائی افراط کردکه بکلّی افراد را بفراموشی سپُرد.جورج ريتزر، نظريه جامعه‏شناسى در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثى، (تهران: علمى، چاپ دوم، 1374) ص 41 . رونالد ان لوين، آينده بنيانگذاران جامعه‏شناسى، ترجمه غلام عباس توسلى (تهران: قومس، چاپ اول، 1373) ص 84 .

اسلاید 16: 16ديدگاههاي مختلف در خصوص اصالت جمعزيمل برخلاف دوركيم با تاكيد بر ساختارهاى جمعى نقش كنش‏هاى فردى را ناديده نگرفته بلكه معتقد است ‏ساختارهاى جمعى الزام آور در طى فرآيند كنش‏هاى متقابل جمعى شكل گرفته و ماهيت متمايزى پيدا مى‏كنند . زيمل هم با نظريه كل نگرانه كه بر اساس آن جامعه يك موجوديت داراى هستى يا خواص اخلاقى مستقل است، هم با نظريه ذره گرايانه كه فقط به واقعيت فرد قائل است و وجود هرگونه قواعد فراتر از سطح فرد را رد مى‏كند مخالف است . به جاى اين دو، وى چنين عنوان مى‏كند كه «جامعه‏» از برهمكنش‏هاى (تعامل‏هاى) الگودارى كه افراد به هنگام پيوند با يكديگر، به منظور دست‏يابى به هدف‏هاى گوناگون مى‏آفرينند، تشكيل شده است . 3) جورج ريتزر، نظريه جامعه‏شناسى در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثى، (تهران: علمى، چاپ دوم، 1374) ص 41 . 4) رونالد ان لوين، آينده بنيانگذاران جامعه‏شناسى، ترجمه غلام عباس توسلى (تهران: قومس، چاپ اول، 1373) ص 84 .

اسلاید 17: 17اصالت فرد و جمع از ديدگاه انديشمندان اسلامياين بحث ميان متفكران مسلمان نسبتا جديد است و شايد اول بار علامه طباطبايي بدان توجه كرده؛ سپس شهيد مطهري و استاد مصباح يزدي در اين باب به تاملاتي پرداخته اند. شهيد مطهري از ديدگاه اصالت هر دو دفاع مي كند و استاد مصباح يزدي انتقادهايي بر اين راي وارد، و اصالت جامعه را كاملا نفي مي كند.

اسلاید 18: 18اصالت فرد و جمع از ديدگاه انديشمندان اسلاميبراى تبيين مساله اصالت جامعه و استقلال ماهوى به سبك مقدمه‏بندى آيت ‏الله مطهرى مى‏پردازيم: 1 . تركيب اعتبارى: تركيب جامعه از افراد، تركيب اعتبارى است; پس جامعه وجود اصيل و عينى ندارد، بلكه وجودش اعتبارى و انتزاعى است، در چنين برداشتى، افراد استقلال اثر و نيز استقلال ماهوى خويش را حفظ مى‏كنند . 2 . تركيب صناعى: مركب صناعى نوعى مركب حقيقى است هر چند مركب طبيعى (شيميايى) نيست . مركب صناعى مانند يك ماشين است كه دستگاهى مرتبط الاجزاست، كه اجزا هويت‏خود را از دست نمى‏دهند، ولى استقلال اثر خود را از دست مى‏دهند . مطهري، مرتضي، فلسفه تاريخ در مجموعه آثار، ج 3، تهران، انتشارات صدرا، 1381.مطهري، مرتضي، جامعه و تاريخ، تهران، انتشارات صدرا، پنجم 1372.

اسلاید 19: 19اصالت فرد و جمع از ديدگاه انديشمندان اسلامي3 . تركيب حقيقى (روح‏ها و انديشه‏ها) : جامعه مركب حقيقى است از نوع مركبات طبيعى، ولى تركيب روح‏ها و انديشه‏ها و عاطفه‏ها و خواست‏ها و اراده‏ها و بالاخره تركيب فرهنگى نه تركيب تن‏ها و اندام‏ها . اين تركيب، از آن جهت كه اجزا در يكديگر تاثير و تاثر عينى دارند و موجب تغيير يكديگرند و اجزا هويت جديدى مى‏يابند، تركيب طبيعى و عينى است، اما از آن جهت كه «كل‏» و مركب به عنوان يك «واحد واقعى‏» وجود ندارد با ساير مركبات طبيعى فرق دارد4 . تركيب حقيقى: جامعه مركب حقيقى است، بالاتر از مركبات طبيعى . در مركبات طبيعى، اجزا قبل از تركيب، از خود هويتى و آثارى دارند كه در اثر تاثير و تاثر در يكديگر و از يكديگر، زمينه پديده جديدى پيدا مى‏شود; اما انسان در مرحله قبل از وجود اجتماعى، هيچ هويت انسانى ندارد و تمايلات، گرايش‏ها و عواطفى كه به انسانيت مربوط است در پرتو روح جمعى پيدا مى‏شود . مطابق اين نظريه، هر چه هست روح جمعى و وجدان جمعى است . شعور و وجدان فردى مظهرى از شعور و وجدان جمعى است و فرد در جامعه نه استقلال اثر دارد و نه استقلال هويت . مطهري، مرتضي، فلسفه تاريخ در مجموعه آثار، ج 3، تهران، انتشارات صدرا، 1381.ــــــ ، جامعه و تاريخ، تهران، انتشارات صدرا، پنجم 1372.

اسلاید 20: 20اصالت فرد و جمع از ديدگاه انديشمندان اسلامينظريه نخست، طرفدار اصالت فرد است، زيرا مطابق اين نظريه، جامعه نه وجود حقيقي دارد، نه قانون و سنت، نه سرنوشت و نه شناخت. تنها افرادند كه وجود عيني دارند و موضوع شناخت قرار مي‌گيرند و سرنوشت هر فرد مستقل از سرنوشت افراد ديگر است.نظريه دوم، نيز طرفدار اصالت فرد است، اما تا حدّي معتدل‌تر از نظريه نخست مي‌باشد، زيرا در عين اينكه براي جامعه قائل به وجودي حقيقي نيست، اما به ارتباط ماشيني افراد اعتقاد دارد و روشن است كه ارتباط ماشيني موجب مي‌شود كه افراد جامعه سرنوشت مشتركي پيدا كنند، به گونه‌اي كه اختلال در برخي موجب اختلال در برخي ديگر مي‌گردد. و نيز جامعه بسان يك ماشين، وراي اجزاي آن، موضوع شناخت واقع مي‌شود.

اسلاید 21: 21اصالت فرد و جمع از ديدگاه انديشمندان اسلامينظريه چهارم، مبتني بر اصالت اجتماع به طور افراطي است. در اين نظريه استقلال فردي به كلي ناديده گرفته شده است و هر چه هست، روح جمعي، وجدان جمعي، شعور، اراده، خواست و من جمعي است، و شعور و وجدان فردي تنها مظهري از شعور و وجدان جمعي است. اما نظريه سوم، هم براي فرد اصالت قائل است و هم براي جامعه؛ از آن جهت كه وجود افراد را در جامعه، چون اجزا در تركيبات طبيعي نمي‌داند كه هويت خود را از دست دهند، قائل به اصالت فرد است و از آن جهت كه در مورد جنبه‌هاي روحي، فكري و عاطفي انسان به تركيب حقيقي قائل است، كه در نتيجه آن افراد هويت جديدي پيدا مي‌كنند كه همان هويت جامعه است - هر چند جامعه هويتي عيني جدا از افراد ندارد - قائل به اصالت اجتماع است.

اسلاید 22: 22اصالت فرد و جمع از ديدگاه انديشمندان اسلاميبنابراين نظريه «در اثر تاثير و تاثر اجزا، واقعيت جديد و زنده‏اى پديد آمده است، روح جديد و شعور و وجدان و اراده و خواست جديدى پديد آمده است كه علاوه بر شعور و وجدان و اراده و انديشه افراد است و بر شعور وجدان افراد غلبه دارد» . بديهى است اگر «امت‏» وجود عينى نداشته باشد، سرنوشت، فهم، شعور، طاعت و عصيان معنا ندارد اينها دليل است كه قرآن براى جامعه به نوعى حيات قائل است كه حيات جمعى و اجتماعى است; پس آيات كريمه قرآن، نظريه سوم را تاييد مى‏كند .

اسلاید 23: 23اصالت فرد و جمع از ديدگاه انديشمندان اسلامياستاد مصباح با انتشار كتاب جامعه و تاريخ از ديدگاه قرآن به عنوان متفكر طرفدار اصالت فرد مشهور شده است، ليكن با تامل در اين كتاب، در مى‏يابيم كه ايشان نيز به لحاظ جامعه شناختى، در سطح تحليلى كه ما بدان نياز داريم، براى جامعه اصالت قائلند و برخلاف شهرت شفاهى كه كتاب ايشان را در برابر كتاب جامعه و تاريخ شهيد مطهرى ارزيابى مى‏كند، به نظر مى‏رسد هر دو متفكر، اصالت جامعه شناختى را مى‏پذيرند; استاد مصباح مى‏گويند: در اصل اين مساله كه محيط اجتماعى در تكون شخصيت هر يك از افراد انسانى تاثير و نفوذ دارد و اين تاثير و نفوذ در مورد اكثريت عظيمى از انسان‏ها بسيار عميق و همه جانبه است جاى انكار نيست . بدون شك، در بسيارى از اوقات اراده فرد تابع و محكوم اراده جامعه مى‏گردد، يعنى شخص نمى‏تواند دست‏به كارى بزند كه خلاف مقتضاى آداب و رسوم اجتماعى است .

اسلاید 24: 24اصالت فرد و جمع از ديدگاه انديشمندان اسلاميآنچه استاد مصباح در صدد رد آن بر مى‏آيد، عامليت انحصارى جامعه، سلب اختيار از فرد كنشگر و اصالت فلسفى جامعه است كه با اصالت جامعه شناختى جامعه منافاتى ندارد، زيرا عامليت‏ساختارها و جبرهاى اجتماعى در بين الاذهان جامعه‏شناسى چنان سيال است كه با اراده فردى منافات ندارد و اصولا اگر چنين نباشد «پويايى اجتماعى‏» به خطر مى‏افتد; بدين ترتيب اصالت جامعه شناختى در انديشه زيمل، گورويچ و گيدنز، بيش از آن‏كه به ايده دوركيم نزديك باشد با ديدگاه آية‏الله مطهرى (نظريه سوم) تقارن دارد .

اسلاید 25: 25ديدگاه قرآن در خصوص اصالت فرد و جمعآيات كريمه قرآن، نظريه سوم را تاييد مى‏كند:و لكل امة اجل فاذا جاء اجلهم لا يستأخرون ساعة و لا يستقدمون (اعراف (7):هر امتی(هر جامعه‏ای)مدت و پایانی دارد، مرگی دارد، پس آنگاه که پایان کارشان فرا رسد، ساعتی عقب‏تر یا جلوتر نمی‏افتند.در این آیه سخن از یک حیات و زندگی است که لحظه پایان دارد و تخلف ناپذیر است، نه پیش افتادنی است و نه پس افتادنی، و این حیات به «امت‏» تعلق دارد نه به افراد.بدیهی است که افراد امت نه با یکدیگر و در یک لحظه بلکه به طور متناوب و متفرق حیات فردی خود را از دست می‏دهند.

اسلاید 26: 26ديدگاه قرآن در خصوص اصالت فرد و جمعدر سوره مبارکه جاثیه آیه 28 می‏فرماید: کل امة تدعی الی کتابها.هر امت و جامعه‏ای به سوی «کتاب‏» و نوشته خودش برای رسیدگی خوانده می‏شود.پس معلوم می‏شود نه تنها افراد هر کدام کتاب و نوشته و دفتری مخصوص به خود دارند، جامعه‏ها نیز از آن جهت که در شمار موجودات زنده و شاعر و مکلف و قابل تخاطب هستند و اراده و اختیار دارند، نامه عمل دارند و به سوی نامه عمل خود خوانده می‏شوند.در سوره انعام آیه 108 می‏فرماید: زینا لکل امة عملهم.عمل هر امتی را برای خود آنها زیبا قرار دادیم.

اسلاید 27: 27ديدگاه قرآن در خصوص اصالت فرد و جمعاین آیه دلالت می‏کند که یک امت‏ شعور واحد، معیارهای خاص، طرز تفکر خاص پیدا می‏کند و فهم و شعور و ادراک هر امتی مخصوص خود آن است، هر امتی با معیارهای خاصی قضاوت می‏کند، هر امتی ذوق و ذائقه ادراکی خاص دارد، بسا کارها که در دیده امتی زیبا و در دیده امتی دیگر نازیباست.در سوره غافر آیه 5 می‏فرماید: و همت کل امة برسولهم لیاخذوه و جادلوا بالباطل لیدحضوا به الحق فاخذتهم فکیف کان عقاب.و هر امتی آهنگ پیامبر خویش کردند که او را بگیرند و به باطل با او جدل کردند تا حق را به این وسیله بشکنند، و چون چنین کردند من آنها را گرفتم، پس چگونه بود عقاب من؟ در این آیه سخن از یک تصمیم و اراده ناشایسته اجتماعی است.سخن از تصمیمی اجتماعی برای معارضه بیهوده با حق است و سخن در این است که کیفر چنین آهنگ و تصمیم اجتماعی، عذاب عمومی و اجتماعی است.

اسلاید 28: 28ديدگاه قرآن در خصوص اصالت فرد و جمعدر قرآن کریم احیانا مواردی دیده می‏شود که کار یک فرد از افراد یک اجتماع به همه آن اجتماع نسبت داده می‏شود و یا کار یک نسل به نسلهای بعدی نسبت داده می‏شود (1) و این در مواردی است که مردمی دارای یک تفکر اجتماعی و یک اراده اجتماعی و به اصطلاح دارای یک روح جمعی می‏باشند.مثلا در داستان قوم ثمود عمل پی کردن شتر صالح را که ناشی از یک فرد بود به همه آن قوم نسبت می‏دهد: فعقروها(آن قوم آن شتر را پی کردند)همه قوم را به عنوان مرتکب جرم می‏شمارد همچنانکه همه آنها را مستحق مجازات برای آن عمل می‏داند و می‏گوید: فدمدم علیهم ربهم (2).1.مانند آیه 79 از سوره بقره: فویل للذین یکتبون الکتاب بایدیهم ثم یقولون هذا من عند الله لیشتروا به ثمنا قلیلا فویل لهم مما کتبت ایدیهم و ویل لهم مما یکسبون‏و همچنین آیه 112 از سوره آل عمران: ضربت علیهم الذلة اینما ثقفوا الا بحبل من الله و حبل من الناس و باؤا بغضب من الله و ضربت علیهم المسکنة ذلک بانهم کانوا یکفرون بآیات الله و یقتلون الانبیاء بغیر حق ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون. 2.شمس/14.

اسلاید 29: 29ديدگاه قرآن در خصوص اصالت فرد و جمععلی(علیه السلام)در یکی از خطب نهج البلاغه در توضیح این مطلب می‏فرماید: ایها الناس انما یجمع الناس الرضا و السخط.ای مردم!همانا آن چیزی که عموم را در خود گرد می‏آورد و وحدت می‏بخشد و سرنوشت مشترک به آنها می‏دهد خشنودی و خشم است.(هر گاه مردمی به صورت جمعی به کاری که واقع می‏شود - و لو به وسیله فرد واحد - خشنود یا ناخشنود باشند همه یک حکم و یک سرنوشت پیدا می‏کنند.) و انما عقر ناقة ثمود رجل واحد فعمهم الله بالعذاب لما عموه بالرضا، فقال سبحانه

اسلاید 30: 30ديدگاه قرآن در خصوص اصالت فرد و جمعدر تفسیر المیزان پس از بحثی درباره اینکه اگر جامعه‏ای دارای روح واحد و تفکر اجتماعی واحد شد حکم یک فرد انسان را پیدا می‏کند و افرادش همانند قوا و اعضای انسان می‏گردند که ذاتا و فعلا در شخصیت انسان مستهلک می‏باشند و لذت و دردشان عین لذت و درد انسان است و سعادت و شقاوتشان عین سعادت و شقاوت انسان است، این طور به بحث‏خود ادامه می‏دهد: «قرآن در داوری‏اش درباره امتها و جامعه‏هایی که به علل تعصبات مذهبی یا ملی تفکر جمعی یگانه‏ای داشته‏اند اینچنین داوری نموده است که طبقات و نسلهای بعدی را به اعمال نسلهای قبلی مورد مؤاخذه قرار می‏دهد و حاضران را به اعمال غایبان و گذشتگان مورد عتاب و ملامت قرار می‏دهد، و در موردی که مردمی تفکر جمعی و روحیه جمعی داشته باشند داوری حق جز این نمی‏تواند باشد.»

اسلاید 31: 31ديدگاه قرآن در خصوص اصالت فرد و جمعاز آيات ياد شده و نظاير آنها به دست مي‌آيد كه جامعه يا امت، حياتي حقيقي دارد كه غير از حيات تك تك افراد جامعه است و اين حيات اجتماعي، احكام و آثار ويژه‌اي دارد كه با احكام و آثار حيات فردي متفاوت است و اگر معارضه‌اي ميان آن دو رخ دهد، حيات اجتماعي به طور معمول بر حيات فردي غلبه مي‌كند و فرد تحت تأثير جامعه قرار مي‌گيرد. اين حقيقتي است كه تجربه‌هاي تاريخي نيز آن را تأييد مي‌كند. در مواردي كه عزم و اراده عمومي به كاري تعلق مي‌گيرد، عزم و اراده افراد مخالف، فاقد تأثير است و عقايد و اعمال عمومي بر افكار و انديشه‌هاي افراد تأثير مي‌گذارد.

اسلاید 32: 32ديدگاه قرآن در خصوص اصالت فرد و جمعاز اينجا راز اهتمام ويژه اسلام به حيات و احكام اجتماعي ويژه‌اي چون حج، نماز جماعت و جمعه، جهاد و انفاق روشن مي‌گردد. گذشته از اين، اسلام حفظ مصالح عمومي را بر پايه اجراي احكام الهي يكي از وظايف مهم حكومت اسلامي دانسته است، فريضه امر به معروف و نهي از منكر را مقرر داشته و بالاتر از همه، سعادت حقيقي و قرب به خداوند را به عنوان عالي‌ترين آرمان بشري عنوان نموده است، تا علاوه بر اهرم‌هاي ظاهري كه زمينه‌هاي رشد و تعالي فرد و جامعه انساني را فراهم مي‌سازد، انگيزه و عاملي دروني نيز بشريت را در مسير خير و صلاح حقيقي هدايت نمايد.

اسلاید 33: 33اصالت فرد و جمع از ديدگاه اسلاممطابق نظريه اسلام اجتماعی بودن انسان در متن خلقت‏ و آفرينش او پی‏ريزی شده است. در سوره مباركه حجرات آیه 13می‏فرمايد:«ياايها الناس انا خلقناكم من ذكر و انثی و جعلناكم شعوبا و قبائل‏ لتعارفوا ان اكرمكم عند الله أتقيكم ». ای مردم ! شما را از مردی و زنی آفريديم و شما را ملتها و قبيله‏ها قرار داديم تا به اين وسيله يكديگر را باز شناسيد ( نه اينكه به اين وسيله بر يكديگر تفاخر كنيد ). همانا گرامی‏ترين شما نزد خداوند متقی ترين شماست‏ در اين آيه كريمه ضمن يك دستور اخلاقی، به فلسفه اجتماعی آفرينش خاص‏ انسان اشاره می‏كند به اين بيان كه انسان به گونه‏ای آفريده شده كه به‏ صورت گروههای مختلف ملی و قبيله‏ای درآمده است، با انتساب به مليتها و قبيله‏ها بازشناسی يكديگر كه شرط لاينفك زندگی اجتماعی است صورت‏ می‏گيرد، يعنی اگر اين انتسابها كه از جهتی وجه اشتراك افراد و از جهتی‏ وجه افتراق افراد است نبود، بازشناسی ناممكن بود و در نتيجه زندگی‏ اجتماعی كه براساس روابط انسانها با يكديگر است امكان‏پذير نبود.کتاب جامعه و تاریخ نویسنده شهید مطهری صفحه29

اسلاید 34: 34اصالت فرد و جمع از ديدگاه اسلامدر سوره فرقان آيه 54 می‏فرمايد:«و هو الذی خلق من الماء بشرا فجعله نسبا و صهرا » اوست كه از آب، بشری آفريد و آن بشر را به صورت نسبها ( رابطه‏های‏ نسبی ) و خويشاوندی دامادی ( رابطه‏های سببی ) قرارداد. اين آيه كريمه نيز روابط نسبی و سببی را كه مايه پيوند افراد با يكديگر و پايه بازشناسی آنها از يكديگر است، به عنوان طرحی كه در متن خلقت‏ برای حكمت و غايتی كلی قرار داده شده عنوان نموده است. کتاب جامعه و تاریخ نویسنده شهید مطهری صفحه29

اسلاید 35: 35اصالت فرد و جمع از ديدگاه اسلامدر سوره مباركه زخرف آيه 32 می‏فرمايد:« أهم يقسمون رحمة ربك ؟ نحن قسمنا بينهم معيشتهم فی الحيوه الدنيا و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات ليتخذ بعضهم بعضا سخريا و رحمة ربك خير مما يجمعون». آيا آنها رحمت پروردگارت را تقسيم می‏كنند ؟ ( آيا كار خلقت به آنها واگذار شده كه هرچه را به هر كه بخواهند بدهند و از هر كه نخواهند باز گيرند ؟ ) ما مايه‏های معيشت و وسايل زندگی ( امكانات و استعدادها ) را ميان آنها در زندگی دنيا تقسيم كرديم و برخی را بر برخی ديگر از نظر امكانات و استعدادها به درجاتی برتری داديم تا به اين وسيله، و به‏ صورت متقابل، برخی برخی ديگر را مسخر خود قرار دهند ( و در نتيجه همه‏ به طور طبيعی مسخر همه واقع شوند )، و همانا رحمت پروردگارت ( موهبت‏ نبوت ) از آنچه اينها گرد می‏آورند بهتر است.

اسلاید 36: 36اصالت فرد و جمع از ديدگاه اسلاممفاد آيه‏ كريمه اين است كه انسانها از نظر امكانات و استعدادها، يكسان و همانند آفريده نشده‏اند، كه اگر چنين آفريده شده بودند، هر كس همان را داشت‏ كه ديگری دارد و همان را فاقد بود كه ديگری فاقد است و طبعا نياز متقابلی و پيوندی و خدمت متبادلی در كار نبود. خداوند انسانها را از نظر استعدادها و امكانات جسمی و روحی و عقلی و عاطفی، مختلف و متفاوت‏ آفريده است، بعضی را در بعضی از مواهب بر بعضی ديگر به درجاتی برتری داده است و احيانا آن بعض ديگر را بر اين بعض، در بعضی ديگر از مواهب برتری داده‏ است و به اين وسيله همه را بالطبع نيازمند به هم و مايل به پيوستن به هم‏ قرار داده و به اين وسيله زمينه زندگی به هم پيوسته اجتماعی را فراهم‏ نموده است. اين آيه كريمه نيز دلالت دارد بر اينكه زندگی اجتماعی انسان‏ امری طبيعی است نه صرفا قراردادی و انتخابی و نه اضطراری و تحميلی.

اسلاید 37: 37مظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در آيات قران- برقراري حقوق فردي و اجتماعي حقوق طبيعى انساناز آنجا كه از ديدگاه اسلام و قرآن، آفرينش جهان، هدفمند و داراى غايت است و شعورى كلى بر آفرينش حاكم است و هدف كلى از آفرينش نيز همان كمال انسان است، و از سوى ديگر انسان براى رسيدن به اين هدف و مقصد اعلى نيازمند برآورده ساختن خواسته هاى طبيعى و جسمانى است، بنابراين او مى تواند از آنچه در طبيعت است در راستاى اين هدف بهره جويد و اگر اين حق طبيعى براى او نبود راه رسيدن به كمال بسته بود. در نتيجه وجود خواسته هاى طبيعى در انسان ثابت بودن حقوق طبيعى را براى او ايجاب مى كند. از جمله حقوق طبيعى كه قرآن براى انسان قائل است، موارد زير هستند:

اسلاید 38: 38حقوق فردي انسان در قرآنحق حياتدر قرآن، حيات، موهبتى الهى خوانده شده و هيچ فرد يا مجموعه اى نمى تواند اين حق را از فرد سلب كند و يا به صورت فيزيكى و غيرفيزيكى به جسم و روح انسان آسيب برساند.(ولاتقتلوا النفس التى حرّم الله إلاّ بالحقّ) اسراء / 32و كسى را كه خداوند خونش را حرام شمرده نكشيد جز به حق.(ولاتقتلوا أولادكم خشية إملاق نحن نرزقهم و إيّاكم إنّ قتلهم كان خطأ كبيراً) اسراء/ 31و فرزندان تان را از ترس فقر نكشيد! ما آنها و شما را روزى مى دهيم؛ بى ترديد كشتن آنها گناه بزرگى است.(ولاتقتلوا أنفسكم إنّ الله كان بكم رحيماً) نساء/ 29خودكشى نكنيد، خداوند نسبت به شما مهربان است.

اسلاید 39: 39حقوق فردي انسان در قرآن حق مالكيتحق مالكيت يكى از حقوق طبيعى خوانده شده است، اين حق كه ازنيازها و ويژگيهاى انسان به وجود مى آيد مورد توجه خداوند قرار گرفته است و در بسيارى از آيات بر اين حق مسلم انسان تأكيد شده است.در آيات قرآن، مالك حقيقى همه موجودات، خداست و جهان و تمام آفريده ها در دست اراده و قدرت اوست، با خواست او ايجاد شده و با اراده او محو مى گردد.(و لله ما فى السموات و ما فى الأرض و كان الله بكل شيئ محيطاً) نساء/ 126خداوند به عنوان مالك همه هستى و مالك انسان، با توجه به نيازهايى كه در انسان پديد آورده، حق مالكيت را به او بخشيده است.(ولاتأكلوا أموالكم بينكم بالباطل إلاّ أن تكون تجارة عن تراض منكم) نساء / 29 (إن ترك خيراً الوصية للوالدين و الأقربين بالمعروف) بقره / 180تعبيرهايى مانند (اموال شما) ، (تجارت از روى رضايت)، (وصيت براى ديگران) همه نشان دهنده حق مالكيتى هستند كه خداوند براى افراد انسان در نظر گرفته و مورد امضا قرار داده است.

اسلاید 40: 40حقوق فردي انسان در قرآنحقوق طبيعى معنوى انسانبر خلاف باور طرفداران اصالت اجتماعى و مخالفان حقوق فطرى، ازنظر قرآن انسانها فطرياتى دارند. خداوند به هنگام آفرينش انسانها چنان كه به انسانها خواسته ها و آرزوهاى مادى داده است، به آنها ويژگيها و خصوصياتى نيز كه معنوى خوانده مى شوند ارزانى داشته است كه آن ويژگيها و به تعبيرى آن گرايشها در تمام انسانها به صورت طبيعى و ذاتى وجود دارند، مانند حقيقت جويى، خيرخواهى ، گرايش به زيبايى، عشق، خداپرستى، عدالتخواهى، عزت جويى وأ .(فأقم وجهك للدين حنيفاً فطرة الله التى فطر الناس عليها) روم / 30پس روى خود را متوجه آيين خالص پروردگار كن! اين فطرتى است كه خداوند انسانها را بر آن آفريد.تأمل در آيه مى نمايد كه:1. انسانها بر خلاف باور ماترياليستها و گروهى از اگزيستانسياليست ها داراى فطرتند.2. چنان كه در تعريف حقوق طبيعى، تغييرناپذيرى و پايدارى به عنوان يك شاخصه اصلى براى حقوق فطرى معرفى شد، در فطرتى كه خداوند به انسان داده است اين ويژگى وجود دارد و فطرت انسان هيچ دگرگونى و تغيير را بر نمى تابد (لاتبديل لخلق الله).3. تشريع، تابع تكوين است. يعنى حقوق، ريشه در ساختار و طبيعت انسان دارد.وقتى انسانها بر اساس نوع خلقت و ساختار وجود خود و بر اساس فطرت، جوياى حقيقت باشند، در تشريع قوانين و حقوق، مى بايست آن حقيقتها مورد توجه قرار گيرد؛ يعنى قانون گذار نيز در مقام وضع و تدوين حقوق موضوعه بايد به اين حق فطرى انسانها توجه كند و قانونهايى را وضع كند كه با اين حقوق مسلم ناسازگار نباشد.

اسلاید 41: 41حقوق اجتماعي انسان در قرآنقرآن و حقوق اجتماعى انساندر قرآن، ميان فرد واجتماع، ارتباطى وجود دارد، از اين رو براى اجتماع و ملت، اجل، كتاب، شعور، فهم، عمل، طاعت و معصيت بيان مى كند، چنان كه براى افراد انسان، مسؤوليت، حق و تكليف قائل شده است.(ولكل أمّة أجل فإذا جاء أجلهم لايستأخرون ساعة و لايستقدمون) اعراف / 34براى هر قوم و جمعيتى زمان و سرآمد (معينى) است و هنگامى كه سرآمد آنها فرارسد، نه ساعتى از آن تأخير مى كنند و نه بر آن پيشى مى گيرند.(كل أمّة تدعى الى كتابها) جاثيه/ 8هر امتى به سوى كتابش خوانده مى شود.(زيّنا لكل أمّة عملهم) انعام / 108اين چنين براى هر امتى عملشان را زينت داديم.(منهم أمّة مقتصدة) مائده/ 66امتى از آنان معتدل و ميانه رو هستند.(و لكل أمّة رسول فإذا جاء رسولهم قضى بينهم بالقسط) يونس/ 47براى هر امتى رسولى است؛ هنگامى كه رسولشان به سوى آنان بيايد به عدالت در ميان آنها داورى مى كند.

اسلاید 42: 42حقوق اجتماعي انسان در قرآنبه همين جهت قرآن، بر خلاف روش معمول تاريخ نگاران، كه بيش تر به داستانهاى اشخاص و افراد مى پرداختند، داستان ملتها و گروههاى اجتماعى را مطرح مى كند، و اساسى ترين و مهم ترين تكاليف و دستورات دينى را بر اساس اجتماع پايه ريزى مى كنند؛ مانند حج، جهاد، نماز وأ .اين توجه خاص قرآن به اجتماع و امت و بيان خواص و آثار امت، حكايت از نقش ويژه اى دارد كه قرآن براى جامعه علاوه بر افراد و آحاد انسانها دارد.اگر قرآن از كشتن ديگران و خودكشى منع شديد دارد و حق حيات انسان را از خدا مى داند و به كسى اجازه نداده است بدون حق، اين حيات و زندگى را تهديد كند، همان گونه از وحدت اجتماعى كه به منزله حيات جامعه است پاس داشته است.(واعتصموا بحبل الله جميعاً و لاتفرّقوا) آل عمران / 103همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد و پراكنده نشويد.اين ريسمان و رشته الهى اجتماعى (وحدت فكرى و عملى و اعتقادى) به مثابه روح الهى است كه خداوند در هر انسان دميده است.

اسلاید 43: 43حقوق اجتماعي انسان در قرآن(ولاتكونوا كالذين تفرّقوا و اختلفوا من بعد ما جاءهم البيّنات و اولئك لهم عذاب عظيم) آل عمران/ 105و مانند كسانى نباشيد كه پراكنده شدند و اختلاف كردند آن هم پس از آن كه نشانه هاى روشن به آنان رسيد و آنها عذاب عظيمى دارند.چنان كه مى بينيد، كسانى كه روح وحدت اجتماعى را از ميان ببرند و جامعه را مانند مرده اى بى جان سازند، سزاوار عذاب عظيم دانسته شده‏اند.(ولاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحكم) انفال/ 46نزاع نكنيد تا سست نشويد و قدرت شما از ميان نرود.علاوه بر اين، در قرآن از حقوقى ياد شده كه از حقوق جامعه اسلامى هستند و در برابر اين حقوق، فرد مكلف است، وگاه اين حقوق به گونه اى هستند كه حق فطرى يا طبيعى فرد را تحت الشعاع قرار مى دهد، مثلاً يكى از حقوق طبيعى انسان حق حيات يا صيانت ذات است. از سوى ديگر قرآن براى جامعه نيز مرگ و حيات و حق حيات و صيانت از ذات قائل است، ولى آن گاه كه حيات جامعه تهديد شود، بر حق حيات و صيانت از ذات افراد تقدم مى يابد و پيش از حفظ خود مى بايست از كيان اجتماعى دفاع كرد.(أذن للذين يقاتلون بأنّهم ظلمواأ الذين أخرجوا من ديارهم) حج/ 39 40

اسلاید 44: 44مظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در آيات قران- وضع قوانين فردي و اجتماعي در انديشه دينداران و آنان كه قرآن را كتاب آسمانى مى‏دانند، احكام، قوانين، حقوق و ضوابط ارتباط افراد با يكديگر و افراد با اجتماع و دولت، همگى داراى حكمت و فلسفه خاصى است. چرا كه در انديشه اين افراد خداوند عالم و حكيم است و لازمه علم و حكمت، رعايت مصالح برتر است، چه در اصل خلقت و آفرينش و چه در تعيين حقوق و قوانين.(و ما خلقنا السماء و الأرض و ما بينهما باطلاً) ص/27.(الذى أحسن كلّ شى‏ء خلقه) سجده/ 7.

اسلاید 45: 45مظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در آيات قران- وضع قوانين فردي و اجتماعي 1- بسيارى از قوانين قرآن بر اساس مصالح مربوط به شخصيت انسان، مانند امنيت و سلامتى بدن، آزادى امنيت معنوى و... .شكل گرفته است، براى نمونه به آيات زير توجه كنيد:(و ما كان لمؤمن أن يقتل مؤمناً إلاّ خطأ) نساء/ 92.هيچ فرد با ايمانى مجاز نيست كه مؤمنى را به قتل برساند، مگر آن كه اين كار از روى خطا و اشتباه از او سرزند.(و من يقتل مؤمناً متعمّداً فجزاؤه جهنّم خالداً فيها).و هر كس فرد با ايمانى را از روى عمد به قتل برساند، مجازات او دوزخ است در حالى كه جاودانه در آن مى‏ماند.(يا أيها النبى اذا جاءك المؤمنات يبايعنك على أن لايشركن بالله شيئاً و لايسرقن و لايزنين و لايقتلن أولادهنّ و لايأتين ببهتان يفترينه بين أيديهنّ و أرجلهنّ‏أ). ممتحنه/ 12.

اسلاید 46: 46مظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در آيات قران- وضع قوانين فردي و اجتماعي اى پيامبر هنگامى كه زنان مؤمنه نزد تو آيند و با تو بيعت كنند كه چيزى را شريك خدا قرار ندهند، دزدى و زنا نكنند، فرزندان خود را نكشند و تهمت و افترايى پيش دست و پاى خود نياورند.(والذين يرمون أزواجهم و لم يكن لهم شهداء إلاّ انفسهم‏أ) نور/ 6.و كسانى كه همسران خود را (به عملى منافى عفت) متهم مى‏كنند و گواهانى جز خودشان ندارند.(يا أيها الذين آمنوا لاتدخلوا بيوتاً غير بيوتكم حتّى تستأنسوا) نور/ 27.اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، در خانه‏هايى غير از خانه خود وارد نشويد تا آشنايى دهيد و اجازه بگيريد.(فان لم تجدوا فيها أحداً فلاتدخلوها حتى يؤذن لكم) نور / 28.و اگر كسى در خانه نيافتيد وارد نشويد تا به شما اجازه داده شود.

اسلاید 47: 47مظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در آيات قران- وضع قوانين فردي و اجتماعي 2. مصالح فرد در كانون خانواده، مانند تأمين نيازمندى‏هاى اعضاى خانواده از سوى سرپرست خانواده و حفظ اموال و دارايى‏هاى اعضاى خانواده و جلوگيرى از فروپاشى خانواده.(وعلى المولود له رزقهنّ و كسوتهنّ بالمعروف) بقره/ 233.و بر آن كسى كه فرزند براى او متولد شده لازم است خوراك و پوشاك مادر را به طور شايسته بپردازد.(لاتضارّ والدة بولدها و لامولود له بولده) بقره/ 233.نه مادر حق ضرر زدن به كودك را دارد و نه پدر.(فان كان الذى عليه الحقّ سفيهاً او ضعيفاً أو لايستطيع أن يملّ هو فليملل وليّه بالعدل) بقره/ 282.و اگر كسى كه حق بر ذمه اوست سفيه يا (از نظر عقل) ضعيف (و مجنون) است يا (بخاطر لال بودن) توانايى املا كردن ندارد، بايد ولىّ او با رعايت عدالت املا كند.(و قضى ربك ألاّ تعبدوا إلاّ ايّاه و بالوالدين إحساناً إمّا يبلغنّ عندك الكبر أحدهما أو كلاهما فلاتقل لهما أفّ و لاتنهرهما و قل لهما قولاً كريماً) اسراء/ 23.و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيكى كنيد. هر گاه يكى از آن دو يا هر دوى آنها نزد تو به سن پيرى برسند، كمترين اهانتى به آنها روا مدار و بر آنها فرياد مزن و گفتار لطيف و سنجيده و بزرگوارانه به آنها بگو.

اسلاید 48: 48مظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در آيات قران- وضع قوانين فردي و اجتماعي 3. مصالح مالى فرد: برخى از قوانينى كه در قرآن آمده براى حفظ مصالح مالى و در عين حال فردى است، مانند:(ولا تأكلوا أموالكم بينكم بالباطل) بقره/ 188.و اموال يكديگر را به باطل و ناحق در ميان خود نخوريد.(ولاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن حتى يبلغ أشدّه). انعام/ 152.و به مال يتيم جز به بهترين صورت نزديك نشويد تا به حد رشد خود برسد.(ان الذين يأكلون اموال اليتامى ظلماً انما يأكلون فى بطونهم ناراً و سيصلون سعيراً) نساء/ 10. كسانى كه اموال يتيمان را به ظلم و ستم مى‏خورند (در حقيقت) تنها آتش مى‏خورند و بزودى در شعله‏هاى آتش مى‏سوزند.(ولاتؤتوا السفهاء اموالكم التى جعل الله لكم قياماً) نساء/ 5.اموال خود را كه خداوند وسيله قوام زندگى شما قرارداده به دست سفيهان نسپاريد.

اسلاید 49: 49مظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در آيات قران- وضع قوانين فردي و اجتماعي بخشى از قوانين حقوقى قرآن، ناظر به حفظ مصالح كلى جامعه انسانى و اسلامى است تا آنجا كه گاه ضرورت مى‏يابد، مصالح فردى فداى آن مصالح همگانى شود. آياتى كه مبارزه با اهل بغى را لازم مى‏دانند از اين دسته‏اند.بخشى از آيات قرآن براى حفظ اخلاق عمومى كه يكى از مصالح اجتماعى است محدوديتهايى براى افراد بيان مى‏كند؛ مانند قوانينى كه در مورد قمار، فحشا و... وجود دارد.(يسئلونك عن الخمر و الميسر قل فيهما إثم كبير) بقره/ 219.از تو درباره شراب و قمار مى‏پرسند، بگو در آن دو گناه بزرگى است.(انما يريد الشيطان أن يوقع بينكم العداوة و البغضاء فى الخمر و الميسر) مائده/ 91.همانا شيطان مى خواهد از راه شراب و قمار در ميان شما دشمنى و كينه بيفكند.(والذين يرمون المحصنات ثم لم يأتوا بأربعة شهداء فاجلدوهم ثمانين جلدة). نور / 4.

اسلاید 50: 50مظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در آيات قران- وضع قوانين فردي و اجتماعي و كسانى كه زنان پاكدامن را متهم مى‏كنند، سپس چهار شاهد (بر مدعاى خود) نمى‏آورند آنها را هشتاد تازيانه بزنيد.(الزانية و الزانى فاجلدوا كلّ واحد منهما مأة جلدة) (نور/ 2.هر يك از مرد و زن زناكار را صد تازيانه بزنيد.(ولاتقربوا الزنى إنّه كان فاحشة و ساء سبيلاً) اسراء / 32.و نزديك زنا نشويد كه كارى بسيار زشت و بد راهى است.يکى ديگر از مصالح اجتماعى، حفظ منابع عمومى است كه مى‏توان از آن به مصلحت حفظ منابع طبيعى مانند جنگلها، نفت، گاز، آب و... و منابع انسانى مانند حمايت خويشاوندان و تربيت كودكان و پرستارى معلولان ياد كرد.(فان كان الذى عليه الحق سفيهاً أو ضعيفاً أو لايستطيع أن يملّ هو فليملل وليّه بالعدل) بقره/ 283.و اگر كسى كه حق بر ذمه اوست سفيه، يا ضعيف باشد، يا توانايى بر املا كردن ندارد، بايد ولى او با رعايت عدالت املا كند.

اسلاید 51: 51مظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در احكام اسلامياسلام به جامعه برين با ديد تکريم مي‏نگرد و در ساختار آن سعي بليغ دارد اهتمام اسلام به جامعه در حدّي است که نوع احکامش را به روال جمعي تنظيم کرده است و در هنگام تزاحم مصلحت فرد و جامعه، صلاح جامعه را بر صلاح و سود فرد مقدم داشته است، علاوه بر اين، آياتي که در گذشته در رابطه با جامعه و لزوم وحدت و پرهيز از تفرقه و لزوم نظارت عمومي مورد بررسي قرار گرفت نيز نشانه اهتمام اسلام به جامعه است.با يک نگاه اجمالي به مجموعه احکام اسلام معلوم مي‏شود که روح جمعي در همه احکام و حکم اسلامي پخش است در مورد نماز که کار روزانه مسلمانان است از طرفي دستور داده است که آن را با جماعت اقامه کنند و اقل جماعت هم دو نفر است. گرچه از برخي روايات استفاده مي‏شود که اگر کسي نباشد که مؤمن با او نماز جماعت برگزار کند، نماز فراداي او نيز جماعت است «المؤمن وحده جماعة»(29) سرّ جماعت بودن آن است که فرشتگان با او هستند. و از طرفي دستور مي‏دهد که‏اين فريضه را در مسجد برگزار کنند «لاصلوة لجارالمسجد الّا في المسجد» همسايه مسجد بايد نماز را در مسجد اقامه کند.

اسلاید 52: 52مظاهر فرد گرايي و جمع گرايي در احكام اسلاميبر اساس اين که اجتماع‏هاي کوچک در طول هفته به صورت يک اجتماع عمومي در شهر ظهور کند دستور برگزاري نماز جمعه را صادر کرده است و براي عظمت و اهميت نماز جمعه دو حکم فقهي بيان کرد که اولاً تا شعاع يک فرسخ نبايد نماز جمعه ديگري برگزار شود و ثانياً تا شعاع دو فرسخي همه کساني که عذري ندارند موظف‏اند در نماز جمعه شرکت نمايند.علاوه در محدوده شهر در سال اجتماع بزرگتري شکل مي‏گيرد تا نماز عيد قربان و عيد فطر در آن برگزار گردد و براي تأمين چنين هدفي دستور داد که به صحرا بروند تا در فضاي وسيع زير آسمان گرد آمده و يک معبود را با يک نوا و ندا پرستش نمايند و براي ظهور و حضور روح جمعي مسلمانان در سطح جهان دستور داد تا همه مردم از شهر و روستا از کشورهاي مختلف سالي يک بار در کنگره عظيم و بين المللي حج شرکت کنند. مردمي که از حضيض هر دره و فجّ عميق سر برآورده و از اوج قلّه هر کوهي سر فرود آورند و همگان در کنار کعبه، خداي يگانه و يکتا را با يک صدا و نجوا بخوانند و بخواهند.بنابراين احکام اسلامي نظير نمازهاي جماعت، جمعه، عيد، کنگره عظيم حج، جهاد، انفاق و زکات با توجه به مصارف هشتگانه آن از احکام اجتماعي اسلام است و اين احکام و احکام اجتماعي ديگر به گونه‏اي تنظيم شده است که جنبه زيست اجتماعي بشر تقويت شود.

اسلاید 53: 53بنابر این اسلام از میان تمام مذاهب تاریخ، این ویژگی را دارد که تنها به ترتیب رابطه انسان با خدا یا تزکیه نفس (چون مسیحیت) بسنده نمی کند و از جهان بینی فلسفی گرفته تا شیوه زندگی فردی، خود را به صورت یک مکتب جامع دارای ابعاد گوناگون انسانی اعلام می کند.

اسلاید 54: 54تاثير بر مديريتانسان ها موجوداتي مدني بالطبع هستند. پس براي ادامه و اداره زندگي اجتماعي خويش، ناگزير به تشكيل حكومت مي باشند. از اين رو، اموري بايد مورد توجه قرار گيرند: 1. براي اداره بهتر جامعه، بايد تقسيم كار انجام پذيرد و افرادي براي تصدّي مسئوليت ها تعيين گردند. 2. همه كارگزاران در كنار هم، مجموعه اي را تشكيل مي دهند كه در جهت اداره بهتر جامعه و رسيدن به هدف از تشكيل حكومت، گام بر مي دارند. 3. هريك از اعضا و كارگزاران بايد داراي صلاحيت لازم براي اداره جامعه باشد. 4. اگر يكي از اعضا فاقد صلاحيت و ويژگي لازم باشد، چرخه اداره جامعه با مشكل مواجه خواهد شد. 5. بنابراين، حاكمان و كارگزاران ذي صلاح بايد تحت نظارت مستمر باشند تا همواره صلاحيت آنان مورد بازبيني قرار گيرد و با آسيب شناسي رفتار آنان، با متخلّفان برخورد مناسب صورت پذيرد.

اسلاید 55: 55تاثير بر مديريتزندگی انسان اجتماعی است یعنی ماهيت اجتماعی دارد: از طرفی نيازها، بهره‏ها و برخورداريها، كارها و فعاليتها ماهيت اجتماعی دارد و جز با تقسيم كارها و تقسيم بهره‏ها و تقسيم رفع نيازمنديها در داخل يك سلسله سنن و نظامات ميسر نيست، از طرف ديگر نوعی انديشه‏ها، ايده‏ها، خلق و خويها بر عموم حكومت می‏كند كه‏ به آنها وحدت و يگانگی می‏بخشد، و به تعبير ديگر، جامعه عبارت است از مجموعه‏ای از انسانها كه در جبر يك سلسله نيازها و تحت نفوذ يك سلسله‏ عقيده‏ها و ايده‏ها و آرمانها در يكديگر ادغام شده و در يك زندگی مشترك‏ غوطه‏ورند. نيازهای مشترك اجتماعی و روابط ويژه زندگی انسانی، انسانها را آنچنان‏ به يكديگر پيوند می‏زند و زندگی را آنچنان وحدت می‏بخشد كه افراد را در حكم مسافرانی قرار می‏دهد كه در يك اتومبيل و يا يك هواپيما يا يك كشتی‏ سوارند و به سوی مقصدی در حركت‏اند و همه با هم به منزل می‏رسند و يا همه‏ با هم از رفتن می‏مانند و همه با هم دچار خطر می‏گردند و سرنوشت يگانه‏ای‏ پيدا می‏كنند.

اسلاید 56: 56تاثير بر مديريتچه زيبا مثلی آورد رسول اكرم ( ص ) آنجا كه فلسفه امر به معروف و نهی‏ از منكر را بيان می‏كرد: گروهی از مردم در يك كشتی سوار شدند و كشتی سينه دريا را می‏شكافت‏ و می‏رفت. هر يك از مسافران در جايگاه مخصوص خود نشسته بود. يكی از مسافران به عذر اينكه اينجا كه نشسته‏ام جايگاه خودم است و تنها به خودم‏ تعلق دارد، با وسيله‏ای كه در اختيار داشت به سوراخ كردن همان نقطه‏ پرداخت. اگر ساير مسافران همانجا دست او را گرفته و مانع می‏شدند، غرق‏ نمی‏شدند و مانع غرق شدن آن بيچاره نيز می‏شدند. طبق این بیان گذشته از اینکه ما در اجراء امر به معروف و نهی از منکر باید عمل را دخالت دهیم، به این نکته توجه داشته باشیم که عمل هم‏ اگر فردی باشد چندان مفید فایده‏ای نیست خصوصا در دنیای امروز. این هم‏ خود یک مشکلی است در زندگی اجتماعی ما که آنهایی هم که اهل عمل می‏باشند توجهی به عمل اجتماعی ندارند و به اصطلاح تک‏رو می‏باشند. از عمل فردی‏ کاری ساخته نیست، از فکر فرد کاری ساخته نیست، از تصمیم فرد کاری‏ ساخته نیست، همکاری و همفکری و مشارکت لازم است. در تفسیر المیزان در ذیل آیه کریمه قرآن: «یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا» ای کسانی که ایمان آورده اید! صبوری کنید و استقامت ورزید و از مرزها مراقبت نمایید(سوره آل عمران، آیه. 200) بحثی دارد راجع به اینکه دستور اسلام‏ اینست که تفکر، تفکر اجتماعی باشد.